Zdrowie publiczne

Priorytety w zakresie zdrowia

publicznego - zdrowie w Unii
Europejskiej (ustawa o zdrowiu
publicznym)

Autorzy: Oliwia Pełka, Kamila Orlińska, Marlena Wzorek,

Agata Sroga
 Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej
Art. 168. Ochrona zdrowia
1. Przy określaniu i urzeczywistnianiu wszystkich polityk i działań Unii zapewnia się
wysoki poziom ochrony zdrowia ludzkiego.

Działanie Unii, które uzupełnia polityki krajowe, nakierowane jest na poprawę

zdrowia publicznego, zapobieganie chorobom i dolegliwościom ludzkim oraz usuwanie
źródeł zagrożeń dla zdrowia fizycznego i psychicznego. Działanie to obejmuje zwalczanie
epidemii, poprzez wspieranie badań nad ich przyczynami, sposobami ich
rozprzestrzeniania się oraz zapobiegania im, jak również informacji i edukacji zdrowotnej,
a także monitorowanie poważnych transgranicznych zagrożeń dla zdrowia, wczesne
ostrzeganie w przypadku takich zagrożeń oraz ich zwalczanie. Unia uzupełnia działanie
Państw Członkowskich w celu zmniejszenia szkodliwych dla zdrowia skutków narkomanii,
włącznie z informacją i profilaktyką.
 2. Unia zachęca do współpracy między Państwami Członkowskimi w dziedzinach
określonych w niniejszym artykule oraz, jeśli to niezbędne, wspiera ich działania. Unia
zachęca w szczególności do współpracy między Państwami Członkowskimi w celu
zwiększenia komplementarności ich usług zdrowotnych w regionach przygranicznych.

Państwa Członkowskie, w powiązaniu z Komisją, koordynują między sobą własne

polityki i programy w dziedzinach określonych w ustępie 1.
Komisja może podjąć, w ścisłym kontakcie z Państwami Członkowskimi, każdą
użyteczną inicjatywę w celu wsparcia tej koordynacji, w szczególności inicjatywy mające
na celu określenie wytycznych i wskaźników, organizowanie wymiany najlepszych
praktyk i przygotowanie elementów niezbędnych dla prowadzenia okresowego nadzoru
i oceny. Parlament Europejski jest w pełni informowany.

3. Unia i Państwa Członkowskie sprzyjają współpracy z państwami trzecimi i

organizacjami międzynarodowymi właściwymi w dziedzinie zdrowia publicznego.
 4. Na zasadzie odstępstwa od artykułu 2 ustęp 5 i artykułu 6 litera a) oraz zgodnie z
artykułem 4 ustęp 2 litera k), Parlament Europejski i Rada, stanowiąc zgodnie ze zwykłą
procedurą ustawodawczą i po konsultacji z Komitetem Ekonomiczno-Społecznym oraz
Komitetem Regionów, przyczyniają się do osiągnięcia celów określonych w niniejszym
artykule, przyjmując, w celu stawienia czoła wspólnym zagadnieniom związanym z
bezpieczeństwem:
a) środki ustanawiające wysokie standardy jakości i bezpieczeństwa organów i
substancji pochodzenia ludzkiego, krwi i pochodnych krwi; środki te nie stanowią
przeszkody dla Państwa Członkowskiego w utrzymaniu lub ustanawianiu bardziej
rygorystycznych środków ochronnych;
b) środki w dziedzinach weterynaryjnej i fitosanitarnej, mające bezpośrednio na celu
ochronę zdrowia publicznego;
c) środki ustanawiające wysokie standardy jakości i bezpieczeństwa produktów
leczniczych i wyrobów medycznych.

5. Parlament Europejski i Rada, stanowiąc zgodnie ze zwykłą procedurą ustawodawczą

i po konsultacji z Komitetem Ekonomiczno-Społecznym i Komitetem Regionów, mogą
również ustanowić środki zachęcające, zmierzające do ochrony i poprawy zdrowia
ludzkiego, w szczególności zwalczania epidemii transgranicznych, środki dotyczące
monitorowania poważnych transgranicznych zagrożeń dla zdrowia, wczesnego
ostrzegania w przypadku takich zagrożeń oraz ich zwalczania, jak również środki,
których bezpośrednim celem jest ochrona zdrowia publicznego w związku z tytoniem i
nadużywaniem alkoholu, z wyłączeniem jakiejkolwiek harmonizacji przepisów
ustawowych i wykonawczych Państw Członkowskich.
6. Rada, na wniosek Komisji, może również przyjąć zalecenia służące osiągnięciu celów
określonych w tym artykule.

