‫سمینار کوتاه پیرامون‬

‫فضائل وویژگیهای شب قدر‬

‫ارائه کننده‬

‫پوهاند دکتور عبد الباری حمیدی‬

 ‫الحمد هلل رب العالمين‪ ،‬والصالة والسالم على خير خلقه نبينا محمد وعلى آله وصحبه أجمعين وبعد‪ :‬قال اهلل تعالى‪:‬ﭽ ﭑ‬
‫ﭬ‬ ‫ﭟ ﭠ ﭡ ﭢ ﭣ ﭤ ﭥ ﭦ ﭧ ﭨ ﭩ ﭪ ﭫ‬ ‫ﭜ ﭝ ﭞ‬ ‫ﭒ ﭓ ﭔ ﭕ ﭖ ﭗ ﭘ ﭙ ﭚ ﭛ‬
‫ﭳ ﭼ [القدر‪]٥ – ١ :‬‬ ‫ﭭ ﭮ ﭯ ﭰ ﭱ ﭲ‬

‫ﭬ ﭭ‬ ‫ﭣ ﭤ ﭥ ﭦ ﭧ ﭨﭩ ﭪ ﭫ‬ ‫ﭞ ﭟ ﭠ ﭡ ﭢ‬ ‫ﭚﭛ ﭜ ﭝ‬ ‫وق ال تعالى‪ :‬ﭽ ﭖ ﭗ ﭘ ﭙ‬

‫ﭼ‬

‫حض*ار مح*ترم‪ :‬در این ش*کی نیس*ت ک*ه ش*ب ق*در یکی از نعمته*ای ب*زرگ هللا متع*ال اس*ت ک*ه ب*ر م*ا بن*دگان ع*اجز‬
‫ن *دلی*ل فض*ی*لت *ش*ب ق*در* ا*ی*ن ا*س*ت ک*ه *خ*دا*ون* *د *متع*ال *در* م*ورد ا*همیت‬
‫ش *انع*ا* *م *فر*م*ود*ه ا*س*ت‪* ،‬بز*ر*گ*تری *‬
‫و*ن*ا ت*وا*ن* *‬
‫ن س*م*ینار *ب*ه *گو*ش*ۀ* از *فض*ائل آن*‬
‫و*عظ*م*ت آن س*ورۀ مس*تقلی* *ر*ا *بن*ا*م *س*ور* *ۀ ق* *در* ن*از*ل نم*و*د *ه ا*س*ت ک*ه* * *در* *ا*ی *‬
‫پرداخته خواهد شد‪.‬‬
 ‫و این سمینار شامل مطالب ذیل می باشد‪:‬‬

‫مطلب اول‪ :‬نامهای شب قدر ووجه تسمیۀ آن‪.‬‬

‫مطلب دوم‪ :‬برخی فضایل و ويژگی های شب قدر كه عمده ترین آنها قرار ذیل است‪:‬‬

‫‪ – 1‬ش*ب ن*زول ق*رآن ک*ریم ‪ – 2‬ش*ب ق*در به*تر از ه*زار س*ال ‪ – 3‬ش*ب مب*ارک ‪ – 4‬ش*ب تع*یین سرنوش*تها ‪– 5‬‬
‫شب نز*ول جبرئی *ل و *فرشتگان ‪ – 6‬شب س*المتی ‪* – 7‬قیا*م وعبادت شب *قدر سب*ب مغف*رت *گناهان میگردد‪.‬‬

‫مطلب سوم‪ :‬شب قدركدام شب است‌؟‬

‫مطلب چهارم‪ :‬برخی عالیم شب قدر‬

‫مطلب پنجم‪ :‬دعای شب قدر‪.‬‬

‫مطلب ششم‪ :‬حکمت برتری دهۀ آخر رمضان بر دو دهۀ اول‪.‬‬

 ‫مطلب اول‪ :‬نامهای شب قدر وسبب تسمیۀ آن‪:‬‬

‫این ش*ب در ق*رآن ک*ریم ب*ه دو ن*ام مس*ّم ی گردی*ده اس*ت ک*ه یکی‪ :‬ق*در‪ ،‬ودیگ*ری هم ش*ب مب*ارک وب*ابرکت{لیلة‬
‫مبارکة} ‪.‬‬

