ክፍል ሁለት

የማጭበርበር ኦዲት
 1. የመደበኛ ኦዲትና የልዩ ኦዲት ልዩነት

 የመደበኛ ኦዲት/ Auditing / እና ልዩ ኦዲት ወይም ማጭበርበር ኦዲት ልዩነት አላቸው፡፡

 የመደበኛ ኦዲት ማለት የሂሳብ እንቅስቃሴን፤ የመረጃ አያያዝን፤የስሌት ትክክለኛነትን፤
የአመዘጋገብ ሁኔታንና የሂሳብ መግለጫዎችን በማጣራት ትክክለኛነታቸውን የሚያረጋግጥ ስራ
ሆኖ ባለሙያው ለስራ ሲሰማራ ስለሂሳቡ ምንም አይነት ቅድመ መረጃ ሳይኖረው የሚሰራው
መደበኛ ኦዲት ነው፡፡
 ልዩ ኦዲት በአንድ የሂሳብ እንቅስቃሴ የማጭበርበር ድርጊት መኖሩ ቀደም ብሎ ሲጠረጠርና
ኦዲት እንዲደረግ በክልል ምክር ቤት፤ለጸረ-ሙስና ኮሚሽን ፤ በፍርድ ቤት ጥያቄ ሲቀርብ
ወይም ከሂሳብ ሰራተኛ አልያም ከሌላ ባለሙያ ጥቆማ ሲደርስ ይህን መነሻ በማድረግ በበላይ
አመራሩ እንዲሰራ ተወስኖ የጥቆማውን ትክክለኛነት ለማጣራት የሚደረግ ምርመራ ነው፡፡
 1.2 የማጨበርበር ኦዲት

ማጭበርበር፤- የሚለው ቃል በአንድ ወይም በብዙ ግለሰቦች

የተጭበረበረ ማስረጃን በማቅረብ አግባብ ያልሆነ ጥቅም
ከሌሎች ለማግኘት ሰዎች ያላቸውን ብልጠት ሁሉ በመጠቀም
የሚታቀደውን መንገድ ሁሉ ያካትታል፡፡
ማጭበርበር የሚያካትታቸው፤
 ምዝገባዎችን ወይም ሌሎች ማስረጃዎችን ሀስተኛ ማድረግ ወይም መቀየር፤
 ንብረት ወይም ገንዘብ መበዝበዝ፤
 ምዝገባዎች ወይም ማስረጃዎች ማጥፋት ወይም መተው
 ያለደጋፊ ማስረጃ ምዝገባ ማካሄድ፤
 ህጎችን፤ደንቦችን፤መመሪያዎችን ወዘተመተላለፍና ሆንብሎ አግባብ ባልሆነ
መንገድ መጠቀም፤
 አንድ ተቋም ያለበትን ሁኔታ ሆን ብሎ አግባብነት በሌለው ሁኔታ መግለጽ፤
 1.3 ሙስና (Corruption)

 ሙስና የሚለዉ ቃል የእንግሊዝኛዉን ‘corruption’ የሚለዉን ቃል

የሚወክል ነዉ፡፡ ‘corruption’ የሚለዉ ቃል መነሻዉ ‘corruptus’
የሚለዉ ወይንም “corrumpere” የሚለዉ የላቲን ቃል ሲሆን
ትርጉሙም ‘to abuse’ (አላግባብ መገልገል) ወይንም ‘to destroy’
(ማጥፋት) ማለት ነዉ፡፡ ‘com’ የሚለዉን ስንወስድ ‘intensive’
(የበረታ) ማለት ሲሆን rumpere’ የሚለዉ ‘to break’
(ስብራት) የሚል ትርጓሜ ይሰጠናል፡፡
 ሁለቱን በማገናኘት ‘corruption’ የሚለዉ ቃል ‘utterly
broken’ ሙሉ በሙሉ የተሰበረ፣ የተበላሸ ማለት ሲሆን ቃሉን
ወደ ባህሪና ድርጊት ስናመጣዉ የተበላሸ ባህሪ ወይንም ድርጊት
ማለት ነዉ፡፡
 የቀጠለ---