7. Działania Unii są prowadzone w poszanowaniu obowiązków Państw Członkowskich w

zakresie określania ich polityki dotyczącej zdrowia, jak również organizacji i świadczenia
usług zdrowotnych i opieki medycznej. Obowiązki Państw Członkowskich obejmują
zarządzanie usługami zdrowotnymi i opieką medyczną, jak również podział
przeznaczonych na nie zasobów. Środki, o których mowa w ustępie 4 litera a), nie
naruszają przepisów krajowych dotyczących oddawania organów i krwi lub ich
wykorzystywania do celów medycznych.
Bibliografia:

Informacje pozyskałyśmy z internetowych artykułów naukowych.

https://www.europarl.europa.eu/ftu/pdf/pl/FTU_2.2.4.pdf
Kamila Orlińska

https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/pl/ip_22_7153
Marlena Wzorek

http://www.pnmedycznych.pl/wp-content/uploads/2016/06/pnm_2016_322-326.pdf
Agata Sroga

https://repozytorium.uwb.edu.pl/jspui/bitstream/11320/8928/1/
SIA_16_2018_B_Paziewska_Problematyka_ochrony_zdrowia_publicznego_na_tle
_regulacji_prawa_Unii_Europejskiej.pdf
Oliwia Pełka
Kamila Orlińska

“Zdrowie publiczne“ Christian Kurrer 10.2021

https://www.europarl.europa.eu/ftu/pdf/pl/FTU_2.2.4.pdf
Autor: Christian Kurrer
Data dostępu 6.12.2022r.

Artykuł 168 (ochrona zdrowia publicznego), art. 114 (jednolity rynek) i art. 153
(polityka społeczna) Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE).
Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE) umocnił znaczenie polityki
ochrony zdrowia, stanowiąc, że „przy określaniu i urzeczywistnianiu wszystkich
polityk i działań Wspólnoty zapewnia się wysoki poziom ochrony zdrowia
ludzkiego”. Podstawowa odpowiedzialność za systemy opieki zdrowotnej
spoczywa na państwach członkowskich. UE odgrywa jednak ważną rolę
w poprawie zdrowia publicznego, w zapobieganiu i leczeniu chorób oraz
w ograniczaniu liczby źródeł zagrożenia dla zdrowia ludzkiego, a także
w harmonizowaniu strategii na rzecz zdrowia pomiędzy państwami
członkowskimi. Parlament Europejski uczynił z walki z rakiem jedno z działań
priorytetowych już na początku 9. kadencji, a także z uwagi na pojawienie się
pandemii COVID-19 i zapowiedź Komisji, zgodnie z którą instytucja ta będzie
pracować na rzecz silniejszej europejskiej unii zdrowia.
Rak jest drugą najczęstszą przyczyną zgonów w UE. Parlament powołał Komisję
Specjalną ds. Walki z Rakiem (BECA). W odpowiedzi na inicjatywę Parlamentu
Europejskiego Komisja przedstawiła europejski plan walki z rakiem, obejmujący
profilaktykę, wczesną diagnostykę, leczenie i działania następcze.
Jeżeli chodzi o choroby zakaźne, Europejskie Centrum ds. Zapobiegania i Kontroli
Chorób (ECDC) wprowadziło system wczesnego ostrzegania i reagowania, a unijny
Komitet ds. Bezpieczeństwa Zdrowia koordynuje działania w odpowiedzi na ogniska i
epidemie. W takich przypadkach istotne znaczenie ma współpraca ze Światową
Organizacją Zdrowia ONZ (WHO), co można było zaobserwować pod koniec 2019 r./
na początku 2020 r. , gdy wybuchła pandemia koronawirusa (wirus Sars-CoV-2).
Kluczowe inicjatywy regulacyjne obejmowały:
- Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2020/1043 z dnia 15 lipca
2020 r. w sprawie prowadzenia badań klinicznych nad produktami leczniczymi do
stosowania u ludzi, które zawierają organizmy zmodyfikowane genetycznie lub składają
się z takich organizmów oraz są przeznaczone do leczenia choroby koronawirusowej
(COVID-19) lub zapobiegania jej, oraz dostaw takich produktów;
- Komunikaty Komisji „Strategia UE dotycząca szczepionek przeciwko COVID-19” oraz
„Gotowość w obszarze strategii szczepień i wprowadzania szczepionek przeciwko
COVID-19”;
• Zalecenie Rady z dnia 13 października 2020 r. ustanawiające wspólne kryteria i
wspólne ramy dotyczące podejścia do podróży stosowanego w odpowiedzi na
pandemię Covid-19.
• W 2020 r. Komisja nadal podejmowała dodatkowe działania, aby pomóc budować
większą odporność w kilku obszarach we wszystkich państwach członkowskich.
Środki te obejmują połączenie krajowych aplikacji służących do śledzenia
kontaktów, rozszerzenie zwolnień dotyczących podróży, szerzej zakrojone
badania przesiewowe i zabezpieczenie dostaw szczepionek.
Marlena Wzorek

