BİLGİ TOPLAMA YOLLARI

• Sağlık alanında meydana gelen olayların

rakamlarla ifade edilmesi ve kayıt altına
alınması, bu alanda doğru, anlamlı
kararların alınabilmesi için gereklidir.
• Sağlık alanında alınacak kararlar insan
sağlığını doğrudan ilgilendirir.

• Bu nedenle bu kararların güvenilir biçimde

ve en yüksek doğruluk düzeyinde alınması
gerekir.
• Bilimsel yöntemlere göre elde edilmiş ve
kayıt altına alınmış sayısal değerlere veri
adı verilir.

• Bir değerin veri olabilmesi için birimin

incelenmesi, araştırma sonucu saptanmış,
kayıt edilerek belgelenmiş ve bir ölçü
birimine sahip olması gerekir. Bu nedenle
her sayı veri değildir.
• Veriler, aşağıda kısaca belirtilen bir dizi amacı gerçekleştirmek için toplanır.

1. Sağlık alanındaki gereksinimlerin saptanması

2. Bir bölge ve ülkenin sağlık düzeyinin belirlenmesi

3. Sağlık planlamasında önceliklerin saptanması

4. Yeni tanı ve tedavi yöntemlerinin geliştirilmesi ve gerçekliğinin

belirlenmesi.

5. Sağlık standartlarının geliştirilmesi.

6. Sağlığa yararlı biyolojik maddelerin bulunması, üretilmesi ve hayvan ve

insanlar üzerinde denenmesi.

7.Yeni ve daha yararlı ilaçların geliştirilmesi.

8. İlaçların değerlendirilmesi.
• Toplanan verilerin üç koşulu
gerçekleştirmesi gerekir:

a- Verilerin en az maliyetle elde edilmesi:

• Veriler toplanırken olduğunca az masraf yapmak

gerekir.

• Verilerden elde edilecek yarar toplanırken harcanan

paradan daha fazla olmalıdır.
b- Verilerin doğruluk derecesinin yüksek olması:
• Verilerin hatasız ve birimlerin ait olduğu toplumu yüksek
doğruluk derecesinde yansıtması gerekir.

•Veriler elde edilirken birimlerin iyi tanımlanması,

değişkenlerin en son teknoloji kullanılarak uygun ölçü birimi
ile bilimsel yöntemlere uygun biçimde sayısal şekle
dönüştürülmesi, taraf tutulmaması ve yetişmiş uzman
kişilerce (araştırıcı) elde edilmesi, düzenli şekilde kayıt
edilmesi gerekir.
c- Verilerin çabuk elde edilmesi:

•Verilerin kullanılacağı zaman elde hazır olacak şekilde

toplanması gerekir.

•Herhangi bir konuda karar alınırken yerinin toplanmış ve

kullanılmaya hazır olması gerekir.

•Özellikle incelenen konuda, istendiğinde elde veri olmayışı

karar almayı güçleştirir ve kararların gerçeğe uygun olarak
alınması güçleşir
VERİ TOPLAMA YÖNTEMLERİ

•Sağlık alanında veriler iki farklı yaklaşımla

toplanmaktadır.
– Sistematik veri toplama
– Özel çaba ile veri toplama yöntemleridir.
• i. Sistematik Veri Toplama
• Sistematik veri toplama, bir sağlık olayında birimlerin çeşitli özelliklerine
ilişkin bilgilerin ortaya çıktığı yer ve zamanda belgelenmesi ve kayıt altına
alınmasıdır.

• Toplumda, birimlerde meydana gelen sağlık alanına özgü çeşitli

değişkenlere ilişkin gözlemlerin sürekli biçimde izlenmesi, o toplumda
zaman içinde sağlıkla ilgili durumların eğilimini ve epidemiyolojik kalıplarını
belirleme açısından büyük önem taşımaktadır.

• Sistematik veri toplama, düzenli olarak verilere ulaşmayı mümkün kılan bir
tekniktir.

• Rutin işlemlerle birlikte veri toplandığı için fazladan zaman ve eleman

gereksinimi yoktur.

• Veriler istendiği anda defterlere ya da kayıt ortamlarına başvurularak elde

edilebilir.
• Sistematik veri toplama,
a.kayıtlar,
b.sayımlar
c.özel bildirimler
……..alt başlıkları altında incelenebilir.
• a. Kayıtlar
• Birimlerin sağlık değişkenlerinin değerlerinin oluş yerinde oluş zamanını da
içerecek şekilde; hastane, sağlık ocağı, dispanser gibi sağlık kurum ve
kuruluşlarında ana kayıt defterlerine kaydedilmesidir.

