EĞİTİM BİLİMİNE

GİRİŞ
Dr. Şefika Melike ÇAĞATAY
 İÇERİK
KÜLTÜR
Kültürleme
Kültürlenme
Kültürleşme
EĞİTİM
Sistem Olarak Eğitim
İletişim Olarak Eğitim
ÖĞRENME
ÖĞRETİM
EĞİTİM-ÖĞRETİM VE ÖĞRENME İLİŞKİSİ
FORMAL EĞİTİM –İNFORMAL EĞİTİM
HİZMETİÇİ EĞİTİM
ÖRGÜN EĞİTİM – YAYGIN EĞİTİM
HALK EĞİTİMİ
PROGRAM
Eğitim Programı
Öğretim Programı
Ders Programı
Örtük Program
 KÜLTÜR KAVRAMI
İnsanoğlu sahip olduğu biyolojik, psikolojik ve sosyolojik
özelliklerin etkisiyle diğer varlıklardan farklı olarak pek çok
şeye gereksinim duyan bir varlıktır.
İnsanoğlu gereksinimlerini gidermek maksadıyla yaşamı
boyunca, çevresini/doğayı denetimi altına almak için belli
anlamlar, değerler, kurallar belirler ve toplum halinde
yaşamanın bir ürünü olan “kültür” denen birikimi meydana
getirir.
KÜLTÜR KAVRAMI
Kültür genel olarak, bir milletin sahip olduğu dil, din, ahlak ve sanat
gibi manevi değerlerin bütünü şeklinde tanımlanmaktadır. İnsanın
doğanın dışında yarattığı maddi ve manevi her şeye kültür
denilebilir.

Doğuştan getirilen kalıtımsal özelliklerden farklı olan kültür, insan

davranışının sembolik ve öğrenilen kısmıdır ve toplumsal hayatta
nesilden nesile aktarılır.
İnsanın, birey olarak mensubu olduğu toplumla bütünleşmesi,
yetişmesi, toplum içinde anlam kazanması sırasında bilinç dışı ve
bilinçli öğrenmeler kültürel özelliklerin bir sonraki nesle
aktarılmasıyla gerçekleşir.
Toplum, kültür vasıtasıyla bireyin kişilik yapısını belirler ve işlevsel
bir rol oynar.
Kültür, insan topluluklarına kimliklerini veren ve onları
birbirlerinden ayırt eden özelliklerin toplamı olarak görülmektedir.
KÜLTÜR KAVRAMI
Kültür, doğa dışındaki maddi ve manevi değerlerin bütünüdür.
Kültürü, maddi kültür ve manevi kültür olarak iki açıdan
incelemek mümkündür.

Maddi kültürün öğeleri: Manevi kültürün öğeleri:

- Okullar, kitaplar, giydiğimiz
elbiseler, kullandığımız otomobiller,
fabrikalar vb.
- Toplumsal gelişme sürecinde
insanların yarattığı araç ve gereçler.
- Teknolojik ilerleme, teknik,
üretim, hüner ve becerilerin hepsi.
- Dil, sanat vb. öğeler.
- Toplumsal ilişkiler sonucunda
yaratılan yazısız ve yazılı
kurallar.
- Toplumsal yaşamı düzenleyen
gelenek, görenek, yasa, değer,
ahlak ve inançlar.
 KÜLTÜRÜN BOYUTLARI

