KÜTLE AKTARIM İŞLEMLERİ

Kimyasal işlemlerin 3 temel transfer prosesi vardır;

1) Momentum Transferi (Akışkanların Taşınması)
Bu transferin temel prosesleri; akışkan akışı, karışma,
sedimentasyon ve filtrasyon gibi işlemlerdir. Momentum
transferinde itici güç (gradient) basınç farkıdır.

2) Isı Transferi
Bu transfer, kondaktif ve konveksiyon ısı transferi,
evaporasyon, distilasyon ve kurutmada ortaya çıkar. Isı
transferinde itici güç sıcaklık farkıdır ve ısı her zaman
yüksek sıcaklıktan düşük sıcaklığa doğru hareket eder.
3) Kütle Transferi

Bu transfer türü, distilasyon, absorbsiyon, adsorpsiyon,

ekstraksiyon, kurutma ve membran proseslerinde ortaya çıkar.
Kütle belirli bir fazdan diğerine ya da tek bir fazın içinde
transfer edilir.

* Kütle transferinde itici güç sadece distilasyonda buhar

basıncı farkı, diğer işlemlerde konsantrasyon farkıdır.
 GENEL MOLEKÜLER TAŞINIM
DENKLEMİ
Momentum, ısı ve kütlenin her üçünde de moleküler tanınım
prosesleri benzer bir denklem ile tanımlanır;

Taşınım Prosesinin Hızı= İtici Kuvvet (gradient) /Direnç

Bu temel denklemi sırasıyla momentum, ısı ve kütlenin taşınımı

için uygulayalım;
 MOMENTUM TRANSFERİ
τz,x= -μ/ρ d(Vxρ) ( Kayma gerilimi)
dz
Burada; μ/ρ→ oranı kinematik viskozitedir (m2/s),
Vx → akışkanın ortalama hızı (m/s),
ρ → akışkanın yoğunluğu (kg/m3)
z → uzunluk (m)
 ISI TRANSFERİ
qz/ A= - x d(ρCpT) (FOURIER KANUNU)
dz
Burada; qz → ısı (Watt), z → uzunluk (m)
A → alan (m2),
x → termal difüzivite (m2/s)
ρ → akışkanın yoğunluğu (kg/m3)
Cp → Sabit basınçta ısı kapasitesi (j/K)
T → Sıcaklık (K)
 KÜTLENİN MOLEKÜLER
DİFÜZYONU
JAZ= - DAB dCA (FICK’S KANUNU)
dz

Burada; JAz → Moleküler difüzyon için A bileşeninin z

doğrultusundaki molar akısı (kmol/m2s)
DAB → A molekülünün B molekülündeki moleküler
difüzivitesi (m2/s),
CA → A’nın konsantrasyonu (kmol/m3)
z → Difüzyon mesafesi (m)
 MOLEKÜLER DİFÜZYON
PROSESLERİNE ÖRNEKLER
Karışımdaki bir bileşen aynı fazda ya da bir fazdan diğer bir faza
iki ortam arasındaki konsantrasyon farklılığı nedeniyle geçiş
yaptığında kütle transferi oluşur.

Açık bir kovadaki sıvı, su yüzeyindeki ve çevredeki havada su

buharının farklı konsantrasyonu nedeniyle durgun havaya
buharlaşarak geçer. Bu olayda yüzeyden havaya itici bir kuvvet
vardır.

Bir bardak kahveye eklenen bir parça şeker kendiliğinden çözünerek

etrafındaki çözeltiye difüze eder.
 Yeni kesilmiş, nemli bir ağaç kütüğü atmosferde kaldığında,
kütükteki su ağaç boyunca önce kendi yüzeyine, daha sonra
ise atmosfere doğru hareket eder. Bunun sonucunda ağaç
kütüğü kısmi olarak kurumuş olur.

