Verhardingen in

betonstraatstenen

Cursus Wegenbouwkunde A.Beeldens 2023-2024

 Handleiding
betonstraatstenen

Cursus Wegenbouwkunde A.Beeldens 2023-2024

 Een verharding in betonstraatstenen

• Betonstraatstenen MET voegvulling

• Straatlaag • Boordsteen
• Fundering • Fundering en stut in schraal
• Onderfundering beton
• Greppel • Geotextiel tussen baankoffer
en onderfundering

1 2
6
5
3

7
4

2,5 %

Cursus Wegenbouwkunde A.Beeldens 2023-2024

 Ontwerpaspecten - Dimensionering
= bepaling van
– dikte van de stenen en straatlaag, VERKEER
– aard en dikte van de fundering,
– aard en dikte van de onderfundering
– waterafvoer ONDERGROND,…
in functie van
– verwachte verkeersbelasting en
– Vorstgevoeligheid en doorlatendheid van de ondergrond.

Cursus Wegenbouwkunde A.Beeldens 2023-2024

 Dimensionering

Individuele steen biedt geen weerstand tegen verplaatsingen

en/of rotaties

De voegkrachten creëren een plaateffect : bestrating kan als

enigszins flexibele verharding worden beschouwd:
VOEGVULLING is zeer belangrijk – dan pas zal vermoeiing
de oorzaak van schade zijn, anders eerder puntbelastingen

Cursus Wegenbouwkunde A.Beeldens 2023-2024

 Dimensionering

• Funderingen
– Ongebonden - flexibel (zand, steenslag) – criterium =
vervorming
– Gebonden – stijf (zandcement, steenslag met toevoegsel
Ia, schraal beton, drainerend schraal beton, walsbeton) –
criterium = spanning – weerstand tegen scheurvorming
Categorie I Categorie II Categorie III Categorie IV
Zware voertuigen < 400 per dag Zware voertuigen < 100 per dag Zware voertuigen < 20 per dag Geen zware voertuigen
Lichte voertuigen < 5 000 per dag Lichte voertuigen < 5 000 per dag Lichte voertuigen < 500 per dag Occasioneel lichte voertuigen

10 of 12 1 8 of 10 1 8 of 10 1 6,7 of 8 1
3 2 3 2 3 2 3 2

3 4 5 6 7
3 4 5
6
7 8
8
8
4
9
9 9

9 d= 15 15

d= 15 15 15 20
d= 15 20 20 25
d= 20 25 25
35

1. Betonstraatstenen 6. Hydraulisch gebonden steenslag

2. Straatlaag 7. Zandcement
3. Walsbeton 8. Steenslag
4. Schraal beton 9. Onderfundering
5. Drainerend schraal beton d Dikte fundering (cm)

Cursus Wegenbouwkunde A.Beeldens 2023-2024

 Dimensionering

• Standaardstructuren
• Ontwerplevensduur 20 jaar
• Op basis bestaande structuren en praktijk in andere landen

Cursus Wegenbouwkunde A.Beeldens 2023-2024

 Opbouw van de structuur: baanbed tot fundering

• Baanbed en onderfundering
– Vorstvrij baanbed
– Waterafvoer
– Draagvermogen (17 MPa - 35 MPa)
– Geotextiel tussen baanbed en onderfundering om opzuigen van
fijne deeltjes te vermijden
– Mogelijke grondverbetering of versteviging door aanbrengen van
geogrid

• Fundering
– Gebonden of niet gebonden
– Draagkracht: 110 MPa bij niet gebonden of gestabiliseerde
steenslagfundering, 80 MPa voor voetpaden, fietspaden en
waterdoorlatende bestratingen, druksterkte bepaald op kernen bij
gebonden funderingen

• WATERAFVOER!