• Birimlerin sağlıkla ilgili bilgilerinin titizlikle kayıt altına alınması sağlık bilgi
kaynağını oluşturur.

• Kayıtları tutan görevlilerin konuya ciddiyetle eğilmesi durumunda toplanan

bilgilerin doğruluk derecesi yüksek ve kullanılmaya her an hazır veri bulmak
mümkün olur.

• Türkiye’de sağlık kayıtları ile doğum, ölüm, hastalık ve ilaç üretimi (özellikle
narkotik ilaçlar) kayıtları tutulmaktadır. Bu kayıtların tutuluş titizliği ve ülkenin
sağlık değişimlerini yansıtacak boyutlarda olduğu tartışmalıdır.
• Ülkemizin sağlık kayıtlarının yetersiz olduğunu söylemek
mümkündür. Zaman kaybetmeden ülkemizde sağlam sağlık kayıtları
sistemini yerleştirmek ve uygulamak zorunludur.

• Ülke çapında etkin ve yaygın bir Sağlık Kayıt Sistemi (Sağlık

Enformasyon Sistemi) ile en az maliyetle, doğruluk derecesi yüksek
ve kullanılma anında hazır veriler elde etmek mümkündür.

• Oluş yeri ve zamanına göre toplanan veriler aracılığı ile bölge ya da

ülke düzeyinde en sık görülen hastalıklar, sağlık düzeyinde meydana
gelen değişmeler vd. konular sürekli ele alınarak mikro ve makro
düzey planlamalarda düzeltmeler yapılabilir. Kaynakların rasyonel
kullanımı sağlanabilir.
b. Sayımlar
•Sağlam kayıtların olmadığı durumlarda ya da sağlık olayının ayrıntılı
ve ek verilerine gereksinim duyulduğunda başvurulan veri toplama
tekniğidir.

•Toplumun birimlerinin tümü yada bir kesimi hakkında sayımla veri

toplanabilir.

•Tüm birimler kapsanarak yapılan sayıma Tam Sayım;

•bir kesim ele alınarak yapılan sayıma ise Özel Sayım adı verilir.
• c. Özel Bildirimler

• Bazı hastalıklar ya da sağlık oluşumları bildirimi zorunlu hastalıklar

ya da olaylar olarak tanımlanmış ve gözlendiği anda ya da her ay
sonunda sağlık otoritelerine bildirilmesi gerekir.

• Birimlerde bildirimi zorunlu hastalık tanısı koyan bir hekim, bu

bireyin demografik bilgilerini (adı, soyadı, yaşı, cinsi, mesleği,
oturduğu yer, medeni hali vb.) bağlı olduğu kuruluşa bir form ile
bildirmek zorundadır.

• Köy ve mahalle muhtarları bölgelerinde meydana gelen doğum ve

ölüm olaylarını nüfus idaresine bildirmek zorundadırlar.
Özel Çaba İle Toplanan Bilgiler

Toplama şekillerine göre bu bilgiler üç ayrı

yolla elde edilebilir.
– Anketler
– Araştırmalar
– Deneyler
– Anketler/Ölçekler:

Deneğin sosyal, ekonomik veya demografik özellikleri hakkında veya

düşünce ve eğilimleri hakkında bilgi edinilmesi amacıyla soru
formu deneğe yöneltilir.

Deneğin demografik ve ekonomik v.b. özellikleri hakkında bilgi

edinilmek amacıyla uygulanan soru formlarına anket denir

Deneğin herhangi bir konu hakkında düşünsel,

duyuşsal ve bilişsel eğilimlerini ölçmek amacıyla uygulanan
soru formuna da ölçek denir.
Aşağıdaki soruları yanıtlayınız. Soru formunda isminiz ve kimlik bilgileriniz
sorulmamaktadır. Anket örneği
SORULAR:

1.Cinsiyetiniz: ( )Kız ( )Erkek

2.Doğum tarihiniz: ……./………/……
3.Annenizin Yaşı: …..
4. Babanızın Yaşı:…….
5.Annenizin eğitimi:
( )Hiç okula gitmemiş. ( )İlkokul mezunu ( )Ortaokul mezunu
( )Lise mezunu ( )Üniversite mezunu
6.Babanızın eğitimi:
( )Hiç okula gitmemiş. ( )İlkokul mezunu ( )Ortaokul mezunu
( )Lise mezunu ( )Üniversite mezunu
7. Annenizin şu andaki iş durumu:
( ) Ev hanımı ( )Düzenli bir işte çalışıyor
8. Babanızın şu andaki iş durumu:
( ) Çalışmıyor ( )Düzenli bir işte çalışıyor.
9. Sizinle birlikte evde yaşayanlar(uygun olanı işaretleyin)
Hayır Evet
Öz annem ( ) ( )
Öz babam ( ) ( )
Üvey annem ( ) ( )
Üvey babam ( ) ( )
Evlat edinen anne-babam ( ) ( )
Büyükanne-baba ( ) ( )
Diğer akrabalar ( ) ( )…………………
Diğer akraba olmayan kişiler ( ) ( )………………….
Kurumda kalıyorum ( ) ( )
10. Kaç kardeşsiniz? İşaretleyiniz.
( )1 ( )2 ( )3 ( )4 ( ) 5 ve üzeri
11. Siz ailenizin kaçıncı çocuğusunuz?
( ) 1.çocuk ( ) 2. çocuk ( ) 3. çocuk ( ) 4. çocuk ( ) 5. çocuk ve üzeri
12. Ailenizde kronik bir fiziksel hastalığı(örn: şeker hastalığı, yüksek tansiyon, kalp
hastalığı, kanser, epilepsi, astım, kansızlık) ya da fiziksel özrü(örn: görme, işitme,
konuşma engelli ya da tekerlekli sandalye kullanan) olan var mı? Açıklayınız.
( ) Evet var: ( ) Hayır yok.
( )Annemde…………………
( )Babam…………………
( )Kardeşim……………….
( )Diğer……………………………….
13. Ailenizde bir psikiyatristten(ruh sağlığı uzmanı) tanı aldığını bildiğiniz ruhsal
hastalığı(örn: şizofreni, bipolar bozukluk, depresyon, zeka geriliği, otizm) olan var mı?
Açıklayınız.
( ) Evet var: ( ) Hayır yok.
( )Annem…………………
( )Babam…………………
( )Kardeşim……………….
( )Diğer……………………………
14. Sizin kronik bir fiziksel hastalığınız(astım, alerji, şeker hastalığı v.b) var mı?
Açıklayınız.
( ) Evet var: ( ) Hayır yok.
………………………………………………………
……………………………………………………….
15. Sizin ruhsal bir hastalığınız var mı? Açıklayınız.
( ) Evet var: ( ) Hayır yok.
…………………………………………………………
………………………………………………………….
 STAI DURUMLIK KAYGI ÖLÇEĞİ
Ölçek örneği
Aşağıda kişilerin kendilerine ait duygularını anlatmada kullandıkları bir takım ifadeler
verilmiştir. Bu ifadeyi okuyun, sonra da genel olarak nasıl hissettiğinizi, ifadelerin sağ
tarafındaki parantezlerden uygun olanını karalamak suretiyle belirtin. Doğru ya da yanlış
cevap yoktur. Herhangi bir ifadenin fazla zaman sarf etmeksizin, genel olarak nasıl
hissettiğinizi gösteren cevabı işaretleyin.

Hemen Hemen
Hiçbir Çok Her
No İfadeler: Zaman BAZEN Zaman Zaman
1. Şu anda sakinim. ( ) ( ) ( ) ( )
2. Kendimi emniyette hissediyorum. ( ) ( ) ( ) ( )
3. Şu anda sinirlerim gergin. ( ) ( ) ( ) ( )
4. Pişmanlık duygusu içindeyim. ( ) ( ) ( ) ( )
5. Şu anda huzur içindeyim. ( ) ( ) ( ) ( )
6. Şu anda hiç keyfim yok. ( ) ( ) ( ) ( )
7. Başıma geleceklerden endişe
( ) ( ) ( ) ( )
ediyorum.
8. Kendimi dinlenmiş hissediyorum. ( ) ( ) ( ) ( )
9. Şu anda kaygılıyım. ( ) ( ) ( ) ( )
10. Kendimi rahat hissediyorum. ( ) ( ) ( ) ( )
11. Kendime güvenim var. ( ) ( ) ( ) ( )
12. Şu anda asabım bozuk. ( ) ( ) ( ) ( )
13. Çok sinirliyim. ( ) ( ) ( ) ( )
14. Sinirlerimin çok gergin olduğunu
( ) ( ) ( ) ( )
hissediyorum.
15. Kendimi rahatlamış hissediyorum. ( ) ( ) ( ) ( )
16. Şu anda halimden memnunum. ( ) ( ) ( ) ( )
17. Şu anda endişeliyim. ( ) ( ) ( ) ( )
18. Heyecandan kendimi şaşkına dönmüş
( ) ( ) ( ) ( )
hissediyorum.
19. Şu anda sevinçliyim. ( ) ( ) ( ) ( )
20. Şu anda keyfim yerinde. ( ) ( ) ( ) ( )
 ALGILANAN STRES DÜZEYİ Ölçek örneği
Bu ölçekte son bir ay içersindeki duygu ve düşüncelerinizle ilgili sorular yer
almaktadır. Her durum için hissettiğinizi ve düşündüğünüzü belirtiniz. Her ne
kadar bazı sorular benzemekteyse de aralarında farklılıklar vardır. Bu sebeple
her soruyu kendi başına ele almak uygundur. Lütfen her soruyu anladıktan
sonra sizi temsil eden seçeneği işaretleyin. Kimlik bilgilerinize gereksinim
duyulmadığı için sorulmamaktadır.
Hiçbir zaman Ara sıra Bazen Oldukça sık Çok sık