‫نام اولی آن ک*ه ش*ب ق*در اس*ت‪ ،‬در س*ه آی*ۀ س*ورۀ ق*در بص*ورت پیهم و مک*رر ذک*ر ش*ده اس*ت ک*ه این تک*رار ب*ذات‬
‫خ*ود داللت* ب*ر ع*ظمت ا*ین ش*ب می ک*ن*د‪ .‬خداون*د م*تع*ال ف *رم*وده اس*ت*‪ِ{ :‬إَّنا َأْنَزْلَناُه ِفي َلْيَلِة اْلَق ْد ِر }(‪" )1‬م*ا ق*رآن را در‬
‫ش*ب بس*یار *ب*ا ارزش (ليلة القدر) ن*ازل نم*وديم‪َ{* .‬و َم ا َأْد َراَك َم ا َلْيَلُة اْلَق ْد ِر } (‪ " )* 2‬ت*و *چ*ه مي داني* ک*ه ش*ب ق*در چيس*ت‬
‫(و چ*ه عطم*تي* دارد؟) *ام*ام نس*ف*ی میگوی*د‪ :‬أي لم تبلغ درايتك غاية فضلها‪َ{* .‬لْيَلُة اْلَق ْد ِر َخ ْيٌر ِم ْن َأْلِف َش ْه ٍر } (‪ " )3‬ش*ب‬
‫قد*ر شبي اس*ت که از هزا *ر ماه به*تر اس*ت‪.‬‬

‫در م*ورد س*بب نامگ*ذاری آن ب*ه (لیلة القدر) ام*ام نس*فی – رحم*ه هللا – در تفس*یر م*دارک دو س*بب را ذک*ر ک*رده‬
‫م*ی گوید‪ «* :‬ومعنى ليلة القدر‪ :‬ليلة تقدير األمور وقضائها‪ .‬والقدر بمعنى التقدير ‪ ،‬أو سميت بذلك لشرفها على سائر الليالي ‪.‬‬
‫یعنی شب قدر‪ ،‬شب تقدير و تعيين سرنوشتها است که در آن مجّد دا مقّد رات و سرنوشت انسانها مقّد ر و معّين مي‬
‫ن مي س*پارد‪ ،‬چنا*نچ*ه در آیت‬ ‫گردد‪ .‬و خد*اون*د متع*ال *دس*تور *اج*را *‬
‫ي احك*ا *م خ*ود را* ب*ه *دس*ت فرش*تگا *‬
‫س*ورۀ *دخ*ان می خ*و*انیم‪ِ*{:‬فيَه ا ُيْف َرُق ُك ُّل َأْم ٍر َح ِكيٍم }[س*وره دخ*ان‪"* .]4 :‬در اين ش*ب مب*ارك‪ ،‬هرگون*ه‬
‫حك*يمان*ه ا*ي *بيا*ن *و مق*ّر *ر ميگ*ردد*" *‪ .‬و يا اينكه «قدر» به معناي‪ :‬عظم* *‬
‫ت و ش*کو*ه ا*س*ت‪ ،‬و*آن ش*ب را‬ ‫ك*ار *‬
‫از اين ج*هت شب *قدر گفت *ه مي شود كه داراى *قدر*‪ ،‬شرف *و منزل*ت اس*ت‪.‬‬

‫ون*ام دوم آن ش*ب (لیلة مبارکة) اس*ت‪ ،‬يع*ني بس*یار ب*ابرکت ک*ه در آی*ۀ (‪ )3‬س*ورۀ ال*دخان آم*ده اس*ت‪ِ{:‬إَّنا‬
‫َأْنَزْلَناُه ِفي َلْيَلٍة ُمَباَرَك ٍة} " یعنی ما این قرآن را در یک شب مملو از خیر وبرکت نازل نمودیم‪ .‬بازهم امام نسفي در‬
‫تفسیر {لیلة مبارکة} میگوید‪ :‬والمباركة‪ :‬الكثيرة الخير؛ لما ينزل فيها من الخير والبركة ويستجاب من الدعاء‪ ،‬ولو لم‬
‫يوجد فيها إال إنزال القرآن وحده لكفى به بركة‪.‬‬
 ‫مطلب دوم‪ :‬برخی فضایل و ويژگی های شب قدر‪:‬‬

‫باتوج*ه ب*ه آيه ه*اي س*ورۀ البق*ره‪ ،‬س*ورۀ دخ*ان و س*ورۀ الق*در و اح*اديث ص*حيح‪ ،‬ش*ب ق*در گرامی‌ت*رین‬

