Bölüm 4

GENEL SİSTEM KURAMI VE

ÖRGÜT ARAŞTIRMALARI
 Sistem kavramı
 Temel söylemler,

Isaac Newton “aralarında mesafe olan hiçbir iki

nesnenin benzer biçimde ilişki içinde olamayacağı”

Waldo Tobler “her şeyin her şeyle ilişkili olduğu ve

birbirine daha yakın olan nesnelerin daha fazla ilişki
içinde olduğu”

Georg Wilhelm Friedrich Hegel “nesnelerle ilişkili olan

bağlantılar, ilişkide bulunduğu nesnelerin tamamlayıcı
parçalarını oluşturmaktadır”

Copyright © Sözen ve Basım-Der. (2014), Beta 2

 Sistem kavramı
 Tanımlamalar;

Ackoff (1960), “fiziksel veya kavramsal karşılıklı parçaları içinde barındıran

herhangi bir varlık”
Kauffman (1980) ve Sisk (1969), “bir bütün olarak fonksiyonlarını yerine
getirmede, birbirleriyle etkileşimli olan parçaların bir toplamı”
Vickers (1984), “anlaşılmasındaki cevabın düzenlenme biçiminde görüldüğü,
organize olmuş bir ilişkiler seti”
Strümpher (1992), “herhangi bir parçanın davranışının diğer parçaların
etkileşimine bağlı olduğu elementler seti”
Churchman (1971), “bir amaçlar toplamını başarmak için koordine edilmiş
parçaların bir bütünü”
Thierauf (1975), “hedefin veya hedeflerin başarılmasına yardımcı olmak için
tasarlanmış, sıralı metotlar, prosedürler ve kaynaklar bütünü”

Copyright © Sözen ve Basım-Der. (2014), Beta 3

 Sistem kavramı
 Tanımlamalar;

Senge ve arkadaşları (1996), “ortak bir amaç doğrultusunda işlev gören ve

birbirleriyle zaman içinde sürekli etkileşen, elementleri birbirine bağlı bir bütün”
Lannon-Kim (1994) ve Kim (1992), “belli bir amacı olan, birbirini etkileyen,
karşılıklı ilişkili veya bağımsız elementlerin karmaşık ve birleşmiş bir bütünü
oluşturduğu bir grup”
Kramer ve Smith (1977), “hiçbir alt setin diğer alt setlerle ilişkisiz olmadığı,
karşılıklı etkileşimli varlıkların bir seti”
Kast ve Rosenzweig (1974), “iki veya daha fazla alt sistemler, bileşenler veya
bağımlı parçadan oluşan ve sistem üstü çevresinden sınırlarıyla ayrılabilen,
düzenli bir bütünlük”

Copyright © Sözen ve Basım-Der. (2014), Beta 4

 Sistem kavramı
 Tanımlardaki odak;

• nesneler arasındaki ilişkiler,

• sistemi oluşturan parçalar ve arasındaki ilişkiler,

• ortaya çıkan organize olmuş bir set,

• dinamik bir set ile bir amaç ve gerçekleştirmeye dönük bir performans,

• alt ve üst sistemlerle olan etkileşimler ,

Copyright © Sözen ve Basım-Der. (2014), Beta 5

 Sistem düşüncesi
Düşünce temelleri :

Bilimsel felsefik düşüncesinin doğuşu olan Sokrates öncesi

dönemde, insanlar kendilerini, bir çeşit kaotik ve şeytansı
güçler tarafından yönetilen, düşmanca bir dünyaya
fırlatılmış olarak görmekteydiler.

Eski Yunanlıların, felsefe ve onun devamında bilimin doğmasıyla, bir düzenin veya
anlaşılabilir olan kozmozun düşünce ve rasyonel eylemlerle kontrol edilebileceğini
ve açıklanabileceğini düşünmeleri,

Aristo’nun “bütün, onu oluşturan parçalarından daha

büyüktür” sözü,

Avrupa felsefesinin ortaya çıkışı ,

Copyright © Sözen ve Basım-Der. (2014), Beta 6

 Sistem düşüncesi
Düşünce temelleri :

Gottfried Wilhelm Leibniz (1898) “monatlar hiyerarşisi”

Friedrich Hegel (1812) ve Karl Marx’ın (1873)

“tez-antitez-sentez diyalektiği”

Gustav Fechner (1801–1887)

“bireyüstü organizasyonlar “

René Descartes
“her problemi mümkün olan en küçük parçasına bölme”

Galileo Galilei “çözümleyici paradigma”

Copyright © Sözen ve Basım-Der. (2014), Beta 7

 Sistem düşüncesi
Düşünce temelleri :

Düzen veya organizma problemini ele alan iki temel düşünce;

 düzeni insan yapımı makinelerle kıyaslama (Descartes’ın “hayvan makinesi” )
 düzeni tesadüfî bir sonuç olarak algılama (Charles Darwin’in “doğal seçim” )

Yeni dirimselci (neovitalist) akımlar (“faktör”,

“düzenleyen prensip” veya “doğaüstü” )

“Karmaşık olguların açıklanmasını izole edilebilir parçalar yardımıyla açıklamak”

paradigması şüpheleri artırmıştır.

