APITOKSYNOTERAPIA

WYKORZYSTYWANIE JADU PSZCZELEGO W LECZENIU

Paulina Brzozowska
Marcin Bołdys
 Jad pszczeli w medycynie

Jad pszczeli stosowany jest od co najmniej 3000 lat,

m.in. w Chinach, Japonii i Korei. Zarówno Rzymianie, jak i Grecy
używali go jako silnego środka przeciwbólowego. Dziś jest
integralnym elementem współczesnej medycyny w wielu
państwach na całym świecie, m.in. Tajwanie, Bułgarii, Czechach,
Rumunii, Austrii, Szwajcarii, Francji i oczywiście w Polsce.
Swoich zwolenników coraz częściej znajduje również
w Ameryce Południowej.
 Skład i właściwości jadu pszczelego

Świeżo pozyskany jad pszczeli jest gęstą, przezroczystą cieczą o kwaśnym pH i

składa się w 88% z wody i tylko ok. 0,1 μg suchego jadu [3]. Jego lotne składniki to
estry: octan izoamylowy, propionian izoamylowy i maślan izoamylowy.
Natomiast suchy jad to głównie białka i peptydy, których jest około 80%. Niedawna
analiza metodą chromatografii cieczowej przeprowadzona przez Matthiasa i
współpracowników wykryła łącznie 102 białka i peptydy w jadzie pszczelim . Białka
stanowią najbardziej aktywne substancje występujące w apitoksynie, która jest
złożoną mieszaniną związków, a badania dotyczące jej składu chemicznego wciąż
trwają.
 Melityna
Melityna jest głównym polipeptydem jadu pszczelego i to jemu apitoksyna zawdzięcza
większość swoich właściwości. Stanowi 40-75% jego suchej masy. Wykazuje działanie
biologiczne, farmakologiczne i toksyczne. Jest odpowiedzialna za rozkład i zabijanie
komórek oraz ból po użądleniu. Melityna powoduje stan zapalny i zmniejsza
krzepliwość krwi. Odpowiedzią organizmu na stan zapalny jest wydzielanie kortyzolu,
kortyzonu i innych hormonów o działaniu przeciwzapalnym. Badania wykazały, że
melityna w małych dawkach posiada działanie przeciwzapalne, a w dużych hamuje
aktywność ośrodkowego układu, nerwowego, podwyższa ciśnienie i zaburza pracę
serca. Posiada również właściwości przeciwbakteryjne i bakteriostatyczne, a w
odróżnieniu do innych składników apitoksyny wykazuje również aktywność
przeciwutleniającą.
Apamina
Apamina jest najmniejszą neurotoksyną. Stanowi 2-3% suchej masy
jadu pszczelego i ma odczyn alkaiczny.
Przenika barierą krew-mózg i działa pobudzająco na układ nerwowy.
Apamina blokuje receptory alfa-adrenergiczne, cholinergiczne,
purynergiczne i wpływa na przewodzenie potasu w błonach
komórkowych. Peptyd ten wywiera pobudzający wpływ na podwzgórze
i korę mózgową poprzez stymulowanie wydzielania noradrenaliny,
dopaminy i serotoniny. Badania wykazały, że podawany
ogólnoustrojowo poprawia pamięć i ułatwia naukę. Podsiada również
zdolność aktywizacji przysadki i nadnerczy, które produkują hormony o
charakterze przeciwzapalnym, tj. kortyzol, kortyzon i adrenalinę.
MCD
MCD (mast cell degranulating) – peptyd degranulujący komórki tuczne
lub peptyd 401. Nazwę zawdzięcza zdolności degranulacji mastocytów i
uwalnianiu histaminy. W większych dawkach wykazuje działanie
przeciwne, czyli może mieć wpływ antyalergiczny. Właściwości
przeciwzapalne peptydu MCD zostały wszechstronnie przebadane i
uznany został za pierwszy związek niehormonalny o tak kompletnej
dokumentacji.
Adolapina
• Adolapina (adolapin) stanowi 2-6% suchej masy jadu pszczelego.
Roztwór adolapiny posiada odczyn zasadowy o pH 9,0. Stanowi ona
inhibitor cyklooksygenazy 2 i lipooksygenazy, enzymów
odpowiedzialnych za stan zapalny,stąd peptyd ten wykazuje wyraźne
działanie przeciwzapalne, o czym świadczy również jego zdolność do
hamowania agregacji płytek krwi.
Hialuronidaza
• Hialuronidaza jest enzymem odpowiedzialnym za rozkład kwasu
hialuronowego i innych złożonych polisacharydów w tkankach. Ich
zhydrolizowane fragmenty mają działanie prozapalne, proangiogenne
oraz immunostymulujące i powodują szybsze ogólnoustrojowe
wyniszczenie. Hialuronidaza stanowi 1-3% suchej masy jadu