Kültürlenme

Kültürleme Kültürleşme

Gelişigüzel Zoraki Kasıtlı Kültür Kültür

Eğitim
Kültürleme
Kişinin doğumundan ölümüne kadar içinde yaşadığı toplumun
beklentilerine uyacak şekilde kültürel değerlerin/özelliklerin
bireye kazandırılması, bireyin toplumdan etkilenmesi ve
değiştirilmesi sürecine “kültürleme” denir.
Kültürleme kavramı eğitim kavramından daha kapsamlıdır.
Kültürleme süreci, bireyin çocuk veya yetişkin olarak mensubu
olduğu toplumun kültüründe etkinlik kazanması ve eğitim
sürecinde karşılaştığı bilinçli yada bilinç dışı, kendiliğinden,
rastlantısal, bireysel öğrenmeleri ve koşullanmaların hepsini
kapsar.
Örn. Çocuklara ana dili öğretmek
Kültürleme
1. Zoraki Kültürleme: Aktarılmaya çalışılan kültürel değerlerin
bireyin özgür istemi dışında bireylere zorla kabul ettirilmesini ifade
eder.
Örneğin;
- Bir toplumun başka bir toplum üzerinde zorla baskı kurmaya çalışması,
2. Gelişigüzel Kültürleme: Kültürel değerlerin sistemsiz, plansız,
gelişi güzel yöntemlerle benimsetilmesi, kabul ettirilmesidir.
Örneğin;
- Çocuğun ana dilini hiç okula gitmeden evde ve sokakta öğrenmesi,

3. Kasıtlı Kültürleme: Kültürel değerlerin belli bir amaç

doğrultusunda, sistemli ve planlı olarak bireylere aktarılmasıdır.
Okullarda yapılan planlı ve sistemli her türlü eğitim kasıtlı kültürleme
için bir örnektir.
Örneğin;
- Çocuğun anadilini okulda bilinçli, amaçlı, sistemli ve kasıtlı bir yolla
öğrenmesi,
Kültürlenme
Belli bir toplumun alt kültürlerinden ya da farklı
toplumlardan kopup gelen insan ve grupların buluşması ve
bir etkileşim süreci sonunda, asıl kültür ve alt kültürlerde
bulunmayan yepyeni bir senteze varılmasıdır.
Örn. Belli bir yaşa kadar köyde büyümüş olan bir kişinin büyük bir
kente göç ettikten sonra, kırsal/köy kültür öğeleri ile kentte karşılaştığı
şehir kültürü öğelerini kendi bünyesinde birleştirmesi, bütünleştirmesi
Kültürleşme
Kültürel yayılma süreciyle gelen maddi ve manevi öğelerle,
başka kültürden insan ve grupların, belli bir kültüre girmesi
ve karşılıklı etkileşim sonucu her ikisinin de değişmesidir.
Kültürleşme düşünsel, ekonomik, toplumsal gelişmeler ya
da birlikte yaşanmışlıklar yoluyla gerçekleşir, bir kültürün
diğerini zorlaması yoktur. Kültürleşme birden fazla farklı
kültürler arasında olabileceği gibi aynı kültürlerin alt
kültürleri arasında da olabilir.
Örn. Rus bir kadınla evli olan Türk erkeğinin akşam yemeğinde
ayran/rakı içmek yerine viski içmesi ve Rus kadının da kayınvalidesinin
elini öpmesi.
 EĞİTİM

Yaşantı

Kasıtlı
Kültürlenme Davranış

Eğitim

Süreç İstendik
EĞİTİM KAVRAMI
İnsanın, sosyalleşmesi, yaşama biçimini öğrenebilmesi formal
ve informal yollarla olabilmektedir. Bireylerin bu süreçte
çeşitli bilgi, beceri, tutum ve değerler kazanması “eğitim”
olarak ifade edilmektedir. Eğitim sürecinden geçen bireylerin
davranışlarında değişimler olması beklenir.