Unijna strategia w dziedzinie zdrowia na świecie na rzecz poprawy bezpieczeństwa

zdrowotnego i zapewnienia lepszego zdrowia dla wszystkich.

https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/pl/ip_22_7153

Autorzy: Stefan De Keersmaecker, Célia Dejond, Ana Pisonero-Hernandez

Jennifer Sanchez da Silva

Data dostępu 8.12.2022

Komisja Europejska przyjęła dziś(30.11.2022) nową unijną strategię w dziedzinie zdrowia na

świecie, aby poprawić światowe bezpieczeństwo zdrowotne i zapewnić lepsze zdrowie dla
wszystkich. Dzięki tej strategii UE wzmacnia wiodącą rolę UE i jej odpowiedzialność za
zmierzenie się z najważniejszymi globalnymi wyzwaniami i nierównościami w obszarze
zdrowia: nierozwiązanymi do dziś kwestiami w dziedzinie zdrowia na świecie oraz
zwalczaniem zagrożeń dla zdrowia w dobie pandemii.

Kwestie zdrowia są przedstawione w strategii jako istotny filar unijnej polityki zewnętrznej i
kluczowy sektor pod względem geopolitycznym, który ma olbrzymie
znaczenie dla strategicznej autonomii Unii Europejskiej. Strategia promuje zrównoważoną i
konstruktywną współpracę między równymi partnerami w oparciu o strategię Global Gateway.
Jako zewnętrzny wymiar Europejskiej Unii Zdrowotnej
wyznacza ona kierunek działań UE na rzecz zapewnienia lepszej gotowości i reagowania na
zagrożenia dla zdrowia w sprawny sposób.
Nowe podejście do globalnych wyzwań

W strategii przedstawiono trzy kluczowe powiązane ze sobą priorytety w związku z globalnymi

wyzwaniami w dziedzinie zdrowia:

- zapewnienie ludziom lepszego zdrowia i dobrostanu przez całe życie

- wzmocnienie systemów opieki zdrowotnej i rozszerzenie powszechnego zabezpieczenia
zdrowotnego
- zapobieganie powstawaniu zagrożeń dla zdrowia – w tym pandemii – oraz zwalczanie ich
dzięki zastosowaniu podejścia „Jedno zdrowie”.

Strategia ma za zadanie nadrobienie strat w dążeniu do celów w obszarze powszechnej opieki

