BAB 3 FONOLOGI

OLEH
EN AZIZ BIN A HAMID
EN JUNAIDI BIN MATUSIN

Sumber: Teks Pra-U STPM – Bahasa Malaysia

Kertas 1( PEARSON/Longman 2009)
 11.1 – DEFINISI FONOLOGI
 Bidang yang mengkaji tentang bunyi bahasa
 2 bahagian iaitu fonetik dan fonemik

fonetik
- mengkaji segala bunyi bahasa –dihasilkan oleh alat
pertuturan dan memberi lambang-lambang tersebut.
- 3 pdktn kajian:-
a. penyebutan – cara bunyi dihasilkan oleh alat
artikulasi
b. pendengaran – p’gunaan alat canggih
(letupan, letusan, sengauan, geseran dll)
c. sifat bunyi (fonetik akustik) – alat spt
letromiografi, laringoskopi
Fonemik
- menganalisis sistem bunyi secara
sinkronik iaitu pada sesuatu
masa tertentu.
- kenalpasti fonem-fonem dan hasilkan
sistem tulisan/ ejaan
 11.2 - KONSEP
 Bunyi

- dlm ujaran/ percakapan – bunyi secara berentetan

- dlm kajian dipenggal – Bunyi Penggalan/fon [p] [a] [g]
[i] = pagi
- ada yg tak boleh dipenggal- bunyi suprapenggalan [fly]

 Fonem

- unit bahasa terkecil- bunyi bahasa

- utk membezakan makna
cth: pagi & padi
[g] [d]
 Huruf

- lambang bahasa kepada fonem

cth: a (huruf) [a] (fonem)
- huruf Rumi Bahasa Melayu – 26 [21 konsonan dan 5
huruf vokal (6 bunyi)]
21 konsonan -21 konsonan tunggal dan 5 konsonan
gabungan-gh,kh,sy,ng,ny
5 huruf vokal – a, e, i, o, u
- menjadi 6 bunyi apabila e melambangkan 2 fonem
iaitu e pepet dan e taling
3 fonem diftong – ai, oi, au
Suku kata
- pecahan sesuatu kata
- terdiri dari vokal/gabungan vokal + konsonan
- terbahagi 2 –suku kata terbuka dan suku kata tertutup
- pola suku kata dan contoh:-
 V anak
 VK unta Pola
 KV kapal umum
 KVK lampu
 KKV drama
 KKVK blok
 VKK eksperimen Pola
 KVKK bank pinjaman
 KKVKK kompleks
 KKKV skru
 KKKVK spring
11.3 – PENGGOLONGAN BUNYI BAHASA MELAYU
11.3.1 – Bunyi Vokal

DEPAN TENGAH BELAKANG

Sempit [i] [u]

Separuh Sempit [e] [o]

Separuh Luas [e]
Luas [a]

BIBIR BIBIR
HAMPAR BUNDAR

Rajah: Keratan rentas lidah sebagai carta vokal Bahasa

Melayu
11.3.2 - Bunyi Konsonan

 Bunyi yg bersuara / tak bersuara

 Semasa menghasilkan bunyi konsonan – udara menerima
sekatan/ gangguan
 Dibahagi kpd konsonan asli dan konsonan pinjaman

 Konsonan pinjaman diguna drp bahasa sumber – Sanskrit,

Arab ataupun Inggeris iaitu konsonan geseran.
 Konsonan asli adalah seperti berikut:-

Cara Bibir Gigi-Gusi Lelangit Lelangit Glotis

sebutan keras lembut
Letupan p,b t,d k , g [?]

Letusan c[č] , j[ ]

Geseran s h

Getaran r

Sengauan m n /ny/[ ] /ng/[ ]

Sisian l

Separuh w y
vokal
11.3.3 – Bunyi Diftong
- Percantuman dua bunyi vokal yang dikeluarkan dengan satu
hembusan nafas
- Bersifat satu suku kata dan mpyi satu puncak kelantangan kerana
berlaku geluncuran dari satu vokal dan vokal berikutnya.
- Berbeza dengan vokal rangkap
cth: diftong - sampai
vokal rangkap - mempunyai

- Contoh:
i. Diftong [ai] - aising, hairan, pandai
ii. Diftong [au] - aurat, saudara, kerbau
iii. Diftong [oi] - boikot, amboi
11.4 – CARA-CARA MENGHASILKAN BUNYI
BAHASA
 – Cara Mengeluarkan Bunyi Vokal Asli
 11.4.2