‫ش*بهای س*ال اس*ت ‌‪ ،‬و وی*ژگی ه*ای بس ف*راوانی دارد ك*ه نظ*یر آن را در ش*بهای دیگ*ر نمیت*وان س*راغ داش*ت‬

‫مانند‪:‬‬

‫‪ - 1‬ش*ب نـزول ق*رآن ک*ریم‪ :‬يكي از دالی*ل ارزش*مند ب*ودن این ش*ب ن*زول ق*رآن ک*ریم در آن ش*ب اس*ت‪،‬‬

‫طوریک*ه هللا متع*ال فرم*وده اس*ت‪ِ{:‬إَّن ا َأنَزْلَن اُه ِفي َلْيَل ِة اْلَق ْد ِر } "م*ا ق*رآن را در ش*ب ب*ا ارزش {ليلةالق در» ف*رو‬

‫فرس*تاده ايم"‪ .‬از ابن عب*اس رض ب*ا س*ند ص*حیح روایت ش*ده ک*ه گفت*ه اس*ت‪ُ" :‬أنزل القرآن جملة واحدة إلى‬

‫السماء الدنيا ليلة القدر‪ ،‬ثم ُأنزل بعد ذلک في عشرين سنة"‪ ".‬ق*رآن در يک ش*ب (ش*ب ق*در) ب*ه آس*مان دنيا ف*رود آم*د‬

‫س*پس ب*ه م*دت بيس*ت س*ال ن*ازل گش*ت" وق*ول ام*ام نس*فی قبال گذش*ت ک*ه گفت*ه ب*ود‪ :‬ولو لم يوجد فيها إال إنزال‬

‫القرآن وحده لكفى به بركة‪.‬‬

‫‪ - 2‬ش*ب ق*در به*تر از ه*زار س*ال‪ :‬فض*یلت دیگ*ر ش*ب ق*در این اس*ت ک*ه این ش*ب از ه*زار‬
‫م*اه به*تر اس*ت{َلْيَل ُة اْلَق ْد ِر َخ ْيٌر ِّمْن َأْل ِف َش ْه ٍر } "ش*ب ق*در ش*بي اس*ت ك*ه از ه*زار م*اه به*تر‬
‫است"‪.‬‬
‫یع*نی ش*ب ق*در از یكه*زار م*اه ‌ك*ه ش*ب ق*در در آن نباش*د گ*رامی ت*ر و ب*ا ارزش*تر اس*ت‌‪ ،‬یع*نی‬
‫ث*واب و پ*اداش اعم*ال نم*از‪ ،‬تالوت ق*رآن‪ ،‬ذك*ر‪ ،‬احس*ان و س*ایر عب*ادات در آن ش*ب از ث*واب و‬
‫پ*اداش یكه*زار م*اه‌ك*ه در آن ش*ب ق*در نباش*د بیش*تر می‌باش*د‪ .‬و ه*زار م*اه هش*تادو س*ه س*ال و‬
‫چهار ماه است‪.‬‬
‫‪ -3‬ش*ب مبارك*ه‪ :‬فض*یلت دیگ*ر ش*ب ق*در این اس*ت ک*ه ق*رآن ک*ریم این ش*ب را‪ ،‬ش*ب بس*یار‬
‫پرخیر و برکت خواند است‪ِ{:‬إَّنا َأنَزْلَناُه ِفي َلْيَلٍة ُّمَباَرَك ٍة ِإَّنا ُك َّنا ُمنِذ ِريَن }[سوره دخان‪.]3:‬‬
‫"ما قرآن را در شب پرخير و بركتي فرو فرستاده ايم"‪.‬‬
‫‪ -4‬ش*ب تع*يين سرنوش*تها ‪ :‬فض*یلت دیگ*ر ش*ب ق*در این اس*ت ک*ه ش*ب ق*در‪ ،‬ش*ب تع*يين‬
‫مق*درات وسرنوش*تها اس*ت ك*ه در آن ش*ب‪ ،‬سرنوش*ت كاين*ات رقم زده ميش*ود‪ ،‬و مق*درات يك‬
‫س*ال انس*ان و كاين*ات تع*يين مى گ*ردد‪ ،‬و ارزاق و س*رآمد عمره*ا و ام*ور ديگ*ر‪ ،‬در آن ش*ب‬
‫ب*ابرکت تفريق و تب*يين مى ش*ود‪ ،‬و جهت اج*را ب*ه فرش*تگان س*پرده میش*ود‪ِ{:‬فيَه ا ُيْف َرُق ُك ُّل َأْم ٍر‬
‫َح ِكيٍم }[دخان‪" .]4 :‬در اين شب مبارك‪ ،‬هرگونه كار حكيمانه اي تعيين و مقّر ر ميگردد"‪.‬‬
‫‪ -5‬ش*ب ن*زول جبری*ل و فرش*تگان‪ :‬فض*یلت دیگ*ر ش*ب ق*در این اس*ت ک*ه دران ش*ب فرش*تگان و جبريل ب*ه ام*ر و‬
‫اج*ازۀ *پ *رو*ردگا*رش*ان پ*يا*پي ب* *ه ک*رۀ *ز*مين م*ي آين*د‪َ{:‬تَنَّزُل اْلَم الِئَك ُة َو ال ُّروُح ِفيَه ا ِبِإ ْذِن َرِّبِه ْم ِم ْن ُك ِّل َأْم ٍر } [سوره قدر‪.]4 :‬‬
‫"‪.‬‬‫ب به اذ*ن *پروردگا*رشا*ن *براى (اجراي) *هر ك*ار ناز *ل مى شو*ند *‬ ‫"ف*رشتگا*ن و جبريل در *آن ش *‬
‫‪ -6‬ش*ب س*المتی ‪ :‬فضیلت دیگر شب قدر این است که آن ش*ب‪ ،‬از ش*ام ت*ا بام*داد‪ ،‬ش*ب س*المتي و رحمت و مص*ون‬
‫ا *ز ه*ر گون*ه *ش*ر *و آ*ف*ت اس*ت*‪َ{:‬س اَل ٌم ِه َي َح َّتى َم ْطَلِع اْلَف ْج ِر }[سوره قدر‪" .]5 :‬شبى است مملو از سالمت (و بركت و رحمت)‬
‫تا طلوع صبح"‪.‬‬

