‫بسم هللا الرحمن الرحیم‬

‫ماللۍ د لوړو زده کړو مؤسسه‬

‫د نړیوال سازمانونو حقوق‬

‫استاد‪ :‬نصرت هللا حبیب زی‬
 ‫لومړۍ برخه‬
‫د نړیوال سازمانونو پیژندنه او ویشنه‬

‫نړیوال سازمانونو تعریف‪ :‬د غړو دولتونو هغه ټولګه ده چې د یوه‬

‫هوکړه لیک پر اساس رامنځته کېږي او خپلي ګډې موخې د ځانګړو‬
‫اداري واحدونو په چوکاټ کې په دوامداره توګه پر مخ بیایي‪.‬‬
 ‫د نړیوال سازمانونو ځانګړتیاوي‬

‫د دولتونو د یو ځای کېدو سره رامنځته کېږي‪.‬‬ ‫‪.1‬‬

‫د یوه بنسټ لیک ( اساسنامې ) پر اساس رامنځته کېږي‪.‬‬ ‫‪.2‬‬
‫( موجودیت اعالن او نړیوال هویت یې پرې ثابتېږي)‬
‫ګډې او مشخصي موخې لري‪.‬‬ ‫‪.3‬‬
‫فعالیتونه یې د ځانګړو اداري واحدنو په چوکات کې ترسره‬ ‫‪.4‬‬
‫کېږي‪.‬‬
‫سازمان فعالیتونه دوامداره دي‪.‬‬ ‫‪.5‬‬

‫‪۳‬ـ د غړو د فعالیت له اړخه‬
‫‪‬عام صالحیت لرونکي نړیوال‬
‫سازمانونه‬
‫‪‬خاص صالحیت لرونکي سازمانونه‬
‫‪۴‬ـ د غړو د هدف په اساس‬
‫‪‬د همکاري کولو په موخه سازمانونه‬
‫‪‬د وحدت کولو په موخه نړیوال‬
‫سازمانونه‬
‫د سازمانونو ویشنه‬
‫‪۱‬ـ د غړو د ماهیت له اړخه‬
‫‪‬بین الدولتي نړیوال سازمانونه‪ :‬لکه‬
‫ملګرو ملتونو سازمان‬
‫‪‬غیر دولتي نړیوال سازمانونه‪:‬‬
‫حقوقي او حقیقي اشخاص لکه‬
‫عدالت محکمه‬
‫‪۲‬ـ د غړیتوب د ترالسه کولو له اړخه‪:‬‬
‫‪‬نړیوال سازمانونه‬
‫‪‬منطقوي سازمانونه‬
‫‪‬فرامنطقوي سازمانونه‬
 ‫د نړیوالو سازمانونو تاریخي شالید‬
‫• د وخت په تیریدو سره نړیوالو اړیکو پراختیا او‬
‫پیچلتیا پیدا کړه او نور قونسل او سفیر نسوی کولی‬
‫• د ارتباطي میکانیزم د پرمختګ او د نړیوالي‬
‫چې سیمه ییزي ستونزې حل کړي‪ ،‬اړتیا ولیدل سوه‬ ‫سوداګرۍ د پراختیا په پایله کې منظمو بنسټونو‬
‫چې ستونزې د څواړخیزو کنفرانسونو له الري حل‬ ‫ته اړتیا ولیدل سوه‪.‬‬
‫سي‪.‬‬ ‫• په روم او یونان کې د قونسل په نامه بنسټونه‬
‫• ځکه نو؛ مذهبي جګړې یې د ویسټفالیا کنفرانس او‬ ‫شتون درلود چې په بندرونو کې یې د خپلو خلکو‬
‫تړون ( ‪۱۶۴۸‬ز ) په اساس پای ته ورسول او د یاد‬ ‫د ګټو ساتنه کوله‪ ،‬خو قونسل سیاسي مسولیت‬
‫تړون په اساس یې د لومړي ځل لپاره د دولت جوړلو‬ ‫ندرلود‪ ،‬ځکه ځینې هېوادونو خپل استازی د‬
‫بنسټ کښېښود‪.‬‬ ‫سفیر په نامه نورو هېوادونو ته واستول‪.‬‬
‫• ناپيلیوني جګړو وروسته په اروپا کې د ویانا‬
‫کنفرانس (‪۱۸۱۵‬ز) د سولې په موخه رامنځته سو‪،‬‬ ‫• کرار کرار ( قونسل او سفیر ) د ایټالیا دولت د‬
‫سمدستي یې اروپایي کنسرټ جوړ او تصمیم یې‬ ‫غوښتنې پر اساس د دایمي ډیپلوماټیک سفیر په‬
‫ونیول چې د ستونز د حل په موخه به منظمي غونډې‬ ‫نوم یاد سول او د سفیرانو لیږد او رالېږد له‬
‫ترسره کوي‪ ،‬چې ځينې غونډې یې ترسره کړې لکه؛‬ ‫همدې ځای څخه راشروع سوی‪.‬‬
‫اکس ال شاپل‪ ،‬تروپو کنګره‪ ،‬لباخ او د ویرونا کنګره‪.‬‬
 ‫د نړیوالو سازمانونو تاریخي شالید‬
‫• لومړی نړیوال سازمان چې د نړۍ ډېری هېوادونه‬ ‫• خو اروپایي کنسرټ ځنې ستونزې لرلې ځکه هم د‬
‫او د بیالبیلو لویو وچو څخه یې دولتونو غړیتوب‬ ‫لومړۍ نړیوالي جګړې په مخنیوي کې ناکامه سوه د‬
‫درلود هغه د ملتونو ټولنې سازمان وو چې په ‪۱۹۱۹‬‬ ‫اروپايي کنسرټ وروستۍ ناسته په لندن کې ( ‪۱۹۱۲‬‬
‫ز کال کې وروسته له لومړۍ نړیوالي جګړې څخه‬ ‫– ‪ ) ۱۹۱۳‬د بالکان جګړې په وروستیو کې ترسره‬
‫رامنځته سو‪.‬‬ ‫سوه او نور یاد کنسرټ له منځه والړ‪.‬‬
‫• خو ملتونو ټولنه د غړو هېوادونو د اهدافو قرباني‬ ‫• اروپایي کنسرټ ځینې ستونزې لرلې‪ ،‬چې په الندي‬
‫سوه‪ ،‬په ځانګړې توګه د هغو هېوادونو چې په‬ ‫توګه دي؛‬
‫لومړي نړیواله جګړه کې یې بریا خپله کړې وه‪ ،‬تر‬
‫‪ .1‬د کنفرانس د جوړولو نوښت او هڅې یوازي په‬
‫دې چې په ‪ ۱۹۳۹‬کال کې د دوهمي نړیوالي جګړې‬
‫یوه هېواد پورې تړلي وې‪.‬‬
‫په شروع کېدو سره یاد سازمان له منځه والړ‪.‬‬
‫• کله چې دوهمه نړیواله جګړه پای ته ورسیده‪ ،‬په‬ ‫‪ .2‬د نورو هېوادونو ګډون د کوربه هېواد له بلني‬
‫(‪ ۱۹۴۵‬ز) د ملګرو ملتونو سازمان رامنځته سو‬ ‫سره تړلی وو‪.‬‬
‫چې تر نن ورځي پایښت لري‪ ،‬لدې سازمان وروسته‬ ‫‪ .3‬پریکړې د رایې د یووالي پر بنسټ ترسره کیدې‪.‬‬
‫په سیمه ییزه او نړیواله کچه زیات شمیر سازمانونه‬ ‫• د یادونې وړ ده چې د سمندرې او ځمکنیو جګړو د‬
‫رامنځته سوي دي چې بیالبیلي ګټې تعقیبوي‪.‬‬ ‫حقونو او مقرراتو د تدوین په موخه په ( ‪ ۱۸۹۹‬او‬
‫‪۱۹۰۷‬ز ) د ( الهای ) کنفرانسونه جوړ سول‪.‬‬
 ‫د نړیوالو سازمانونو حقوقي شخصیت‬
‫‪ .2‬د م‪.‬م‪.‬م ( ‪ ) ۱۰۵‬مي مادې لومړۍ فقره‪:‬‬ ‫• حقوقي شخصیت؛ د هغه صالحیت څخه عبارت‬
‫( هر هغه سازمان چي د یو غړي دولت په‬ ‫دی چې د هغه په اساس یو بنسټ حقوق او‬
‫خاوره کي فعالیت کوي له یو لړ امتیازونو او‬ ‫تکالیف ترالسه کوي‪ .‬یعني د یاد شخصیت په‬
‫مصونیتونو څخه برخمن دي‪ ،‬تر څو د موخو په‬ ‫اساس حقوقي کړنې ترسره کوي‪ ،‬تعقیب الندي‬
‫ترالسه کولو کي ورسره مرسته وکړي)‪.‬‬ ‫واقع کېږي‪ ،‬دعوه اقامه کوي او مسوؤل پيژندل‬
‫کېږي‪.‬‬
‫• نړیوال سازمانونه نړیوال حقوقي شخصیت لري‬
‫او نړیوال حقوق پرې تطبیقېږي‪.‬‬
‫• الندي مادي چې ذکر سوي‪ ،‬د نویوال سازمان د‬
‫حقوقي شخصیت ښودنه کوي؛‬
‫‪ .1‬ملګرو ملتونو منشور ( ‪ ) ۱۰۴‬مه ماده‪( :‬د‬
‫ملګرو ملتونو سازمان په هر غړي هیواد کي‬
‫له حقوقي اهلیت څخه برخمن دي‪ ،‬تر څو‬
‫وکوالی سي خپلي دندي او مسولیتونه په سمه‬
‫پوښتنه‪ :‬آیا نړیوال سازمان خپل حقوقي هویت د کوربه هیواد له داخلي‬
‫حقوقو څخه اخلي او که له نړیوالو حقوقو؟‬

