Polityka Gospodarcza i

Społeczna
w.1
Zagadnienia podstawowe podmiotu

1. Polityka gospodarcza jako zjawisko

 a) Instytucja państwa
 b) Cele polityki gospodarczej
 c) Narzędzia polityki gospodarczej
 d) Cechy zjawiska
 Termin przedmiotu „polityka gospodarcza” bywa używany w dwóch znaczeniach.
 Z jednej strony, polityka gospodarcza jest konkretnym zjawiskiem, które pojawiło
się na określonym poziomie rozwoju społeczeństw i ewoluując w czasie, do dziś
występuję w praktyce każdego państwa.
 Z drugiej strony, termin „polityka gospodarcza” bywa używany w odniesieniu do
dyscypliny naukowej, zajmującej się badaniami nad polityką gospodarczą jako
zjawiskiem.
 Wydaje się, że w tym przypadku bardziej poprawne będzie używanie określenia
„teoria polityki gospodarczej”. Jest oczywiste, że chodzi o naukę, która zajmuje się
identyfikacją faktów składających się na politykę gospodarczą oraz
poszukiwaniem sposobu objaśnienia logiki kształtowania się zjawisk z tego
właśnie zakresu.
1. Polityka gospodarcza jako zjawisko
 Pod ogólnym pojęciem polityki gospodarczej należy rozumieć świadome
oddziaływanie państwa na zjawiska gospodarcze za pomocą określonych
narzędzi służących do osiągnięcia założonych celów.
 Polityka gospodarcza zawsze musi być związana z takimi elementami
jak :
a) instytucja państwa,
b) cele polityki gospodarczej
c) narzędzia ich realizacji
Instytucja państwa

 Państwo jest instytucją historyczną, a więc jego funkcje i cechy zmienia się w
czasie, co musiało również znajdować odbicie w ewolucji teorii na jego temat.
 Nie jest przypadkiem, że np. w starożytności zrodziła się tzw. teoria teologiczna.
Zgodnie z tą teorią państwo jest instytucją wieczną, gdyż ludzi nigdy nie umieli i
nigdy nie będą umieli żyć w izolacji.. Potrzebują zawsze władzy państwowej, która
pochodzi od Boga.
 W czasach Średniowiecza powstała teoria określana mianem patrymonialnej.
Według tej teorii władza państwowa wynika z tytułu własności ziemi. Tego rodzaju
idea odzwierciedla panujące wówczas ściśle feudalne stosunki społeczne.
 W okresie Oświecenia niezwykle popularna stała się z kolei teoria umowy
społecznej Głosiła ona, że państwo jest wytworem swego rodzaju umowy miedzy
ludźmi. Głosił ją J. J. Rousseau (1712-1778), twierdził, że władza w państwie
stanowi rezultat pewnej umowy społecznej, gwarantującej istnienie zorganizowanego
społeczeństwa.
c.d .

 W XIX w. Wielu zwolenników zyskała organiczna teoria państwa, zgodnie z

którą państwo i społeczeństwo utożsamia się z organizmem ludzkim. Takie
fizjokratyczne ujęcie było oparte na założeniu, że oba organy rządzą się
analogicznymi prawami. Początki tego typu podejścia można dostrzec już u
Platona, ale największy rozgłos zyskało ono w pracach u filozofa francuskiego ,
A. Comte’a (1798-1857) oraz filozofa angielskiego, H. Spencera (1820-1902).
Uznaje się , że organiczną teorię państwa do największej finezji doprowadził
prawnik i filozof niemiecki, O. Von Gierke (1841-1921), uznawany również za
prekursorem powojennego prawa konstytucyjnego w Niemczech.
 Pod koniec XIX w. pojawiła się kolejna teoria państwa – teoria
solidarystyczna. Głównym twórcą teorii był francuski prawnik, L. Duguit
(1859-1928)
c.d.