‫امام نسفی میگوید‪ :‬ما هي إال سالم؛ لكثرة ما يسلمون على المؤمنين‪ .‬قيل‪ :‬ال يلقون مؤمنًا وال مؤمنة إال سلموا عليه في تلك الليلة‪.‬‬
‫ی *اس*ت‪ .‬گ*فت*ه ش*ده‬
‫ت م*یگ*یر*د س*راپا *س **المت *‬
‫ک ص*و*ر *‬
‫ت د*عاه*ای س*المت*ی ک* *ه ت*وس*ط *مالئ* *‬
‫ی*ع*نی این *ش*ب ب* *ه س*بب ک*ث *ر *‬
‫ن *وزن مؤ*من *ر*و ب *ه رو ن*می*شون*د م*گر ا*ینک *ه *بر وی *دع*ای س*الم*تی می ک*نند‪.‬‬
‫*اس*ت‪ :‬مالئک *ب *ا هی*چ م*رد م*ؤم *‬
‫یع*نی ش*ب ق*در‪ ،‬ش*بی اس*ت ک*ه هم ق*رآن در آن ن*ازل ش*ده‪ ،‬هم عب*ادت و احيای آن مع*ادل ه*زار م*اه اس*ت‪ ،‬هم‬

‫خ*يرات و برك*ات الهى در آن ش*ب ن*ازل مى ش*ود‪ ،‬هم رحمت خ*اص هللا متع*ال ش*امل ح*ال بن*دگانش مى گ*ردد‪،‬‬

‫و هم فرش*تگان و جبريل در آن ش*ب ن*ازل مى گردن*د؛ بن*ا ب*ر اين ش*ب ق*در ش*بى اس*ت س*راپا س*المتی‪ ،‬از آغ*از‬

‫تا پايان‪.‬‬

‫‪ - 7‬قیام وعبادت در شب قدر سبب مغفرت گناهان میگردد‪:‬‬

‫از ابوهریره ‪ ‬روایت است كه پیامبر‪ ‬ارشاد فرمود‪َ" :‬مْن َقاَم َلْيَلَة اْلَق ْد ِر ِإيَم اًنا َواْح ِتَس اًبا ُغِف َر َلُه َما َتَق َّد َم ِم ْن َذْنِبِه"‪.‬‬

‫"ه*رکس ش*ب ق*در را از روي ايم*ان و اخالص و انتظ*ار پ*اداش از خ*دا‪ ،‬ب*ه عب*ادت بايس*تد و نخواب*د‪ ،‬گناه*ان‬