‫• عدالت نړیواله محکمه وايي‪ :‬سازمان بشپړ حقوقي اهلیت لري او کوالی سي چي دعوا‬
‫اقامه کړي پدې اساس نړیوال شخصیت او هویت لري‪.‬‬
‫• زیاتوي؛ د دولتونو او نړیوال سازمانونونو حقوق او مسولیتونه توپیر لري‪ .‬بنأ نړیوال‬
‫سازمانونه د بین المللي حقوقو تابع دي او د دعوی اقامې حق ورته خوندي دی‪.‬‬
‫• پایله؛ نړیوال سازمانونه د خپلو غړو پر وړاندې بشپړ خپلواکي او استقاللیت لري او د‬
‫هغوی په څیر حقوقي اهلیت لري او هغه نظریه چې یوازې یې دولت حقوقي اهلیت‬
‫لرونکي ګڼل له پامه لویدلې او نن ورځ نړیوال سازمانونه هم حقوقي اهلیت لري‪.‬‬
‫د سازمانونو د حقوقي هویت آثار‬

‫نړیوال هویت‬

‫تاسیسات او توکي‬ ‫د پریکړو استقاللیت‬

‫حقوقي استقاللیت‬
‫مالي استقاللیت‬
‫)مسولیت راجع کيدل(‬
 ‫د نړیوالو سازمانونو صالحیت‬

‫• صالحیت‪ :‬هغه اختیار ته وايي چي د یوې اساسنامې له مخي سازمان ته ورکول کیږي‪ ،‬څو‬
‫د هغه په چوکاټ کي خپل فعالیتونه ترسره کړي‪.‬‬

‫صالحیت‬

‫ـ تصریح‪۱‬‬
‫ـ ضمني‪۲‬‬
‫شوی‬
 ‫‪۱‬ـ د تصریح شوي صالحیت نظریه ‪:Explicit Competence‬‬

‫• نړیوال سازمانونه‪ ،‬یوازي د اساسنامې او مقرراتو مطابق د ټاکلو دندو او واکونو په چوکاټ‬
‫کي د فعالیت حق لري‬
‫• ددې نظریې پلویان‪ :‬هانس کلسن او پروفیسور رویټر‬
 ‫‪۲‬ـ د ضمني صالحیت نظریه ‪: Implicit Competence‬‬
‫• یوازي تر اساسنامه پورې محدود نه دي بلکه د اړتیا تر بریده واک لري حتی که پیشبیني‬
‫سوي هم نه وي‪.‬‬
‫• د دوی استناد د نړیوالي محکمې پر هغې مشورتي پریکړه چي په ‪ ۱۹۴۹‬کال سازمان په‬
‫کارکوونکو درامنځته سوي خسارې جبران په اړه یې کړې وه‪ .‬پدې پریکړې واضح توګه‬
‫راغلي چې سازمان نړیوال حقوقي هویت لري او د خپلو موخو ترالسه کولو لپاره کوالی‬
‫سي له هغو واکونو څخه هم استفاده وکړي کوم چې په اساسنامه کې نه وي ذکر سوي‪.‬‬

‫• هرسازمان بایدخپلو موخو ته د رسید لپاره الزم واکونه ولري که څه هم منشور کي پیشبیني‬
‫سوی نه وي‪.‬‬
‫• مالتړي‪ :‬میرمن باستید او پروفیسور شمېرس‬
 ‫ضمني صالحیت ترالسه کولو منابع‪:‬‬
‫اساسنامه او نور اسناد‪:‬‬ ‫‪.1‬‬
‫سازمان رویه او کړني‪ :‬عمل تکرار پرته له نیوکي‬ ‫‪.2‬‬
‫د سازمان موخي‪ :‬هدف ته رسیدل‬ ‫‪.3‬‬
‫فعالیتونو په چوکاټ کي د صالحیت ټاکل‪ :‬سازمان فعالیت ته په کتلو صالحیت ټاکل‬ ‫‪.4‬‬
 ‫په نړیوالو سازمانونو کي غړیتوب‬
‫• غړیتوب دولتونو پوري اړه لري‪.‬‬
‫• یو شمېر نور سازمانونه په استثنايي ډول ددې حق څخه استفاده کوي‪.‬‬
‫• البته دوی محدود څارونکي حق لري د مشارکت تړون تر عنوان الندي‪.‬‬
‫• څارونکي غړي یوازي په غونډو کې د ګډون کولو حق لري نه تصمیم نیولو‪.‬‬
‫• لکه (آزادي بخښني غورځنګونه)‪.‬‬
 ‫ادامه‪...‬‬
‫• ځینې سازمانونو کې غړیتوب ترالسه کول قید او شرط لري‪.‬‬
‫• ځینو کې پرته له قید او شرطه وي‪.‬‬
‫• ښایي ځینې سازمانونه ځانګړي تشریفات ورته ولري‪.‬‬
‫• ځینې بیا ژمنلیک لري له غړو ژمنه اخلي لکه بشر حقوقو ته درناوی یا د‬
‫ډیموکراسي پلي کول‬
 ‫د نړیوال سازمانونو مزایا او مصؤنیتونه‬
‫لومړی‪ :‬د مصونیت او مزیاوو پیژندنه‬
‫• مصونیت هغه حق چي د قانون له مخي یو شخص ته ورکول کیږي‪ ،‬څو د دندي اجرا پر‬
‫مهال له هر ډول جزايي‪ ،‬مدني او اداري څار څخه خوندي دي‪.‬‬

‫• یا‪ :‬مصونیت د کوربه هیواد د قضایي ادارو په وړاندي د خوندیتوب په مانا دي او د کوربه‬
‫هیواد په وړاندي د سازمان استقاللیت ته ویالی سو‪.‬‬

‫• مزایا؛ هغه ځانګړی مادي امتیاز دی چې هر څوک یې د استفادې حق نلري‪.‬‬

 ‫د نړیوالو سازمانونو د مزایاو او مصونیتونو تاریخي بهیر‬
‫• له تاریخی پلوه د خوندیتوب ( مصونیت ) مفهوم د ډېرو علماو لخوا د تایید وړ‬
‫ګرځیدلی‪ ،‬د روم نامتو عالم سیسرون وایې د سفیرانو مصونیت په وضعي او‬
‫الهی دواړو حقوقو کې تضمین سوی ده‪.‬‬
‫• د ( نړیوالو سازمانونو امتیازاتو او مصونیتونو ) مفهوم لومړی ځل ‪۱۹۴۵‬‬
‫سنفرانسیسکو کنفراس کي وکارول سو‪ ،‬یادي موضوع د مقرراتو د تنظیم په اړه‬
‫یوه مقدماتي کمېټه جوړه سوه‪ ،‬یادې کمېټې یو راپور جوړ کړ چې په هغې کې‬
‫د ( ډیپلوماټیک ) اصطالح لپاره بدیل غوښتنه سوې وه‪.‬‬
 ‫ادامه‪...‬‬
‫• تر پورته راپور وروسته ( م ‪ .‬م ) سازمان نړیوالو حقوقو کمېسیون ته دنده‬
‫وسپارله چې د م ‪ .‬م سازمان د امتیازاتو او مصونیتونو په اړه ځینې مقررات وضع‬
‫کړي‪ ،‬نوموړي کمېسیون هم د ( م ‪ .‬م د سازمان امتیازات او مصونیتونه ) تر نامه‬
‫الندي یو کنوانسیون چمتوکړ چې د ‪ ۱۹۴۶‬کې د عمومي اسامبلې لخوا تصویب سو‪.‬‬
‫• د یادونې وړ ده؛ که څه هم م‪.‬م سازمان نوی تأسیس سوی وو خو امتیازات او‬
‫مصونیتونه یې قانوني تدوین ته ورسیدل ‪.‬‬
‫• په داسې حال کې چې د ډیپلوماټیکو اړیکو تاریخ دوه زر کاله پخواته ورګرځي خو‬
‫پدې اړه لیکي قوانین په ‪ ۱۹۶۱‬ز او ‪ ۱۹۶۳‬ز کې تصویب سول او مخکې له دې‬
‫نیټې عرفي قوانین پرې تطبیقیدل‪.‬‬
 ‫ادامه ‪...‬‬
‫• وروسته لدې د نړیوالو حقوقو کمېسیون د خپل کار اجنډا دوه نور موضوعات وټاکل‪:‬‬
‫• لومړی‪ :‬د نړیوالو سازمانونو په وړاندې دولتونو د استازو د مزایا او مصونیتونو‬
‫ټاکل؛‬
‫• چې یادي موضوع په تړاو د نړیوالو حقوقو کمېسیون یو خاکه جوړه او م‪.‬م سازمان عمومي‬
‫اسامبلې ته یې وړاندې کړه‪ ،‬عمومي اسامبلې په ( ‪ ۱۹۷۵‬ز ) کې تصویب کړه‪.‬‬
‫• دوهم‪ :‬د دولتونو پر وړاندې د نړیوالو سازمانونو د کارکوونکو او په خپله د سازمان‬
‫مزایاو او مصونیتونو ټاکل‪:‬‬
‫• کمېسیون ځینې مقررات په ( ‪ ) ۱۹۸۹‬او ځینې یې په ( ‪ ) ۱۹۹۱‬کې ترتیب او عمومي‬
‫اسامبلې ته واستول یاد مقررات د درېیمي نړۍ او د لویدیځو هېوادونو ترمنځ د ځينې‬
‫اختالفاتو له امله تصویب نه سول‪.‬‬
 ‫د نړیوالو سازمانونو د امتیازاتو او مصونیتونو حقوقي‬
‫سرچینې‬
‫‪ .1‬نړیوال عرف‪:‬‬
‫‪ .2‬د سازمان تګالره(اساسنامه)‪ :‬په خپله اساسنامه کې یې پیشبیني کوي لکه د م‪.‬م ( ‪ ۱۰۴‬او ‪) ۱۰۵‬‬
‫مه ماده‬
‫اسناد او څو اړخیز تړونونه‪ :‬لکه ویانا کنواسیون ‪ -۱۹۷۵‬دولت او سازمان اړيکي‬ ‫‪.3‬‬
‫دوه اړخیز تړونونه او اسناد‪ :‬د کوربه او نړیوال سازمانو ترمنځ‪ -‬مقر تړون په نوم‬ ‫‪.4‬‬
‫نړیواله قضايي رویه‪ :‬لکه عدالت نړیواله محکمه د مصونیت په اړه یو حکم صادر کړي‪.‬‬ ‫‪.5‬‬
‫دوکتورین‪:‬پیاوړي حقوق پوهانو نظر‬ ‫‪.6‬‬
‫د نړیوالو سازمانونو د مصونیت ډولونه‬