Eğitim; bireyin kendi yaşantısı ve kasıtlı kültürleme yoluyla

davranışlarında istendik yönde değişme oluşturma sürecidir.
EĞİTİM KAVRAMI
Ertürk’e (1994:12) göre eğitim, bireyin davranışlarında kendi
yaşantısı yoluyla ve kasıtlı olarak istendik değişme meydana
getirme sürecidir. Bu tanıma göre eğitimin özellikleri şu şekilde
özetlenebilir:
- Eğitim bir süreçtir.
- Bireyin davranışlarının istenilen yönde değiştirilmesi
amaçlanmaktadır.
- Davranıştaki değişim kasıtlı olarak gerçekleştirilmektedir.
- Eğitim surecinde bireyin kendi yaşantıları esastır.
EĞİTİMİN AMACI
Bireyler, toplumsal yaşam biçimini; mensubu olduğu toplumun
kültürel değerlerine uygun hazırlanmış bir eğitimle
öğrenebilirler. Eğitimin en temel görevi, kültürel değerleri yeni
nesillere aktararak toplumsal devamlılığı/bütünlüğü sağlamak ve
bilimsel/teknolojik gelişmeler doğrultusunda kültürün gelişimini
sağlayabilecek bireyler yetiştirmektir.
 Kültür aktarımı
 Toplumsal devamlılık
 Kültürün gelişimi
EĞİTİMİN İŞLEVLERİ
Eğitimin Toplumsal İşlevi:
- Bireylere kültürel mirası aktarmak
- - Toplumun sürekliliğini ve gelişimini sağlayacak bireyler
yetiştirmek
- - Toplumsallaşmayı sağlamak
- - Toplumun kültürünü geliştirecek yenilikçi bireyler yetiştirmek
- - Toplumsal değişime uyumunu sağlamak
EĞİTİMİN İŞLEVLERİ
Eğitimin Siyasal İşlevi
- Mevcut anayasal ve siyasal düzeni korumak
- İyi bir vatandaş yetiştirmek
- Demokratik yaşamın gerektirdiği bilgi, davranış ve tutumlar
sergileyen bireyler yetiştirmek
- Liderler yetiştirmek
- Bilinçli seçmen yetiştirmek
- Vatandaşlık haklarını kullanan ve görevlerini yerine getiren
bireyler yetiştirmek
EĞİTİMİN İŞLEVLERİ
Eğitimin Ekonomik İşlevi
- Toplumun ekonomik yönden kalkınmasını ve gelişmesini
sağlamak
- Bireyleri üretici konuma getirmek
- Endüstri, tarım, sanayi ve hizmet alanlarında toplumun
gereksinimi olan insan gücünü yetiştirmek.
- Bilinçli üretici ve tüketici yetiştirmek
EĞİTİMİN İŞLEVLERİ
Eğitimin Bireyi Geliştirme İşlevi
- Bireyin bilişsel, duyuşsal ve devinişsel yönlerini geliştirmek
- Bireyin ilgi ve gereksinimlerine cevap vermek
- Bireyin kendi potansiyelinin farkına varmasını sağlamak
- Bireyin kendini gerçekleştirmesini sağlamak
- Bir mesleğin gerekli niteliklerini kazandırmak
SİSTEM YAKLAŞIMI AÇISINDAN EĞİTİM
Karşılıklı etkileşim halinde bulunan öğelerin belli bir amacı
gerçekleştirmeye dönük olarak, anlamlı bir bütün oluşturacak
şekilde bir araya gelmesine sistem denir. Sistem işleyen bir
yapıya sahiptir.

Eğitim sürecinde ulaşılmak istenen amaçların, istenilen düzeyde

gerçekleşebilmesi, bilimsel ve uygulanabilir özelliğe sahip
olabilmesi için sistem yaklaşımı temele alınarak gerekli
çalışmaların yapılması; eğitim uygulamalarındaki niteliği
arttırmakta ve yenileşmeyi kolaylaştırmaktadır.
 SİSTEM

Sistem

Açık Sistem Yarı Açık Sistem Kapalı Sistem

Yeterli girdisi ya da
Girdi, işlem, çıktı ve çıktısı yoktur. Bunun
Girdi, işlem ve çıktıdan
değerlendirmeden zorunlu sonucu olarak
oluşur.
oluşur. değerlendirme de
yoktur.
SİSTEM YAKLAŞIMI AÇISINDAN EĞİTİM
 İLETİŞİM OLARAK EĞİTİM
Eğitim kültürleme süreci olarak da tanımlanmaktadır.
Kültürleme ise kültürel değerlerin aktarımıyla gerçekleşir.
Bireylerin, toplulukların, toplumların birbirlerine kültürel
değerleri aktarımı ise iletişim ile gerçekleşir.