Melayu

i. Vokal [i] – vokal hadapan sempit

- bhgn hadapan lidah dinaikkan ke bhgn hadapan
rongga mulut tetapi tidak menyekat arus udara dr
paru-paru.
- glotis dirapatkan
- lelangit lembut dinaikkan
- udara ditekan keluar dr paru-paru
- pita suara digetarkan.
- Cth: ikan , sikat , topi
ii. Vokal e taling [e]– vokal hadapan separuh
sempit
- depan lidah diturunkan sepertiga drp kedudukannya
utk keluarkan vokal hadapan sempit.
- lelangit lembut terangkat rapat ke belakang tekak
menutup rongga hidung.
- udara dr paru-paru dkeluarkan tanpa sekatan
sambil getarkan pita suara
- bibir dihamparkan
- Cth: ejen , enak , besen
iii. Vokal [a] – vokal hadapan luas

- depan lidah diturunkan serendah-rendahnya

- lelangit lembut terangkat rapat ke belakang tekak
menutup rongga hidung
- udara dikeluarkan dr paru-paru dikeluarkan dr
rongga mulut tanpa sekatan sambil getarkan pita suara
- bibir terhampar
- cth: ayam, paya, lupa
iv. Vokal [u] – vokal belakang sempit
- bhgn belakang lidah diangkat tinggi ke arah lelangit
lembut tetapi tidak menyentuhnya
- lelangit lembut terangkat ke belakang tekak menutup
rongga hidung
- udara dr paru-paru dikeluarkan dari rongga tekak
tanpa sekatan
- bibir bundar
- cth: ubah , busut , debu
v. Vokal [o] – vokal belakang separuh sempit

- bhgn belakang lidah diturunkan 1/3 dr kedudukannya

utk keluarkan vokal belakang sempit.
- lelangit lembut terangkat rapat ke belakang tekak
menutup rongga hidung
- udara keluar dr paru-paru tanpa sekatan getarkan pita
suara
- bibir bundar
- cth: olok, ozon, omboh, logo
 Vokal e pepet - vokal tengah
[e]
vi.

- puncak tgh lidah terletak antara kedudukan utk

mgeluarkan vokal separuh sempit dan vokal
separuh luas.
- lelangit lembut terangkat rapat ke belakang tekak
menutup rongga hidung
- udara dr paru-paru tanpa sekatan menggetarkan pita
suara
- bibir dlm keadaan biasa
- cth:
e mas, c kal, kronism
e e
11.4.3 - Cara Mengeluarkan Bunyi Konsonan
Asli Melayu

 Konsonan Letupan:
i. Letupan dua bibir tak bersuara [p]
- dua bibir ditemukan dan lelangit lembut dinaikkan
rapat ke rongga tekak
- udara dr paru-paru melalui rongga mulut dan dibiarkan
tersekat di bhgn blkg rapatan dua bibir
- udara dilepaskan semerta tanpa getarkan pita suara
- cth: [pasu], [hampas], [malap]
ii. Letupan dua bibir bersuara [b]
- dua bibir dtemukan dan lelangit lembut dinaikkan
rapat ke blkg rongga tekak
- udara dr paru-paru melalui rongga mulut dan
dibiarkan di rongga mulut
- udara dilepaskan semerta dan getarkan pita suara
- cth: [batu], [imbas], [kutub]
iii. Letupan gigi-gusi tak bersuara [t]

- hujung lidah ditemukan ke gigi-gusi dan lelangit

lembut dinaikkan rapat ke belakang rongga tekak
- udara dr paru-paru melalui rongga mulut dibiarkan di
bhgn belakang pertemuan hujung lidah dgn gigi-gusi
- sekatan udara dilepaskan semerta tanpa getarkan pita
suara
- cth: [tanam], [ latah], [solat]
iv. Letupan gigi-gusi bersuara [d]
- hujung lidah ditemukan ke gigi-gusi dan lelangit
lembut dinaikkan
- udara dr paru-paru melalui rongga mulut dibiarkan di
bhgn belakang pertemuan hujung lidah dgn gigi-gusi
- sekatan udara dilepaskan semerta dan getarkan pita
suara
- cth: [dadah], [dedak], [salad]
v. Letupan lelangit lembut tak bersuara [k]
- lelangit lembut dinaikkan rapat ke rongga tekak
- belakang lidah dinaikkan ke lelangit lembut sekat
udara pad bhgn belakang lidah dgn lelangit lembut.
- sekatan udara dilepaskan semerta tanpa getarkan pita
suara
- cth: [ kelas], [bakat], [antik]
vi. Letupan lelangit lembut bersuara [g]
- lelangit lembut dinaikkan rapat ke rongga tekak
- belakang lidah dinaikkan ke lelangit lembut sekat
udara pad bhgn belakang lidah dgn depan lelangit
lembut.
- sekatan udara dilepaskan semerta dgn getarkan pita
suara
- cth: [garis], [dialog], [bagai]
vii. Hentian glotis [ ?]
- pita suara dirapatkan serapat-rapatnya dan lelangit
lembut dinaikkan rapat ke belakang rongga tekak.
- udara dikeluarkan dari paru-paru dan tersekat di
bhgn belakang rapatan pita suara
- udara dilepaskan dgn semerta tanpa getarkan pita
suara
- cth: mu?min , adi? , wa?wa?
 Konsonan Letusan

i. Letusan lelangit keras tak bersuara [c] @ [č]