‫گذشتۀ او برايش آمرزيده ميشود"‪.‬‬

 ‫مطلب سوم‪ :‬شب قدركدام شب است‌؟‬

‫روايته*اي مختلفي در ب*ارۀ ش*ب ق*در و تع*یین آن ب*ه ثب*وت رس*یده و از مجم*وع آنه*ا دانس*ته می ش*ود ک*ه ش*ب‬
‫ق*در *د*ر د*ه*ۀ *اخ* *ی *ر رمض*ان‪ *،‬بخص*وص *در *ش*به*ای ط*اق *و بص*ور*ت مش*خص ش*ب* ب*یس*ت و *هفتم* رمض*ا*ن ا*س*ت ک*ه‬
‫از آن جمله برخی روایات را باهم مرور می کنیم‪:‬‬
‫ال*ف‪ -‬در هفت ش*ب آخ*ر رمض*ان‪َ :‬عِن اْبِن ُعَم َرِض ي الَّله َعْنهَم ا َأَّن ِرَج اًال ِم ْن َأْص َح اِب الَّنِبِّي ‪ُ ‬أُروا َلْيَلَة اْلَق ْد ِر ِفي اْلَم َناِم‬
‫َر‬
‫ِفي الَّس ْبِع اَألَواِخ ِر َفَق اَل َرُس وُل الَّل ِه ‪َ" :‬أَرى ُرْؤ َي اُك ْم َق ْد َتَو اَط َأْت ِفي الَّس ْبِع اَألَواِخ ِر َفَم ْن َك اَن ُمَتَح ِّريَه ا َفْلَيَتَح َّرَه ا ِفي الَّس ْبِع‬
‫اَألَواِخ ِر "‪( .‬أخرجه الشیخان)‪ .‬عب*د* *هللا ب*ن *عم*ر* رض*ي *هللا عنه*م*ا *روايت* مي* كن*د ك*ه*‪ :‬چن*د* *تن *از اص*حاب پيام*بر* ‪‬‬
‫خ*و*اب* ديدن*د* *ك*ه *ش*ب ق*د*ر‪ *،‬د*ر* ه *فت* *ش*ب آ*خ*ر* رم*ض*ان *ا*س*ت‪ .‬ر*س*و*ل* خ*د*ا ‪* ‬فر*م*و*د‪{ *:‬مي ب*ين*م ك*ه* خوابه*اي* ش*ما*‬
‫د*ر *ب*ا*ب ا*ينك*ه *ش*ب* *ق*د *ر در * *ه *فت* ش*ب* آخ*ر* رمض*ان* *مي ب*اش*د‪* ،‬م*و*اف*ق يك*د*يگر *اس*ت*‪* * .‬پس* *كس*ي ك*ه* د*ر ص*دد *ياف*تن‬
‫شب قد*ر با*شد‪ ،‬آ*نرا در هف*ت شب آخ*ر رم*ضان‪ ،‬جس*تجو نمايد" *‪.‬‬
‫ب ‪ -‬در ش*بهاي ط*اق ده*ة آخ*ر‪َ :‬عِن اْبِن َعَّباٍس َرِض ي الَّله َعْنهَم ا‪َ :‬أَّن الَّنِبَّي ‪َ ‬قاَل ‪" :‬اْلَتِم ُس وَه ا ِفي اْلَعْش ِر‬
‫اَألَواِخ ِر ِم ْن َرَمَض اَن َلْيَلَة اْلَق ْد ِر ِفي َتاِس َعٍة َتْبَق ى ِفي َس اِبَعٍة َتْبَق ى ِفي َخ اِم َس ٍة َتْبَق ى"‪ .‬صحیح البخاری‬