1. Son bir ayda beklenmedik bir olay sebebiyle hangi sıklıkta

üzüldünüz?
2. Son bir ayda hayatınızda önemli şeyleri kontrol edemediğiniz
duygusunu hangi sıklıkta yaş adınız?
3. Geçen ay kendinizi hangi sıklıkta sinirli ve stresli hissettiniz?
4. Son bir ayda günlük problemler ve sıkıntılarla hangi sıklıkta
başarılı bir şekilde mücadele ettiniz?
5. Son bir ayda hayatınızda meydana gelen önemli
değişikliklerle etkin bir şekilde baş ettiğiniz duygusunu hangi
sıklıkta hissettiniz?
6. Son bir ayda kişisel sorunlarınızı ele alma yeteneğinize hangi
sıklıkta güven duydunuz?
7. Son bir ayda işlerin yolunda gittiği duygusunu hangi sıklıkta
hissettiniz?
8. Son bir ayda yapmanız gereken işlerle başa çıkamadığınızı
hangi sıklıkta hissettiniz?
9. Son bir ayda hayatınızdaki rahatsızlıkları hangi sıklıkta
kontrol etmeyi başardınız?
10. Son bir ayda bütün işlerin üstesinden geldiğiniz duygusunu
hangi sıklıkta yaşadınız?
11. Son bir ayda kontrolünüz dışında meydana gelen olaylar
sebebiyle hangi sıklıkta öfkelendiniz?
 Ölçek örneğiHASTA BAZLI ÖN KOL DEĞERLENDİRME ANKETİ
Aşağıdaki sorular geçen hafta boyunca kolunuz nedeniyle ne kadar ağrı ve zorluk çektiğinizi
anlamamıza yardımcı olacaktır. Sizden istenen geçtiğimiz hafta boyunca kolunuzla ilgili bulgularınızın
ortalama bulguları 0-10 arasında değişen bir ölçek içinde tanımlamanızdır. .Lütfen anketin her iki
tarafındaki sorulan soruların HEPSİNE yanıt veriniz. Eğer listedeki aktivitelerden birinde
bulunmadıysanız lütfen bu aktiviteyi yapmış olsaydınız ne kadar ağrı veya zorluk duyacağınızı
TAHMİN EDİNİZ. Herhangi bir aktivitede hiç bulunmuyorsanız cevap anahtarı boyunca bir çizgi
çekiniz.

Etkilenmiş Kolda AĞRI

Geçtiğimiz hafta içinde kolunuzda hissettiğiniz ortalama ağrı düzeyi en iyi tanımlayacak şekilde 0-10
arası ölçek içinde bir rakamı işaretleyiniz. 0  Hiç ağrı duymadığınız, 10  Hayal edebileceğiniz en
kötü ağrıyı hissettiğiniz anlamına gelecektir.
Yaşadığınız zorluk için not veriniz (geçen hafta boyunca)
İstirahat ağrısı 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Tekrarlayıcı kol hareketi
gerektiren iş yaparken
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Bir alışveriş torbasını taşırken 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
En düşük ağrınız 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
En yüksek ağrınız 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Etkilenmiş Koldaki İŞLEV

Spesifik (Özel) Aktiviteler
Aşağıdaki soruları geçen hafta boyunca etkilenen kolunuzla yaşadığınız zorluk derecesini
değerlendirip uygun numarayı yuvarlak içine alarak cevaplayınız. 0 hiç zorluk çekmediğinizi
belirtirken, 10 ise belirtilen işi yapamayacak derecede zorluk çektiğinizi ifade eder.
Kapı tokmağını çevirirken 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Bir alışveriş torbasını taşırken 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Dolu bir kahve fincanını
ağzınıza götürmek için 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
kaldırırken
Kavanoz kapağını açarken 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Pantalonunuzu giyerken 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Çamaşır veya bulaşık bezini
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
sıkarken
- Araştırmalar:
Araştırma,
bir problemi çözmek,
bilinmeyen olay veya etkenleri ortaya çıkarmak,
bilinenleri geliştirmek,
bir konuya açıklık getirmek,
birimlerin bazı özelliklerine ilişkin değişimleri
ve
birbirleri arasındaki ilişkiyi ortaya koymak
için yapılan bilimsel bir çalışma olarak
tanımlanabilir.
Araştırma sonuçlarının güvenilir ve geçerli
olabilmesi, onun bilimsel tekniklere uygun
bir şekilde yapılması ile mümkündür.