ማጭበርበርንና ሙስናን ለመነጣጠል በጣም አስቸጋሪ

ነው፡፡ ይልቁንም የማጭበርበር ወንጀል ከፍተኛ ደረጃ
ደርሶ አካባቢውን ሲቆጣጠር ሙስና ብለን ልንጠራው
እንችላለን፡፡
የሙስና አበይት መገለጫዎች
 ጉቦ፣(ጉርሻ፣ የምስጋና መግለጫ፣ የንግድ ማመቻቸት፣ ጀርባ መደገፊያ ፣ ማጣፈጫ ፣ ጉዳይ ካለቀ በኋላ የሚከፈል ፣ ማፋጠኛና
ማለስለሻ ገንዘብ፣
 ዝርፊያ፣
 ማጭበርበር፣(open air payment or payment for ghost workers)
 የዝምድናና ቀረቤታ ስራ፣
 ስልጣንን አላግባብ መገልገል፣
 ህገ ወጥ ድርጊትን ወይንም ወንጀልን ማዳፈን፣
 ለህገ ወጦች ድጋፍና ከለላ መስጠት፣
 መረጃን ማጥፋት፣
 በቀጥታ ወንጀል መሳተፍ፣
 ዉስጣዊ ህገ ወጥ ክፍያዎች፣
 የዉሸት ማስረጃ ማቅረብ ወይንም መጨመር
 የቀጠለ----

የሙስና መንስኤዎች
ፖለቲካዊ መንስኤዎች፣
ኢኮኖሚያዊ መንስኤዎች፣
ማህበራዊና ባህላዊ መንስኤዎች፣
ተቋማዊ መንስኤዎች
 የቀጠለ---
የመንግስት ሰራተኞች ሊፈጽሟቸዉ የሚችሉ የሙስና ወንጀሎች፤
 በስልጣን አላግባብ መገልገል
 ጉቦ መቀበል ወይንም መስጠት
 የማይገባ ጥቅም መቀበልና መስጠት
 አስታራቂ ሽማግሌዎች የሚፈጽሙት የጉቦ መቀበል ወንጀል
 የመንግስትን ስራ በማያመች አኳኋን መምራት (የጥቅም ግጭት)
 አደራ በተሰጠዉ እቃ አላግባብ ማዘዝ
 በስራ ተግባር የሚፈጸም የመዉሰድና የመሰወር ወንጀል
 በስልጣን መነገድ
 በህገ ወጥ መንገድ መሰብሰብ ወይንም ማስረከብ
 ያላግባብ ጉዳይን ማጓተት
 ዋጋ ያለዉን ነገር ያለ ክፍያ ወይንም ያለበቂ ክፍያ ማግኘት
 ያላግባብ ፈቃድ መስጠትና ማፅደቅ
 ምንጩ ያልታወቀ ንብረትና ገንዘብ መያዝ፤
 1.4 ስህተቶች (Errors)

 ስህተት፤- ማለት ከኦዲት ጋር በተያያዘ አገላለጽ

በሂሳብ ሰነዶችና በሂሳብ መግለጫዎች ላይ የሚታይ
ማንኛውም ግድፈት ነው፡፡

 ማንኛውም ግድፈት ስህተት ተብሎ ሊጠራ

የሚችለው ሆን ተብሎ አለመሰራቱ ሲታወቅ ብቻ
ነው፡፡
 የቀጠለ---

የስህተት አይነቶች፤
በሂሳብ ሰነዶች ላይ በርካታ የስህተት ዓይነት የሚያጋጥም ቢሆንም በሁለት ዋና ዋና
ክፍሎች ይከፈላሉ፡፡

1. እለት ከለት ከሚደረግ የሂሳብ ምዝገባ የሚከሰቱ ስህተቶች

( Clerical or technical error)
የዚህ አይነት ስህተት አልፎ አልፎ ከግዴለሽነት ሊመጣ እንደሚችል ቢታወቅም
በአብዛኛው ማንኛውም ሰው በውሎ ስራው ላይ ሊያጋጥም የሚችል ግድፈት በመሆኑ
ከሰው ልጅ ባህሪ የሚመነጭ የስህተት ዓይነት መሆኑ ይታመናል፡፡
 ሂሳብን ሳይመዘግቡ መርሳት፤
 ከአንድ መዝገብ ወደ ሌላ መዝገብ ሲታላለፉ አሳስቶ መመዝገብ፤
 የቀጠለ----
2. የመርህ ስህተቶች( Errors of Principles)
እንዲህ አይነት ሰህተቶች ከልምድ እና ከእውቀት ማነስ የሚመነጩ ናቸው፡፡ መርህን ያልተከተሉ
የአመዘጋገብ ስህተቶች ሚባሉት
 የሂሳብ እንቅስቃሴዎችን በየመሂሳብ ዓይነታቸው መመዝገብ አለመቻል(Incorrect allocation)
 ሂደታቸውን ያልጨረሱ ሀብትና እዳን አለመመዝገብ( Ommission of outstanding Asset
and liabilits)
 በትክክል የሀብት ዋጋ ግምት አለመስጠት (Incorrect valuation of Asset)
 1.5 የማጭበርበር መሰረታዊ ባህሪያት