‫عب*د هللا بن عب*اس رض*ي هللا عنهم*ا روايت ميكن*د ك*ه‪ :‬رس*ول هللا ‪ ‬فرم*ود‪" :‬ش*ب ق*در را در‬
‫دهة آخر رمضان‪ ،‬يعني در نه يا هفت يا پنج روز باقيماندة آن‪ ،‬جستجو كنيد"‪.‬‬
‫ج‪ /‬ش*ب بيس*ت و هفتم‪َ :‬عِن ُأَبِّى ْبِن َك ْع ٍب رضی اهلل عنه َقاَل ‪َ :‬والَّلِه اَّلِذ ى َال ِإَلَه ِإَّال ُه َو ‪ِ ،‬إَّنَه ا َلِف ى َرَمَض اَن ‪-‬‬
‫َيْح ِل ُف َم ا َيْس َتْثِنى ‪َ -‬وَوالَّل ِه ِإِّنى َألْع َلُم َأُّى َلْيَل ٍة ِه َى ‪ِ .‬ه َى الَّلْيَل ُة اَّلِتى َأَم َرَنا ِبَه ا َرُس وُل الَّل ِه ‪ِ ‬بِق َياِم َه ا ِه َى َلْيَل ُة‬
‫َص ِبيَح ِة َس ْبٍع َو ِع ْش ِريَن ‪َ ،‬وَأَماَرُتَه ا َأْن َتْطُلَع الَّش ْم ُس ِفى َص ِبيَح ِة َيْو ِم َه ا َبْيَض اَء َال ُش َعاَع َلَه ا‪[ .‬صحیح البخاری]‬
 ‫"از ابی بن‌كعب روايت اس*ت ك*ه گفت‪‌ :‬‬
‫"ب*دان خدائی‌ك*ه بج*ز او خ*دائی بح*ق نيس*ت‌‪ ،‬س*وگند‬
‫*می‌خ*ورم* ك*ه ش*ب *ق*در د *ر م*اه *رمض*ان *اس*ت ‪‌ *-‬بط*و *ر ج*دی *و ب*دون *اس*تث*نا *قس*م ياد ك*رد‪* -‬و بخ*دا‬
‫ب بيداری‬
‫ن ش*بی* اس*ت ك*ه *پيامب *ر‪ ‬م*ا ر*ا ب*ه ش* *‬
‫ن می*‌دانم* ك*ه *ك*دام *ش*ب *اس*ت‪* .‬هم*ا *‬
‫س*وگند‪ ،‬م *‬
‫*دس*تورد*اد‪ .‬آنش*ب ش*ب بيس*ت *و هفتم ب*ود *و نش*ان *ه اش آن اس*ت ك*ه *ص*بح *آن رو*ز خو *رش*يد *ب*ه‬
‫هنگام طلوع سفيد و كمرنگ و بدون شعاع است"‪.‬‬

‫هم چن*ان ام*ام احم*د در مس*ندش ب*ا اس*ناد ص*حیح از ابن عم*ر رض*ی هللا عنهم*ا روایت ك*رده اس*ت‬
‫ك* *ه پی*امب *ر‪ ‬فرم*ود‪"* :‬من كان متحريها فليتحرها ليلة السابع والعش رين"‪{ .‬كس*ی‌ك *ه در طل*ب ش*ب ق*د *ر‬
‫ب بيس*ت *و هفت*م جس*تج*و كن*د*»‪( *.‬مس*ن *د احم* *د ج‪ 8‬ص *‪ 89‬و ش*عي *‬
‫ب ارن*ؤ*وط س*ن*د‬ ‫*اس*ت *آن ر*ا *در ش* *‬
‫آنرا صحيح گفته است)‪.‬‬
‫حاف*ظ ابن حج*ر ب*ا اش*اره ب*ه روای*ات ف*وق میگوی*د‪ « :‬لیلة القدر منحصرة فی رمضان‪ ،‬ثم فی العشر‬
‫فتح الباری‬ ‫األخیر منه‪ ،‬ثم فی أوتاره‪ ،‬ال فی لیلة منه بعینها‪ ،‬وهذا هو الذی یدل علیه مجموع األخبار الواردة فیها‪.‬‬
‫ن هم در ده*ۀ آخ*ر *و در *ش*بهای ت*ا*ق آن‪* ،‬ن*ه در‬
‫(‪ .)4/260‬يع*ني ش*ب ق*در ت*نه* *ا در ر *مض*ان اس*ت *‪ ،‬و آ *‬
‫ت میگر*دد‪.‬‬
‫ص ومع*ین‪ .‬و این چیزی اس*ت از م*جموع روا*یات وار*ده دران بر داش *‬
‫ب مشخ *‬
‫ک*دام ش *‬
‫مطلب چهارم‪ :‬برخی عالیم شب قدر‪:‬‬
‫َّش‬
‫‪ -1‬در حدیث قبلی ُابی بن کعب رضی اهلل عنه یکی از عالیم آن تذکر گردید که‪ :‬وَأَماَرُتَه ا َأْن َتْطُلَع ال ُس‬
‫ْم‬
‫ِفى َص ِبيَح ِة َيْو ِم َه ا َبْيَض اَء َال ُش َعاَع َلَه ا‪ .‬یعنی نشانه شب قدر آنست كه صبح آن روز خورشيد بهنگام‬
‫طلوع سفيد و كمرنگ و بدون شعاع است"‪.‬‬
‫‪َ -2‬عْن َأِبي َس ِعيٍد ‪َ ‬قاَل ‪ :‬اْع َتَكْف َنا َمَع الَّنِبِّي ‪ ‬اْلَعْش َر اَألْوَس َط ِم ْن َرَم َض اَن َفَخ َر َج َص ِبيَح َة ِع ْش ِريَن َفَخ َطَبَنا َو َقاَل ‪ِ{ :‬إِّني ُأِريُت َلْيَلَة اْلَق ْد ِر‬