- dpn lidah ditemukan pd daerah lelangit keras dan
lelangit lembut dinaikkan rapat ke belakang rongga
tekak
- udara melalui rongga mulut dibiarkan tersekat di bhgn
belakang
- sekatan udara dilepaskan perlahan-lahan tanpa
getarkan pita suara
- cth: [čačat] [mač]
ii. Letusan lelangit keras bersuara [j] @ [ ]
- dpn lidah ditemukan pd daerah lelangit keras dan
lelangit lembut dinaikkan rapat ke belakang rongga
tekak
- udara melalui rongga mulut dibiarkan tersekat di
bhgn belakang
- sekatan udara dilepaskan perlahan-lahan getarkan
pita suara
- cth: [jasa] [manja]
 Konsonan Geseran

i. Geseran gigi-gusi tak bersuara [s]

- daun lidah didekatkan ke daerah gigi-gusi supaya
dapat membuatsempitan udara keluar
- lelangit lembut dinaikkan rapat ke belakang rongga
tekak
- udara keluar dibiarkan BERGESER di daerah gigi-gusi
- pita suaara tidak digetarkan
- cth: [sisi] [asas] [sirip]
Geseran glotis tak bersuara[h]
- lelangit lembut dinaikkan rapat ke
belakang rongga tekak
- pita suara direnggangkan luas, udara,
keluar dari paru-paru dgn bebas melalui
glotis yang terbuka spt biasa keadaan
bernafas
- cth: [hapus] [huruf] [bahan] [alah]
 Konsonan Getaran
i. Getaran gigi-gusi bersuara [r]
- hujung lidah dikenakan ke gigi-gusi dan
lelangit lembut dinaikkan rapat ke belakang
rongga tekak
- udara dr paru-paru melalui rongga mulut dan
menggetarkan hujung lidah ke gigi-gusi
- pita suara bergetar
- cth: [rambut] [bara] [kembar]
Konsonan Sisian
i.Sisian gigi-gusi bersuara [l]
- hujung lidah dikenakan ke bahagian
tengah gigi-gusi
- lelangit lembut dinaikkan rapat ke
belakang rongga tekak
- udara keluar hanya melalui tepian lidah
- pita suara digetarkan
- cth: [lalu] [tolol] [gumpal] [belalang]
Konsonan Sengauan
i. Sengauan dua bibir bersuara [m]
- bibir bawah dirapatkan ke bibir atas
- lelangit lembut dalam keadaan biasa
- udara dikeluarkan terus melalui hidung
- pita suara digetarkan
- cth: [makan] [tampoi] [lembam]
Sengauan gigi-gusi bersuara [n]
- hujung lidah dinaikkan ke gigi-gusi
- lelangit lembut biasa
- udara dikeluarkan melalui hidung
- pita suara digetarkan
- cth: [nana] [lena] [awan]
iii. Sengauan lelangit keras bersuara[ ] =
[ny]
- depan lidah dirapatkan ke lelangit keras
- lelangit lembut dalam keadaa biasa
- udara dikeluarkan melalui hidung
- pita suara digetarkan
- cth: [nyanyi] [nyanyok]
Sengauan lelangit lembut bersuara [ ] =
[ng]
- depan lidah dirapatkan ke lelangit lembut
- lelangit lembut dalam keadaa biasa
- udara dikeluarkan melalui hidung
- pita suara digetarkan
- cth: [nganga] [bunga] [wayang]
 Konsonan Separuh Vokal

i. Separuh vokal dua bibir bersuara [w]

- bibir dibundarkan, belakang lidah dinaikkan ke
lelangit lembut
- lelangit lembut itu sendiri terangkat ke
belakang rongga tekak
- pita suara digetarkan sambil lidah bergerak
dgn pantas mengeluarkan vokal tengah
- cth: [wali] [takwim] [straw]
. Separuh vokal lelangit keras bersuara [y]
- dpn lidah diangkat tinggi ke arah lelangit keras dgn
bibir dihamparkan
- lelangit lembut itu sendiri terangkat ke belakang
rongga tekak
- pita suara digetarkan sambil lidah bergerak dgn pantas
mengeluarkan vokal tengah
- cth: [yoyo] [yakin] [bayang]
 11.4.4 – Cara Mengeluarkan Bunyi Konsonan Pinjaman

i. Geseran bibir-gigi tak bersuara [f]