zdrowotnej, które zostały wyznaczone w ramach w celów ONZ w zakresie zrównoważonego
rozwoju na 2030 r. Aby się to powiodło, strategia skupia się na zapewnieniu powszechnego
zabezpieczenia zdrowotnego, wzmocnieniu podstawowej opieki zdrowotnej oraz
wyeliminowaniu głównych przyczyn złego stanu zdrowia, takich jak ubóstwo i nierówności
społeczne. W strategii podkreślono znaczenie uwzględnienia ważnych czynników negatywnie
wpływających na zdrowie, takich jak zmiana klimatu i degradacja środowiska, bezpieczeństwo
żywnościowe, konflikty i inne kryzysy humanitarne. W związku z tym strategia wprowadza
zasadę „zdrowie we wszystkich politykach”, aby zagwarantować, że wiele różnych strategii
politycznych rzeczywiście przyczyni się do osiągnięcia celów w zakresie zdrowia. W strategii
określono trzy kluczowe czynniki umożliwiające poprawę zdrowia – cyfryzację, badania
naukowe i wykwalifikowanych specjalistów – wraz z konkretnymi działaniami na rzecz
osiągnięcia postępów w tych obszarach na całym świecie.
Strategia dąży również do poprawy światowego bezpieczeństwa zdrowotnego, aby
ochronić obywateli przed zagrożeniami dzięki skuteczniejszemu zapobieganiu, większej
gotowość i szybszemu reagowaniu oraz wcześniejszemu wykrywaniu. Mogą to być
zagrożenia chemiczne, biologiczne, jądrowe lub pandemie – w tym cichy zabójca, jakim
jest oporność drobnoustrojów. W strategii zaproponowano szereg działań mających na
celu przeciwdziałanie tym zagrożeniom:

sprawiedliwszy dostęp do szczepionek i leczenia poprzez usprawnienie lokalnych

systemów farmaceutycznych i zdolności produkcyjnych
solidne i wiążące przepisy międzynarodowe dotyczące pandemii
skuteczniejszy nadzór i wykrywanie czynników chorobotwórczych
kompleksowe podejście uwzględniające wszystkie wzajemne powiązania między
środowiskiem, zdrowiem zwierząt i roślin oraz zdrowiem ludzi (podejście „Jedno
zdrowie”).
Agata Sroga

Zdrowie publiczne w regulacjach Unii Europejskiej

http://www.pnmedycznych.pl/wp-content/uploads/2016/06/pnm_2016_322-326.pdf
Autor: Iwona Wrześniewska-Wal
Data dostępu: 5.12.2022

Unia Europejska buduje swoją politykę rozwojową w oparciu o priorytety zdrowia

publicznego, dostrzegając, że to zdrowie ludności kształtuje życie społeczne i ekonomiczne.
Fundamentalne dla UE regulacje traktatowe w kwestiach dotyczących zdrowia dotykają
również istoty pojęcia zdrowia publicznego. W niniejszym opracowaniu przedstawiono
analizę pierwotnego prawa UE, czyli traktatów przez pryzmat podstawowych parametrów
polityki UE z zakresu zdrowia publicznego. Przepisy dotyczące zdrowia publicznego
znajdują się w art. 168 Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE). Jest to jedyny
przepis tytułu XIV „Zdrowie
publiczne” znajdujący się w części trzeciej TFUE, co oznacza, iż polityka zdrowotna jest
samodzielną polityką unijną. Ze względu na istniejące ograniczenia traktatowe oraz wzrost
złożoności relacji w obszarze zdrowia istotnego znaczenia w zdrowiu publicznym nabierają
tzw. miękkie formy koordynacji i wspierania. W artykule pokazana została również relacja
między unijnymi traktami a nową polską ustawą o zdrowiu publicznym. Z punktu widzenia
regulacji traktowych w nowej polskiej ustawie zabrakło jasno sprecyzowanych podstaw do
realizacji i koordynacji polityki w zakresie zdrowia publicznego na forum międzynarodowym.
Agata Sroga

Zdrowie publiczne w regulacjach Unii Europejskiej

http://www.pnmedycznych.pl/wp-content/uploads/2016/06/pnm_2016_322-326.pdf
Autor: Iwona Wrześniewska-Wal
Data dostępu: 5.12.2022