Ludwig Von Bertalanffy (1950) “Genel Sistem Kuramı”

Copyright © Sözen ve Basım-Der. (2014), Beta 8

 Sistem düşüncesine yönelik bazı kuramlar
Boulding ve Sistem Karmaşıklığının Hiyerarşisi “Sistemlerin sistemi”
Miller ve Genel Yaşayan Sistemler Kuramı “yaşayan sistem fiziksel bir olgudur”
Beer ve Uygulanabilir Sistem Modeli “sinir sibernetik”
Lovelock ve Gaia Hipotezi “dünya yaşayan bir üstün organizmadır”
Teilhard de Chardin ve Noosfer “Noosfer ve Omega prensibi”
Taylor ve Jeopolitik Sistemler Modeli “örgütün seviyeleri ve düzenleyici
mekanizmaları “
Klir ve Genel Sistem Problem Çözücü “sistem taksonomisi”
Laszlo ve Doğal Sistemler “makro ve mikro hiyerarşiler”
Cook ve Kuantal Sistem “esneklik ve sabitliğin beş temel organizasyona etkileri”

Copyright © Sözen ve Basım-Der. (2014), Beta 9

 Sistem düşüncesine yönelik bazı kuramlar
Checkland ve Sistem Tipolojileri “dört sistem sınıfı”

Jordan ve Sistem Taksonomisi “değişim oranı, amaç ve bağlantısallık”

Salk ve Doğa Kategorileri “fiziksel madde, yaşam ve yaşam üstü dönemler”

Powers ve Kontrol Kuramı “benzer bozulma neden farklı sonuçlara yol açar”

Namilov ve Bilime Organizmik Bakış “Bilim toplumu biyosferde yer alan bir
metaforal veya soyut sistemdir”

Bowen ve Aile Sistemleri Kuramı “düşünce, duygu ve hissin ailesel ilişki

süreçlerinde etkili olduğu”

Jaques ve Tabakalı Sistemler Kuramı “örgütlerin ve insan doğasının bürokrasi

ekseninde birbirleriyle etkileşimi”

Copyright © Sözen ve Basım-Der. (2014), Beta 10

 GENEL SİSTEM KURAMI
Varsayım ve aksiyomları
“varlığın belirli genel özelliklerinin bulunması”
“her şeyde gizli bir bağlantının var olması”

Hegel
(1)Bütün, parçaların toplamından daha fazladır,
(2)bütünlük parçaların doğasını tanımlamaktadır,
(3)bütünle çalışarak parçalar anlaşılamaz
(4)parçalar dinamik olarak birbirleriyle ilişkili veya bağımlıdır,

Ferdinand de Saussure
“Bir bütün onu oluşturan parçaların toplamından daha büyüktür”

Max Wertheirmer
“Gestalt Kuramı” bütün, parçaların toplamından farklı bir anlam ifade eder ve
birey, bütünü parçalarına ayrıştırarak değil, bütünlük içinde algılar.

Ludwig von Bertalanffy (1950)

“organizmik biyoloji” ve “organizmanın sistem kuramı”
Copyright © Sözen ve Basım-Der. (2014), Beta 11
 GENEL SİSTEM KURAMI
Kenneth Boulding (1964)

• Düzen, düzenlilik ve rastgele olmama, düzensizliğe

(kaos) ve rastgele olmaya tercih edilmektedir.

• Deneysel dünyadaki düzenlilik, sistem kuramcılarına

dünyayı ilginç, iyi ve çekici yapmaktadır.

• Dış veya deneysel dünyanın düzenliliği içinde bir

düzen bulunmaktadır (yasalar hakkında bir yasa).

• Düzen kurmak, nicelleştirmek ve matematikselleştirmek değerli araçlardır.

• Düzen ve yasa araştırması, soyut yasa ve düzenleri bünyesinde bulunduran

gerçekleri aramayı da zorunlu olarak kapsamalıdır.

Copyright © Sözen ve Basım-Der. (2014), Beta 12

 GENEL SİSTEM KURAMI
West Churchman (1971)

• Teleolojiktir (amacı bulunmaktadır),

• Performansı belirlenebilir,
• Sistemin bir kullanıcısı veya kullanıcıları bulunmaktadır,
• Amaçları bulunan parçaları (bileşenleri) bulunmaktadır,
• Bir çevre içinde yer almaktadır,
• Sistemin içinde ve sistem parçalarının performansını
değiştirebilen bir karar verici bulunmaktadır,
• Sistemin yapısıyla ilgilenen bir tasarımcı bulunmakta ve tasarımcının sistemi
kavramsallaştırması karar vericinin eylemlerini ve sonuçta da sistemin bütününün
eylemlerini doğrudan etkilemektedir,
• Tasarımcının amacı, kullanıcısına göre sistemin değerini azami seviyeye çıkarmaya
yönelik sistemi değiştirmektir,
• Tasarımcısı, yapısını ve fonksiyonunu bildiği derecede sistemin durağan olduğunu
garanti etmektedir.