Cursus Wegenbouwkunde A.Beeldens 2023-2024

 Afwatering en drainage

• Bovenaan structuur: waterindringing langs voegen vermijden,

helling, straatgoten en straatkolken

• Onderaan structuur: DOOR cementgebonden (ondoorlatende)

lagen! Onderfundering = drainagelaag

1 2
6 6
5
8 3

7 7
4

Cursus Wegenbouwkunde A.Beeldens 2023-2024

 Kantopsluiting

• Steeds nodig
– Om de stenen op te sluiten
– Om te vermijden dat het materiaal van de straatlaag wegspoelt
– Om zijdelingse beweging en rotatie onder belasting te vermijden
– Zowel tijdens de uitvoeringsfase (voorlopig of definitief) wanneer
één weghelft wordt aangelegd, als bij de definitieve
ingebruikneming
• Aan het begin, het einde en de zijkanten
• Afmetingen in functie van de verkeersbelasting

1 2 1 2
5 5
7
6
3 6
3

4
4

Cursus Wegenbouwkunde A.Beeldens 2023-2024

 Kantopsluiting

• Fundering en stut van schraal beton

• Eerst kantopsluiting plaatsen, dan pas fundering
aanbrengen
• Verdichting van fundering pas zodra de
kantopsluiting voldoende sterkte heeft, in functie
van :
– Uithardingstijd ter plaatse gestorte elementen
– Uithardingstijd van stut en fundering van de prefab
kantopsluiting
(meestal 2 à 3 dagen)

Cursus Wegenbouwkunde A.Beeldens 2023-2024

 Opbouw van de structuur: Straatlaag

• Belangrijk omdat de schade daar vaak

eerst optreedt

• Functies :
– Opnemen van kleine diktevariaties van de stenen en kleine
oneffenheden in fundering
– Stenen goed vastzetten en op hun plaats houden

• Eisen :
– Vlakke fundering
– Dikte na verdichting : 30 + 5 mm
– Verdichting na plaatsen van de betonstraatstenen
– Waterdoorlatendheid (niet voor zandcement)
– Gesloten fundering om te vermijden dat fijn materiaal uit de
straatlaag verdwijnt (filterstabiliteit).
– Eisen aan kwaliteit van materiaal: tegengaan van verzeping

Cursus Wegenbouwkunde A.Beeldens 2023-2024

 Aanleg straatlaag

Cursus Wegenbouwkunde A.Beeldens 2023-2024

 Verdichting - aftrillen

Cursus Wegenbouwkunde A.Beeldens 2023-2024

 Straatlaag

• Materialen : in functie verkeerscategorie

– Weerstand tegen vergruizing (categorie I en II)
– Gehalte aan fijne deeltjes belangrijk
– Meestal split van porfier, zandsteen, kwarts
– Voor categorie III ook zeezand
– Zandcement alleen voor categorie IV
– Ternair zand zal niet meer opgenomen worden in SB 250 als
mogelijke straatlaag

Cursus Wegenbouwkunde A.Beeldens 2023-2024

 Legbed – aangepaste materiaalkeuze

• Filterstabiliteit
D85CS D15CI
v

Verschillende lagen
dienen compatibel te
zijn: filterstabiliteit

S F  D15OL als SF 
D85
BL
5
Cursus Wegenbouwkunde A.Beeldens 2023-2024
 Waterafvoer aan het oppervlak

• Straatgoot
– Betonstraatstenen in mortelbed
op betonfundering, ingewassen 1 2 8 7

met krimpvrije waterdichte 5

6

mortelspecie
3
6

– Ter plaatse gestort of

4

geprefabriceerde elementen
– Bestrating 3 tot 6 mm hoger
dan de goot
1 2

5
3 6

1 2 5 7
1 2 5

3
6 3
6
4
4

Cursus Wegenbouwkunde A.Beeldens 2023-2024

 Watergreppel in betonstraatstenen

Cursus Wegenbouwkunde A.Beeldens 2023-2024

 Belang van de vellingen

• Vellingen zijn afschuiningen van de hoek van het

bovenvlak met de zijvlakken met afmetingen groter
dan 2/2 mm.