‫قضایي مصونیت‬ ‫‪.1‬‬

‫د ډیپلوماټیک پالوي د تاسیساتو مصونیت‬ ‫‪.2‬‬
‫د آرشیف‪ ،‬اسنادو او اړیکو مصونیت‬ ‫‪.3‬‬
‫د هر ډول تیري پر وړاندې مصونیت‬ ‫‪.4‬‬
‫سیاسي پناه‬ ‫‪.5‬‬
 ‫لومړی‪ :‬قضایي مصونیت‬
‫• پدې مانا چې د کوربه هېواد نافذه قوانینو پر وړاندې مسولیت نلري او نه پرې پلي‬
‫کېږي‪.‬‬
‫• د نړیوالو سازمانون په تړاو ( ‪ ) ۱۹۷۵‬ویانا کنګرې په ‪ ۳۱‬ماده کې د ډیپلوماټانو د‬
‫قضایي مصونیت په اړه داسې راغلي دي‪:‬‬
‫‪ .1‬کوربه هېواد کې قضایي مصونیت لرل‪ ،‬مګر پرته له الندي مواردو‪:‬‬
‫‪ .1‬د غیر منقول اموالو په اړه دعوه نسي اقامه کوالی‬
‫‪ .2‬د میراث په اړه دعوی‬
‫‪ .3‬په حرفوي او سوداګریزو فعالیتونو پورې اړوندي دعوې‬
‫‪ .2‬د پالوي اړوند هېڅ راز اجرائیوي اقدام نه کول‬
‫‪ .3‬شهادت نه ورکول‬
 ‫ادامه ‪...‬‬
‫د مصونیت سلبول‬
‫د مصونیت سلبولو په اړه پوښتنه را والړېږي چې که چیرې یو نړیوال سازمان په کوربه‬ ‫•‬
‫هېواد کې سرغړونه وکړي او څوک ترې زیانمن سي نو پدې صورت کې سازمان ته‬
‫څه مسولیت وړاندې کېږي؟‬
‫عدالت باید پلي سي‪ ،‬عدالت څخه موخه د خسارې جبران ده‪.‬‬ ‫•‬
‫حالره داسې ورته وړاندې سوې چې نړیوال سازمان باید له خپل مسولیت څخه تیر سي‬ ‫•‬
‫او دغه تیریدنه باید د سازمان لخوا په صریح ډول اعالن سي‪.‬‬
‫م‪.‬م سازمان بیا دغه مسولیت هغه کمېټه ته سپاري چې د موضوع د څیړنې په موخه‬ ‫•‬
‫جوړېږي‪.‬‬
‫که د کوربه هېواد او نړیوال سازمان ترمنځ اختالف رامنځته سي پدې صورت کې‬ ‫•‬
‫موضوع عمومي اسامبلې ته او عمومي اسامبله یې د پریکړې په موخه نړیوالي محکمي‬
‫ته سپاري‪.‬‬
‫دوهم‪ :‬د نړیوال سازمانونو او د ډيپلوماتیک پالوي د تاسیساتو مصونیت‪:‬‬

‫• سازمان د مقر مصونیت د کوربه هیواد سره د تړون په اساس تنظیمېږي‪.‬‬

‫• (‪ ۱۹۷۵‬ویانا ‪ ۲۳‬ماده) په دې تړاو په الندې توګه صراحت لري‪:‬‬
‫‪ .1‬د ډيپلوماټیک پالوي مقر له هر ډول تیري خوندي ده‪ ،‬د کوربه هېواد چارواکي د اجازې‬
‫پرته حق نلري چې ودانۍ ته ننوځي‪.‬‬
‫‪ .2‬امنیت یې د کوربه هېواد پوري تړلی‪ ،‬پر ودانۍ د تیري په صورت کې کوربه هېواد‬
‫مکلف دی چې عاملین ونیسي او سزا ورکړي‪.‬‬
‫‪ .3‬د پالوي ودانۍ‪ ،‬توکي‪ ،‬نقلیه وسایط او نور اجناس له هر ډول پلټنې‪ ،‬څارنې‪ ،‬توقیف او‬
‫اجرائیوي اقداماتو څخه خوندي دي‪.‬‬
 ‫دریم‪ :‬د آرشیف‪ ،‬اسنادو او اړیکو خوندیتوب‬
‫• ډيپلوماتیک پالوي آرشیف او اسناد په هر ځای او وخت کي له تیري او پلټني څخه خوندي‬
‫دي!‬
‫• د دندي پرمهال له بیالبیلو مراجعو سره اړیکي په آزاد ډول نیوالی سي‪ .‬کوربه دولت باید‬
‫درناوی ولري‪( .‬البته د میډیا تاسیسات د کوربه هیواد له اجازې پرته نسي کوالی)‬
‫• رسمي مکتوبونه خوندي دي‪.‬‬
‫• مهرالک شیان باید تثبیت او مثبت اهداف ولري‪.‬‬
‫• پالوي توکي جدولي معلومات ولري‪.‬‬
 ‫څلورم‪ :‬له تیري څخه خوندیتوب‬
‫• ډيپلوماتیک پالوي هر ډول تیري‪ ،‬نیوني او پلټني څخه خوندي دي‬
‫• کوربه دولت زیان رسونکي باید ونیسي او سزا ورکړي‬
 ‫پنځم‪ :‬پناه اخیستنه‬
‫• سازمان حق نلري چي مجرمینو او متهمینو ته ځای ورکړي‬
‫• سیاسي اشخاصو په تړاو د ‪ ۱۹۷۵‬ز کال کنوانسیون څه ندي‬
‫ویلي‪ ،‬خو داسې استنباط کوالی سو چې یوازې د نړیوالو‬
‫سازمانونو کارکوونکي لدې حق څخه برخمن دي‪.‬‬
 ‫امتیازاتو ډولونه‪:‬‬
‫• هیوادونو اخالقي مسؤلیت دي‬

‫ویانا کنوانسیون ‪:۱۹۷۵-۱۹۴۶‬‬

‫‪ .1‬له محصول او مالیاتو څخه معافیت‬
‫‪ .2‬له ګمرکي محصول او پلټني څخه معافیت‬
‫‪ .3‬له ټولنیزي بیمې څخه معافیت‬
‫‪ .4‬له شخصي خدمتونو څخه معافیت‬
 ‫له محصول او مالیاتو څخه معافیت‪:‬‬
‫• د ( ‪ ۱۹۴۶‬او ‪ ۱۹۷۵‬ز ) کنوانسیونونو کې بغیر له الندي مواردو څخه نور له هر ډول مالیې خالص‬
‫دي‪:‬‬
‫‪ )1‬غیر مستقیم مالیات(اجناس او خدمات)‬
‫‪ )2‬په کوربه هیواد کي پر خصوصي غیرمنقوله توکو لګول سوې مالیه او محصول(بغیر ماموریت‬
‫توکو)‬
‫‪ )3‬پر ارث مالیات چي له کوربه هیواده السته راځي‬
‫‪ )4‬په خپله د شخص په هیواد کي د شخصي عوایدو پر سرمالیات او پر تجارت وضع سوې مالیه‪.‬‬
‫‪ )5‬هغه محصوالت چي د ځانګړو خدماتو په مقابل کي وضع کیږي‪.‬‬
 ‫‪ -۲‬له ګمرکي محصول او پلټني څخه معافیت‬

‫‪ ۱۹۷۵‬ویانا کنوانسیون‪:‬‬
‫الف‪ :‬کوربه دولت باید الندي موارد معاف کړئ‬
‫• د ډيپلوماتیک پالوي د استفادې وړ رسمي توکي‬
‫• د ډيپلوماتیک پالوي د مشر او کارکوونکو د استفادې وړ شخصي توکي‬
‫ب‪ :‬شخصي وسایلو څارنه معاف ده مګر هغه توکي نه چي د کوربه هېواد د قوانینو خالف‬
‫وي‪.‬‬
 ‫‪ -۳‬له ټولنیزي بیمې څخه معافیت‬
‫ویانا ‪ ۳۲‬ډيپلوماتیک پالوي استازي له ټولنیزي بیمې څخه معاف دي‬
‫شخصي خدمتګاران هم له دې حق څخه برخمن دي خو پدې شرط‪:‬‬
‫• کوربه هیواد تبعه یا اوسیدونکي نه وي‪.‬‬
‫• ټولنیزي بیمې مقررات باید پخپل او یا هم ‪ ۳‬هیواد کي پرې پلي سي‪.‬‬
‫• پالو ي باید خدمه په اړه د کوربه هیواد د بیمي اړوند مقررات رعایت کړي‪.‬‬
‫• خدمتګاران که تولنیزه بیمه وغواړي کوربه هیواد یې باید مخنیوی وکړي‪.‬‬
‫‪ -۴‬له شخصي خدمتونو څخه معافیت‪:‬‬
‫• کوربه هیواد حق نلري‬
‫• شخصي‬
‫• عمومي‬
‫• پوځي او نور خدمتونه‬
 ‫د نړیوالو سازمانونو د پریکړه لیکونو اعتبار‬
‫د نړیوالو سازمانونو تقنیني واک اهمیت‪:‬‬
‫‪ .1‬نړیوال حقوق تنظیم اوږد مهاله پروسه‬
‫‪ .2‬د سازمان د دوامدار والی او د قواعدو ټاکل ترڅو اړتیاوي پوره سي‬
‫‪ .3‬نړیوال نظم کي آغیز‬