የማጭበርበር መሰረታዊ ባህሪያት የሚከተሉት ናቸው፡፡

 ማጭበርበር ለመፈጸም ቢያንስ ሁለት ወገኖች ሊኖሩ ይገባል፤
(ማጭበርበ ር የፈጸመው ወንጀለኛ እና ማጭበርበር የተፈጸመበት)
 ወንጀለኛው ጉልህ የሆነ ነገር መዝለል ወይም ሀስተኛ ማስረጃ ማቅረብ፤
 ወንጀለኛው ሀሳተኛ ማስረጃ ያቀረበው ተጠቂውን ለመጉዳት ፈልጎ
ያደረገው መሆን አለበት፤
 ተጠቂው በመግለጫው ላይ እምነት ለመጣል ህጋዊ መብት ሊኖረው ይገባል፤
 በተጠቂው አካል ላይ በትክክል የደረሰ ጉዳት ሊኖር ይገባል፤
 1.6 መ/ቤቶች ለማጭበርበር ስጋት ሊጋለጡ የሚችሉበት መንገዶች፤

ሀ. በውስጣዊ አካል የሚፈጸም ማጭበርበር፤

 በአብዛኛው የሚፈጸመው በተንቀሳቃሽና በቀላሉ ወደ ገንዘብነት ሊቀየሩ

የሚችሉ
 ንብረቶች ለምሳሌ ገንዘብ/ቼክ ወይም ለሽያጭ የተዘጋጁ እቃዎች ቅርበት
ባላቸውና በመስሪያ ቤቱ ውስጥ ባሉ ሰራተኞች ነው፡፡ የማጭበርበር ስጋት
በየይበልጥ ሊጨምር የሚችለው ደግሞ የመ/ቤቱ አባላት ህገ-ወጥ ተግባራት
ለመደበቅ ሲችሉና የሂሳብ መዛግብትን የማግኘት እድል ያላቸው እንደሆነ ነው፡፡
ሁኔታዉ ምንም እንኳ በረጅም ጊዜ ታቅዶ የሚፈጸም ቢሆንም በአጋጣሚም
ሊሆን ይችላል፡፡
 የቀጠለ-----
ለውስጥ ማጭበርበር ዋና ዋና የስጋት ምክንያቶች፤
 የስራ አመራሩ ብቃትና ታማኝነት ጥያቄ ውስጥ የሚያስገቡ ተግባራት(ምሳሌ የአንድ ግለሰብ
ወይም ቡድን ፍጹም የባላይነት መስፈን፤ ከፍተኛ የሆነ የቁልፍ ሰራተኞች ፍልሰት)፤
 የውስጥ ቁጥጥር ስርዓት ቀረጻና ስራ ላይ አዋዋል ድክመት(ምሳሌ ከመጠን ያለፈ ስልጣን
ለጥቂት ግለሰቦች መስጠት፤ ደካማ የስልጣን ክፍፍል፤የተዘረጋው የውስጥ ቁጥጥር ስርዓት
በስራ አመራሩ መጣስ)፤
 ያልተለመዱ የግብይት አይነቶች ( ለምሳሌ ዝምድና ባላቸው ወገኖች የሚደረግ ግብይት)፤
 በቂና ተገቢ የኦዲት ማስረጃ ለማግኘት አስቸጋሪ መሆን፤(መልስ አለመስጠት፤ ማዘግየት፤
በኦዲት ወቅት በስራ አመራሩ የሚደረግ ትብብር ማነስ)፤
 በመረጃው ሚስጥራዊ ባህርይ ምክንያት መረጃ ለማግኘት የሚደረግ ገደብ፤
 የቀጠለ----
ለ. ውጫዊ ማጭበርበር ፤
 የዚህ አይነቱ የማጭበርበር ወንጀል የሚፈጸመው ከመ/ቤት ውጪ ባሉ
ግለሰቦች ሲሆን ድርጊቱም የማታለልን፤ላልተሰራ ወይም ከሚጠበቀው
የጥራት ደረጃ በታች ለተሰራ ስራ ክፍያ መጠየቅን እና ባልተፈቀደ ሁኔታ
የውጭ አካላት ከኮምፒውተር ላይ መረጃ መውሰድን ያጠቃልላል፡፡
ሁኔታው በረቀቀ ሁኔታና ቀጠይ በሆነ መልክ የሚፈጸም ሲሆን
በአብዛኛው ድርጊቱ ሊመነጭ የሚችለው ከራሱ ስራ ላይ ካለው ስርዓት
ተፈጥሮአዊ ባህሪ ይሄነን ለመከላከል የማያስችል ከመሆኑም የተነሳ ነው፡፡
 የቀጠለ----
ሐ. መመሳጠር፤
 ይህ ዓይነቱ ማጭበርበር ሁለትና ከሁለት በላይ የሆኑ አካላትን የሚያሳትፍ
ነው፡፡ የማጭበርበር ወንጀሎን የሚፈጽሙት አካላት በ/ቤቱ ውስጥ የሚገኙ
ወይም ከመ/ቤቱ ውጪ ሆነው በ/ቤቱ ውስጥ ከሚገኙ አባላት ጋር በአንድነት
ሊሰሩ ይችላሉ(ለምሳሌ የ/ቤቱ ሃላፊ ከ/ቤቱ ውጪ ከሚገኙ ኮንትራክተሮች
ጋር ተባብሮ ተገቢ ያልሆነ የዋጋ ጭማሪ እንዲጠየቅ ሲያደርግ) ሁለቱ አካላት
ከ/ቤቱ ውጪ ሲሆኑ ( ለምሳሌ ሁለት ከመ/ቤቱ ውጪ ያሉ ኮንትራክተሮች
አንዱ ለሌላው ኮንትራክተሮች እንዲያሸንፉ ሁኔታዎችን ሲያመቻች)፣ፈልጎ
ለማግኘት በጣም አስቸጋሪ ነው፡፡
 1.7 የማጭበርበር አይነቶች