 W XX w. powstały dwie znaczące teorii państwa:

1. Teoria normatywistyczna [H.Kelsen (1881-1973) teoria zakłada,
że państwo jest wyłącznie pewnym tworem prawnym]
2. Teoria państwa dobrobytu [stworzona w Anglii ~ państwo jest
instytucją, która wyraża interesy całego społeczeństwa i ma za
zadanie dbać o interesy wszystkich obywateli].
 Jak zatem wynika z zarysowanego poglądu pojęć państwa, nie ma
jednoznacznego i niezmiennego historycznie podejścia do
rozumienia tej instytucji.
 Według ogólnej definicji można bowiem państwo uważać za taką
organizację społeczeństwa, która zajmuje określony terytorium,
dysponuje organami władzy i funkcjonuje w ramach ustalonego
systemu prawnego.
 Tego rodzaju definicja pasuje do różnych typów i form państwa,
gdyż obiekt ten nie ma bynajmniej charakteru homogenicznego.
 Nawet jeżeli poddamy analizie państwa funkcjonujące w tym samym
czasie, to okaże się, że każde ma swoją własną specyfikę i nie ma na
świecie dwóch jednakowych państw. Państwo wolno traktować jako
instytucję porównywalną tylko wtedy, gdy analizujemy jej cechy ogólne.
Wtedy okazuje się, że państwo zawsze musi tworzyć określona
społeczność. Musi ono zajmować większe lub mniejsze terytorium. Musi
także posiadać organy władzy ustawodawczej, wykonawczej i
sądowniczej. Także ma system prawny, regulujący sprawy systemu
gospodarczego, społecznego i politycznego.
 Tylko państwowe organy władzy mają możliwości formułowania celów
polityki gospodarczej oraz podejmowania decyzji wpływających na ich
osiągnięcie.
Cele polityki gospodarczej
 Pod pojęciem celów polityki gospodarczej można rozumieć
zjawiska społeczne i gospodarcze, pożądane z punktu widzenia
najwyższych organów władzy państwowej.
 Rozumiany w taki sposób cele polityki gospodarczej, podobnie jak i
instytucja państwa, są kategorią historyczną, gdyż zmieniają się w
czasie, w miarę ewolucji typu państwa.
 Jednocześnie cele te, nawet w tym samym czasie, mogą być różne w
poszczególnych państwach, co wynika a wielu względów. Za jeden z
nich uznaje się np. przebieranie różnych form nawet przez państwa
podobnego typu.
 Na przykład państwa typu niewolniczego występowały nie tylko w
formie monarchii, ale także demokracji czy oligarchii.
 Państwa typu feudalnego najczęściej przyjmowały formę
monarchii, ale monarcha również nie jest formą jednolitą.
 Państwa typu kapitalistycznego w XIX w. występują na ogół bądź
w formie monarchii konstytucyjnej, bądź w formie republiki.
Republika, jako państwo, w którym najwyższe organy władzy
pochodzą z demokratycznych wyborów, stała się rozpowszechnioną
formą państw zachodnich w XIX w., ale jej idea ma bardzo głębokie
korzenie. (historyczne przykłady arystokratycznej republiki Sparty,
czy też demokratycznej republiki Aten.)
 W warunkach współczesnych państw występujących w formie
republiki, cele polityki gospodarczej są z reguły zdeterminowane
przez ugrupowania polityczne, które w wyniku wygranych wyborów
dysponują w danym okresie władzą w państwie. Najwyższe władzy
bowiem zawsze decydują o głównych celach polityki gospodarczej,
o składzie organu wykonawczego, odpowiedzialnego za realizację
tej polityki, formułują, akceptują lub odrzucają określone programy
gospodarcze itd.
 Podobna sytuacja ma również miejsce we współczesnych
państwach zachodnich, które utrzymały formę monarchii. Są one
bowiem z reguły monarchiami konstytucyjnymi, w których
monarcha dzieli się władzą z organami pochodzącymi z
demokratycznych wyborów, w wyniku czego zakres jego
kompetencji jest bardzo często ograniczony. (współczesna monarchia
konstytucyjna jest monarchia parlamentarna – rola monarchy
sprowadza się wyłącznie do funkcji reprezentatywnych, podczas gdy
parlament wydaje ustawy, powołuje rządy, wyznacza zasady i cele
polityki gospodarczej (Anglia, Belgia i Japonia)).
 W XX w. pojawił się również na świecie specyficzny typ państwa
socjalistycznego, w którym najwyższą władzę sprawowały partie
oparte na doktrynerskiej ideologii marksistowsko-leninowskiej. W