‫نړیوالو سازمانونو پریکړه لیکونه له واحد حقوقي ارزښت څخه برخمن‬

‫نه دي‬
 ‫ـ داخلي‪۱‬‬
‫پریکړه‬ ‫‪.‬‬
‫لیکونه‬

‫د ملګرو‬
‫ملتونو د‬ ‫ـ د نړیوالي‪۲‬‬
‫ـ اعالمي‪۴‬‬ ‫سولي او امنیت‬
‫پریکړه‬ ‫په اړه‬
‫لیکونو ډولونه‬

‫ـ غیر‪۳‬‬
‫الزامي‬
 ‫لومړی‪ :‬داخلي پریکړه لیکونه‬

‫• کورني پرېکړه لیکونه د ماهیت له پلوه یوشان نه دي‪.‬‬

‫• ځیني کورني پرېکړه لیکونه اداري ماهیت لري‪ ،‬تقنیني‪ ،‬لکه د یوه نوي ارګان د اساسنامې‬
‫په اړه پرېکړه لیک؛ خو ځیني نور بیا حقوقي ماهیت لري‪.‬‬
‫• داخلي پریکړه لیکونو چي اساسي موخه د څانګو ترمنځ د اړیکو سمون او تنظیمول دي‪،‬‬
‫الزامي بڼه لري‪.‬‬
‫• الندي مسایلو په اړه صادریږي‪:‬‬
‫د سازمان د بودیجې تصویبول‪ ،‬د فرعي څانګو جوړول‪ ،‬څانګو ته د غړو ټاکل‪ ،‬د سازمان او‬
‫فرعي څانګو ترمنځ همغږي‪ ،‬د دارالنشاء پر فعالیتونو او کړنو څارنه‪ ،‬د سرمنشي ټاکل‪ ،‬د‬
‫عمومي اسامبلې لپاره د کورنیو دندو د اصولو ټاکل او نور‪.‬‬
 ‫دوهم‪ :‬نړیوالي سولې او امنیت په اړه پریکړه لیکونه‬

‫• د ملګرو ملتونو د پریکړه لیکونو لویه برخه همدا موضوع تشکیلوي چي امنیت شورا لخوا‬
‫صادریږي‪.‬‬
‫• دا پریکړه لیکونه پر دوه برخو ویشل سوي‪:‬‬
‫‪ .1‬منشور ‪ ۶‬فصل حکمونو په بنسټ ( ‪ ۳۳‬ـ ‪ ۳۹‬مادې )‬
‫‪ .2‬منشور ‪ ۷‬فصل حکمونو په بنسټ (‪ ۳۹‬ـ ‪ ۵۱‬مادې)‬
 ‫ادامه‪...‬‬
‫• امنیت شورا د منشور ‪۶‬څپرکي د مقرراتو د سولیزو الرو چارو(خبري‪ ،‬منځګړیتوب‪ ،‬نیکې‬
‫هڅي‪ ،‬نړیوال قضاوت) توصیه کوي‪ .‬د توصیې بڼه لري او الزامي نه دي‪.‬‬
‫• د سولي په وړاندي ګواښ‪ ،‬سولي نقض‪ ،‬او تیري کوونکو اقداماتو په صورت کي امنیت‬
‫شورا د منشور د اووم څپرکي قهري او تنبیهي اقداماتو(اقتصادي بندیزونه‪ ،‬د ډيپلوماتیکو او‬
‫اقتصادي اړیکو پرې کول‪ ،‬پوځي عملیات) پریکړه کوي‪.‬‬

‫• تر اوسه لس پریکړه لیکونه (‪ ۹‬امنیت شورا ‪ ۱‬عمومي اسامبله) له لوري خپاره سوي‪.‬‬
 ‫درېیم‪ :‬غیر الزامي پریکړه لیکونه‬

‫• یو شمیر پریکړه لیکونه خصوصا( عمومي اسامبلې اقتصادي او ټولنیزي شورا‬

‫پریکړي) اجرایوي ضمانت نلري‪.‬‬
‫• عمومي اسامبلې مشورتي او نظریاتي پریکړي غیرالزامي دي که څه هم اکثریت رايې‬
‫ولري‪.‬‬
 ‫څلورم‪ :‬اعالمي پریکړه لیکونه‬

‫• یو لړ اصولو څخه برخمن دي‪.‬‬

‫• کله کله لنډ مهاله مسایلو لپاره وضع کیږي او یا هم نویو قواعدو بنسټ‬
‫• ددغو پرېکړه لیکونو موخه د نویو قواعدو تر ټاکل کېدو پورې د موجوده قواعدو منل دي‪.‬‬
‫همدغه راز ددې پرېکړه لیکونو هدف عرف ته د وضعي قواعدو اړول نه دي‪ ،‬بلکې‬
‫یوازېنۍ موخه یې د عرفي او وضعي قواعدو د محتوا روښانول دي‬

‫• بشر حقوق نړیواله اعالمیه ‪۱۹۴۸‬‬

‫• ماشومانو حقوقو اعالمیه ‪۱۹۵۹‬‬
‫د ملتونو ټولنه‬
‫لړلیک‬
‫تاریخچه‬ ‫‪.1‬‬
‫د ملتونو ټولنې جوړښت‬ ‫‪.2‬‬
‫د ملتونو ټولنې څانګې‬ ‫‪.3‬‬
‫د ملتونو ټولنې نیمګړتیاوي‬ ‫‪.4‬‬
 ‫د ملتونو ټولنې تاریخی بهیر‬
‫• له لومړۍ نړیوالي جګړې وروسته د امریکا ولسمشر ( ویلیم هوارډ ) له‬
‫لوري یو سیاسي خوځښت په ‪ ۱۹۱۵‬ز کال کې پیل شو‪ ( .‬سولې ته د‬
‫هڅونې ټولنه )‬
‫• وروسته د امریکا بل ولسمشر ودرو ویلسن په ‪ ۱۹۱۷‬ز کال کې د یوه ګډ‬
‫ایتالف جوړیدو دفاع وکړه‪.‬‬
‫• په دوهمه وینا کې یې د امریکا دفاعي ستراتیژۍ په توګه خپل څوارلس‬
‫ګوونې اصول کانګرس ته وړاندې کړل چې وروستی اصل یې د ملتونو د‬
‫ټولنې په اړه وو‪.‬‬
‫• متفقو هېوادونو هم ومنله ‪.‬‬
 ‫ادامه‪...‬‬
‫• بریټانیا خپل یوه قاضي او نړیوالو حقوقو استاد ( الرډ فیلیمور ) ته د‬
‫طرحې جوړولو دنده وسپارله‪ ،‬امریکا بیا ( اي ایم هاوس) ولسمشر سالکار‬
‫ته دنده وسپارله چې د نړیوال سازمان ته طرحه جوړه کړي‪ ،‬د بریټانیا‬
‫طرحې په امریکایي طرحې اغېزه وکړه‪.‬‬
‫• جنرال کریسټین سموټ چې د سویلي افریقا اوسیدونکی وو بل هغه څوک‬
‫وو چې د ملتونو ټولنې لپاره یې طرحه جوړه کړه‪ ،‬یادي طرحې بشپړ او‬
‫قناعت بښوونکي توضیحات سره وړاندي سوې وه او دا د دې المل‬
‫وګرځید چې د زیات شمیر هېوادونو مالتړ ترالسه کړي او د ‪ ۱۹۱۹‬ز‬
‫کال په جنوري کې د سولې کنفرانس جوړ سو‪.‬‬
 ‫ادامه ‪...‬‬
‫• وروسته د ‪ ۱۹۱۹‬ز اپریل په ‪ ۲۸‬مه نېټه وروستۍ مسوده د سولې کنفرانس ته‬
‫وړاندې شوه او په اکثریت رأیو تائید او تصویب ته ورسیده‪.‬‬
‫• دا چې د ټولنې میثاق د ورسلیز تړون یوه برخه وه‪ ،‬اته میاشتي وځنډیده‪ ،‬ورسته‬
‫یاد تړون د ‪ ۱۹۲۰‬ز د جنورۍ په ‪ ۱۰‬د اجرا وړ وګرځید‪.‬‬
 ‫د ملتونو ټولنې جوړښت‬
‫• ‪ -۱‬غړیتوب‪:‬‬
‫• دولتونو او نورو بنسټونو یې هم غړیتوب ترالسه کوالی سوی‪.‬‬
‫• ملتونو ټولنې دوهمه ماده‪ ( :‬هر هغه هېواد‪ ،‬سلطنت او مستعمرې چې خپلواک حکومت یې‬
‫لرل کوالی سول چې د ملتونو ټولنې د غړي په توګه ومنل شي‪).‬‬
‫• ځینې وخت د غړیو هېوادونو لپاره ځانګړي شرایط درلودل؛ لکه‪ :‬هنګري ( هابسبورګ )‪،‬‬
‫ایتوپیا‬
‫• ځینې وخت یې جغرافیوي موقعیتونو ته ارزښت ورکول لکه‪ :‬مناکو‪ .‬سن مارینو‪ ،‬لخت‬
‫اشتاین‬
 ‫ادامه‪...‬‬
‫• ملتونوټولنې دوه ډوله غړي درلودل‪:‬‬
‫‪۱‬ـ بنسټګر غړي‪:‬‬
‫• هغه ‪ ۳۳‬غړي هېوادونه چې د ورسلیز تړون یې السلیک کړی وو‪.‬‬
‫• ځینو غړو امضا کړ‪ ،‬خو غړي نه وو لکه؛ المان او اتریش‬
‫• ځینو السلیک کړ خو تصویب یې نکړ؛ لکه امریکا‬
‫• چین میثاق السلیک نکړ‪ ۱۹۱۹ ،‬کې د سن جرمن تړون السلیک کړ‪ ،‬د غړو په جمع کې‬
‫راغی‪.‬‬
 ‫ادامه‪...‬‬
‫‪۲‬ـ د نویو غړو منل‬
‫• د عمومي اسامبلې ثلثه رایه‬
‫• پدې برخه کې عمومي اسامبله با صالحیته رکن وو‬
‫• که څه هم د ویلسن غوښتنه د اجرائیوي شورا له وړاندیز وروسته د عمومي اسامبلې لخوا‬
‫د غړو منل وو‪.‬‬
‫• تر ‪ ۱۹۳۹‬ز کال پورې ‪ ۲۰‬هېوادونو غړیتوب ترالسه کړ‪ ،‬او تر ‪ ۱۹۳۴‬ز پورې ملتونو‬
‫ټولنې ‪ ۶۰‬غړي هېوادونه لرل‪.‬‬
 ‫‪۲‬ـ له ټولنې څخه وتل‬
‫• د ملتونو د ټولنې د میثاق د لومړۍ مادې د اولي فقرې مطابق هر غړي هېواد کوالی‬
‫سول چې له ټولنې څخه ووځي‪.‬‬
‫• د وتلو اصول دا وو چې عمومي اسامبله باید د غړي هېواد د وتلو تائید وکړي او‬
‫وروسته دې له غړیتوبه ووځي خو تر پایه پورې هېڅ هېواد دا اصل مراعت نکړ او‬
‫په خپل سر به وتل‪.‬‬
‫• بیرته راتګ هم کوم ځانګړي اصول او پروسیجر نه لرل‪ ،‬له پېښمانۍ وروسته بیرته‬
‫یې کوالی سول چې د ټولنې غړیتوب ترالسه کړي‪.‬‬
‫• له ملتونو ټولنې څخه وتل د ټولنې له فرعي سازمانونو او څانګو سره د همکارۍ د‬
‫درولو په مانا نه وو‪ ،‬ځینې هېوادونه سره له دې چې له ټولنې وتلي وو خو د ټولنې‬
‫اړوند لکه کار سازمان یا عدالت نړیواله محکمې سره یې خپلي همکارۍ ساتلي وې‪.‬‬
 ‫‪۳‬ـ د ملتونو ټولنې څخه د غړو ایستل‬