Unia Europejska buduje swoją politykę rozwojową w oparciu o priorytety zdrowia

publicznego, dostrzegając, że to zdrowie ludności kształtuje życie społeczne i ekonomiczne.
Fundamentalne dla UE regulacje traktatowe w kwestiach dotyczących zdrowia dotykają
również istoty pojęcia zdrowia publicznego. W niniejszym opracowaniu przedstawiono
analizę pierwotnego prawa UE, czyli traktatów przez pryzmat podstawowych parametrów
polityki UE z zakresu zdrowia publicznego. Przepisy dotyczące zdrowia publicznego
znajdują się w art. 168 Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE). Jest to jedyny
przepis tytułu XIV „Zdrowie
publiczne” znajdujący się w części trzeciej TFUE, co oznacza, iż polityka zdrowotna jest
samodzielną polityką unijną. Ze względu na istniejące ograniczenia traktatowe oraz wzrost
złożoności relacji w obszarze zdrowia istotnego znaczenia w zdrowiu publicznym nabierają
tzw. miękkie formy koordynacji i wspierania. W artykule pokazana została również relacja
między unijnymi traktami a nową polską ustawą o zdrowiu publicznym. Z punktu widzenia
regulacji traktowych w nowej polskiej ustawie zabrakło jasno sprecyzowanych podstaw do
realizacji i koordynacji polityki w zakresie zdrowia publicznego na forum międzynarodowym.
Po raz pierwszy zagadnienia zdrowia publicznego zostały wyraźnie uwzględnione w
Traktacie o Unii Europejskiej podpisanego w z Maastricht 7 lutego roku 1992. Kolejny Traktat
zawierający regulacje dotyczące zdrowia to Traktat Amsterdamski, podpisany 2 października
1997 roku, a wprowadzony w życie 1 maja 1999 roku. Jednak w tym czasie doświadczenia
związane z „chorobą szalonych krów” sprawiły, że Komisja dostrzegła zasadnicze
powiązanie pomiędzy sprawami zdrowia publicznego, żywności i ochrony środowiska.
Traktatowe regulacje dotyczące zdrowia publicznego zostały poddane analizie w
komunikacie Komisji z 15 kwietnia 1998 roku w sprawie rozwoju polityki zdrowia publicznego
we Wspólnocie Europejskiej, który wskazywał, iż w związku ze zmienionymi postanowieniami
Traktatu Amsterdamskiego, nowymi wyzwaniami i dotychczasowymi doświadczeniami,
potrzebna jest inna strategia i program dotyczący zdrowia Zwołano międzyrządową
konferencję dotyczącą wniesienia poprawek do Traktatu Amsterdamskiego i włączenia
zagadnień zdrowia publicznego w proces tworzenia polityki europejskiej. Owocem tych prac
był nowy kształt art. 152 Traktatu (9, 10). Nowy art. 152 ww. Traktatu stanowił, iż działalność
UE w dziedzinie zdrowia publicznego nie będzie, jak poprzednio, ograniczona wyłącznie do
profilaktyki chorób. Traktat przewidywał szersze działania zmierzające do poprawy zdrowia
publicznego w jego znaczeniu zbliżonym do definicji Światowej Organizacji Zdrowia.
Nowe obszary przyszłych wzmożonych działań Unii miały objąć m.in.:

- monitorowanie ogólnego bezpieczeństwa żywności i realne włączenie zasad bezpieczeństwa

żywności do polityki UE,

- zdrowie publiczne jako nieodłączna cześć problematyki integracyjnej,

- wielosektorowe podejście do zagadnień zdrowia (rolnictwo, wspólny rynek, edukacja)

Oliwia Pełka

Problematyka ochrony zdrowia publicznego na tle regulacji prawa Unii Europejskiej

i orzecznictwa TSUE dotyczących nowej żywności

https://repozytorium.uwb.edu.pl/jspui/bitstream/11320/8928/1/
SIA_16_2018_B_Paziewska_Problematyka_ochrony_zdrowia_publicznego_na_tle
_regulacji_prawa_Unii_Europejskiej.pdf