takich państwach o celach polityki gospodarczej arbitralne
decydowały najwyższe organy partyjne, które nie były wyłanianie w
wyniku wolnych wyborów. Dlatego takie państwa były określane
mianem totalitarnym. Ten typ państwa od 1989 r. zaczął jednak
zanikać, czemu szczególnie sprzyjał rozpad ZSRR, państwa, które
odegrało największą role w powstawaniu i utrzymywaniu się
systemu totalitarnego.
 Cele polityki gospodarczej są więc w dużym stopniu
zdeterminowane typem i formą państwa.
 Jeżeli natomiast organy władzy państwowej są niezależne od żadnej
ziemskiej społeczności, wtedy mogą dążyć do realizacji takich
celów, jakie uznaje za słuszne.
 Do czasów ukształtowania się formy nowoczesnego państwa
demokratycznego, organy władzy państwowej zawsze musiały się
przecież opierać na poparciu wybranych grup społeczeństwa, tzn.
realizować cele satysfakcjonujące wojowników, właścicieli
niewolników, właścicieli ziemskich, a w miarę zaniku feudalizmu –
właścicieli znacznego kapitału.
 Dopiero rozwój stosunków demokratycznych w XX w. Sprawił, że o celach
polityki gospodarczej mogą decydować społeczeństwa poprzez udział w wolnych
wyborach. Poparcie udzielone w czasie głosowania określonej opcji politycznej
jest bowiem z założenia poparciem programu polityki gospodarczej głoszonego
przez tę opcję.
 Demokratyczne rozwiązania wymusiły też rozpoczęcie procesów poszukiwań
celów polityki gospodarczej, korzystnych dla jak największej części
społeczeństwa. Nie zawsze jednak jest to łatwe. Obok celów, których realizacja
spełnia oczekiwania całego społeczeństwa, istnieją bowiem również takie, które
satysfakcjonują tylko wybrane grupy społeczne.
 Dlatego w żadnym państwie demokratycznym nie doszło do ukształtowania się
systemu politycznego opartego wyłącznie na jednym ugrupowaniu politycznym.
 Na cele polityki gospodarczej poważny wpływ może wywierać sytuacja
społeczna i gospodarcza poszczególnych państw w danym okresie. Inny są z
reguły cele polityki gospodarczej w warunkach ustabilizowanej i dynamicznie
rozwijającej się gospodarki, inne zaś w krajach cechujących się różnymi
niekorzystnymi zjawiskami, jak np. wysoka stopa bezrobocia, inflacja, recesja,
deficyt budżetowy, zadłużenia zagraniczne itp.
 Nowe cele polityki gospodarczej pojawiają się także z reguły w okresach
radykalnych przemian ustrojowych państwa. (Tak też się stało po upadku
systemu totalitarnego. W wyniku procesów demokratyzacji stosunków
politycznych w wielu państwach powstało nieznane wcześniej zjawisko, którym
było dążenie do przekształcenia gospodarki scentralizowanej w rynkową. Tego
rodzaju dążenia spowodowały, że w polityce gospodarczej państw pojawiły się
różnego rodzaju cele systemowe, strukturalne i stabilizacyjne).
 Istnieją poglądy, że cele polityki gospodarczej kształtują się także
pod wpływem teorii ekonomicznych i wynikających z nich doktryn
gospodarczych, które można w takiej sytuacji uznawać za jedno z
narzędzi polityko gospodarczej. Jednakże nie udało się, jak dotąd,
udowodnić wyraźnego związku pomiędzy takimi doktrynami a
celami polityki gospodarczej jakiegoś konkretnego państwa.
Narzędzia polityki gospodarczej
 Polityka gospodarcza, co oczywiste, zawsze musi być oparta na
określonych narzędziach jej realizacji.
 Jako jedno z nich trzeba uznać podmioty zajmujące się prowadzeniem
polityki gospodarczej w warunkach danego państwa. Struktura podmiotów
polityki gospodarczej oraz zakres ich kompetencji w państwach
współczesnego typu zależy od przyjętych w danym państwie rozwiązań
konstytucyjnych. W zależności od zapisów konstytucyjnych, podmiotami
polityki gospodarczej mogą więc być takie instytucje, jak np. urząd
prezydenta lub kancelaria, parlament, premier, rząd, bank centralny i wiele
różnych agencji rządowych. W strukturze podmiotów polityki gospodarczej
zawsze muszą istnieć instytucje władzy ustawodawczej oraz wykonawczej.
 Teorie ekonomiczne. Jako zwarta i samodzielna dyscyplina naukowa, jest
oczywiście zjawiskiem znacznie młodszym niż polityka gospodarcza. Dlatego
