FILIPINOLOHIYA AT

PAMBANSANG
KAUNLARAN
Dr. Espalto
KAGAWARAN NG FILIPINOLOHIYA, PUP
EPISTEMOLOHIYANG FILIPINO SA
KARUNUNGANG PILIPINO

BAYANI S. ABADILLA
 Mga pangunahing
katanungan:
• Ano ang karunungan?
• Paano nahuhubog ang karunungan?
• Ano ang katuturan ng karunungan sa buhay?
• Ano ang relasyon ng karunungan sa
katotohanan?
• Ano ang katotohanan?
Paglilinaw < Larangan ng siyensiya < iba’t
ibang larangan ng karunungan

Larang ng siyensiya ay may

dalawang pangunahing saklaw o
parametron

1. Karunungan tungkol sa tao

2. karunungan tungkol sa natural
 buha
y
Iba’t ibang
larangan Talino dana
ng s
siyensiya karunungan

mahigpit na
proseso ng
Karununga ng proses katotohanan
maka- agham o

Katalinuhang kapaki- pakinabang isip

sa buhay
Proseso ng isip na umaayon sa
organikong batas ng buhay ay
konsepto at dalumat
Mabisang nakawawasak
ng katangahan
Ang EPISTEMOLOHIYA ay disiplina ng isip
sa walang humpay na pagtugon sa hatak ng
kalayaang itinakda ng pangangailangan.
 *HINGGIL SA
EPISTEMOLOHIYA
- Pinagtitibay ang totoo o
karunungan
(pagtanggap sa lipunan) pagkatapos ng masinop na
prosesong maka-agham: haka, obserbasyon, ebalwasan,
validasyon at
- ugat ng kaalaman at impormasyon
Teknolohiya
-simula at likas na galaw ng mga
impormasyon/kaalaman ng mga bagay na
abstrakto/teoretikal sa kabuluhan at katuturan
Ontolohiya
- inter-aktibong galaw o magkakaugnay na
kaganapan ng kaalaman

Ontonehiya
- Bulas at pag-unlad ng kaalaman

Hindi pa karunungan ang

kaalaman, impormasyon
lang.
 KAIBAHAN NG KARUNUNGAN AT
KAALAMAN

Kaalaman
- Anyo (abstrakto/konkreto) ng mga kaganapan
(datos) sa buhay, nasasabat ng sentido ng tao
at natatambak sa memorya

Karunungan
-lantay ng katotohanan – ay likha ng pagsusuri
DIYALEKTIKA NG
KARUNUNGAN

1. Tesis
2. Antithesis
3. Sintesis
*SIMULA AT PAGSULONG NG
TALINONG PILIPINO

-nagsimula ang talino ng Pilipino – panahon ng

Plestosin 250,000 taon bago kay Kristo (Dr. Jame
B, Veneracion,”Agos ng Dugong
Kayumanggi”;1987)

-Sinaunang tao ng archipelago/kapuluan ay

mga unggoy (Homo Erectus).
-Orihinal na pangalan ng kapuluan ay Islas
Maniolas. Pinangalanan ni Ptolemy, ang
griyegong topograpistang gumawa ng
mapa

-Nang dumiklap sa pagkiskis ng kamay sa

dalawang bato, umiglap sa isip ng Homo
Erectus ng talino. Ito ang etimolohiya ng talino
o umpisa ng karununga ng mga Pilipino

-ungol at bulyaw at galaw ng mga kamay at

Ang mga salita ay tumutukoy sa kumakatawan sa mga
bagay na nakikita, nararamdaman, naamoy, at
nalalasahan. Mula sa mga bagay na tumitimo sa sentido,
nakabuo ng mga ideya ang mga sinaunang Pilipino.

Ideomotor ang nagpapakilos sa kahulugan, kabuluhan

at katuturan ng mga ginagawa ng mga tao sa
pamumuhay.
Idea ang nilalaman ng ideomotor.
Ang maunlad at maginhawang kabihasnan
ay dulot ng mga sumusunod:

1. Talino – paggawa
2.Kalayaan at
kasarinlan
3. Masaganang likas na
yaman ng kapaligiran
*ANG TALINO NG BAYAN SA SAPOT NG SIMBAHAN

Kolonyalismong Kulturang ungas =

Espanyol 333 taon
simbaha tiwalag
n ang talino
katangaha Bait/tino
n (good
Sinunog agad ang lahat na pamana snegna l shei)ngmga
karunungang nahabi ng sinaunang kabihasnan. Likha daw ng mga
demonyo yaong karunungang likha ng mga katutubong nilupig.
Malawak at matining (hegemoniko) ang
kabalintunaan at kabalbalan (erroneous knowledge)
sa kulturang ungas na milyenaryan ang kilatis.
Habang ang sikil na kamalayan o bait (collective
unconscious) ang sambayanan na likas ang talino
(innate intelligence) ay nananatiling nasa isip lamang
bilang katotohanan (psychological fact) dahil sa
mabangis na sensura ng simbahan at gobyernong
kolonya.
Diwang toreng garing Nasa diyos ang
> katangian ng biyaya ang tao ang
malaganap na dapat magmakaawa
kaisipan