A. Fraudulent financial reporting;-

 Manipulation, falsification (including forgery), or alteration of accounting
records or supporting documentation from which the financial statements are
prepared.
 Misrepresentation or omission of transactions, events or other significant
information from the financial statements.
 Intentional misapplication of accounting principles relating to amounts,
classification, manner of presentation, or disclosure.
 Abuse, including the misuse of authority or position for personal financial
interests or those of an immediate or close family member or business associate
 የቀጠለ---
B. Misappropriation of assets
 Embezzling receipts (for example, misappropriating collections on accounts
receivable or diverting receipts in respect of written-off accounts to personal bank
accounts).
 Stealing physical assets or intellectual property (for example, stealing inventory
for personal use or for sale, stealing scrap for resale, colluding with a supplier by
disclosing technological data in return for payment).
 Causing an entity to pay for goods and services not received (for example,
payments to fictitious vendors, kickbacks paid by vendors to the entity’s
purchasing agents in return for inflating prices, payments to fictitious
employees).
 1.8 የማጭበርበር ባህሪያት

1. የውስጥ መነሳሳት (Incentive or pressure )

ማጭበርበር ለመፈጸም ዋናው የውስጥ መነሳሳት የሚከተሉትን ያካትታል፤
 ኢኮኖሚያዊ ጠቀሜታ ለማግኘት፤-በአብዛኛው ሰዎች በማያባራ የገንዘብ ችግር ውስጥ
መሆናቸውን ሲገልጹና ለዚህ ደግሞ በማጭበርበር ከመሳተፍ ውጪ ሌላ መፍትሄ እንደማያገኙ
ሲያምኑ፤
 ክብር ወይም እውቅና-የማጭበርበር ተግባርን በመፈጸም ተጨማሪ እውቅና ወይም ተጨማሪ
ተቀባይነት ለማግኘት( ጠላትነት፤ በቀል፤ ብስጭት ) ብዙውን ጊዜ እራሳቸውን ከሌሎች በላይ
አድርገውና እነርሱ ሌሎችን ለማሞኘት በጣም ብልጥ እንደሆኑ ማሰብ፤
 የሞራል የባላይነት፤- አንዳአንድ ግለሰቦች የሞራል የበላይነት በመፍጠር ጉዳት ከሚደርስበት
ግለሰብ ወይም መንግስት በላይ ነን በሚል ምክንያት ለማጭበርበር ወንጀል ይነሳሳሉ፤
 የቀጠለ ---

2.መልካም አጋጣሚ ( Opportunity )