İletişim sayesinde bireyler çevresini etkileyebilmekte,

gereksinimlerini karşılayabilmekte, amaçlarını/istediği
değişimleri gerçekleştirebilmektedir. Eğitimin temeli de
iletişime dayanmakta ve gerek eğitim kurumlarının işleyişini
sürdürmesi gerekse eğitimin amaçlarına ulaşabilmesi için
iletişim kurmak gerekmektedir.
 ÖĞRENME NEDİR?
İnsanoğlu öğrenme yetisi ile doğar ve bireylerin eğitimi
öğrenme yoluyla gerçekleşir.
Öğrenme olmadan davranış değiştirme, kültürel değerlerin
aktarımı gerçekleşemez.
İnsanın kişilik gelişimi de dâhil olmak üzere gelişiminin önemli
bir bölümünde öğrenmenin etkisi çoktur.
Öğrenme, büyüme ve vücutta değişik etkilerle oluşan geçici
değişmelere atfedilmeyecek, yaşantı ürünü olarak meydana
gelen davranışta ya da potansiyel davranıştaki nispeten kalıcı
izli değişme olarak tanımlanabilir.
Öğrenmenin olabilmesi için bireyin davranışında değişiklik
olması, yaşantı sonucunda meydana gelmesi ve belli bir süre
kalıcı olması gerekir.
Öğrenmenin Özellikleri
Davranışta
gözlenebilir
değişme
olmalıdır.

Davranıştaki
değişme sadece
büyüme yada Yaşantı ürünü
olgunlaşma olmalıdır.
sonucunda
oluşmamalıdır.
Öğrenmenin
Özellikleri

Davranıştaki
Davranış geçici değişme
olmamalıdır. nispeten kalıcı
olmalıdır.
 ÖĞRENME TÜRLERİ
Birey; başkası tarafından herhangi bir yönlendirme
olmadan, kendi kendine yaptığı bir eylem ya da duyu
organları aracılığıyla gerçekleşen yaşantı sonucunda kasıtlı
ya da kasıtsız olarak öğrenebilir. Bu öğrenme biçimine
“kendiliğinden öğrenme” denir. Bireylerin günlük
yaşamlarında gerçekleşen öğrenmelerin büyük bir kısmı
kendiliğinden öğrenilmiştir. Kendiliğinden öğrenmede;
öğrenmeyi sağlayan, yaşantıyı oluşturan bireyin kendisidir.

Bireylerin başka bir kişinin ya da aracın yardımı ile

öğrenmesine “yönlendirilmiş öğrenme” denir.
Yönlendirilmiş öğrenme, eğitim süreci sonucunda öğretme
etkinlikleriyle meydana gelir.
 ÖĞRETİM NEDİR?
Öğrenmeyi kolaylaştırıcı öğretme etkinliklerinin belirlenen
amaçlar doğrultusunda, istenilen yönde kazanımların
kazandırılması amacıyla düzenlendiği yerler çoğunlukla
eğitim kurumlarıdır. Bu eğitim kurumlarında gerçekleştirilen
planlı, programlı, denetimli ve örgütlenmiş bir şekilde,
belirlenmiş bir zaman diliminde ve mekânda gerçekleştirilen
öğretme etkinliklerine “öğretim” denir.
Öğretim süreci; öğrenciye bir şeyler verme değil de,
öğrenenin öğrenmesinin kolaylaştırılmasıdır.
Öğretim sadece sınıf içi etkinlikleri değil sınıf dışı etkinlikleri
de (ödev, gezi-gözlem, vb.) kapsamaktadır.
Öğretim süreci; öğreten, öğrenen, hedef, içerik (konu),
yöntem ve çevre öğelerinden oluşmaktadır.
EĞİTİM, ÖĞRETİM ve ÖĞRENME ARASINDAKİ İLİŞKİ

Eğitim Öğretim
Her türlü bilgi ve deneyimi Önceden belirlenmiş hedeflere
kapsar. ulaşmak için düzenlenmiş
etkinlikleri kapsar.
Süreklidir, yaşam boyu devam Planlanan zaman dilimiyle
eder. sınırlıdır.
Her yerde olabilir. Belli bir mekanla (ortamla)
sınırlıdır.
Öğretimi de kapsayan geniş bir Eğitimin planlı ve programlı
kavramdır. kısmını oluşturur.
 EĞİTİMİN TÜRLERİ