Bilimsel yöntem dört aşamalı bir süreç

olarak kabul edilir:
– Hipotez
– Gözlem veya bilgi toplama
– Doğrulama
– Genelleme
 Özel Çaba İle Toplanan Bilgiler

Araştırma türleri:
a)Yapıldığı yere göre,

b) Amacına göre,

c) Zamana göre,

d) Bilgi toplama şekline göre,

a) Yapıldığı yere göre: Laboratuar ve saha
çalışmaları
b) Amaca göre:
•Mevcut bilgilere yeni bilgilerin katılması amacıyla yapılan
araştırmalar teorik ya da temel araştırmalardır.

•Bir konuyu tanıtıcı nitelikte yapılan araştırmalara da

tanımlayıcı araştırmalar denir.

•Eğer problemde bir neden sonuç, vasıflar arası bir ilişki

aranacaksa, yapılan bu tip çalışma bir analitik araştırma olur.

•Toplumda belirli özelliği gösteren birimlerin saptanması için

yapılan çalışmalar da taramaları oluşturur.
c) Zamana göre:
•kesitsel araştırmalar.
•ileriye yönelik araştırmalar
•geriye yönelik araştırmalar
c.1. Kesitsel Araştırma
• Herhangi bir olayın belirli bir zaman birimi
içinde incelenmesidir.
• Başka bir deyişle, kesitsel araştırma belirli
bir süre içinde herhangi bir konuda durum
saptama araştırmasıdır.
– Örneğin, bir bölgede belirli bir süre içinde
tüberküloz olgularını incelemek için yapılan
araştırma kesitsel bir araştırmadır
c.2. İleriye Yönelik Araştırma
• Bu araştırma tipinde incelenecek hastalığa yakalanmamış bireyler
birbirine benzeyen iki gruba ayrılır.

• Bir grup hastalığın oluşumuna neden olduğu düşünülen etkene maruz

bırakılır, diğer grup bırakılmaz.

• İki grup ileriye yönelik olarak belirli aralıklarla bir süre izlenerek
hastalığa yakalanma yönünden karşılaştırılır.

• Eğer hastalık etkenine maruz kalanlarda hastalığa yakalanma oranı

maruz bırakılmayanlarda yakalanma oranından yüksekse ve bu fark
istatistiksel olarak anlamlı ise düşünülen etkenin hastalığa neden
olduğu söylenebilir.
• Örneğin, varis hastalığının oluşumunda uzun süre
ayakta çalışmanın bir etken olup olmadığını ileriye
yönelik araştırma tipiyle inceleyelim.
• Bunun için varis hastalığı olmayan ve ayakta çalışan bir
grupla yine varisi olmayan ve oturarak çalışan bir grup
ileriye yönelik olarak belirli aralıklarla belirli bir süre
izlenerek varise yakalanma yönünden karşılaştırılır.

• İleriye yönelik araştırmalarda kişilerin çeşitli nedenlerle

izleme dışında kalmaları önemli sorun yaratır. Bu tür
araştırmalardaki diğer güçlükler araştırma personelinin,
klinik ve laboratuvar tekniklerinin değişime
uğrayabilmesidir
• İleriye yönelik araştırmada bilgiler belirli
aralıklarla kayıt edildiklerinden hata payı
oldukça az olur.

• Toplumdaki birimlerin sayısı bilindiği için

olaylara ilişkin insidans ve prevalans hızları
hesaplanabilir.

• Fakat bu yöntem her zaman kullanılamaz.

• Az rastlanan olaylarla ilgili çalışmalar için uzun

zaman beklemek gerekir.
c.3. Geriye Dönük Araştırma
• Bir hastalığın oluşumuna neden olduğu düşünülen etken yönünden
bu hastalığa yakalanan (vaka) kişilerle bu hastalığa yakalanmayan
(kontrol) kişiler karşılaştırılır,

• örneğin, ayakta uzun süre çalışmanın varise yakalanmada bir etken

olup olmadığını bu kez geriye dönük araştırma tipiyle inceleyelim.
Bunun için varisi olan (vaka) ve varisi olmayan (kontrol) bireyleri
içeren iki grup oluşturulur.
• Bu gruplardaki bireylere ne kadar süredir ayakta çalıştıkları ve
günde kaç saat ayakta çalıştıkları gibi geriye dönük sorular yöneltilir.
Varisli kişilerde ayakta uzun süre çalışanların oranı varisli olmayan
kişilere göre daha fazla ise ve bu fark istatistiksel olarak anlamlı ise
ayakta uzun süre çalışma ile varis hastalığı arasında bir bağ
düşünülebilir.
• Geriye dönük araştırmalar zaman ve maliyet yönünden ekonomik
olduğu için öncelikle tercih edilir.