• አጠቃላይ የውስጥ ቁጥጥር ጥሰት ወይም የውስጥ ቁጥጥር ስርዓትን
ለማጣስ የሚያስችል ስልጣን ባላቸው ሃላፊዎች (በተለይ የበላይ
ሃላፊዎች) ምክንያት ማጭበርበር ሊፈጸም የሚችልበት ስጋት
ሊጨምር ይችላል፡፡ አመባገነን የሆኑ የመ/ቤት ሃላፊዎችና
ሰራተኞች ህጎችን በመጣስ ስራዎች እንዲከናወኑ ምክንያት ሊሆኑ
ይችላሉ፡፡
 የቀጠለ ---
የሚከተሉትን ያካትታል፤
 ደካማ የውስጥ ቁጥጥር (ለምሳሌ የስራ ክፍፍል አለመኖር፤በቂ የሆነ ክትትል አለመኖር፤ ብቁ የሆነ የውስጥ ኦዲት
አለመኖር፤ከሚገባ በላይ ስልጣን በጥቂት ሰዎች እጅ መሆን)
 በቂ፤ ቀልጣፋ ና ውጤታማ የውጪ ቁጥጥር ዘዴዎች አለመኖር (ለምሳሌ የውጭ ኦዲት እና የበላይ ተቆጣጣሪ
አካላት)
 ግልጽ የሆነ የገንዘብ አስተዳደር አለመኖር፤
 ሰፊ የሆነ በራስ የመወሰን ስልጣን መኖር፤
 ብቃት የሌለው የኦዲት ኮሚቴ፤
 በንብረት አስተዳደር ላይ ፖሊሲና የአሰራር ስርዓት አለመኖር፤
 የአዲስ ሰራተኛ ቅጥር በሚከናወንበት ወቅት አስፈላጊውን ማጣራት አለማድረግ፤
 በፋይናንስ የስራ ደረጃዎች የሚሰሩ ሰራተኞች ስራ የመልቀቅ ሁኔታ ዝቅተኛ መሆን፤
 በሰራተኞች ዘንድ በጥቅም ግጭቶች እና በስነ-ምግባር እውቀት በቂ ግንዛቤ አለመኖር፤
 በጥቅም ግጭቶች እና በስነ-ምግባር ፖሊሲዎችና መመሪያዎች በስራ ላይ ለማዋል አለመቻል፤
 የቀጠለ----
3. ምክንያታዊነት (Rationalization )

 የማጭበርበር ወንጀል የሚፈጽሙ አብዛኛውን ጊዜ ለድርጊታቸው ምክንያቶችንና

ማብራሪያዎችን በመስጠት ይቅርታን ሲጠይቁ ይታያል፡፡ በማጭበርበር የተከሰሱ ለድርጊታቸው
ይቅርታን ለማግኘት ከሚያቀርቧቸው ምክንያቶች ውስጥ አነስተኛ ደመወዝ የሚከፈላቸው
መሆኑን፤ የወሰዱት ገንዘብ ብድር መሆኑን በመግለጽ ለመልሱት የሚችሉት መሆኑን የገልጻሉ፡፡
እነዚህ ምክንያቶች አንዳንድ እውነተኛ ታማኝ የሆኑ ሰዎችን ማጭበርበር እንዲፈጽሙ
ይገፋፋቸዋል

በሰራተኞች የሚሰጡ ምክንያቶች ምሳሌዎች፤

 በማጭበርበር የወሰድኩት ገንዘብ ለጊዜው መሆኑንናለመመለስ አስቢያለሁ፤
 የሚከፈለኝ ደመወዝ ለምሰራው ስራ ተመጣጣኝ አይደለም፤ የወሰድኩት ገንዘብ ይገበኛል፤
 ሃላፊዎቻችን የሚያደርጉት ነው ስለዚህ ምን ይደንቃል፤
 መንግስት በጣም ብዙ ሀብት ያለው ነው እኔ የወሰድኩት በጣም ኢምንት የሆነውን ነው፤
 1.9 ማጭበርበር መኖሩን የሚያሳዩ አደገኛ ምልክቶች (Red
flags

 u} Kà Ÿó Ó ” e “ Ÿl Mõ xታ­ ‹ Là „ KA „ KA ¾W^ } — S Kª ¨ Ø
/S k Á¾` /&
 l Mõ KJ ’ < › Lm ° n ­ ‹ › ” É › p ^ u= w‰ ¾› p ` xƒ U ” ß S J ”'
 ÁM} KS Å ¾ó Ó ” e › N µ‹ S Kª ¨ Ø - ¨ ÅLà ¨ ÃU ¨ Å ታ‹ '
 ¾› " ¨ <” + ” Ó/¾H>d w/ U ´ Ñv­ ‹ ” ¨ p ታ© › KT É [ Ó“ ¾ó Ó ” e
እ” p e n c ?­ ‹ ” ] þ ` ƒ T ² Ó¾ƒ ' “
 ¡ õ Á­ ‹ ” uƒ ¡ ¡ K—¨ < S Ö ” d ÃJ ” u} Ö ÒÒ › N ´ S ð ç U '
 የ ጠ ፉ ደረሰ ኞ ች ና ሰ ነ ዶ ች ፤
 ተ መ ዝ ግ በው የሚ ገኙ ያ ል ተ ለመ ዱ ሂ ሳ ቦች ወይም ል ዩ ነ ቶ ች ፤ (በአ ጠ ቃ ላይ
በተ ቀ ጽ ላ የ ሂ ሳ ብ ቋ ቶ ች የ ተ ያ ዘ ሂ ሳ ብ የ ማ ይ ገጥ ም ሆ ኖ ሲ ገኝ)
 ከሚ ጠ በቁ ሁ ኔ ታ ዎ ች ጋ ር የ ማ ይ ጣ ጣ ሙ ቁ ጥ ሮ ች ፤ ሂ ደቶ ች ና ው ጤ ቶ ች ፤
 የቀጠለ ---