• Vermijdt schade tijdens leggen en aftrillen.

• Noodzakelijk bij zwaar verkeer om vroegtijdige

schade te voorkomen.

• Eventuele kleine hoogteverschillen tussen de stenen

zijn minder opvallend

Cursus Wegenbouwkunde A.Beeldens 2023-2024

 Belang van de vellingen

• Tijdens plaatsing

• Bij gezaagde stenen

Cursus Wegenbouwkunde A.Beeldens 2023-2024

 Kleur van betonstraatstenen

• Twee lagen: bovenlaag is •

slijtvast, gekleurd in de
massa,vorstbestendig
• onderlaag is niet gekleurd, heeft
grovere granulaten en iets
minder cement

Cursus Wegenbouwkunde A.Beeldens 2023-2024

 Kleurverschillen vermijden: zo veel als mogelijk zelfde
productie en mengen van stenen!

Cursus Wegenbouwkunde A.Beeldens 2023-2024

 Legverbanden

Visgraatverband Blokverband

Keperverband Halfsteensverband

Elleboogverband
Klezoorverband
Cursus Wegenbouwkunde A.Beeldens 2023-2024
 Leggen van betonstraatstenen

• Volgens de “click-and-drop”methode wordt de steen met een

verticale schuifbeweging op zijn plaats gebracht.
– Steen lichtjes tegen de reeds geplaatste stenen brengen (niet de
bedoeling tegen elkaar te slaan)
– Laten glijden naar zijn eindpositie.
• Er ontstaat automatisch een voegje van 1 tot 2 mm

Cursus Wegenbouwkunde A.Beeldens 2023-2024

 Verbeterde legtechniek dank zij stenen met
afstandhouders

• Afstandhouders zijn verbredingen aan de zijkant van de

steen.
• Zij waarborgen een minimale voegbreedte en beperken de
kans op beschadiging van de bovenrand van de steen tijdens
de plaatsing.
Smalle afstandhouders : Brede afstandsvlakken :
nokken inkepingen

m
6m

10 L
mm
B

Cursus Wegenbouwkunde A.Beeldens 2023-2024

 Voegvullingsmateriaal

• Maximale korrelafmeting
– 1 mm i.g.v. smalle voegen
– 0,8 x voegbreedte
– Maximaal 8 mm
• Voorbeelden :
– Natuurlijk of kunstmatig zand (0/1 tot 0/2, droog
en niet plakkend, met minder dan 10 % fijne
bestanddelen < 63µ)
– Fijne steenslag 0/4 of 2/4 (bij verbrede voegen)
– Voegmortel
– Gemodificeerde mortel (met toegevoegde
polymeren)
• Filterstabiliteit
≤5
D 15 (onderliggende laag) /D 85 (bovenliggende laag)
Cursus Wegenbouwkunde A.Beeldens 2023-2024
 Afwerking van randen en bochten

Kapellen Gezaagde stenen Halve stenen

Bisschopmutsen Bisschopmutsen en halve stenen

Cursus Wegenbouwkunde A.Beeldens 2023-2024

 Speciale toepassingen

• Waterdoorlatende bestratingen
• Rotondes van betonstraatstenen
• Fietspaden van betonstraatstenen

Cursus Wegenbouwkunde A.Beeldens 2023-2024

Waterdoorlatende structuur, al dan niet met waterdoorlatende
straatstenen

1
2

Cursus Wegenbouwkunde A.Beeldens 2023-2024

 Fietspaden in betonstraatstenen
• Comfortmetingen tonen goed tot zeer goed comfort aan
• Velling dient klein gehouden te worden (tot 3 mm)
• Fijne voegen (2 à 3 mm)
• Legverband vooral belangrijk bij aanliggende fietspaden
(overrijdend verkeer)
• Goede uitvoering van zeer groot belang:
– Goed verdichte fundering
– Drainering
– Goede opsluiting van
straatstenen
• Oppervlakafwerking:
– Vlakheid zeer
belangrijk
– Stroefheid door keuze
oppervlakafwerking stenen