• Kısa zamanda sonuca gidilir.

• Çalışmadaki kişilerle görüşme yapılarak kendisi ve ailesi hakkında

bilgi toplanabilir.

• Geriye dönük araştırmaları yararsız kılan faktörlerin başında kayıt

araştırmalarında eksik ve yanlış veri, soruşturma yönteminde ise
hafıza yanılgıları gelir. Bilgiler geçmişe ait olduğundan bilgilerin
güvenirliği tam değildir.

• Geriye dönük araştırmalarda hastalarla karşılaştırılan kontrol

grubundaki bireylerin incelenen etken dışında diğer etkenler
yönünden hastalarla eş olmasına dikkat edilmelidir.

• Geriye yönelik yöntem ender görülen olayları değerlendirmede

tercih edilen yöntemdir.
• d) Bilgi toplama şekline göre:
• Bilgilerin toplanış şekillerine göre araştırmalar bazı gruplara
ayrılabilir.

• Bilgi toplama işi olayların gözlenmesi şeklinde ise bu araştırmalara

gözlem araştırmaları,

• Birimlerden bilgiler soru kağıdı yöntemi ile toplanıyorsa bunlara da

anket araştırmaları denir.

• Toplanacak bilgiler bazı kaynaklarda (kayıt, kitap, dergi v.b.)

mevcut olabilir. Mevcut olan bu bilgilerin toplanması işi de
dokümanter çalışmalar olarak bilinir.

• Bazı durumlarda, bilgiler birimlerin denenmesi sonucunda elde

edilir. Böyle çalışmalara da deneysel araştırmalar denir.
– Deney:
Deney uygulaması,
bir işlemin (bir ilaç, bir tedavi v.b.)
etkisini
ya da
işlemler arasındaki etkiyi ölçmek için,
işlemlerin gruplardaki deneklere verilmesi
ve
onlardan ölçülen yanıtların
karşılaştırılması
şeklinde yapılan bir çalışmadır.
• Bu tip çalışmalarda problemin çözümüne
yönelik bir deney planlaması yapılarak
plan çerçevesinde, grupların oluşturulması
ve gruplar üzerindeki çalışmalar araştırıcı
tarafından yürütülür.
• Deneylerden gerçekçi bir sonuç elde edilebilmesi için
aşağıdaki noktalara dikkat etmek gereklidir:
1.Kontrol grubu kullanma
2.Gruplara birimleri dengeli dağıtma
3.Her gruptaki birim sayısı
4.Uygun ölçü kullanma
5.Hastalanan hayvanlar
6.İnsanlar için körlemeli deney yöntemi kullanma
7.Deney yapan kişinin tarafsızlığı

*
• Deneylerden gerçekçi bir sonuç elde edilebilmesi için
aşağıdaki noktalara dikkat etmek gereklidir:

1. Kontrol grubu kullanma

• İncelenecek etkenin etkisini ortaya çıkarabilmek için etken

bir gruba uygulanır, bir gruba uygulanmaz.
• Etkenin uygulandığı gruba «deney grubu», uygulanmadığı
gruba «kontrol grubu» denir.
• Bu iki gruptan elde edilen sonuçlar karşılaştırılarak karara
varılmaya çalışılır.

• Her deneyde kontrol grubu kullanılmalıdır. Aksi durumda

etkenin gerçekten etkili olup olmadığını söylemek mümkün
olamaz.
 2. Grupların homojen olması
• Gruplara dağıtılacak birimler özellikler bakımından
birbirinin aynı olmalıdır.

• Mümkün olduğunca gruplardaki birimler aynı yaş, aynı

cins ve aynı ırktan seçilmelidir.

• Grupların homojenliği sağlandığında, gruplardan elde

edilen deney sonuçlarının farklılığı yalnızca bunlara
uygulanan işlem farklılığından ortaya çıkmış olur.
 3. Her gruptaki birim sayısı
• Her gruptaki birim sayısı mümkün olduğunca fazla
olmalıdır.

• Deneysel hata birim sayısı ile ters orantılı olarak değişir.

• Bazı kısıtlayıcı nedenlerle birim sayısı her zaman

artırılamayabilir.