 ቁልፍ በሆነ የስራ ቦታ የተመደበ ሰራተኛ ፈቃድ የማይወሰድ ከሆነ

ወይም ለኑሮው የሚያወጣው ወጪ ከፍተኛ መሆኑናከሚያገኘው
ገቢ ጋር ተመጣጣኝ ያለመሆኑ፤
 ለተለየ ኮንትራክተር የተደረገ መድልዎ ወይም አነስተኛ ዋጋ ያቀረቡ
ተጫራቾች ተቀባይነት ሲያጡ፤
 የቁልፍ የስራ ቦታዎች ከፍተኛ የሰራተኛ ፍልሰት ወይም የሂሳብ
ክፍሉ በበቂ የሰው ሃይል አለመደራጀት፤
1.10 የመንግስት መ/ቤቶች ማጨበርበርን ለመቆጣጠርና ፈልጎ
ለማግኘት ያለባቸው ሃላፊነት፤
የተቋሙ ሃላፊነቶች፤
በዋናነት በመጀመሪያ ማጭበርበርን መከላከልና ማገድ
ወይም ፈልጎ ማግኘት ለስራ አመራሩ ወይም ይህን ስራ
ለመስራት ለተቋቋሙ መ/ቤቶችና ሃላፊዎች ነው፤
The primary responsibility for both fraud
prevention and detection rests with
management and those charged with
governance or oversight.
 የቀጠለ ---

 በጸረ-ማጭበርበር ባህል ላይ ያላቸውን ቁርጠኝነት ና

ለተመሳሳይ ህጎች ተገዥ መሆናቸውን ማሳየት፤
 ጠንካራ የውስጥ ቁጥጥር ስርዓት ማቋቋም ና ስራ ላይ
ማዋል፤
• የውስጥ ኦዲት አገልግሎት ከማነኛውም ተጽኖ ነጻ መሆኑን
ማረጋገጥ፤
 የቀጠለ ---
የውስጥ ኦዲት ሃላፊነት፤

 ማጨበርበርን ለመከላከል የሚያስችል ብቃት ያለው የውስጥ ቁጥጥር ስርዓት

ለመዘርጋትና ስራ ላይ ለማዋል የሚያስችል የማሻሻያ ሀሳብ መስጠት፤
 ማጭበርበር ተፈጽሞ ከተገኘ ጠንካራና ፈጣን የሆነ ምርመራ ማከናወን፤
የመ/ቤቱ ሰራተኞች፤

 የመንግስት ሀብቶች አጠቃቀም፤በጥሬ ገንዘብ ወይም በክፍያ ስርዓቶችን

አጋባብነት ባለው ሁኔታ ማከናወንና መያዝ፤
 የማጭበርበር ተግባር ለመፈጸሙ ጥርጣሬ ሲኖራቸው በአስቸኳይ
ለሚመለከተው ሪፖርት ማቅረብ፤
 የቀጠለ ---

የውጪ ኦዲተሮች ሃላፊነት፤

 Responsibilities of auditors; Auditors; - are
responsible for obtaining reasonable assurance
that the financial statements are free from
material misstatement, whether caused by
fraud or error.
 የቀጠለ ---
ማጭበርበርን ፈልጎ የማግኘት አቅም ለማሳደግ የዋና ኦዲተር መ/ቤት ሊኖረው የሚገባ
ፖሊሲዎች፤