 Fermantasyon prosesinde çözeltide çözünen besin maddeleri

(nütrentler) ve oksijen mikroorganizmalara difüz eder ve
böylece biyokimyasal reaksiyonlar başlar.
 Birçok saflaştırma prosesi kütle transferiyle alakalıdır.
Örneğin uranyum prosesinde, çözeltideki uranyum tuzları
organik bir solvent ile ekstrakte edilir.

Sudan alkolün ayrılması distilasyon adı verilen kütle aktarım

işlemi ile ilgilidir.

Baca gazlarından kükürt dioksitin uzaklaştırılması su

çözeltisinde absorbsiyon olarak bilinen kütle aktarım işlemi
ile yapılır.
 MOLEKÜLER DİFÜZYON İÇİN
FICK’S KANUNU
Isı transferinin kondüksiyonda Fourier kanunu ile kullanımına
benzer bir şekilde kütle transferini de kullanabiliriz. Bununla
birlikte, moleküler kütle transferindeki önemli farklılık,
ortamdaki bir veya daha fazla bileşenin hareketli olmasıdır.

Kondüksiyon ile ısı transferindeki ortam genellikle sabittir

ve sadece ısı formundaki enerjiyi taşır.
Moleküler difüzyon ya da moleküler taşınım moleküllerin
kendiliğinden, rastgele hareketlerinin yardımıyla akışkan
içindeki her bir molekülün hareketi ya da yer değiştirmesi
olarak tanımlanır.
Moleküllerin doğru bir çizgide ve diğer bir molekül ile
çarpışmasından sonra sekerek doğrultusunu değiştirdiğini
varsayabiliriz.
Moleküllerin rastgele yollarda seyahat etmesi nedeniyle,
moleküler difüzyon rastgele yürüyen proses olarak
adlandırılabilir.
 MOLEKÜLER DİFÜZYONA BİR ÖRNEK
 Bir kap suya mavi sıvı boya damlasının eklenmesiyle boya
molekülleri moleküler difüzyon ile suyun her tarafına
yavaşça difüzlenecektir.

 Boyanın karışma hızının arttırılması, sıvının bir kaşık

yardımıyla mekanik olarak karıştırılması ile gerçekleşir ki
buna konvektif kütle transferi denir.

 Bütün sıvı kütlesinin hareket etmediği sabit kaldığı

durumda Fick’s denklemi kullanılır.
 MOLEKÜLER DİFÜZYON PROBLEMİ

Helyum ve Azot gaz karışımı 25 ℃ de 1 atm. toplam basınçta

bir boru içinde bulunmaktadır. Sıcaklık ve basınç boru içinde
sabittir. Borunun girişindeki ucunda helyum gazının kısmi
basıncı 0.6 atm., 20 cm. sonraki ucunda ise 0.2 atm.dir. Eğer
Helyum-Azot karışımının moleküler difüzivitesi 0.687 x10-4
m2/s ise helyumun molar akısını hesaplayınız.
 ÇÖZÜM:
T=25 ℃= 298 K, P=1 atm.

1 noktası(giriş), z=0 m. 2 noktası(çıkış), z=0.2 m.

PA1= 0.6 atm. PA1= 0.2 atm.

DAB= 0,687x10-4 m2/s

JAZ= ? kmol/m2s
R=0.0820575 ltatm/gmolK=0.0820575 m3atm/kmolK
 JAZ= - DAB dCA (FICK’S KANUNU)
dz
• Denklemde moleküler difüzivite ve uzunluklar bilinmektedir.
Konsantrasyon değerlerini bulabilmek için aşağıdaki denklem
kullanılır;
 PV=nRT (İdeal Gaz Denklemi)
 Konsantrasyon (C) → Birim hacimdeki mol miktarıdır
(kmol/m3)

C= n/V → İdeal Gaz Denkleminden;