‫ُثَّم ُأْنِس يُتَه ا َأْو ُنِّس يُتَه ا َفاْلَتِم ُس وَه ا ِفي اْلَعْش ِر اَألَواِخ ِر ِفي اْلَو ْتِر ‪َ ،‬و ِإِّني َرَأْيُت َأِّني َأْس ُج ُد ِفي َم اٍء َو ِط يٍن َفَم ْن َك اَن اْع َتَك َف َمَع َرُس وِل الَّلِه ‪‬‬
‫ا ٌة َف َط ْت َّتى اَل ْق ُف اْل ِج ِد َك اَن ِم ِري ِد الَّنْخ ِل ُأِقي ِت‬ ‫ْت‬ ‫ا‬ ‫َف‬ ‫ًة‬ ‫ا ا ى ِفي الَّس اِء‬ ‫»‪.‬‬ ‫ْل ِج‬
‫َو َم‬ ‫َج‬ ‫ْن‬ ‫َمْس َو‬ ‫َس‬ ‫َس‬ ‫َح‬ ‫َم َر‬ ‫َب‬ ‫َح‬ ‫َس‬ ‫َء‬ ‫َج‬ ‫َع‬‫َز‬
‫َق‬ ‫َم‬ ‫َن‬
‫َو َر‬‫َم‬ ‫َن‬ ‫ْع‬ ‫َج‬ ‫َف‬
‫َر‬ ‫ْع‬ ‫َف َيْر‬
‫الَّصالُة َفَرَأْيُت َرُس وَل الَّلِه ‪َ ‬يْس ُج ُد ِفي اْلَم اِء َو الِّطيِن َح َّتى َرَأْيُت َأَثَر الِّطيِن ِفي َج ْبَه ِتِه‪ .‬صحیح البخاری‬

‫ابوس*عيد خ*دري ‪ ‬ميگويد‪ :‬در ده*ة دوم رمض*ان ب*ا رس*ول هللا ‪ ‬ب*ه اعتك*اف نشس*تيم‪ .‬آنحض*رت ‪‬ص*بح روز‬

‫ن آم*د وب*ه اير*اد *س*خن *پ*رد*اخ*ت و*فرم*ود*‪{* :‬ش*ب ق*د*ر‪* ،‬در *خ*واب *ب*راي *م مش*خص ش*د‪ .‬و*لي من آن*را‬
‫بيس*ت*م‪* ،‬ب*يرو *‬

‫جس*تج *و ن*ماييد‪ .‬و همچ*نين‪ ،‬در خ*واب‬

‫ش ك*ردم * *و ي *ا *آن*را ا*ز يا*د *م بردن*د *‪ .‬پس *آن*را د *ر ش*ب*ه*اي ف*ر *د *ده*ة آ*خ*ر‪* *،‬‬
‫ف*رام* *و *‬