EĞİTİM
İnformal
Formal Eğitim
Eğitim

Örgün
Yaygın Eğitim
Eğitim

Halk Hizmet İçi

Eğitimi Eğitim
 FORMAL EĞİTİM
Eğitim kontrollü/planlı veya kontrolsüz/plansız olarak meydana
gelir.
Kontrollü eğitim; belli bir plan dâhilinde gerçekleştirilen
programlı, sistemli eğitim etkinliklerinden oluşur.
Kontrolsüz eğitim ise; belli bir plan ve sistem çerçevesinde
gerçekleştirilmeyen ve kişinin günlük yaşantısının içinde
gerçekleşen eğitimdir. Eğitim; planlılık açısından formal ve
informal olmak üzere ikiye ayrılır.

Planlı, programlı, bir amaç doğrultusunda, belli bir mekânda,

uzman kişilerin rehberliğinde düzenlenen etkinliklerden
oluşan eğitime “formal eğitim” denmektedir.
Formal eğitim sürecinde; kişide istenilen yönde davranış
değişikliği meydana getirmek üzere planlı, bilinçli, kasıtlı ve
kontrollü/denetimli bir biçimde öğretim ortamı düzenlenir.
 İNFORMAL EĞİTİM

İnformal eğitim, hayat içinde kendiliğinden oluşan bir

süreçtir. Amaçlı ve planlı olmayıp, gelişigüzeldir. İnformal
eğitimde, eğitim etkinliklerinin büyük bölümü farkında
olmadan öğrenilmektedir. Aile içinde, akran gruplarında,
usta-çırak ilişkilerinde öğrenilen davranışların büyük
bölümü informal yollarla kazanılmaktadır.
 HİZMET İÇİ EĞİTİM
Hizmet içi eğitim kamu görevlilerinin hizmete yakınlıklarını
sağlamak, verimliliklerini arttırmak, gelecekteki görev ve
sorumlulukları için yetiştirmek amacıyla kurum içinde ya da
kurum dışında, çalışma saatlerinde ya da iş dışında
başvurulan eğitim etkinlikleridir.

Öğretmen eğitimi açısından hizmetiçi eğitim; öğretmen

ve yöneticilerin değişen ve gelişen eğitim anlayışı
doğrultusunda bilgilendirilmeleri, hizmetleri süresince
daha etkili ve verimli çalışabilmeleri için gerekli bilgi ve
becerilerin kazandırılması sürecidir.
 ÖRGÜN EĞİTİM
Milli Eğitim Temel Kanununa göre Türk eğitim sistemi, örgün
eğitim ve yaygın eğitim olmak üzere iki temel bölümden
oluşmaktadır.
Örgün eğitim, belirli yaş gruplarındaki bireylere belirlenmiş
amaç ve programlara bağlı olarak belirli sürelerde, okul adı
verilen alanlarda yürütülen düzenli eğitimi ifade etmektedir.

Örgün eğitim, okul öncesi eğitim; 4 yıl süreli ilkokul ve 4 yıl

süreli ortaokul eğitimini kapsayan ilköğretim veya ilköğretim
kurumları; 4 yıl süreli lise eğitimini kapsayan ortaöğretim
veya ortaöğretim kurumları ve yükseköğretim kurumlarını
kapsamaktadır.
 YAYGIN EĞİTİM
Yaygın eğitim örgün eğitim kapsamında olmayan planlı eğitim
faaliyetlerinin tümünü içeren bir terim olarak kullanılmaktadır.
Yaygın eğitim kurumlarının temel amacı örgün eğitim
kurumlarının desteklenmesini ve sürekli eğitim anlayışı
çerçevesinde halkın günün koşullarına paralel olarak değişen
ihtiyaçlarına göre yetiştirilmesini sağlamaktır.
Yaygın eğitimin temel önceliği örgün eğitim imkânlarından
yararlanamayan bireylere hizmet götürülmesidir. Bununla
birlikte yaygın eğitim kurumları her türlü eğitim ihtiyacını
karşılayacak şekilde yürütülmektedir.
 HALK EĞİTİMİ
Okul dışı eğitim anlamında da kullanılan halk eğitimi
insanlığın doğuştan günümüze kadar devam eden bir
türünü yansıtmaktadır. Başka bir deyişle kimi bilgi, beceri
ve birikimlerin bir kuşaktan öteki kuşağa aktarılmasıdır.