- bibir bawah dirapatkan pada gigi atas membuat
sempitan
- lelangitlembut terangkat rapat ke rongga tekak
- udara keluar dibiarkan bergeser di daerah
rapatan bibir bawah dan gigi atas tanpa getarkan
pita suara
- cth: [fasal] [fitnah] [wafat] [arif]
Geseran bibir-gigi bersuara [v]
- bibir bawah dirapatkan pada gigi atas
buat sempitan
- lelangit lembut terangkat rapat ke
rongga tekak
- bergetar pita suara
- cth: [vokal] [variasi] [inovatif]
iii.Geseran gigi tak bersuara [ ] = [th]
- daun lidah antara gigi atas dan gigi
bawah
- lelangit lembvut terangkat rapat ke
belakang rongga tekak
- udara keluar dibiarkan bergeser di ruang
tersebut tanpa getarkan pita suara
- cth: [ithnin] [hadith]
Geseran gigi bersuara [ ð ] = [dh]
- daun lidah antara gigi atas dan gigi
bawah
- lelangit lembut terangkat rapat ke
belakang rongga tekak
- udara keluar dibiarkan bergeser di
ruang tersebut dan menggetarkan pita
suara
- cth: [ðaif] [ðarurat]
v. Geseran gigi-gusi bersuara [z]
- daun lidah didekatkan ke daerah gigi
gusi
- lelangit lembut rapat ke belakang rongga
- udara keluar melalui daerah sempitan
- pita suara digetarkan
- cth: [zikir] [zaman] [nafiz] [kuiz]
Geseran lelangit keras-gigi tak bersuara [š]-
[sy]
- daun lidah didekatkan ke lelangit keras-gusi
- lelangit lembut rapat ke belakang rongga
- udara keluar bergeser di daerah lelangit keras-
gusi
- pita suara tidak digetarkan
- cth: [šivik] [muškil] [skuaš]
vii.Geseran lelangit lembut tak bersuara [x] = [kh]
- belakang lidah dirapatkan ke lelangit
lembut untuk membuat sempitan
- lelangit lembut dinaikkan ke belakang
rongga tekak
- udara dikeluarkan melalui daerah
lelangit lembut
- pita suara tidak digetarkan
- cth: [xabar] [axbar] [fasax]
viii. Geseran lelangit lembut bersuara [ ]
= [gh]
- belakang lidah dirapatkan ke lelangit lembut
untuk membuat sempitan
- lelangit lembut dinaikkan ke belakang rongga
tekak
- udara dikeluarkan melalui daerah lelangit
lembut
- pita suara digetarkan
- cth: [ghaib] [loghat] [mubaligh]
 11.4.5 – Cara Mengeluarkan Bunyi Diftong
hadapan tengah belakang
[i] [u] sempit

[e] [o] separuh sempit

[oi]

[a] luas
[ai] [au]
Bibir hampar Bibir bundar

i. Diftong [ai]
- dmulai dgn vokal dpn luas [a] digeluncurkan ke arah vokal dpn sempit [i]
- bibir drp biasa jadi terhampar
ii. Diftong [au]
- dmulai dgn vokal dpn luas [a] digeluncurkan ke arah vokal blkg sempit [u]
- bibir drp biasa jadi bundar
iii. Diftong [oi]
- dmulai dgn vokal blkg separuh sempit[o] dgeluncur’n ke arah vokal dpn sempit [i]
- bibir drp bundar kpd hampar
 11.5 – SISTEM EJAAN BAHASA MELAYU
11.5.1 - Pola keselarasan vokal (18 pola)
POLA CONTOH PENGGUNAANNYA

a - a alah, tampar, sembahyang

a - i adik, dalih, selampit

a - u adun, tampung, senandung

e (pepet) - a emak, sental, gemerlap

e (pepet) - i herdik, penting, sembelih

e (pepet) - u empuk, sembuh, kedekut

e (taling) - a endah, serak, kerenah

e (taling) - e (taling) enteng, sendeng, seleweng

e (taling) - o endong, tembok, selekoh

i - a intan, singkap, selimpat

i - i intip, rintih, kerinting

i - u induk, rimbun, kecimpung

o - a ombak, lonjak, kelodak

o - e (taling) orkes, sompek, celoreng

o - o omboh, sondol, ceroboh

u - a undang, muntah, gelumang

u - i umpil, gundik, seruling

u - u umbut, kunjung, kerumun

 11.6 – TANDA BACA
TANDA BACA FUNGSI
Huruf besar
Tanda titik (.)
Tanda soal (?)
Tandaseru (!)
Tanda koma (,)
Koma bertitik (;)
Dua titik (:)
Tanda sempang (-)
Tanda kurung ( )
Tanda petik (“ “)
Tiga titik (…)
SELESAI
DAH!