‫• د ملتونو د ټولنې د میثاق په درېیم بند کې راغلي دي چې ( له میثاق څخه سرغړونکي‬

‫هېوادونه باید له ټولنې څخه و ایستل سي او د ایستلو پرېکړه باید د ټولنې د اجرائیوي شورا‬
‫له لوري وسي‪).‬‬
‫• دا ډول پېښه یوازې یو ځل تکرار سوې ده چې هغه په ‪ ۱۹۳۹‬کال کې د شوروي لخوا پر‬
‫فنلنډ یرغل وسو‪ ،‬وروسته ملتونو ټولنې پرېکړه وکړه چې شوروي څخه دې غړیتوب‬
‫واخېستل سي‪ ،‬د شوروي اتحاد د ایستلو په تړاو دوه ټکې د یادولو وړ دي‪:‬‬
‫‪ .1‬دغه پریکړه د ‪ ۱۶‬مادې خالف وه یعني د شورا لخوا نه وه ترسره سوې فیصله د شورا‬
‫او اسامبلې لخوا د جوړی سوي کمېټه له لوري ترسره سوه‪.‬‬
‫‪ .2‬داسې یو اقدام یوازې د شوروي په حق کې ترسره سوی وو‪.‬‬
 ‫د ملتونو ټولنې څانګې‬

‫سکرتریت‬ ‫شورا‬ ‫اسامبله‬

 ‫‪۱‬ـ اسامبله‬

‫• اسامبله د ټولنې مرکزي څانګه وه چې د ورسلیز تړون له غړو هېوادونو‪ ،‬ناپیلو‬

‫هېوادونو‪ ،‬خپلواکو هېوادونو‪ ،‬تحت الحمایه او مستعمره هېوادونو څخه جوړه شوې ده‪.‬‬
‫• هر غړي هېواد په اسامبله کې حد اقل درې غړي لرل او هر غړي یوازې د یوې رایې حق‬
‫درلود‪.‬‬
‫• اسامبلې دوه ډوله غونډې لرلې؛ عادي او فوق العاده‬
‫• د اسامبلې مرکز په جینوا ښار کې وو‬
 ‫ادامه ‪...‬‬
‫• اسامبلې درې ډوله واکونه لرل‪:‬‬
‫‪ .1‬د شورا او اسامبلې ګډ واکونه‬
‫‪‬د نړیوالي سولې او امنیت ساتنه‬
‫‪ ‬د عدالت نړیوالي محکمې څخه مشورتي نظر غوښتنه‬
‫‪ .2‬همغږي واکونه‪ :‬دواړو ارګانونو د یو بل پر مرسته پریکړه لیکونه صادرول‬
‫‪‬د نړیوالي محکمې د قاضیانو ټاکنه‬
‫‪‬میثاق اصالح‬
‫‪‬شورا پراختیا‬
‫‪ .3‬ځانګړي واکونه‬
‫‪‬د نویو غړو منل‬
‫‪‬د ټولنې د بودیجې تصویبول‬
‫‪‬د نړیوالو تړونونو څارنه او ارزونه‬
 ‫‪ -۲‬شورا‬

‫• د شورا د لومړۍ نړیوالي جګړې د پنځو سترو فاتحو ځواکونو ( انګلستان‪ ،‬امریکا متحد‬
‫ایاالت‪ ،‬فرانسه‪ ،‬ایټالیا او جاپان ) بر عالوه څلورو هغو غړو څخه جوړه وه چې د عمومي‬
‫اسامبلې په اساس به ټاکل کېدل‪.‬‬
‫• په مجموع کې درې ډوله غړي یې لرل‪:‬‬
‫‪ .1‬دایمي غړي‪ :‬امریکا‪ ،‬جرمني او شوروي اتحاد له دایمي غړو څخه ووتل او یوازې‬
‫فرانسه او ایټالیا پر خپل ځای پاته سول‬
‫‪ .2‬غیر دایمي غړي‪ :‬د عادالنه جغرافیوي ویش پر بنسټ د درېیو کلونو لپاره ټاکل کېدل‬
‫‪ .3‬نیمه دایمي غړي‪ :‬د دایمي غړو برعکس په هرو درېیو کلونو کې یو ځل ټاکل کېدل چې‬
‫په عملي ډول د شورا دایمي غړي ول‪ ،‬لکه هسپانیا او پولنډ‬
 ‫ادامه ‪...‬‬

‫• د شورا ځانګړي واکونه په الندې توګه وو‪:‬‬

‫‪ .1‬د وسلو کمول‬
‫‪ .2‬د نړیوالو شخړو حل‬
‫‪ .3‬د اختالفاتو او شخړو سیاسي حالري‬
‫‪ .4‬له ټولنې څخه د سرغړونکو هېوادونو ایستل‬
‫‪ .5‬د غړو او نا غړو هېوادونو ترمنځ منځګړیتوب‬
‫‪ .6‬د نړیوال دفترونو سره مرستې‬
 ‫ادامه ‪...‬‬
‫• شورا یو لړ ځانګړتیاوي درلودې‪:‬‬
‫‪ .1‬ټولو غړو حقوقي برابري درلوده‪ ،‬ويټو حق نه وو‬
‫‪ .2‬ټولو غړو ته له ټولنې د وتلو حق وو‬
‫‪ .3‬د هېوادونو په کورنیو چارو کې السوهنه نسوای‬
‫کوالی‬
‫‪ .4‬هغه غړو هېوادونو چې د شورا غړیتوب یې‬
‫ندرلود کولی شول چې د اړتیا پر اساس د شورا په‬
‫غونډو کې ګډون وکړي‪.‬‬
 ‫‪۳‬ـ سکرتریت‬
‫• د ملتونو د ټولنې له اصلي څانګو څخه وه چې په جینوا کې یې‬
‫موقعیت درلود‬
‫• سکرتریت له یوه منشي‪ ،‬دوه مرستیاالنو او نور ادارې پرسونل څخه‬
‫جوړ وو‬
‫• منشي د شورا په وړاندیز او د عمومی اسامبلې له خوا د رایو په‬
‫اکثریت ټاکل کېده‪.‬‬
‫• سرمنشي له حقوقي پلوه د اسامبلې او شورا سرمنشي هم ګڼل کېده‬
‫• سرمنشي د ټولنې د کارکونکو د لیري کولو‪ ،‬ټاکلو‪ ،‬د نړیوالي سولې‬
‫او امنیت ټینګښت او د نړیوالو تړونونو د ثبت واکونه پر غاړه لري‪.‬‬
 ‫د ملتونو ټولنې نیمګړتیاوي‬

‫په ورسلیز تړون پورې د میثاق تړل‬ ‫‪.1‬‬

‫د رایې اچونې ډول؛ د رایې اتفاق او اکثریت‬ ‫‪.2‬‬
‫د نړیوالي سولې او امنیت په برخه کې د اسامبلې او شورا ګډ واکونه‬ ‫‪.3‬‬
‫د شورا د دندو پراختیا‬ ‫‪.4‬‬
‫د میثاق په تعدیل او بیا کتنه کې ابهام؛ کوم مواد باید تعدیل سي؟‬ ‫‪.5‬‬
‫له سازمان څخه د وتلو شونتیا؛ جاپان‪ ،‬المان او ايټالیا‬ ‫‪.6‬‬
‫اجرائیوي ځواک نشتوالی‬ ‫‪.7‬‬
‫د ملګرو ملتونو سازمان‬
‫د ملګرو ملتونو سازمان‬