• Birimler arasındaki değişkenlik de göz önüne alınarak

her gruptaki birim sayısı 10'un altında olmayacak şekilde
alınmalıdır.
 4. Uygun ölçü kullanma

• Gözlem sonuçlarını değerlendirmede uygun bir ölçü

kullanılmalıdır.

• Bazı durumlarda uygun ölçü bulmak gerçekten zordur.

• Deney birimlerinden alınan yanıtlar bir aletle sayısal

olarak ölçülebildiği, sayı ile belirtilebildiği gibi sonuçlar
oran olarak da verilebilir.
•
*
Örneğin
•Toksik bir maddenin etkisi ne ile ölçülebilir?
– Ölen sayısı mı, ölüm süresi mi, organda yaptığı yıkım mı, yoksa
değişiklik mi?

•Bir ilacı iyileştiricilik etkinliğini göstermek için en uygun

ölçü nedir?
– İyileştirmesi yeterli midir?
– Yoksa iyileştirme süresine mi bakılmalıdır?
 5. Hastalanan hayvanlar
• Hayvanlar üzerinde yapılan deneyler sırasında,
hastalanan hayvanlar olursa bunların deneyden
çıkarılmaları gerekir.
 6. İnsanlar için körlemeli deney yöntemi kullanılmalı

• İnsanlar üzerinde yapılan deneylerde, insanların hangi grupta

(tedavi, kontrol) olduklarını bilmemelerinde yarar vardır.

• Körlemenin amacı, başta araştırıcı olmak üzere hastada

uygulanan ilacın etkililiğini ve güvenirliğini değerlendiren hekimin
ve değerlendirmeye klinik içinden ve dışından dolaylı ya da
dolaysız şekilde katılan elemanların,uygulanan ilacı bilmeleri
sonucu klinik değerlendirme, veri işlemleme, raporlama ve
istatistiksel analiz sırasında subjektif hükümlere saplanarak
değerlendirme yanlılığı yapmalarını önlemektir.
 7. Deney yapan kişinin tarafsızlığı
• Deney yapan kişi taraflı davranmamalıdır.

• Araştırma sonucunun hatalı olması, dolayısıyla hatalı yorumlara

götürmesi bakımından yan tutma, üzerinde titizlikle durulması gereken
bir konudur.

• Yan tutmayı iki gruba ayırarak tanımlamak daha uygun olabilir:

• Bilinçli yan tutma
• Bilinçsiz yan tutma

*
• Bilinçli yan tutma bilimsel ahlak (tutum)
kurallarını hiçe sayarak istenen sonucu elde
etmek için uğraş göstermedir.

• Bilinçsiz yan tutma ise çoğu kez deneyimsizlik

nedeniyle araştırmanın sonucunu etkileyebilecek
etmenleri düşünememe, dikkate alamama ya da
bu etkenlerin bilincinde bulunamama gibi
nedenlerle istemeden araştırmaya yan katmadır.
Araştırma Konusunun Seçimi
• Araştırmaya esas teşkil edecek konunun seçimi önemlidir.
Seçim işinde bazı noktalara dikkat etmek gereklidir. Bunlar,

a) Bilimsel yeterlilik: Araştırmacı, araştırmayı

sonuçlandırabilecek düzeyde, o alanda bir bilgiye sahip
olmalıdır.

b) Olanaklar: Araştırmacı, gerekli alet, malzeme ve finansmana

olmalıdır.

c) Yenilik: Konu orijinal olmalı, daha önce çalışılmış bir konu

olmayıp mevcut bilgilere bir yenilik getirmelidir.
 Soru Kağıdı Hazırlama
• Soru kağıdı, deneklerden bilgi toplanmasını sağlayan ve
uygun soruların yer aldığı bir formdur.

• Sağlıklı bilgi temini için soruların seçimi, yazımı ve sırası

çok önemlidir.

• Sorular, kapalı ve açık uçlu olmak üzere iki şekilde

olabilir.
• Kapalı olanlarda soruların muhtemel cevapları
sıralanmış olup bunların birinin işaretlenmesiyle soruya
cevap verilmiş olur.
– Örnek Soru: Medeni durumunuz nedir?
( ) Bekar ( ) Evli

• Açık uçlu sorularda ise cevap yeri boştur. Buraya

deneğin cevabı yazılır.
– Örnek Soru:Hastalanınca ilk kime başvurursunuz?

• İyi bir soru kağıdı hazırlanırken aşağıdaki noktalara

dikkat edilmelidir.
 Soru Kağıdı Hazırlama
İyi bir soru kağıdı hazırlanırken aşağıdaki noktalara dikkat edilmelidir:

• Sorular anlaşılır olmalıdır.