Copyright © Sözen ve Basım-Der. (2014), Beta 13

 GENEL SİSTEM KURAMI
Genel Özellikleri (Bertalanffy,1955; Litterer,1969)

 Nesneler ve özelliklerinin karşılıklı ilişkisi ve karşılıklı bağımlılığı

 Bütünsellik
 Amaç arama
 Dönüşüm süreci
 Girdiler ve çıktılar
 Entropi
 Düzenleme
 Hiyerarşi
 Farklılaşma
 Eşsonluluk ve çoksonluluk

Copyright © Sözen ve Basım-Der. (2014), Beta 14

 ÖRGÜT ARAŞTIRMALARINDA
Alexander Bogdanov (1912) “evrensel örgüt bilimi”

Chester Barnard (1938), “belirli bir amaç için iki veya daha fazla kişinin müşterek
ilişki nedeniyle belirli bir sistematik etkileşim içindeki fiziksel, biyolojik, kişisel veya
sosyal bileşenlerden oluşan bir bütünlük”

Scott (1961) “modern örgüt kuramının ayırıcı özelliklerinin, deneysel araştırma

bilgisi ve onun ötesindeki entegre etme doğasına dayanan kavramsal analitik temele
dayandığını, bu bakımdan örgüt çalışmaları için en anlamlı yolun onun bir sistem
olarak ele alınması gerektiğini”

 örgütlerin, örgüte kendi kimliğini kazandıran müşterek bir bütünlüğü oluşturmak

için birbirleriyle etkileşen bağımsız parçalar veya alt sistemlerden oluşan bir setten
oluştuğu

 örgütlerin birer açık sistem olarak tanımlanması

 örgütlerin sürekli dönüşüm sistemleri olarak tanımlanması

Copyright © Sözen ve Basım-Der. (2014), Beta 15

 ÖRGÜT ARAŞTIRMALARINDA
Sistem analizi kapsamında, dört unsurun ön plana çıktığı:
parçalar, etkileşimler, süreçler ve sistem amaçları

Sistemin Parçaları ve Bunların Karşılıklı Bağımlılığı

birey ve onun örgütte sergilediği kişilik yapısı,
biçimsel organizasyon,
biçimsel olmayan organizasyon,
fiziksel ortam ,

Bağlantı Süreçleri
İletişim ağları,
Dengeleyici mekanizmalar,
Karar verme, (March ve Simon,1958)

Örgüt Amaçları
Gelişme,
Devamlılık,
Etkileşim,
Copyright © Sözen ve Basım-Der. (2014), Beta 16
 ÖRGÜT ARAŞTIRMALARINDA
Örgüt kuramlarına sınırlı katkısının nedenleri;

Silverman (1971) “örgütler ile organizma arasındaki benzeşimi bir noktada

bırakmalıyız, çünkü organizasyonlar sistem olabilirler, fakat tam olarak doğal bir
sistem değildirler”

Kast ve Rosenzweig, (1972) “Teleolojik davranış hayatta kalmaya odaklanmıştır.

Fakat sosyal sistemler için hayatta kalmak tek etkililik ölçütü olmamaktadır.”

fiziksel sistemlerin kapalı, biyolojik sistemlerin açık olarak sınıflandırılmasında,

sosyal sistemler söz konusu olduğunda bazı problemlerle karşılaşılması ,

kapalı sistemlerin kötü, açık sistemlerin iyi olduğu düşüncesi geniş biçimde kabul
gören bir anlayış olmasına karşın, hangisinin en iyi olduğu konusunda bir genelleme
yapmanın doğru olmadığı,

Copyright © Sözen ve Basım-Der. (2014), Beta 17

 ÖRGÜT ARAŞTIRMALARINDA
Tüm bu kısıtlı katkılara karşın;

Örgütsel karmaşıklığı analiz etme ve sentezleme yönünde artan bir ihtiyaca cevap
vermesi ,

Örgütlerin çevresiyle karşılıklı etkileşim içinde olduğu görüşü, çeşitli sosyal, yasal,
politik, teknik veya ekonomik faktörler düşünüldüğünde, örgütsel etkililik için farklı
çevresel koşulların farklı örgütsel uygulamaları gerektirdiğini öne süren durumsallık
yaklaşımının gelişmesini sağlaması,

Sistemlerin yalnızca açık veya kapalı değil, küçük bir değişimin sistemde karmaşık
ve öngörülemez bir değişime neden olabilen çok karmaşık bir yapısı olduğunu” öne
süren kaos kuramının gelişmesini sağlaması,

Genel Sistem Kuramı açısından vazgeçilmez olarak kabul edilen dinamik denge
modelini kabul etmeyen karmaşıklık kuramının gelişmesini sağlaması,

Copyright © Sözen ve Basım-Der. (2014), Beta 18

 Bölüm 4
GENEL SİSTEM KURAMI VE
ÖRGÜT ARAŞTIRMALARI