‫لړلیک‬
‫• تاریخچه‬
‫• د ملګرو ملتونو موخې‬
‫• د ملګرو ملتونو جوړښت‬
‫• د ملګرو ملتونو اصلي څانګې‬
 ‫د ملګرو ملتونو تاریخچه‬
‫• د ملګرو ملتونو د سازمان جوړیدل د بیالبیلو نه ستړي کېدونکي هڅو پایله ده چې هرې‬
‫هڅې په یو نه یو ډول د دې سازمان په جوړیدا کې خپل رول لوبولی؛‬
‫‪ .1‬د متحدینو اعالمیه‬
‫‪ .2‬د اتالنتیک منشور‬
‫‪ .3‬د مسکو کنفرانس‬
‫‪ .4‬د ډمبارټن اوکس او یالټا کنفرانس‬
‫‪ .5‬سنفرانسسکو کنفرانس‬
 ‫ادامه‪...‬‬

‫لومړی‪ :‬متحدینو اعالمیه‪:‬‬

‫• ‪ ۱۹۴۱‬ز کال په لندن ښار کې د متحده هېوادونو مشرانو د یوې ناستي په ترڅ کې د‬
‫متحدینو په نوم اعالمیه خپره کړه‪ ،‬چې په حقیقت کې د م‪.‬م سازمان د تاسیس لومړنۍ هڅه‬
‫ګڼل کېږي‪.‬‬
‫• موخه یې د جګړې او سولې پر مهال همکاریو ته دوام ورکول وو‪.‬‬
‫دویم‪ :‬د اتالنتیک منشور‪:‬‬
‫• ‪ ۱۹۴۱‬د امریکا ولسمشر فرانکلین او د انګلستان لومړي وزیر ویستون چرچل ترمنځ د‬
‫اتالنتیک سمندر په یوه سیمه کې یو ګډ سند السیک سو‪ ،‬دا سند دوهمه هڅه ګڼل کېږي‪.‬‬
‫• پدې منشور کې د پراخ او دوامداره نظام یادونه سوې وه چې موخه یې م‪.‬م سازمان وو‪.‬‬
 ‫ادامه ‪...‬‬
‫درېیم‪ :‬د ملګرو ملتونو اعالمیه‬
‫• کله چې په ‪ ۱۹۴۲‬کال کې امریکا په جګړه کې ښکلیه سوه‪ ،‬د ‪ ۲۶‬متفقو هېوادونو ترمنځ‬
‫په واشنګټن کې د ملګرو ملتونو تر نامه الندې یوه اعالمیه السلیک شوه‪.‬‬
‫• دوی ژمنه وکړه چې ټول امکانات به د محور هېوادونو پر وړاندې په کار اچوي او‬
‫هېڅوک به له دوښمن سره په پټه سوله نه کوي‪.‬‬
‫• وروسته لدې د نړیوالي سولې ټیکاو لپاره د یو شمیر هېوادونو ترمنځ تړونه السلیک سول‬
‫( د پولنډ او سټالین ترمنځ په ‪ ۱۹۴۲‬کې تړون‪ ،‬د انګلستان او شوروي اتحاد ترمنځ‬
‫یووالی‪)...‬‬
 ‫‪ ...‬ادامه‬

‫څلورم‪ :‬د مسکو کنفرانس‬

‫• په ‪ ۱۹۴۳‬کې په مسکو کې د چین‪ ،‬امریکا‪ ،‬انګلستان او شوروي بهرنیو چارو وزیرانو ګډه‬
‫غونډه وه‪ ،‬دوی د نړیوال سازمان په جوړیدا باندې توافق وکړ‬
‫• یوه میاشت وروسته یادو هېوادونو ولسمشرانو په تهران کې غونډه وکړه او د نړیوالي‬
‫سولې او ټیکاو په موخه یې خپل نیت څرګند کړ‪.‬‬
‫• پنځم‪ :‬ډومبارټن اوکس او یالټا کنفرانسونه‪:‬‬
‫• په ‪ ۱۹۴۴‬کې د ډمبارټن اوکس تر عنوان الندې د درېیو سترو قدرتونو هېوادونو‬
‫کارپوهانو دوه ګډ کمېسیونونه جوړ کړل‪ ،‬دوی امنیت ساتنې مسولیت امنیت شورا ته‬
‫وسپارل خو د رایې د څرنګوالي په اړه د اختالف له وجهې تصمیم یالټا ته پرېښودل سو‪.‬‬
 ‫ادامه ‪...‬‬

‫• په ‪ ۱۹۴۵‬کال کې د روزولټ‪ ،‬چرچل او ستالین په ګډون د یالټا کنفرانس کې د امنیت شورا‬

‫د رایې اچونې د ډول او د نورو مضوعاتو په اړه خبرې وسوې‪.‬‬
‫• له یوه اړخه یې د سنفرانسسکو د کنفرانس وړاندیز وکړ‪ ،‬بل یې د ډمبارټن اوکس کنفرانس‬
‫د طرحې تصویب او له بله اړخه یې فرانسې او چین ته یې په راتلونکي کنفرانس کې د‬
‫ګډون بلنه ورکړه‪.‬‬
‫• شپږم‪ :‬د سنفرانسسکو کنفرانس‬
‫• د ډمبارټن اوکس اویالټا پسې د سنفرانسسکو کنفرانس سره د ملګرو ملتونو سازمان د‬
‫جوړیدا طرحه بشپړه سوه‪ ،‬نوموړي کنفرانس په رسمي ډول د نړیوال سازمان په اړه د‬
‫ملګرو ملتونو کنفرانس نوم ځانته غوره کړ‪.‬‬
 ‫ادامه ‪...‬‬

‫• تر یاد کنفرانس مخکې د وړاندې سوي طرحې اړوند د ډېرو هېوادونو له لوري تر بحث‬
‫الندې ونیول سو‪ ،‬ځینو د امنیت شورا د ویټو حق باندې انتقاد وکړ‪.‬‬
‫• خو لدې سره سره د ‪ ۱۹۴۵‬ز کې د جون په ‪ ۲۵‬مه د ملګرو ملتونو منشور د رایو په اتفاق‬
‫تصویب سو‪ ،‬بالخره د اکتوبر پر ‪ ۲۴‬مه د امریکا‪ ،‬انګلستان‪ ،‬چین او فرانسې له خوا د‬
‫منشور سند له ترالسه کولو وروسته د اجرا وړ وګرځېد‪.‬‬
‫• یاد منشور ‪ ۱۱۱‬مادې او ‪ ۱۹‬څپرکي لري‬
‫• عمومي اسامبلې په ‪ ۱۹۷۱‬کې پرېکړه وکړه چې د اکتوبر ‪ ۲۴‬مه د ملګرو ملتونو ورځ په‬
‫نامه ونومول سی‪.‬‬
 ‫دویمه برخه‪ :‬د ملګرو ملتونو موخې او اصول‬

‫• د منشور د لومړۍ مادې له مخې د ملګرو ملتونو موخې په الندې توګه بیان سوي دي‪:‬‬
‫‪ .1‬د نړیوالي سولې او امنیت ټینګښت‬
‫‪ .2‬د حقوقي برابرۍ او خپلواکۍ اصل‬
‫‪ .3‬د ټولو هېوادونو د همغږي لپاره یو ګډ مرکز‬

‫• د ملګرو ملتونو اصول‬

‫‪‬د ټولو هېوادونو د خپلواکي او برابري اصل‬
‫‪‬په ښه نیت د تعهداتو ترسره کول‬
 ‫ادامه ‪...‬‬

‫‪‬د غړو ترمنځ د شخړو سولېز حل‬

‫‪ ‬غړي د هر ډول زور‪ ،‬فشار چې د ملګرو ملتونو له اصولو سره په ټکر وي‪ ،‬ډډه کول‪.‬‬
‫‪ ‬له ملګرو ملتونو سره په فعالیتونو کې د غړو هېوادونو مرسته کول او د سرغړونکي هېواد‬
‫پر وړاندي په هر راز اقدام کې همغږي‬
‫‪ ‬د هېوادونو په کورنیو چارو کې السوهنه نه کول خو دغه اصل د نړیوالي سولې ته ګواښ‪ ،‬له‬
‫اصولو څخه سرغړونې او پر هېوادونو د تیري په صورت کې د سازمان د قهري اقداماتو مخه‬
‫نسي نیوالی‪.‬‬
‫‪‬پورته اصولو څخه په یادونه دوه اساسي قاعدې اخېستلی سو‪:‬‬
‫‪ .1‬سلبي قاعده‪ :‬د نړیوالو اختالفاتو د حل په موخه له قهري ځواک څخه استفاده نه کول‬
‫‪ .2‬ایجابي قاعده‪ :‬د خپل منځې اختالفاتو په برخه کې د سوله ایز حل لپاره د غړو دولتونو مکلفیت‬
 ‫درېیمه برخه‪ :‬ملګرو ملتونو جوړښت‬

‫‪ .1‬ملګرو ملتونو کې د غړیتوب شرایط‬

‫• له تاریخي پلوه د ملګرو ملتونو سازمان کې غړیتوب په دوو برخو ویشل سوی‪:‬‬
‫• لومړی ‪ :‬اصلي یا بنسټګر غړي‬
‫• دوهم ‪ :‬نوي غړي‬

