К О М П А РА Т И В Н А

АНАЛИЗА ПОМЕЃУ
РЕПУБЛИКА
СЕВЕРНА
МАКЕДОНИЈА И
Е В Р О П С К АТА
УНИЈА

Д ОД АТ О К 1 :
ПАЗАРОТ НА ПАРИ
ВО САД

Д ОД АТ О К 2 :
ПРЕСМЕТКА НА
ДИСКОНТНА
ГОД И Ш Н А СТА П КА

Пазар на Пари
Д ОД АТ О К 3 :
Г РА Ф И К Н А
И Н В Е С Т И РА Њ Е Т О

Демонстратор: Стефан Младеноски

Прашања (колку знаете од претходно)

01 02 03
Што е пазар? Како се делат Дали пазарот
субјектите кои се „мора“ да биде
среќаваат на физички видлив
пазарите? или не?
Вовед
• Поимот пазар на пари вообичаено се однесува на пазар на којшто се тргуваат големи износи на
краткорочни средства. Пазарот на пари е медиум преку кој финансиските институции, банки и
други субјекти од финансискиот сектор (осигурителни компании, инвестициски фондови,
пензиски фондови) управуваат со нивната ликвидност на краток рок.
• Пазарот на пари е значаен и за Централните банки.
Пазар на необезбедени депозити
• Обемот на тргување на пазарот на необезбедени депозити забележа значителен пораст во
изминативе неколку години.
• Коефициент на ликвидност на пазарот на пари
– Ликвидните пазари овозможуваат брзо и едноставно остварување на трансакциите, со ниски
трансакциски трошоци. Ликвидноста е еден од фундаменталните критериуми за оценување на развојот на
финансиските пазари, бидејќи ликвидните пазари се карактеризираат со постабилно движење на
цените/каматните стапки на пазарот. Ликвидноста на пазарите може да се оцени преку повеќе показатели,
како што се обемот на тргување, коефициентот на ликвидност и маргината помеѓу куповните и продажните
цени/каматни стапки.
– Коефициентот на ликвидност претставува релативен показател за ликвидноста односно длабочината на
пазарот. Во литературата постојат различни начини на пресметка на овој показател.
Каматни стапки (1)
• Од јули 2007 година на македонскиот пазар на пари беше воведена меѓубанкарска каматна стапка
за продавање на депозити - СКИБОР, што претставува индикативна каматна стапка за продавање
на необезбедени денарски депозити, пресметана врз основа на котациите на референтните банки.
Воведувањето на СКИБОР имаше за цел да се обезбеди потранспарентно тргување и развој на
меѓубанкарскиот пазар на депозити.
Каматни стапки (2)
• Референтната банка, којашто котира меѓубанкарски каматни стапки за продавање депозити
СКИБОР треба да ги исполнува следниве услови:
– да е активен учесник на меѓубанкарскиот пазар на депозити со минимално учество од 5% како продавач
односно купувач на депозити во остварениот промет во текот на претходната година, и/или
– да е класифицирана во групата големи или средни банки според вредноста на вкупната актива, во
согласност со последните податоци објавени од страна на Народната банка.
• СКИБОР се пресметува за четири стандардни рочности (преку ноќ, една недела, еден месец и
три месеци), како аритметичка средина од котациите на референтните банки и се прикажува со
две децимални места.
Каматни стапки (3)
• Втората референтна каматна стапка на пазарот на пари - МКДОНИА започна да се пресметува и
да се објавува од 15 октомври 2008 година и претставува пондерирана просечна каматна стапка
од трансакциите преку ноќ, во кои како продавачи на необезбедени депозити се јавуваат
референтните банки. За разлика од СКИБОР којшто претставува индикативна каматна стапка,
МКДОНИА се заснова на склучени трансакции, при што референтните банки од чиишто
трансакции се пресметува МКДОНИА се истите референтни банки коишто котираат
меѓубанкарски каматни стапки СКИБОР.
Референтни каматни стапки ЕУРИБОР и
ЕОНИА
• Историски гледано, потребата од пресметување референтни каматни стапки на пазарите на необезбедени депозити
започна со развојот на останатите сегменти на пазарите на пари и позасиленото тргување со нови финансиски
инструменти, како што се каматните свопови и валутните опции. Овие инструменти беа привлечни, но истовремено
тргувањето помеѓу пазарните учесници беше ограничено од потребата за утврдување основна каматна стапка во
договорите. Потребата за униформност на пазарот при тргувањето со овие финансиски инструменти постепено
доведе до пресметување и објавување референтни каматни стапки, односно пазарни индекси на пазарите на
необезбедени депозити, коишто станаа стандардна пазарна практика во голем број земји. Референтните каматни
стапки вклучуваат индекс за трансакциите преку ноќ каде што референтните банки се продавачи на депозити -
ОНИА (OverNight Index Average) и индикативни каматни стапки за продавање депозити - ИБОР (Interbank Offered