Autor: Beata Paziewska

Data dostępu: 07.12.2022

Potrzeba ochrony zdrowia publicznego stanowi priorytet biorąc pod uwagę problem
bezpieczeństwa nowej żywności i zagwarantowanie swobodnego przepływu towarów
na których opiera się rynek wewnętrzny.
Swoboda ta ma zastosowanie do działalności gospodarczej podejmowanej w ramach
wszystkich unijnych polityk, w tym również polityki
rolnej. Wybrana problematyka wpisuje się w szerszy kontekst celów ogólnych
unijnego prawa żywnościowego.
Wynika z tego, że jednym z celów prawa żywnościowego jest zapewnienie
wysokiego poziomu ochrony zdrowia i życia ludzi, oraz ochrony interesów
konsumentów, z uwzględnieniem uczciwych praktyk w handlu żywnością,
jak również ochrony zdrowia i warunków życia zwierząt, zdrowia roślin i środowiska
naturalnego. Jednocześnie prawo żywnościowe ma na celu osiągnięcie swobodnego
przepływu w Unii Europejskiej żywności i pasz wyprodukowanych lub
wprowadzanych do obrotu zgodnie z ogólnymi zasadami i wymogami prawa.
Analiza aktów prawnych i orzeczeń preluksacyjnych Trybunału Sprawiedliwości Unii
Europejskiej (TSUE) w tym zakresie prowadzi do tezy, że przepisy prawne regulujące
obrót nową żywnością, w szczególności przepisy rozporządzenia Parlamentu
Europejskiego i Rady (UE) z dnia 25 listopada 2015 r. wskazują na szczególne
potraktowanie przez ustawodawcę unijnego celu ochrony zdrowia publicznego
w stosunku do zapewnienia całkowitej swobody w obrocie tego rodzaju żywnością.

Potencjalne korzyści płynące z wykorzystania innowacji w produkcji żywności mogą

stanowić istotny czynnik w zagwarantowaniu rosnącego międzynarodowego
zapotrzebowania na żywność.
Ważne jest jednak zapewnienie międzynarodowych spójnych ram prawnych, które
odpowiadałyby wyzwaniom współczesnego rolnictwa, ochrony środowiska i zdrowia
publicznego, a także odpowiadały potrzebie zapewnienia integralności i pewności
prawa.
W tym kontekście istotne jest zdefiniowanie pojęć nowej żywności oraz zdrowia
publicznego.
Odnosząc się do pierwszej legalnej definicji tych pojęć, która została przyjęta przez
ustawodawcę unijnego na gruncie rozporządzenia (UE) stanowiącej,
że „Nowa żywność oznacza żywność, której nie stosowano w znacznym stopniu
w Unii do spożycia przez ludzi przed dniem 15 maja 1997 r. niezależnie od dat
przystąpienia państw członkowskich do Unii i która zalicza się do co najmniej jednej
z następujących kategorii:
- żywność o nowej lub celowo zmodyfikowanej strukturze molekularnej, jeżeli taka struktura
nie była stosowana jako żywność lub w żywności w Unii przed dniem 15 maja 1997 r.

-żywność składająca się, wyekstrahowana lub produkowana z drobnoustrojów,

grzybów lub wodorostów

- żywność produkowana z materiałów pochodzenia mineralnego

- żywność składająca się, wyekstrahowana lub produkowana z roślin lub ich części,
z wyjątkiem żywności posiadającej historię bezpiecznego
stosowania żywności w Unii i składającej się, wyekstrahowanej lub produkowanej z rośliny
lub odmiany tego samego gatunku, uzyskanych:

a) tradycyjnymi metodami rozmnażania stosowanymi do produkcji żywności w Unii przed

dniem 15 maja 1997 r.
b) nietradycyjnymi metodami rozmnażania, które nie były stosowane do produkcji
żywności w Unii przed dniem 15 maja 1997 r., jeżeli te metody
nie powodują znaczących zmian w składzie lub strukturze żywności mających wpływ
na jej wartość odżywczą, metabolizm lub poziom substancji niepożądanych

-żywność składająca się, wyekstrahowana lub produkowana ze zwierząt lub ich części,
z wyjątkiem zwierząt wyhodowanych tradycyjnymi metodami stosowanymi do produkcji
żywności w Unii przed dniem 15 maja 1997 r.
jeżeli żywność uzyskana z tych zwierząt posiada historię bezpiecznego stosowania
żywności w Unii
- żywność składająca się, wyekstrahowana lub produkowana z kultury komórkowej lub
kultury tkankowej pochodzącej od zwierząt, roślin, drobnoustrojów, grzybów lub wodorostów.

- żywność składająca się z wytworzonych nanomateriałów

- żywność stosowana w Unii wyłącznie w suplementach żywnościowych

- żywność uzyskana z wykorzystaniem procesu produkcji niestosowanego w Unii przed

dniem 15 maja 1997 r. który to proces produkcji powoduje znaczące zmiany w składzie lub
strukturze żywności, mające wpływ na jej wartość odżywczą, metabolizm lub na poziom
substancji niepożądanych