‫س *با من مع*تكف *بو*ده *ا*ست‪ ،‬ب*ه خ*ان *ه ا*ش بر*گردد*»‪.‬‬

‫ب و*گل‪* *،‬سجده *ميك*نم‪ .‬ه*رك *‬
‫د*يد*م ك *ه ميا*ن آ *‬
‫راوي ميگويد‪ :‬وق*تي ب*ه خان*ه برگش*تيم‪ ،‬هيچ پ*اره اب*ري در آس*مان نديديم‪ .‬ام*ا ديري نگذش*ت‬
‫ك*ه اب*ري آم*د و ب*اران تن*دي‪ ،‬باريدن گ*رفت و آب از س*قف مس*جد ك*ه از ش*اخة نخ*ل س*اخته ش*ده‬
‫ب*ود‪ ،‬سرازيرش*د‪ .‬وق*تي ك*ه نم*از اقام*ه ش*د‪ ،‬ديدم ك*ه رس*ول هللا ‪ ‬ميان آب وگ*ل‪ ،‬س*جده مي‬
‫كند و اثر گل را بر پيشاني (مباركش) مشاهده نمودم‪.‬‬
‫مطلب شش*م‪ :‬دع*ای ش*ب ق*در‪ :‬ام*ام احم*د‪ ،‬ابن ماج*ه و ترم*ذی ب*ا س*ند ص*حیح از عایش*ه َرِض ي‬
‫الَّله َعْنَه ا روایت كرده‌ان*د ك*ه گفت‪‌{ :‬ب*ه رس*ول خ*دا گفتم ش*ب ق*در ك*دام اس*ت و در آن ش*ب چ*ه‬
‫دعائی بخوانم؟ گفت‪ :‬بگو‪" :‬الَّلُه َّم ِإَّنَك َعُفٌّو ُتِح ُّب اْلَعْف َو َفاْعُف َعِّني"‪ .‬صحيح مسلم ج ‪ 2‬ص ‪177‬‬
‫"خداوندا تو بسیار گذشت کننده و دوست دار گذشت هستی‌‪ ،‬از من درگذر و مرا عفو كن"‪.‬‬
 ‫مطلب هفتم‪ :‬حکمت برتری دهۀ آخر رمضان بر دو دهۀ اول‪:‬‬

‫ام*ام ابن ج*وزی میگوی*د‪ :‬وینبغی أن یکون االجتهاد فی أواخر الشهر أکثر من أوله لشیئین‪ :‬أحدهما لشرف هذا العشر وطلب لیلة‬
‫القدر‪ .‬والثانی لوداع شهر ال ُیدری هل یلقی مثله أم ال‪.‬‬

‫یع*نی به*تر ومناس*ب این اس*ت ک*ه در ده*ۀ آخ*ر م*اه تالش بیش*تر ص*ورت گ*یرد‪ ،‬واین ب*ه دو دلی*ل یکی بخ*اطر ش*رف بیش*تر‬
‫ت *در ی*افت‬
‫ی ک* *ه *نم*ی *د*ان*د ب*ار* *دیگ*ر* فرص* *‬
‫ی *ب*ا م*ا*ه *‬
‫ع و *خ*دا ح*اف*ظ *‬
‫ط *ر ود*ا *‬
‫ن ده*ه *وب *دس*ت آور*د*ن *ش*ب ق*د *ر *‪* ،‬ود*لی* *ل دیگ*ر* بخ*ا *‬
‫ا *ی *‬
‫آن را پیدا می کند یا خیر؟‬

‫وش*یخ ابن ع*ثیمین – رحم*ه هللا ‪ -‬در م*ورد حکت برت*ری این ده*ه می گوی*د‪ :‬العش*ر األواس*ط أفض*ل من العش*ر األول‪،‬‬
‫ت الفاض*لة آخ*ره*ا أفض*ل *من أو*له*ا‪،‬‬
‫وال*عش* *ر األ *و*اخ*ر أفض*ل *من الع*ش*ر* األو*اس*ط‪ .‬و*تج*دون ه*ذا* فی ا *لغ*ا*لب مط*ر*د‪ ،‬وأ*ن األوق* *ا *‬

‫وی*وم* *ال *ج *مع*ة عص* *ر *ه *أفض* *ل م*ن أ *ول*ه *‪* ،‬وی* *وم* *عر*ف* *ة عص*ر* *ه *أفض* *ل م*ن *أ *ول*ه‪* ،‬و*الح*کم* *ة من ه*ذ*ا *وهللا أ*علم‪ :‬أن* *النف*وس‬
‫ت بال*عمل کّلت *ومّلت*‪ ،‬فُر ّغ ب *‬
‫ت *بفضل *آخر ا*ألوق*ات علی *أولها *حتی ت*نشط* فتعمل* العمل* الصال*ح‪.‬‬ ‫إذ*ا *بدأ *‬
‫اللهم اعتق رقابنا ورقاب آبائنا وأمهاتنا من النار‪ ،‬و بلغنا لیلة القدر‪ ،‬واجعلنا ممن‬

‫قامها إیمانا واحتسابا‪ ،‬فغفرت له ما تقدم من ذنبه‪ .‬آمین یارب العالمین‬

‫شکرا إلصغائکم وحسن استماعکم ودمتم فی رعایة اهلل وحفظه‬

‫والسالم علیکم ورحمة اهلل وبرکاته‬