Inleiding tot de filosofie

Luc Van Liedekerke

Praktische richtlijnen
• Docent Luc Van Liedekerke (luc.vanliedekerke@uantwerpen.be)
• Lessen worden opgenomen (beschikbaar via BB)
• Evaluatie:
• Schriftelijk, open, essay type vragen
• Gestructureerd, goed geargumenteerd en met gebruik van zo veel mogelijk
elementen uit de lessen
• Een voorbeeldexamen is beschikbaar via BB
• Oefeningen tijdens het jaar bereiden voor op het examen
• Volg berichten
Inhoud en Doel
• Inleiding tot de westerse wijsbegeerte, met uitwijdingen erbuiten
• 3 momenten in de tijd: grieken, moderniteit (17, 18de eeuw) en
postmoderne samenleving
• 4 thema’s: kennis, politiek, ethiek, economie

• Inzicht krijgen in de origine van onze cultuur en een aantal belangrijke

vertegenwoordigers ervan
• Leren kritisch en argumentatief denken over thema’s uit politiek,
ethiek en economie
Rol van Griekenland

• Belang van de stroomculturen

• Griekenland is voetnoot
• Maar dominant in Rome
• Veel geschreven teksten
• Relevant tot vandaag in taal,
cultuur, instituties, religie…
Wat is Wijsbegeerte?
• Filosofie is geen wetenschap, geen
techniek, zoekt niet de wereld te
beheersen (technisch)
• Onderscheid wereld – leefwereld
(Edmund Husserl, 1859-1938)
• Toepassing: het dier
Biologische soort vs Disney dier
Grindadráp
• 14 Sept. 2021, 1428 dolfijnen gedood in jaarlijks festival in Faeroër
Thema’s in filosofie
• Binnen de leefwereld komen talrijke thema’s voortdurend terug:
• Wie ben ik?
• Waarom ben ik er?
• Wat is vriendschap? Liefde?
• Ben ik vrij?
• Wat is mijn relatie tot de anderen? tot God?
• Belang van zingeving, ‘verstaan’ van (leef)wereld, zelf, andere
• Antwoord op de ‘zin’ vraag schuift doorheen de tijd (en doorheen
jouw tijd) filosofie herneemt zichzelf voortdurend
Thema’s in filosofie
• Maar ook:
• Wat is waarheid?
• Wat is goed en fout?
• Wat is rechtvaardig?
• Moet je altijd de wet volgen?
• Waarom heeft iemand gezag over mij en anderen?
• ‘Verstaan’ van onze rol, ‘verstaan’ van de wereld, gebeurt doorheen
taal, taal is een blik, een interpretatiekader dat opgebouwd is vanuit
de leefwereld en tegelijk de leefwereld opbouwt. Filosofie is een
talige activiteit, denken in taal.
• Filosofie is geen literatuur, geen poëzie, roman, tragedie, komedie
maar al die ‘taal’ vormen kunnen wel filosofisch interessant zijn en
komen aan bod
• Wij kijken in deze cursus vooral naar de westerse filosofie omdat ons
verstaankader van de wereld Grieks is van origine. Er komt ook wat
Chinese filosofie
• Filosofie zal voortdurend teruggrijpen naar oude teksten, wetenschap
niet, in essentie omdat de zinvraag eeuwig is en niet fundamenteel
wijzigt. Filosofie bouwt niet op zoals wetenschap
Verklaringsmodellen: Magie, Mythologie en
Filosofie
• Magie is een kennisvorm in oude (en nieuwe) culturen. Magie laat je
toe de wereld te beheersen en is dikwijls verbonden met taboe (rol
van objecten als haar, nagels, bloed, lijk, (zie ook griezelfilm) Het
magische object beheerst de wereld (voodoo)
• Griekse cultuur van voor de 6de eeuw was mondelinge cultuur.
Mythologie speelde grote rol. Legendarische verhalen vormen een
collectief geheugen waarin alle dingen hun plaats krijgen. Homeros is
eerste schriftelijke neerslag hiervan
Magie, Mythologie en Filosofie
• Vb uit Hesiodos Theogonia (8ste eeuw BC) : van Gaia naar Ouranos
(hemel) en Pontos (zee) naar Titanen en goden van Olympus.
Afstamming is plaatsbepaling
• Vanaf de 6de eeuw BC ontstaat er een andere taal die niet genoeg
heeft aan magische of mythologische verklaringen
• Ze vertrekt volgens Plato en Aristoteles vanuit de ‘verwondering’ (to
taumadzein); steunt op een doorbreken van de evidente
aanwezigheid in de wereld (bv bij kinderen), filosofie steunt op
vraagtekens plaatsen (veel meer dan op oplossingen geven)
De Miletiërs: Thales, Anaximandor,
Anaximenes
Thales (624 - 545 BC)
• Wijsbegeerte onstaat in Ionië (kust Turkije)
in relatief onafhankelijke griekse stadsstaten
• Niet persoonlijke goddelijke krachten
brengen orde in wereld maar inherente
wetmatigheden. 4 elementen beheersen
universum (water, vuur, aarde, lucht)
• Hoe zijn de elementen verbonden?
Logos versus magie en mysterie
• Magie geeft controle over werkelijkheid maar is verborgen, niet
toegankelijk (Hogwarts)
• Godsdienst verklaart ook het mysterie, maar slechts een beperkte
elite heeft toegang tot het mysterie. Mysteriegodsdiensten vereisen
rituele inwijding, doorgeven van een geheim (priester in mis)
• Natuurfilosofen doen beroep op wat algemeen verstaanbaar is, op de
rede (logos) en dat is in principe openbaar, toegankelijk voor allen,
begrijpbaar voor allen. Belang van argument, debat, rede
• Westen is logocentrische cultuur. Zal in 20ste eeuwse filosofie zwaar
bekritiseerd worden door o.a. Nietzsche, Heidegger, Bataille,…
Rol van de wiskunde (meetkunde)
• Thales wordt beschouwd als de eerste Griekse wiskundige
• Hij bewees bekende goniometrische stellingen zoals dat 2
driehoeken gelijk zijn als ze een zijde en 2 aanliggende
hoeken gemeen hebben of ook Thales theorema (figuur)
• Wiskunde komt uit Babilonië en Egypte maar bij Thales
krijgt het mathematische bewijs vorm
Rol wiskunde
• Wiskundige kennis verwijst naar een nieuw
waarheidsideaal: eeuwig, toegankelijk via rede,
coherent, volstrekt transparent begrijpbaar
• Gebruikt begrippen die abstract, immaterieel zijn (punt,
rechte, driehoek, maakt niet uit welke je tekent) zie
Plato
• Speciale rol van wiskundige inzicht zorgt ervoor dat bij
Pythagoras (569 - 470 BC, stelling), mathematische
kennis basis voor religie wordt (muziek en lengte
snaren lier, harmonie der sferen, phytagoreische school
(zie ook numerologie) wiskunde en magie, religie
komen samen
Deeldisciplines van de filosofie
• Filosofie kent geen grens maar er zijn een aantal thema’s die
historisch een grote rol gespeeld hebben
• Logica: de basis van geldig redeneren
• Epistemologie: hoe werkt kennis? Wat is kennis?
• Metafysica: wat is de fundamentele aard van de werkelijkheid?
• Ethiek: wat is goed en kwaad? Hoe moet ik handelen?
• Esthetica: wat is schoonheid? Hoe werkt schoonheid?
• Politieke filosofie, rechtsfilosofie, sociale filosofie, bedrijfsethiek, bio-
ethiek, ethiek van AI, …