PV=nRT →n/V= P/RT= C
 JAZ= - DAB dCA
dz
JAZ= - DAB (CA2 – CA1) /z2-z1

CA1 = PA1/RT = nA /V= 0.6/0.0820575(298)=0.02455 kmol/m3

CA2 = PA2/RT = nA /V= 0.2/0.0820575(298)=0.008179 kmol/m3

JAZ= - 0,687x10-4 m2/s(0.008179- 0.02455) kmol/m3

(0.2-0) m

JAZ = 5.6234 x10-6 kmol A/m2s

 KÜTLE TRANSFERİ VE FAZ
DENGELERİ
Homojen karışımları birbirinden ayırmak için uygulanan
işlemler, karışımın bir fazından diğerine madde transferine
dayanır.
Bu yöntemlerin heterojen karışımları ayırmak için kullanılan
mekanik işlemlerden farkı, yoğunluk veya tanecik büyüklüğü
yerine çözünürlük veya buhar basıncı farklarının
kullanılmasıdır.
Birçok kimyasal proses ürünü ve biyolojik maddeler, katı, sıvı
ya da gaz fazda farklı bileşenlerin karışımı olarak bulunur.
 Başlangıç karışımından bileşenlerin bir veya daha fazlasını
ayırmak ya da uzaklaştırmak için, diğer bir faz ile temas
ettirilmesi gerekir.

 İki faz birbiriyle az ya da çok süreli temas ettirildiğinde,

çözünen ya da çözünenler bir fazdan diğerine transfer
edilmiş olur.

 İki fazın teması sırasında başlangıç karışımının bileşenleri

iki faz arasında kendilerini tekrar düzenlerler.
 Homojen çözeltilerde saflaştırma işlemi, bir fazı uygun
diğer bir faz ile temas ettirip çözeltide bulunan bir veya
daha fazla bileşenin ikinci faza difüzlenmesi sağlanarak
gerçekleştirilir.

 Bu durumda saflaştırma işlemi için, kütlenin bir fazdan

diğerine transferi söz konusu olduğundan, bu tür saflaştırma
işlemlerine kütle aktarım (transferi) işlemleri denir.
 KÜTLE TRANSFERİNDE
TERMİNOLOJİ VE SEMBOLLER
 Kütle transferi işlemlerinde iki akım L ve V fazı şeklinde
tanımlanır;
L AKIMI→ Yoğunluğu yüksek olan akım
V AKIMI→ Yoğunluğu düşük olan akım

Konsantrasyon : Birim hacimdeki mol miktarı olarak tanımlanır

ve birimi gmol/m3 ‘tür.
 Akış ve konsantrasyon genel sembollerle gösterilir.
 L ve V fazlarının akış hızları L ve V harfleri ile tanımlanır.
 Bileşenler için A,B,C gibi harfler kullanılır,
 Fazlar arasında sadece bir madde transfer edildiğinde, A
harfi seçilmelidir (hedef madde),
 L fazındaki bir bileşenin konsantrasyonu X (sıvı faz «ağır
faz» mol konsantrasyonu) ile gösterilir.
 V fazındaki bir bileşenin konsantrasyonu Y (gaz faz «hafif
faz» mol konsantrasyonu) ile gösterilir.
*Buna göre; XA = A bileşeninin L fazındaki konsantrasyonu
XB = B bileşeninin L fazındaki konsantrasyonu
YA = A bileşeninin V fazındaki konsantrasyonu
YB = B bileşeninin V fazındaki konsantrasyonu
 KÜTLE AKTARIM İŞLEMLERİNDE
FAZLAR
Kütle Aktarım İşlemi L FAZI(Ağır Faz) V FAZI(Hafif Faz)
Distilasyon Sıvı Buhar
Katı-Sıvı Ekstraksiyonu (Leaching) Katı Sıvı
Sıvı-Sıvı Ekstraksiyonu (Solvent Ekstraksiyonu) Rafinat faz Ekstrakt faz
Gaz Absorpsiyonu Sıvı Gaz
Desorpsiyon Sıvı Gaz
Adsorpsiyon Katı Sıvı(veya gaz)
Kristalizasyon Kristal Ana sıvı
Kurutma Islak katı Gaz(hava)
Nem Giderme Sıvı Taşıyıcı Gaz