Rate). Последниве имаат за цел да обезбедат информации за каматните стапки, со оглед на неможноста секојдневно
да се тргуваат големи износи на сите рочности, со сите валути. Притоа, постоењето на длабок и ликвиден пазар
претставува основен предуслов за солидна информациска основа содржана во пазарните индекси.
Референтни каматни стапки ЕУРИБОР и
ЕОНИА
• Со воведувањето на еврото во јануари 1999 година и создавањето нов пазар - европазарот, се
изврши интеграција на националните пазарни индекси на поодделните земји-членки и се започна
со пресметување на референтните каматни стапки ЕУРИБОР (EURIBOR: Euro Interbank Offered
Rate) и ЕОНИА (EONIA: Euro OverNight Index Average). ЕУРИБОР е каматна стапка по којашто
една референтна банка е подготвена да продаде необезбедени депозити на друга референтна
банка.
• ЕУРИБОР и ЕОНИА се примарни референтни каматни стапки на пазарите на пари и пазарите на
капитал во Европската Унија и широко се употребуваат во голем број финансиски инструменти и
договори.
Рочна структура
• Во рочната структура на тргувањата на пазарот на необезбедени депозити во текот на
анализираниот период се најзастапени трансакциите преку ноќ, со просечно учество од 84% во
вкупното тргување. Трансакциите до една недела се следни по учество со 14%, додека
трансакциите до еден месец и до три месеци имаат минимално просечно учество од по 1%.
Концентрација на пазарот
• Степенот на концентрација на пазарот на необезбедени депозити е измерен поединечно за
продажната и куповната страна, преку следниве показатели: Херфиндал- Хиршмановиот индекс
(ХХИ) и Лоренцовата крива.
– Херфиндал-Хиршмановиот индекс (ХХИ) претставува мерка за учеството на банките во тргувањето на
пазарот и претставува показател за степенот на конкуренција на пазарот. Притоа, ХХИ во рамките помеѓу 0,1
и 0,18 укажува на умерена концентрација, ХХИ под 0,1 укажува на ниска концентрација, додека ХХИ над
0,18 претставува висока концентрација.
– Лоренцовата крива претставува графички приказ на пропорционалноста на распределбата. Бројот на банките
се прикажува на оската x, додека процентуалното учество на нивната пазарна активност се прикажува на
оската y. Концентрацијата на пазарот е повисока доколку линијата на процентуалното учество во пазарната
активност е повеќе оддалечена кон лево од линијата на совршено учество (под наклон од 45 степени).
ХХ – индекс и Лоренцова крива
Пазар на обезбедени депозити (репо-пазар)
• Од воспоставувањето на репо-пазарот во Македонија во 2005 година, активноста на овој пазарен сегмент е многу
мала. Репо-трансакциите се склучуваат само помеѓу Народната банка и банките врз основа на одобрување
интрадневни кредити, додека склучувањето репо-трансакции од страна на банките и останатите пазарни учесници
целосно отсуствува. Банките укажаа11 на неколку причини за таквата состојба на овој пазарен сегмент:
• Прво, како пречка се истакнува недоволно развиениот и недоволно ликвиден пазар на државни хартии од вредност,
коишто се значајно обезбедување за склучување репо- трансакции.
• Второ, порамнувањето на репо-трансакциите е релативно побавно во споредба со необезбедените трансакции, при
истовремено комплексен систем за вреднување на обезбедувањето на дневна основа.
• Трето, во услови на најголема застапеност на трансакциите преку ноќ, постои согледување за отсуство на кредитен
ризик на меѓубанкарскиот пазар на депозити, што ја намалува потребата за дефинирање политики кај банките за
склучување обезбедени трансакции.
• Четврто, недоволното познавање на карактеристиките на инструментот во однос на склучувањето, порамнувањето и
сметководственото евидентирање исто така го спречува заживувањето на овој пазарен сегмент.
Пазарот на
пари во САД

• Учесниците и нивните улоги

на пазарот на пати во САД
Со што се
тргува на
пазарот на
пари и на кои
пазар
можеме да
ги сретнеме
Пресметка на дисконтна стапка
 • Да замислиме дека еден банкарски
акцепт доспева за 270 дена со
номинална вредност од 1,000 долари и
продажна вредност по цена од 970
долари. Одредете ја годишната
дисконтна стапка.

Задача 1
График на
Инвестициската
Крива
• Намалувањето на каматната
стапка, нужно значи дека,:
А. Ќе се зголеми нивото на
планираното инвестирање.
Б. Ќе се зголеми нивото на
планираното инвестирање.
В. Побарувачката на пари ќе
се помести на лево.
Г. Понудата на пари ќе се
помести десно.
За дома
доколку
ви е ова
интересно