Halk eğitimi genel olarak, toplumu ve bireyleri insani ve

milli değerlerle donatarak, ekonomik ve sosyal yönlerden
dinamik duruma getirmek amacıyla onlara belli programlar
şeklinde sunulan eğitim faaliyetleri olarak tanımlanabilir.
 HALK EĞİTİMİ - YAYGIN EĞİTİM
Halk eğitimi ve yaygın eğitimin aynı anlamda kullanıldığı
görülmektedir.
Halk eğitimi ve yaygın eğitimin eş anlamlı olarak kullanılmasına
karşın halk eğitimi içerik olarak yaygın eğitimden daha
kapsamlıdır.
Halk eğitimi bir mesleğin yanı sıra, bireyin toplumsallaşmasına
yönelik diğer eğitim gereksinimlerini de içermektedir.
Yaygın eğitim genel olarak geri kalmış ve gelişmekte olan
ülkelerde okuma yazma ve temel bilgilerin bütün topluma
kazandırmaya yönelik eğitsel etkinlikleri içermektedir.
Halk eğitimi ise ağırlıklı olarak gelişmiş ülkelerdeki kişisel
gelişmeyi ve toplumsallaşmayı sağlayıcı geniş kapsamlı eğitim
etkinliklerini içermektedir.
 PROGRAM
1. Eğitim Programı
Eğitim programları okullardaki eğitimin planlı, programlı
olmasını sağlayan planlardır. Okul içinde ve dışında
yapılabilecek tüm uygulamaları kapsamaktadır.
Eğitim programı; bir okul ya da eğitim kurumunda yer alan
ve öğrenme ve öğretme faaliyetlerini kapsayan kurum içi ve
kurum dışı tüm eğitim etkinlikleridir.

Genel olarak bir eğitim programının dört öğesinden söz

edilebiliriz. Bu öğeleri şu şekilde sıralayabiliriz :
1. Amaç (Hedef)
2. İçerik (Müfredat)
3. Eğitim Durumu (Öğrenme–öğretme etkinlikleri):
4. Değerlendirme (Sınama durumları):
2. Öğretim Programı
Öğretim programı, eğitim programının amaçlarına uygun
olarak öğrenciye kazandırılmak istenen bilgi, beceri, tutum
ve davranışların ders kümeleri olarak planlı bir biçimde
düzenlenmesidir.

Öğretim programı öğretimin planlı, programlı, destekli ve

genellikle bir belge ile sonuçlanan eğitim etkinliklerini
kapsamaktadır. Öğretim programı eğitim programı içinde yer
alarak öğrenme-öğretme süreçleri ile ilgili tüm etkinlikleri
kapsamaktadır.
3. Ders Programı
Ders programı bir dersin öğretimine yönelik yapılan tüm
etkinlikleri, dersin hedefleri ve içeriği, öğrenme-öğretme
süreci ve ölçme değerlendirmenin programlanmasıdır.
Ders programı, ilgili derste öğrencilere hangi konuların hangi
düzeyde nasıl öğretileceğini ve değerlendirileceğini içeren bir
plan olarak tanımlanabilir.

4. Örtük Programı
Örtük program resmi programlarda belirtilen amaç ve
faaliyetlerin dışında, öğrenme-öğretme sürecinde ortaya çıkan
bilgi, fikir ve uygulamalar sonucu öğrencilerin ulaştıkları
niteliklerdir.
Örtük program sınıflarda ve okullarda öğrenme sürecinin birer
parçası olan genellikle farkına varılmadan öğrenilen bütün
bilgi, inanç ve değerleri kapsamaktadır.