teorii ekonomiczne rozumiane w wąskim sensie nie zawsze stanowiły narzędzie
polityki gospodarczej. Nawet we współczesnym świecie można także spotkać
przypadki polityki gospodarczej oderwanej od jakiejś zwartej i logicznej teorii.
 Od pewnego czasu dość powszechnie stało się zjawisko opierania polityki
gospodarczej wielu państw na wybranych teoriach ekonomicznych. W praktyce
polityki gospodarczej poszczególnych państw niektóre teorii wykorzystuje się do
doktrynalnej podbudowy prowadzonej polityki. Istnieją również sytuacje, w
których polityka gospodarcza korzysta bezpośrednio ze wskazówek wynikających
z określonej teorii ekonomicznej.
 W obu przypadkach wolno zatem traktować teorię ekonomii jako narzędzie
polityki gospodarczej.
 Integralnym elementem polityki gospodarczej zawsze muszą być
określony instrumenty jej realizacji. Na instrumenty takie mogą
składać się różne zjawiska. Ich arsenał zależy od obowiązujących w
danym państwie regulacji prawnych, które również stanowią efekt
określonej polityki gospodarczej. Dlatego szczegółowa specyfikacja
instrumentów polityki gospodarczej wymaga ich badania w
warunkach konkretnego państwa i czasu. Ogólnie ujmując za
instrumenty polityki gospodarczej można uznawać wszelkie decyzje
podejmowane przez organy władzy gospodarczej, które wpływają w
określony sposób na zachowania podmiotów działających w różnych
dziedzinach gospodarki.
 Z ogólnego pojęcia instrumentów polityki gospodarczej wynika, że
jest to kategoria bardzo pojemna i często trudno poddająca się
precyzyjnej klasyfikacji.
 Na przykład decyzja o podniesieniu stopy podatkowej może być
bieżącą decyzją rządu, która rzutuje jednak na podmioty
opodatkowania w późniejszym okresie. Jednocześnie decyzja taka z
reguły jest zapisywana w ustawie podatkowej, która jest aktem
normatywnym, a stopa podatkowa pełni zarazem funkcję parametru
regulacyjnego. Dlatego analizy instrumentów polityki gospodarczej
wymagają zazwyczaj wszechstronnego podejścia.
 Polityka gospodarcza jest procesem podejmowania decyzji rzutujących na
przyszłą rzeczywistość w sferze zjawisk gospodarczych. Decyzje te z
reguły mają charakter świadomy i celowy, w związku z czym zawsze muszą
być podejmowane na podstawie określonych przesłanek.
 Dlatego do narzędzi polityki gospodarczej trzeba zaliczyć również techniki
podejmowania decyzji.
 Jeżeli są one oparte na wnioskach wynikających z pewnych teorii
ekonomicznych, wtedy teorie takie wolno uznać za jedno z narzędzi
polityki gospodarczej.
 W zakresie narzędzi polityki gospodarczej trzeba także zaliczyć wszelkie
procesy związane z przygotowaniem planów i programów, stanowiących
podstawę określonej polityki gospodarczej.
Cechy zjawiska
 Polityka gospodarcza, rozpatrywana jako zjawisko ekonomiczne,
charakteryzuje się określonymi właściwościami. Jedną z jej
ważnych cech jest obiektywność. Oznacza to, że polityka
gospodarcza kształtuje się w sposób absolutnie niezależny od
badaczy tego obiektu, a więc teoretyków, którzy analizują i
objaśniają logikę jego funkcjonowania.
 Drugą ważną cechą polityki gospodarczej jest jej historyczny charakter
tego zjawiska. Oznacza ona, że zjawisko to, choć samo w sobie jest co
najmniej tak stare jak instytucja państwa, to jednak ulega ciągłym zmianom
w czasie.
 Trzecią cechą polityki gospodarczej jest to, że nawet w tym samym
czasie nie jest ona zjawiskiem homogenicznym. Ta cecha wynika m.in. z
tego, że polityka gospodarcza zawsze jest nierozłącznie związana z
instytucją państwa, a więc charakteryzuje się niepowtarzalnością. Nawet
pobieżna analiza tej instytucji pozwala łatwo wykazać, że nie ma na
świecie dwóch identycznych państw. Każde ma swoją własną unikalną
specyfikę. Dlatego niepowtarzalna jest polityka gospodarcza prowadzona
w różnych państwach.
 Z trzech cech zjawiska wypływają ważne wnioski metodologiczne
pod adresem dyscypliny nauk ekonomicznych zajmujących się
polityką gospodarczą.
 Najważniejszy z nich jest taki, że przedmiotem badania zawsze musi
być konkretna polityka gospodarcza państwa, analizowana w
konkretnym czasie.