‫لومړی‪ :‬اصلي یا بنسټګر غړي‬

‫• د ملګرو ملتونو اصلي غړي ‪ ۵۱‬هېوادونو ته رسېږی‪ ،‬پدې اړه د م‪.‬م‪.‬م په درېیمه ماده کې‬
‫راغلي‪:‬‬
‫• اصلي غړي هغه هېوادونه دي چې د نړیوال سازمان د تأسیس لپاره یې په سنفرانسیسکو کې‬
‫ګډون کړی وي او هم د ملګرو ملتونو اعالمیه او منشور یې السلیک کړی وي‪.‬‬
 ‫ادامه ‪...‬‬
‫دوهم‪ :‬نوي غړي‬

‫• د نويو غړو منلو لپاره شرایط د م‪.‬م‪.‬م به څلورمي مادې کې ذکر‬

‫سوي دي چې په مجموع کې څلور شرایط دي‬
‫‪ .1‬دولت والی‬
‫‪ .2‬سوله غوښتنه‬
‫‪ .3‬د منشور پرېکړي ته درناوی‬
‫‪ .4‬د منشور پلي کول‬
‫• د ملګرو ملتونو د نویو غړو لپاره طرزالعمل د امنیت شورا په‬
‫توصیې او د عمومي اسامبلې دوه ثلثه له تايید وروسته منل کېږي‬
 ‫‪۲‬ـ په ملګرو ملتونو کې د نا غړو دولتونو وضعیت‬

‫• ملګرو ملتونه یو لړ شرایط ورته لري‪:‬‬

‫لومړی‪ :‬د ناغړو هېوادونوله لوري د منشور منل‬
‫• د منشور د ‪ ۲‬مادې د ‪ ۶‬بند په اساس؛ هر هغه هېواد چې م‪ .‬م سازمان غړیتوب نلري د‬
‫سازمان منشور ته په درناوي کوالی سي چې د نړیوالي سولې او امنیت په برخه کې له‬
‫ملګرو ملتونو سره همکاري وکړي‪.‬‬

‫دوهم‪ :‬د ناغړو هېوادونو ترمنځ د نړیوالو شخړو هواري‬

‫• منشور ‪ ۲۲‬ماده‪ :‬په مسله کې د ناغړي دولت ښکیل والي سره‪ ،‬امنیت شورا ته بلنه ورکول‬
‫کېږي خو د رایې حق نلري‪ ،‬م‪.‬م حقوقي شخصیت په ناغړو هېوادونو هم منل کېږي او‬
‫دعوه اقامه کوالی سي‪.‬‬
 ‫‪۳‬ـ له ملګرو ملتونو سره د همکارۍ په موخه د ناغړو هېوادونو رابلل‬

‫• ناغړي دولتونه په ملګرو ملتونو کې خپل څارونکي استازي لري لکه سویس ‪ ۱۹۶۶‬ـ‬
‫‪ ۲۰۰۲‬ز کاله پورې په ملګرو ملتونو کې څارونکي غړي لري‪.‬‬
‫• ناغړي دولتونه کولی سی چې په خپله خوښه د ملګرو ملتونو په ځینو ارګانونو لکه د ملګرو‬
‫ملتونو پراختیا پروګرام او د م‪.‬م پراختیا او سوداګرۍ په کنفرانس کې برخه واخلي‪.‬‬
 ‫‪۴‬ـ د کوچنیو هېوادونو وضعیت‬

‫• ملګرو ملتونو سازمان د یوه هېواد لپاره جغرافیه‪ ،‬مساحت او نفوس د غړیتوب لپاره شرط‬
‫نه ګڼل کېږي بلکې دولتوالی او حاکمیت د غړیتوب د مهمو عناصرو په توګه پیژني‪.‬‬
‫• په همدې توګه د‪ ۱۹۶۴‬څخه تر ‪ ۱۹۷۳‬ز کال پورې ملګرو ملتونو نږدي ‪ ۲۶‬نوي غړي‬
‫ومنل له دې ډلې څخه یوازې ‪ ۸‬هېوادونه ول چې تر یو میلیون څخه ډېر وګړي لرل پاتې‬
‫نور یې تر دې هم په ټیټه کچه کې وو‪.‬‬
‫• که څه هم امریکا او انګلستان وړاندیز وکړ چې د کوچنیو هېوادونو څخه دې د رایې حق‬
‫واخېستل سي او په مقابل کې مالي ونډه معاف کړي‪.‬‬
 ‫‪۵‬ـ د دولتونو د استازو وضعیت‬
‫• په منشور کې د هېوادونو د استازو په تړاو باندې داسې کوم خاص مقرارت نسته خو مقدمه‬
‫کې د هر هېواد له یوه دایمی استازي یادونه سوې‪.‬‬
‫• خو د امنیت شورا‪ ،‬عمومي اسامبلې او اقتصادي او ټولنیزي شورا داخلي کړنالرې په دې‬
‫برخه کې څرګند مقررات لري‪.‬‬
‫• د یادو ارګانونو د کړنالرې پر بنسټ که چیري د یوه دولت د پالوي د اعتبار په اړه اختالف‬
‫رامنځته سي پالوی کوالی سي چې تر وروستۍ پریکړې پورې خپل کار ته دوام ورکړي‪.‬‬
‫• د چین چوکۍ له ‪ ۱۹۴۹‬څخه بیا تر ‪ ۱۹۷۱‬ز پورې النجمنه وه‪.‬‬
 ‫‪۶‬ـ له سازمان څخه د هېوادونو د وتلو او ایستلو شرایط‪ ،‬د غړیتوب ځنډول او‬
‫رایه‬
‫الف‪ :‬د ملګرو ملتونو له سازمانه وتل‬
‫• د وتلو د مخنیوي لپاره خاص مقررات نسته خو د ایستلو لپاره ځانګړي مقررات لري‪.‬‬
‫• د سنفرانسسکو د لومړي کمېسیون مشر هانري رولېن په دې باور وه چې د دوه علتونو په‬
‫اساس باید دولتونو د وتلو مخه ونه نیول سي‬
‫‪ .1‬د دولتونو د حاکمیت اراده‬
‫‪ .2‬په ځانګړو حاالتو کې د کېدای شي وتل یوازې له سازمان سره د مخالفت وسیله وي‪.‬‬
‫• تر اوسه یو ځل داسې پېښه رامنځته سوي چې هغه په ‪ ۱۹۶۵‬کال کې مالیزیا ته غړیتوب‬
‫ورکولو وروسته د اندونیزیا وتل وو‪ ،‬چې یو لړ سیاسي او جغرافیوي اختالفات یې سره لرل‬
 ‫ادامه ‪...‬‬

‫• ب‪ :‬د غړو ایستل‬

‫• د منشور ‪ ۶‬مادې په اساس هر غړی هېواد چې د منشور له پرېکړو سرغړونه وکړي د‬
‫امنیت شورا او عمومي اسامبلې له خوا ایستل کېږي ‪.‬‬
‫• د م‪.‬م له جوړیدو څخه تر نن ورځي پورې داسې کومه پېښه نده رامنځته سوي‪.‬‬

‫• ج‪ :‬غړیتوب ځنډول‬
‫• د منشور د ‪ ۵۰‬مادي په اساس که چیرې د یوه غړی هېواد پر وړاندي قهري اقدام باندې الس‬
‫پوري کړي د شورا په وړاندیز د عمومي اسامبلې له لوري د نوموړي هېواد ځینې حقوق او‬
‫امتیازات ځنډول کېږي‪ .‬په مقرراتو کې دا حقوق او امتیازات ندي یاد سوي خو له ځنډ څخه‬
‫یې موخه د رایې حق‪ ،‬د ټاکنې یا هم د سازمان د ټولو غونډو څخه محرومیدل دي‪.‬‬
 ‫ادامه ‪...‬‬

‫د رایې حق‬
‫• د منشور د ‪ ۱۹‬مې مادې په اساس هر هغه غړی چې په مالي ورکړه کې له دوو کالونو څخه‬
‫زیات ځنډ وکړي د رایې ورکولو حق څخه محرومه کېږي خو که چیرې د مالي د نه‬
‫ورکړي علت بې وسۍ وي نو پدې صورت کې له یاد حق څخه نه محرومه کېږي‪.‬‬
‫• کانګو ته ملګرو ملتونو خپل ځواکونه استول چې له دې اقدام سره فرانسې او شوروي‬
‫مخالفت وکړ او دوی د خپل مالي ونډې ورکولو څخه ممانعت وکړ چې په مقابل کې یې د‬
‫یادو دواړو هېوادونو څخه د رایې حق واخېستل سو‪.‬‬
‫څلورمه برخه‪ :‬د ملګرو ملتونو اصلي څانګې‬

‫امنیت شورا‬ ‫‪.1‬‬

‫عمومي اسامبله‬ ‫‪.2‬‬
‫اقتصادي او ټولنیزه شورا‬ ‫‪.3‬‬
‫د عدالت نړیواله محکمه‬ ‫‪.4‬‬
‫داراالنشا‬ ‫‪.5‬‬
‫قیمومیت شورا‬ ‫‪.6‬‬
 ‫لومړی څانګه ‪ :‬امنیت شورا‬

‫• د ملګرو ملتونو ایجاد پر مهال د یوه داسې دایمي بنسټ جوړولو غوښتنه وسوه چې د منشور د ‪ ۷‬فصل‬
‫پیشبیني سوي اجباري مکانیزم پلی کړي‪.‬‬
‫• په همدې خاطر د امنیت شورا رامنځته سوه او د منشور د ‪ ۲۴‬مادې په اساس یې د نړیوالي سولې او امنیت‬
‫ساتل او تأمینول یې امنیت شورا ته وسپارل‪.‬‬
‫• د دې لپاره چې یاد څانګه ښه وپیژنو‪ ،‬په الندې موضوعاتو بحث کوو؛‬
‫‪ .1‬د امنیت شورا جوړښت‬
‫‪ .2‬د رایې اچونې ډول‬
‫‪ .3‬د یوه دایمي غړي د امتناع حقوقي اثار‬
‫‪ .4‬دندې او واکونه‬
‫‪ .5‬ویټو‬
‫‪ .6‬د امنیت شورا کاري طرزالعمل‬
 ‫لومړی‪ :‬د امنیت شورا جوړښت‬