ሀ. ኦዲተሮች በማነኛውም የኦዲት ስራ ማጭበርበር ሊኖር እንደሚችል ግንዛቤ

መጨበጥ ይጠበቅባቸዋል፤ ይሄንን ለማድረግ፤

1. ማጭበርበር ምን እንደሆነ ማወቅ፤

2.ማጭበርበር ሊፈጸም የሚችልበት ከፍተኛ የስጋት ሁኔታዎችን መገንዘብና

በንቃት መከታተል፤

3. የኦዲቱን ባህሪና የሚከናወነውን የኦዲት ስራ መጠን ማረጋገጥ፤

4. በእይታ ውስጥ የገቡትን ማነኛቸውንም ምልክቶች መከታተል፤

 የቀጠለ ---
ስጋት ለመለየት የሚያስችሉ ዘዴዎች፤

የተቋሙን የውስጥና የውጪ ስጋቶች ለመለየት የሚያስችሉ ዘዴዎች የሚከተሉት

ናቸው፡፡

 የተቋሙን የስራ እንቅስቃሴዎች መገንዘብ/ማጤን፤

 የተቋሙን ቀደምት የኦዲት ስራ ወረቀቶችና የመረጃዎችን ትንተና መከለስ፤
 ለስራ አመራሩና ሰራተኞች ቃለ መጠይቅ ማቅረብ እና መጠይቆች መጠቀም፤
 የማጣሪያ ዝርዝር ( check list) መጠቀም፤
 ለሶስተኛ ወገን ቃለ-መጠይቅ ማድረግ
 1.11 አዘውትረው የሚከሰቱ የማጭበርበር መንገዶች (አይነቶች) ፤

 ከጥሬ ገንዘብ ሽያጭ ፤ ከሌላ ገቢና ከተሰብሳቢ (ባለዳዎች) ሂሳብ የተሰሰበሰበ ገንዘብን
አለመመዝገብ ና ስርቆት መፈጸም፤
 ክፍተኛ የሆነ ገንዘብን ሲሰበሰብ የተመዘገበበትን በማሽን ውስጥ የሚገኝ ጥቅል ወረቀት(till roll)
መቀየር፤
 የተሰበሰበ ገንዘብ ምዝገባና ማጠቃለያ ድምርን በማሳነስ ልዩነቱን አላግባብ መውሰድ፤
 ከባለዳዎች የተሰበሰበውን ገንዘብ ሰብሳቢው መስረቅናባለዳውን ሂሳብ እንደ ማይሰበሰብ መቁጠር፤
 ከዚህ በፊት እንደማይሰበሰብ ተቆጥሮ ሂሳባቸውን ከተሰረዘባቸው ደንበኞች ገንዘብ ሲሰበሰብ
አጭበርብሮ መውሰድ፤
 የሚሰበሰቡ ቼኮችን ተገቢ ባልሆነ መንገድ ለሌላ ማስተላለፍና አግባብ ለሌለው የማይታወቅ
ሰው ክፍያ እንዲፈጸም ማድረግ፤
 የቀጠለ ---
 የተሰበሰበ ጥሬ ገንዘብ መስረቅና የጎደለ ገንዘብ ለመሸፈን የተሰበሰቡ ቼኮችን ኦዲት እስኪደረጉ ድረስ
ባንክ ገቢ ሳይደረጉ ማዘግየት(ቲሚንግ እና ሌዲንግ)፤
 የክምችት እቃዎችን ምዝገባ በመቀየርና በመጠቀም ከሽያጭ የተሰበሰበ ጥሬ ገንዘብን ማስቀረት፤
 ተመላሽ ሂሳቦችን ማምታታት፤
 ከኮንትራክተሮች ጋር መስማማት፤ የጨረታ መመሪያና ደንብ ጥሰት፤ያለውድድር የሚያደርግ የዋጋ
ጭማሪ፤
 ትርፍ የክምችት እቃዎች ወይም በምርት ሂደት የተበላሹ (Scrap ዕቃዎች የሚሸጡበትን መመሪያና
ደንብ ማምታታት( ለምሳሌ በምርት ሂደት የተበላሸ እቃ ብሎ ለመሸጥ ያላአግባብ የእቃዎቹን ጥራት
ማሳነስ)
 ምዝበራን ለመሸፈን በደረሰኞችና በሂሳብ ማጠቃለያዎች ላይ የሚደረግ ለውጥ(ለምሳሌ ለሰራተኞች
ደመወዝ ለመክፈል በሚል የገንዘብ ፍላጎትን ከሚገባው በላይ ከፍ ማድረግ)፤
 1.12. የማጨበርበር ከፍተኛ የስጋት አካባቢዎች፤