pszczelego i jest uznawana za silnie alergizującą. Jest obecna również
w innych jadach i odpowiada za szybkie rozprzestrzenianie się toksyn.
Nie jest substancja stabilną, a jej wytrzymałość spada jeszcze w miarę
przechowywania. Najbardziej aktywna jest w środowisku lekko
kwaśnym o pH 4-5.
Fosfolipaza A2
• Fosfolipaza A2 – rozróżniamy fosfolipazy A1, A2, B,C i D, jednak
najbardziej aktywna jest fosfolipaza A2. Jest drugim po melitynie
najliczniejszym związkiem jadu pszczelego, stanowi nawet 14% jego
suchej masy i jest silnie alkaliczna. Stanowi najbardziej alergenny i
immunogenny związek zawarty w apitoksynie. Działa synergistycznie z
melityną tworząc z nią toksyczne kompleksowych właściwościach
hemolitycznych. Hydrolizuje fosfolipidy błon komórkowych.
Lizofosfataza
Lizofosfataza, fosfolipaza B jest glikoproteiną i stanowi ok 1% suchej
masy jadu. Powoduje rozszczepienie izolektyny i łączy w sobie
aktywność fosfolipazy A1 i fosfolipazy A2 oraz wzmacnia aktywność
fosfolipazy A2. Jest najbardziej aktywna przy pH 7,0.
α-glukozydaza
α-glukozydaza jest nietoksycznym enzymem, którego rola w jadzie
pszczelim nie została dobrze poznana, prawdopodobnie posiada
właściwości alergizujące. Ma największą, w porównaniu z innymi
składnikami jadu, cząsteczkę i podobnie jak lizofosfataza jest
glikoproteiną. Najwyższą aktywność wykazuje przy pH 4,8 i jest
wrażliwa na wysokie temperatury.
Kwaśna fosfataza
Kwaśna fosfataza jest glikoproteiną,nietoksyczną i odporną na wysokie
temperatury. Razem z α-glukozydazą jest odpowiedzialna za
nadwrażliwość na jad pszczeli. Jej rola biologiczna w apitoksynie
wymaga dalszych badań.
Oprócz polipeptydów i enzymów w jadzie pszczelim obecne są również aminy, takie jak
np.: histamina i katecholaminy (noradrenalina i dopamina). Histamina zwiększa
przepuszczalność naczyń włosowatych i bierze udział w odpowiedzi zapalnej, a
katecholaminy poprawiają dystrybucję toksyny zwiększając bicie serca. Wykryto w tej
substancji także obecność inhibitorów proteaz. Ich rola biologiczna w apitoksynie polega
na hamowaniu aktywności enzymów proteolitycznych i ochronie białkowych
kompleksów jadu. Posiadają one właściwości przeciwzapalne i są nietoksyczne, mogą
jednak wykazywać niewielką aktywność anafilaktyczną. Innymi substancjami obecnymi
w jadzie są aminokwasy w postaci związanej i niezwiązanej. Jest ich łącznie 16, a
najliczniej występuje arginina, lizyna, histydyna, metionina i kwas glutaminowy. Jeśli
chodzi o kwasy tłuszczowe, to największą procentową zawartość w jadzie pszczelim
stanowią kwasy: behenowy, oleinowy, stearynowy, linolenowy i palmitynowy. Z
apitoksyny wyodrębniono również śladowe ilości cukrów oraz składników mineralnych.
Substancje lotne wchodzące w jej skład to octan izoamylowy, propionian izoamylowy i
maślan izoamylowy.
Alergia na jad pszczeli
Głównymi alergenami jadu pszczelego są fosfolipaza A2, hialuronidaza i melityna.
Enzymy te mogą wyzwalać odpowiedź immunologiczną z udziałem IgE u osób
podatnych.
Użądlenie przez pszczołę może wywołać normalną reakcję, czyli rumień, obrzęk i
ból. Może też być przyczyną nadmiernej reakcji miejscowej, kiedy obrzęk trwa
powyżej 24 godzin oraz przyjąć postać ciężkiego wstrząsu anafilaktycznego,
obejmującego objawy ze strony układu oddechowego, pokarmowego,
krążeniowego i nerwowego i prowadzić nawet do śmierci.
Jest to zależne od liczby użądleń, miejsca (szczególnie niebezpieczne jest użądlenie
w szyję i oko) oraz wrażliwości osobniczej. Większą wrażliwość wykazują kobiety,
szczególnie ciężarne, dzieci i osoby starsze. Natomiast pszczelarze, jako osoby
szczególnie narażone na użądlenia, wytwarzają często swoistą odporność i mogą
znieść znacznie większą dawkę apitoksyny w porównaniu do normalnego człowieka.
 Jad pszczeli przeciwko chorobom