• Sorular, deneği yönlendirici ya da küçültücü nitelikte olmamalıdır.

• Sorular deneği bıktıracak derecede fazla olmamalıdır.

• Genel bilgi niteliğindeki sorular başlara, özel sorular sonlara doğru

konulmalıdır.

• Kapalı uçlu sorulara başlarda, açık uçlu sorulara da sonlarda yer

verilmelidir.

• Soru kağıdı, kodlama tekniğine uygun biçimde hazırlanmalıdır.

Soru Kağıdı Uygulaması
•Soru kağıdının deneklere ulaştırılması ve
cevaplandırılması, görüşmeci ya da posta
yoluyla olmak üzere iki yolla yapılır.

•Deneklerin teknolojideki ulaştıkları düzeye

göre telefon ve internet de bilgi toplama
aracı olarak kullanılabilir.
• Soru formu yöntemiyle veriler iki yolla
toplanabilir.

• i. Posta (e-posta) yöntemi: Formlar

seçilen bireylerin adresine posta veya e-
posta aracılığı ile gönderilir. Formu alan
birey formdaki soruları uygun zaman
içinde doldurur ve geri gönderir.
• ii. Görüşmeci yöntemi: Formdaki soruları
yetişmiş bir görevli (görüşmeci, anketör)
seçilen bireye bizzat gidip sorar ve aldığı
cevapları forma işler.
 İki yöntemin yararlı ve sakıncalı yönleri vardır. Bunlardan
en önemlileri aşağıdaki gibi belirtilebilir.
• Posta (e-posta) Yönteminin yararları:
• Ucuz olur
• Kısa sürede veri toplanır.
• Görüşmecinin görüşü, yönlendirmesi veri
toplamayı etkileyemez.
• Birey soruları düşünerek ya da gerekli
kaynaklara başvurarak, danışarak
cevaplar.
• Verilerin doğruluk düzeyi yüksek olur.
• Posta (e-posta) yönteminin sakıncaları:
• Ankete katılım (cevap alma) oranı düşüktür.
Katılma oranını yükseltmek için birimlere birden
fazla mektup yazmak gerekebilir.

• Sorular birey tarafından yeterince anlaşılmamış

ise doğru cevap alma oranı düşebilir. Verilerin
doğruluk derecesi azalabilir.
• Görüşmeci yönteminin yararları:
• Katılma oranı yüksektir, Tüm bireyler
ziyaret edilerek bilgi toplanır.

• Bireyin anlamadığı sorular görüşmeci

tarafından açıklanır ve yanlış anlama
nedeniyle artabilecek yanlış cevap verme
oranı önlenir. Verilerin güvenirliği artar.
• Görüşmeci yönteminin sakıncaları:
• Pahalı bir yöntemdir. Araç, gereç ve personel
giderleri yüksektir.

• Birimlere tek tek gidileceğinden veri toplama

zamanı uzar. Süreyi kısaltmak için çok fazla
görüşmeciden yararlanmak gerekir.

• Görüşmeci, soruların açıklanmasında bireyi

kendi görüşlerine göre yönlendirerek
cevapların yönünü etkileyebilir.
•
 Araştırmalarda en çok yapılan hatalar
• Yan tutma
– Örnek seçiminde
– Kontrol-Deney gruplarının seçiminde
– Veri toplarken
– Ölçüm yaparken
– Sonuçları yorumlarken
• Uygun örnekleme yöntemini seçememek
• Yeter sayıda denek üzerinde çalışmamak
• Deneylerde kontrol grubu kullanmamak
• Farkına vardırmama ilkesine uymamak
• Uygun ölçü bulamamak
• Araştırmayı standart koşullarda yürütememek
• Doğru, güvenilir ve eksiksiz bilgi toplayamamak
• Uygun olmayan istatistiksel yöntemler kullanmak
• Karşılaştırılamayacak durumları karşılaştırmak
• Sonuçları doğru yorumlayamamak
• Ölçüm aracının yanlış ölçüm yapması
• Ölçüm yapan kişinin doğru ölçüm yapamaması
• Deneklerin doğru bilgi vermemesi
 Kaynaklar
• Prof. Dr. Rian DİŞÇİ, Temel ve Klinik Biyoistatistik, İstanbul Medikal
Yayıncılık
• Prof. Dr. Yusuf ÇELİK, Nasıl Biyoistatistik Bilimsel Araştırma SPSS (kitap
isteme Tel 0412.2488001-4208)
• Prof Dr Kazım ÖZDAMAR, SPSS ile Biyoistatistik, Kaan Kitabevi
• Prof Dr İsmet KAN, Biyoistatistik, Nobel Yayınevi