uÑ”² w › cvcw Là ¾T >ታዩ ስጋቶች፤/T e} "ŸM' T eS cM /ö ` Ï É/

 ¾Öñ ¾Ñ”² w Ñu= Å[ c™‹ '
 ÁM} ÑKè Ñ<É K„ ‹ “ ¾› ”É Ñu=” KkÅS ¨ < k” } cwex LM} S ² Ñu
Ñu= S gð — T ª M ¾Ñ”² w › cvcw ¾T >S KŸ~ Ømƒ UdK?­ ‹ “† ¨ <::
 የቀጠለ --
”w[ „ ‹ & ¾Ø ^ ƒ Å[ Í † ¨ < ´ p } — ¾J ’ < ° n ­ ‹ ” ¾} h K Ø ^ ƒ vL† ¨ < ª Ò
S k uM “ ¾ª Ò M¿ ’ ~ ” ¨ <Ö ?ƒ Ÿh à ‹ Ò` S Ÿó ð M'
 ŸÑu=“ ¨ Ü ß ’ƒ "` „ • ‹ °n ­ ‹ ” T e ታ[ p ' °n ­ ‡
እ” Å} ¨ c Æ › É ` ÑA S ÓKê KÑ>² ?¨ < እ¨ <’ ƒ ÁMJ ’ '
 ° n ­ ‹ ” u%EL KT ” d ƒ u› Ø ` S ¨ ` ¨ ` '
 › ”É ¯ Ã’ ƒ g k Ù ‹ ” /° n ­ ‹ / u} KÁ¿ ª Ò­ ‹ ug ?Mõ LÃ
S Á´ /KU d K? uFIFO ¾› =”y} ` ª Ò ÓU ƒ ² È / “ ¾} c [ l
e „ ¢‹ ”/› Lm ° n ­ ‹ ”/ u” w[ ƒ ¡ õ M/S Ò² ” d Õ ` እ” ÇK
]þ `ƒ T É[Ó G<K<U Ÿe „ ¡ Ò` ¾} Ñ“ –< ¾T ß u` u`
U XK?­ ‹ “ † ¨ <::
 የቀጠለ --
Ó» ­ ‹ :-uÓ» ­ ‹ እ”p e n c ? Là ¾T >Å[ Ó T Ú u` u` uT >S KŸƒ ' uM¿
¨ <Kታ ¨ ÃU e Ù ታ S M¡ ¡ õ Á” እÏ S ”h” S k uM'
 ¾‚ ¡ ’>¡ T “ Ëa ‹ ui ó ” Ÿ^ d† ¨ < "U û ’>­ ‹ Ó¸ S ð ç U '
 › Óvw’ƒ uK?L† ¨ < Ÿõ } — ª Ò­ ‹ S Ó³ ƒ ' U e Ö =` ”
vKS Ö up “
እÏ S ”h Kc Ö < ° n › p ^ u=­ ‹ u–a ö ` T ¾} c uc u ª Ò­ ‹ ” S ÓKê እ”Å
U XK? K=¨ c Æ Ã‹ LK<::
 የቀጠለ ---
ÅS ¨ ´ ¡ õ Á:- ¾} W^ ¨ <” Y ^ c ¯ ƒ T Ò’ ” “ ÅÓV U ŸY ^ ¾k \ ƒ ”
uT >S KŸƒ ] þ ` ƒ › KT É [ Ó'
 ¾K?KA‹ /¾ð Ö ^ W^ } ™‹ uü Ãa M Là S ƒ ŸM'
 ] þ ` ƒ ÁM} Å[ Ñ ¾Y ^ S s [ Ø ¨ ÃU ´ ¨ <¨ <a ‹ '
 ÁM} ð k Æ p É T >Á ክፍያ­ ‹ KW^ } ™‹ ¾} c Ö < ¾ü Ãa M
T ß u` u` U XK?­ ‹ “ † ¨ <::
} c wdu= H>dw&-d Ãð k É ¾vK° Ç­ ‹ ” vL” e S W[ ´ '
 ŸvK° Ç­ ‹ Ò` S e T T ƒ '
 d Ãð k É ¾vK° Ç­ ‹ ” vL” e u› uÇ] ­ ‹ vL” e S gð ” '
 1.13 የሪፖርት ጥራቶች፤

የማጨበርበር ሪፖርት እንደመናኛውም ኦዲት ሪፖርት አምስት የጥራት

ነገሮች( elements) መከተል ይኖርበታል፡፡
 ትክክለኛነት፤- የማጭበርበር ሪፖርት ትክክለኛ መሆን አለበት፡፡
በቀናት፤ በአሃዝ፤ በፊደላት ወዘተ..
 ንጽህና፡- ብዙ ትርጉም የማያስክትል ቀላል ቋንቋ መጠቀም፤
 ገለልተኛነት፤- በሪፖርቱ አድሎ ያለበት ወይም በቅድሚያ የታወቀ
ውጤት በማስመሰል ማጠቃላያ ላይ አለመድረስ፤
 አግባብነት፤-አግባብነት ያላቸውን እውነታዎች መያዝ፤
 በጊዜ ማድረስ
እናመሰግናለን