Jak się okazuje jad pszczeli jest poważną bronią w walce

z chorobami. Zainteresowanie jego zastosowaniem w leczeniu
na przykład boreliozy wzbudziły dwa fakty. Pierwszy z nich
to odkrycie, że melityna (główny składnik jadu) jest silnym
środkiem przeciwbakteryjnym, działającym przeciwko krętkom
borrelii. Drugi fakt to ten, że zastosowany w praktyce
przez wielu terapeutów okazał się pomocny w leczeniu
boreliozy. Jak i jej objawów oraz chorób o podobnym
przebiegu, jak choćby stwardnienie rozsiane.
Zastosowanie jadu pszczelego w chorobach

Choroby reumatyczne: jad pszczeli łagodzi ból i zapalenie stawów oraz poprawia
ruchomość stawów. Może być stosowany w leczeniu reumatoidalnego zapalenia stawów,
zesztywniającego zapalenia stawów kręgosłupa, dna moczanowej i osteoporozy.

Choroby neurologiczne: jad pszczeli działa na receptory opioidowe i serotoninowe w

mózgu, co przynosi ulgę w bólu neuropatycznym i migrenowym. Może być stosowany
w leczeniu neuralgii nerwu trójdzielnego, nerwu kulszowego i nerwu twarzowego.

Choroby skórne: jad pszczeli ma działanie antyhistaminowe i antypruriginiczne, co

zmniejsza świąd i obrzęk skóry. Może być stosowany w leczeniu atopowego zapalenia
skóry (AZS), łuszczycy, egzemy i trądziku .
Choroby zakaźne: jad pszczeli ma działanie antybakteryjne i
antywirusowe, co hamuje rozwój patogenów i wspomaga odporność
organizmu. Może być stosowany w leczeniu infekcji dróg oddechowych,
układu moczowego i pokarmowego oraz boreliozy .

Choroby nowotworowe: jad pszczeli ma działanie antynowotworowe, co

indukuje apoptozę (śmierć komórkową) komórek rakowych i hamuje
angiogenezę (tworzenie naczyń krwionośnych) guzów. Może być
stosowany w leczeniu raka piersi, prostaty, skóry i mózgu.
Jad pszczeli w medycynie estetycznej
Jad pszczeli podawany jest zarówno w formie naturalnej, jak i w postaci
iniekcji pod skórę. Jak wspomniano ma duży wpływ na gojenie się ran
oraz redukcję blizn. Jego niewielkie ilości wprowadzane są również pod
skórę za pomocą prądu galwanicznego albo ultradźwięków (jonoforeza,
sonoforeza). Jad pszczeli podawany jest również za pomocą
akupunktury. Znajduje się na końcówkach igieł wbijanych w skórę
pacjenta.
Jeśli chodzi o działanie na skórę, jad pszczeli uważany jest za substancję
odpowiedzialną za jej odnowę, ujędrnienie i nawilżenie. To dlatego, że
stymuluje produkcję kolagenu i elastyny, odpowiedzialnych w dużej
mierze za dobrą kondycję skóry. Z powodzeniem można stosować jad
pszczeli na zmarszczki, w celu ujędrnienia, odżywienia i wygładzenia
cery. Substancja redukuje nawet zmarszczki mimiczne, dlatego bywa
wykorzystywana jako alternatywa botoksu. Jad pszczeli ma również silne
działanie antyoksydacyjne, więc może być wykorzystywany w terapii anti-
ageing.
Metody leczenia jadem pszczelim

• Metoda bezpośrednia
• Nacieranie preparatami jadowymi
• Zastrzyki jadowe
• Inhalacje jadowe
• Akupunktura jadowa
• Jonoforeza (elektroforeza)
 Przeciwskazania w kuracji jadowej

Jadu powinny unikac osoby na niego uczulone, dzieci poniżej 5 roku,

życia, osoby starsze powyżej 70 roku życia, kobiety ciężarne. Nie
powinno się poddawać jadu osobą osłabionym oraz w ostrych stanach
zapalnych. Przed kuracją należy skontaktować się z lekarzem.
 ŹRÓDŁA
• https://pasiekasmakulskich.pl/leczenie-jadem-pszczelim-2/
• https://www.zdrowiebezlekow.pl/blog/apitoksynoterapia-czyli-leczeni
e-jadem-pszczol-n238

• https://
www.ekomiodek.pl/leczenie-jadem/424-przykady-zastosowa-jadu-psz
czelego-w-apiterapii.html
• http://
aestheticcosmetology.com/wp-content/uploads/2021/02/acm-2021-01-
lukasiewicz-pl.pdf