Müsbət hədli sıraların yığılması əlamətləri.

Müsbət hədli sıralar və onların yığılma əlamətləri.

1. Əsas anlayışlar və ümumi teoremlər.
2. Sıranın yığılmasının zəruri əlaməti. Müsbət hədli
sıraların müqayisəsi.
3. Sıranın yığılmasının əlamətləri: Dalamber əlaməti,
Koşi əlaməti, inteqral əlaməti.
Əsas anlayışlar və ümumi teoremlər.
Tutaq ki, u , u , u , ..., un , ... sonsuz ədədlər ardıcıllığı verilmişdir.
1 2 3
Bu ardıcıllığın elementlərindən düzəldilmiş
u  u  u  ...  un  ...
1 2 3
(1)
ifadəsi ədədi sıra adlanır. ədədlərinə
sıranın hədləri deyilir. Sıranın sonlu sayda ilk n həddinin
cəminə sıranın n-ci xüsusi cəmi deyilir S n və ilə işarə
edilir: Sn  u  u  ...  un
1 2
.

S  lim S n
n 
Əgər limiti varsa və sonludursa, onda bu limit (1)
sırasının cəmi
limadlanır
n 
Sn və bu halda deyirlər ki,lim
sıra
n 
Sn  
yığılandır. limiti yoxdursa (məsələn, )
deyirlər ki, (1) sırası dağılandır və cəmi yoxdur.
 u  u  ...  un  ... sırasının hədləri hər hansı bir [a,b]
1 2

parçasında qiymətlər alan x dəyişənindən asılı

funksiyalardırsa, bu sıraya funksional sıra deyilir:

u ( x)  u ( x)  ...  un ( x)  ...
1 2
(2)

x dəyişəninə müxtəlif qiymətlər verməklə müxtəlif ədədi

sıralar almış olarıq.
Bu ədədi sıralar yığılan və ya dağılan ola bilər. (2)
sırasının yığıldığı x ədədləri çoxluğuna funksional sıranın
yığılma oblastı deyilir. Aydındır ki, sıranın cəmi x
dəyişənindən asılı bir funksiyadır və bu funksiyanın təyin
oblastı həmin yığılma oblastından ibarətdir. Buna görə də
funksional sıranın cəmini S (x) ilə işarə edirlər. (2)
sırasının ilk n həddinin cəmini S (x) ilə işarə edək. Əgər bu
sıra yığılırsa və onun cəmi S (x) olarsa, onda

burada funksiyası
Bu halda funksiyası (2) sırasının qalığı adlanır.
Yığılma intervalından götürülmüş bütün x-lər üçün
buna görə də

yəni yığılan sıranın qalığı şərtində sıfra yaxınlaşır.

Ədədi sıraların aşağıdakı xassələrinə baxaq.
Teorem 1. Verilmiş (1) sırasının bir neçə həddini
atdıqdan sonra alınan sıra yığılırsa, verilmiş sıranın özü də
yığılır. Əksinə, verilmiş sıra yığılırsa, bu sıranın bir neçə
həddini atdıqdan sonra alınan sıra da yığılır.
Başqa sözlə, sıranın sonlu sayda hədlərinin atılması onun
yığılmasına təsir etmir.
Teorem 2. Əgər sırası yığılırsa və
onun cəmi S ədədinə bərabərdirsə, onda

sırası da yığılır və onun cəmi cS ədədinə bərabərdir;

burada c hər hansı qeyd edilmiş ədəddir.
Teorem 3. Əgər və sıraları yığılırsa və onların
cəmləri uyğun olaraq S və ədədlərinə bərabərdirsə,
onda

və

sıraları da yığılır və onların cəmi uyğun olaraq və

ədədlərinə bərabərdir, yəni
 Sıranın yığılmasının zəruri əlaməti. Müsbət hədli
sıraların müqayisəsi.
Teorem 1. (sıraların yığılmasının zəruri əlaməti). Əgər
sıra yığılırsa, onda n qeyri-məhdud artdıqda onun n-ci
həddi sıfra yaxınlaşır.
İsbatı. Tutaq ki, sırası yığılır, yəni
(burada S – sıranın cəmidir), onda şərtində
olduğundan

Birinci bərabərlikdən ikinci bərabərliyi tərəf-tərəfə çıxsaq

yaxud

alırıq. Digər tərəfdən olduğundan

olar. Teorem isbat edildi.

Nəticə. Sıranın n-ci həddi şərtində sıfra
yaxınlaşmırsa, sıra dağılır. Qeyd edək ki, baxılan əlamət
kafi deyil, yəni sıranın n-ci həddinin sıfra yaxınlışmasından
onun yığılması alınmır, sıra dağıla da bilər.
Məsələn, harmonik sıra adlanan

sırası dağılır, lakin

 Müsbət hədli sıraların müqayisəsi. Tutaq ki, müsbət
hədli iki sıra verilmişdir:
(1)
(2)

Onlar üçün aşağıdakı təkliflər doğrudur.

Teorem 2. Əgər (1) sırasının hədləri (2) sırasının uyğun
hədlərindən böyük deyildirsə, yəni (n = 1, 2, …) və
(2) sırası yığılırsa, onda (1) sırası da yığılır.
 Teorem 3. Əgər (1) sırasının hədləri (2) sırasının uyğun
hədlərindən kiçik deyildirsə, yəni (n = 1, 2, …) və
(2) sırası dağılırsa, onda (1) sırası da dağılır.
Qeyd. Bu əlamətlər (1-ci və 2-ci teorem) ancaq müsbət
hədli sıralar üçün doğrudur. Bu sıraların bəzi hədləri sıfır
olduqda da bu əlamətlər öz gücündə qalır, ancaq sıraların
hədləri içərisində mənfi hədlər olarsa, onda bu əlamətlər
doğru olmaya da bilər.
 Dalamber əlaməti, Koşi əlaməti, inteqral əlaməti.
Teorem 1. (Dalamber əlaməti). Əgər müsbət hədli

sırasında (n+1)-ci həddin n-ci həddə nisbətinin

şərtində sonlu l limiti varsa, yəni

onda:
 1) l < 1 olduqda sıra yığılır,
2) l > 1 olduqda sıra dağılır,
3) l = 1 olduqda sıranın yığılan olub-olmaması
sualına bu teorem cavab vermir.
Teorem 2. (Koşi əlaməti). Əgər müsbət hədli (1) sırası
üçün kəmiyyətinin şərtində sonlu l limiti
varsa, yəni

onda: 1) l < 1 olduqda sıra yığılır,

2) l > 1 olduqda sıra dağılır.
 Qeyd. Dalamber əlamətində olduğu kimi burada da

halı əlavə tədqiqat tələb edir. Bu şərti ödəyən sıralar

içərisində istər yığılan və istərsə də dağılan sıralar vardır.
Teorem 3. (inteqral əlaməti). Tutaq ki,

sırasının hədləri müsbət və artmayandır, yəni

və f (x) elə artmayan kəsilməz funksiyadır ki,

…,

şərtlərini ödəyir. Bu halda aşağıdakı təkliflər doğrudur:

 1) əgər qeyri-məxsusi inteqralı yığılırsa,
(1) sırası da yığılır,
2) həmin inteqral dağılırsa, (1) sırası da dağılır.