KULTURANG Duyan
UNGAS at
kabaong
LIPUNANG KOLONYAL May
tumataliwas
sunod-
sunuran Taong labas
katutubong (social deviance)
Pilipino

Utak de kahon
(stereotype
Ang katangian ng bait ng bayan o talino
ng sambayanan sa sumusunod:

1.Winawasak ng talino ang katangahan;

2.Hindi habang panahon nasisikil ang talino;
3.Ang talino ay katinuan;
4.Agn talino sa lantay na kahulugan,
kabuluhan at katuturan ay totoo, magaling at
mabuti;
5.Nahuubog ang talino ng mga karanasan;
6.Ang mga masasaklap na karanasan na tumitimo
sa isip, ay talinong mapanghimagsik;
7.Ang talino na ideomotor ay napakalakas
na pwersa na batas ng kasaysayan;
8.Talino ang naghahatid ng pagbabago sa
kaayusan at sa pagkatao ng sambayanan;
(Sa kahingian ng kabatiran (insight) hinggil sa katagang republika,
sinipi natin ang ilang “buntis na linya” ng tulang republikang basahan
ni teodoro
A. Agoncillo.)

Republikang basahan
republika baga itong busabos ka ng
dayuhan? Ang tingin sa tanikala ay busilak
na kalayaan?
Kasarinlan baga itong ang bibig mo’y nakasusi
MEKANISMO NG
MAKABAGONG
KOLONYALISMO

International monetary
fund (IMF) at World Bank
(WB)

KULTURA, KABUHAYAN AT
PULITIKA
 MONOPOLYO
KAPITALISMO kabuhaya
n
IMF AT WB
ang pulitika
namamahala

Kontradiksyon ng mga kultura

institusyon at
pagkatao
Ang mga naghaharing uri sa Pilipinas ay binubo
ng mga sumusunod:
1. Uring kapitalista (dayuhan at lokal)
2.Propitaryo-komprador (asendero-
komersyante)
3.Burukrata-komprador (negosyanteng
Pulitiko) 4.Edukador-komprador
(nagnenegosyo sa
edukasyon)
5.Komprador-tagapamahayag (naegosaynte sa
mass media)
ang sistema ng edukasyon sa
kasalukuyan na mistulang punerarya ng
utak ang akdemya at ang mga guro ay
embalsamador ng talino. Kaugnay into,
ang iondustriya na apbatirang
pangmadla ay tahasang palengke ng
kaisipan na may presyo ang mga ideya,
paglilibang, paghakot ng katangahan at
pagkatao ng mga gumaganap sa
teknolohiya ng mass
Sa industriya ng utak, puwersa ng palengke
(na tinatantos ng tubo at presyo) ang
nagtakda sa kilatis ng pag-uugali, gusto, hilig,
propesyon at paggawa. Sa umiiral na
komersyalismo—walang puwang ang
kabutihan ng pagkatao.
ang kasabihan ay pumukaw-diwa sa katalinuhan
ng bayan. Ang talino ng mga Pilipino, sa ideyal na
kalakaran ay karanasan ng bayan—sininop ng
sistema ng edukasyon—na nagiging karunungang
namamatnubay ng bayang patuloy na lumilikha ng
mga pangangailangang panlipunan para sa
kabutihan, kaginhawaan at katiwasayan ng
sambayanan—ito na praxis (karanasan at
karunungan).
 Tanging wikang Filipino ang saligan ng
Epistemolohiyang Filipino—ng batis (source)
ng antas-antas na pag-unlad ng talinong
Pilipino.
Ang wikang Filipino ay hindi miyum lamang
ng pagtuturo. Sinasalamin ng wikang Filipino
ang pagkatao, pagkabayan, pagkamamamayan
at pagkalahi ng mga Pilipino.ang wika ay
mukha at isip na magkakaiba sa sangkatauhan
Ang mahigpit na balakid sa epistemolohiyng
Pilipino ay dogmatismo at panatisismo na
(lason) sa matinong pag-iisip.

Ang katotohanan ay mapagpalaya. Sa

katotohanan lumalaya ang isip sa katangahan. Sa
pamamayani ng kabalintunaan/kabalbalan,
masakit ang katotohanan. Ngunit nagtuturo ang
totoo. Ang tao o bayang tanga—walang pag-asa!
May tatlong dimensyon o larangan ng buhay
na pinaiiralan ng Filipinolohiya sa
kalinangan:
• Ekonomiya o pambansang kabuhayan.
• Pulitika o malawak na katuturan ng buhay
• Kultura, kadluan ng totoo, tama, mabuti
at maganda sa kapamuhayan ng
sambayanan.
Bawat larangan ng buhay ng sambayanan ay kinaiiralan
ng batas ng kontradiksyon—mula ng sumulpot at umiral
ang mga uri ng pagkatao sa sibilisasyong Pilipino.

Sa madaling sabi, ang batas ng kontradiksyon

ng lipunang Pilipino ay tunggalian ng mga uri
ng pagkatao.
Talino na pinanday ng paggawa ang “pumipino”
sa katauhang kultural. Naiwawaksi sa katauhang
bayolohikal ang likas na kabangisan sa pagkatao
sa patuloy na pag-unlad ng talino sa isip.