Cursus Wegenbouwkunde A.Beeldens 2023-2024

 Kwaliteitscertificatie

• CE-markering
• BENOR-certificatie
• Europese norm NBN EN 1338 / NBN EN 1344 (kleiklinkers)
• Belgische norm NBN B 21-311
• PTV 122 / PTV 910 (kleiklinkers)

Cursus Wegenbouwkunde A.Beeldens 2023-2024

 Waarom betonstraatstenen zelf niet de oorzaak van schade
mogen zijn...

Keuze kwaliteitsmaterialen
– CE-markering is verplicht op basis van geharmoniseerd gedeelte
van de Europese norm NBN EN 1338.
• Doel is niet kwaliteit maar vrij verkeer van goederen in EU

• Fabrikant verklaart zelf de geharmoniseerde kenmerken van zijn

product, zonder tussenkomst van een onafhankelijke partij (=
attesteringsniveau 4) en zonder externe controle.

• Kenmerken : mechanische sterkte, glij- en slipweerstand (zonder

beproeving), duurzaamheid (zonder beproeving)

– Vrijwillig BENOR keurmerk,gebaseerd op de volledige inhoud van

de NBN EN 1338 en de bijhorende Belgische
toepassingsvoorschriften van de NBN B21-311.
• Bijkomende kenmerken : geometrie, toelaatbare maatafwijkingen,
weerbestandheid (wateropslorping en vorst-dooiweerstand),
slijtweerstand, visuele kenmerken).
• Met beheer en controle door onafhankelijke certificatie-instelling

Cursus Wegenbouwkunde A.Beeldens 2023-2024

 Uitvoering

• Baanbed, onderfundering
• Kantopsluiting en randafwerking
• Spreiden, profileren en verdichten van de straatlaag
• Leggen van de stenen (manueel of machinaal) en verdichten
van de straatlaag
• Eventuele uitzetvoegen

Cursus Wegenbouwkunde A.Beeldens 2023-2024

Cursus Wegenbouwkunde A.Beeldens 2023-2024
 Gevulde voegen - Dwarshelling

• Het oppervlak van een klassieke bestrating in

betonstraatstenen dient zo waterdicht als mogelijk te zijn
(bij een nieuwe bestrating onder normale helling infiltreert
ongeveer 20 % van het oppervlakwater).
• Minimum dwarshelling 2 %
• Eventuele behandeling met waterafstotend middel

Cursus Wegenbouwkunde A.Beeldens 2023-2024

 Samenhang van de verharding: boord is zeer belangrijk om
verschuiven van stenen te vermijden
Geen stukken
FOUT kleiner dan GOED
½ steen Zowel bij de boord als in midden van
verharding

Cursus Wegenbouwkunde A.Beeldens 2023-2024

Cursus Wegenbouwkunde A.Beeldens 2023-2024
Cursus Wegenbouwkunde A.Beeldens 2023-2024
Cursus Wegenbouwkunde A.Beeldens 2023-2024
 Mogelijke schade - Verzakking

• Verdichting
onderlaag
• Waterafvoe
r

Cursus Wegenbouwkunde A.Beeldens 2023-2024

 Schadefenomenen

• Schade aan de stenen

• Schade aan de straatlaag
• Schade aan de fundering

• Oorzaak bij verkeerd ontwerp, verkeerd gebruik, verkeerde

aanleg, verkeerde keuze materialen, slechte afwatering,…

Cursus Wegenbouwkunde A.Beeldens 2023-2024

Cursus Wegenbouwkunde A.Beeldens 2023-2024
Cursus Wegenbouwkunde A.Beeldens 2023-2024