‫• دایمي څانګې په حیث دوه ډوله غړي لري‪ ،‬دایمي او‬

‫غیر دایمي غړي‪.‬‬
‫• د منشور د ‪ ۲۳‬مادې په اساس د امنیت شورا دواړه ډوله‬
‫غړو شمیر‪ ۱۵‬ته رسېږي‪.‬‬
‫• چین‪ ،‬فرانسه‪ ،‬انګلیس‪ ،‬امریکا او روسیه دایمي غړي‬
‫دي چې د ویټو د ځانګړي امتیاز څخه هم برخمن دي‪.‬‬
 ‫ادامه‪...‬‬

‫• مخکې له ‪ ۱۹۶۵‬څخه د غیري دایمي غړو شمیر‬

‫‪ ۶‬وو خو د یاد کال کې د دغو غړو شمیر ‪۱۰‬‬
‫هېوادونو ته لوړ سو‪ ،‬هر غیر دایمي غړی د دوه‬
‫کلونو په موخه د امنیت شورا غړیتوب ترالسه‬
‫کوالی سي‪ ،‬د یاد غړیتوب لپاره باید د عمومي‬
‫اسامبلې ‪ ۲/۳‬رایه خپله کړي‪.‬‬
‫• د م‪.‬م‪.‬م ‪ ۲۳‬مه ماده د غیر دایمي غړو د ټاکلو پر‬
‫وخت دوه معیاره په نظر کې نیسي ‪:‬‬
‫‪ .1‬د نړیوالي سولې او امنیت او د سازمان د نورو‬
‫موخو په تحقق کې مرسته‬
‫‪ .2‬د جغرافیې له مخې په شورا کې د څوکیو‬
‫عادالنه وېش‪.‬‬
 ‫ادامه ‪...‬‬

‫• د امنیت شورا غیر دایمي غړي د جغرافیوي‬

‫ویش په اساس ټاکل کېږي چې دغه ویش‬
‫وروسته له ‪ ۱۹۶۵‬ز څخه په الندې ډول دی‪:‬‬
‫‪ .1‬اسیا ـ افریقایي دولتونه ( ‪ ۵‬غړي )‬
‫‪ .2‬د التیني امریکا دولتونه ( ‪ ۲‬غړي )‬
‫‪ .3‬د ختیځي اروپا دولتونه ( ‪ ۱‬غړی )‬
‫‪ .4‬د لویدیځي اروپا دولتونه ( ‪ ۱‬غړی )‬
‫‪ .5‬د پاسفیک سیمې او نور دولتونه لکه کاناډا‪،‬‬
‫نوی زالند ( ‪ ۱‬غړی )‬
 ‫دوهم‪ :‬په امنیت شورا کې د رایې اچونې ډول‬
‫• دوه ډوله رایه اچونه ده‬
‫• لومړی‪ :‬داخلي کړنالرو په اړه د رایو څرنګوالی‪ ،‬دلته د رایو ورکونکو د غړیتوب ډول په نظر کې نه نیول‬
‫کېږي بلکې د (‪ )۹‬نهه مثبتو رایو ترالسه کول دي‬
‫• په داخلي کړنالرو کې د شورا د غونډو پورې مربوط مسایل‪ ،‬غونډې اجنډا‪ ،‬د شورا مشر ټاکل‪ ،‬یو شخص یا‬
‫یوه هېواد ته په غونډو کې ګډون ورکول‪ ،‬شاملېږي‪.‬‬
‫• دوهم‪ :‬هغه مسایل دي چې د د رایو کیفي اکثریت (‪ )۹‬مثبت رایو ته اړتیا لري‪ ،‬دغه مسایل په الندې ډول دي ‪:‬‬
‫‪ .1‬د اختالفاتو سوله ییز حل‬
‫‪ .2‬تنبیهي اقدامات‬
‫‪ .3‬د غړو ایستل‬
‫‪ .4‬د عمومي اسامبلې سره د امنیت شورا همکاري او د سرمنشي ټاکنه‬
 ‫درېیم‪ :‬د یوه دایمي غړي د امتناع ( رایه نه کارولو) حقوقي آثار‬

‫• په رای ګیرۍ کې د یوه غړي ممتنع رایه ویټو نه ګڼل کېږي او مصوبه او پریکړه د نورو‬
‫مصوبو په څير الزامیت او حقوقي آثار لري‪.‬‬
‫• دا پیښه د لومړي ځل لپاره د امنیت شورا په نهه دیرشمه غونډه کې د شوروي اتحاد له‬
‫لوري د هسپانیا د قضیې په اړه رامنځته سوه‪ ،‬چې وروسته ډېرې نوري داسي پیښې‬
‫رامنځته سوې چې په هغه کې ممتنع رایه کارول سوې وه‪.‬‬
‫• په ‪ ۱۹۷۱‬کال کې عدالت نړیوالي محکمې خپله پرېکړه داسې اعالن کړه‪:‬‬
‫( تیرو پېښو دا څرګنده کړي چې د دایمي غړو ممتنع رایه د شورا پر پریکړو هېڅ راز‬
‫اغېزه نه کوي‪).‬‬
 ‫څلورم‪ :‬د امنیت شورا دندې او واکونه‬

‫• د منشور ‪ ۲۵ ،۲۴‬او ‪ ۲۶‬مادې د امنیت شورا دندې بیان کړي او د یادو مادو پر اساس د‬
‫نړیوالي سولې او امنیت د ساتنې دنده ورسپارل سوې ده او د دوی دندې تر منشور پورې‬
‫محدودي دي‪.‬‬
‫• امنیت شورا د خپلي اصلي دندې (نړیوالي سولې او امنیت د ساتنې ) په برخه الندې اجراأت‬
‫کوي‪:‬‬

‫‪ .1‬د اختالفاتو سوله اییز حل ( ‪ ۳۳‬ـ ‪ ۳۸‬مادې پورې یا شپږم څپرکی )‬

‫• تر ډېره عرفي الرې چارې دي چې په ‪ ۳۳‬ماده کې ذکر سوي‬
‫‪ .5‬قضایي رسیدنه‬ ‫‪ .1‬خبري ‪ .2‬منځګړیتوب ‪ .3‬جوړجاړی ‪ .4‬داوري‬
 ‫ادامه‪...‬‬

‫‪ .2‬د منشور له مخې شخړو ته حالره‪:‬‬

‫• امنیت شورا د منشور د شپږم څپرکې په اساس کوالی سي په الندې توګه نړیوالو ستونزو ته‬
‫رسیده ګي وکړي‪:‬‬
‫‪ .1‬امنیت شورا د دعوی دواړو خواو ( مدعي او مدعي علیه ) څخه غواړي چې اختالفات د‬
‫عرفي تعامالتو ( خبرې‪ ،‬منځګړیتوب او جوجاړی ‪ )...‬په مرسته حل کړي‪.‬‬
‫‪ ۳۶ .2‬مادي په اساس امنیت شورا حق لري چې د دعوې په هر پړاو کې مناسبه کړنالره‬
‫توصیه کړي‪.‬‬
‫‪ .3‬هغه جدي اقدامات چې د طرفین حقوق اغېزمنوي امنیت شورا د حل مناسبه الره‬
‫پیشنهادوي‬
‫‪ .4‬امنیت شورا کوالی سي چې د اختالفاتو د حل په موخه یو لنډ مهاله کمېټه جوړه کړي‪.‬‬
 ‫ادامه ‪...‬‬

‫‪ .3‬جبري او تنبهي اقدامات ( ‪ ۳۹‬ـ ‪ ۵۱‬مادې یا اووم فصل )‬

‫• امنیت شورا سولې ته ګواښ یا پوځي یرغل په صورت کې د منشور د اووم څپرکي له مخې‬
‫له قهري او تنبيهي الرو چارو څخه کار اخلي‪.‬‬
‫• امنیت شورا کوالی سي په دوه ډوله قهریه او تنبیهي اقداماتو الس پوري کړي‬
‫‪ .1‬د منشور د ‪ ۴۱‬مادې په اساس امنیت شورا کوالی سي داسې اقدامات تر الس الندي‬
‫ونیسي چې زور په کې نه وي‪ ،‬لکه د سیاسي او اقتصادي اړیکو پریکون‬
‫‪ .2‬د ‪ ۴۲‬مادې په اساس باید داسې اقدامات ترسره سي چې په هغه کې زور کارول سوی‬
‫وي‪.‬‬
‫• په ‪ ۳۹‬ماده کې د ( سولې ) کلمې موخه نده ذکر سوې‪ ،‬هغه کوم موارد دي چې د سولې‬
‫نقض ګڼل کېږي؟‬
 ‫پنځم‪ :‬د ویټو حق‬

‫• د دې امتیاز وړاندیز د لومړي ځل لپاره د امریکا پخواني ولسمشر روزولت له لوري د یالټا‬
‫په کنفرانس کې ترسره سو چې دغه سیسټم د ډمبارټن اوکس کنفرانس کې تصویب سو‪.‬‬
‫• ویټو په امنیت شورا کې د پریکړو لیک د تصویب پرمهال د هر دایمي غړي منفي رایې ته‬
‫ویل کېږي‪.‬‬
‫• تر دې دمه د ویټو له حق څخه په غیر عادالنه توګه استفاده کېږي چې د دوخت او نړیوالو‬
‫شرایطو عوامل د دې حق په کارولو کې اغېز لرلی‪.‬‬
‫• هغه پریکړې چې د امنیت شورا له جوړیدو څخه تر ‪ ۲۰۰۸‬کال پورې ویټو سوي په الندي‬
‫ډول دي‪:‬‬
‫• روسیې ‪ ۱۲۳‬ځلي‪ ،‬امریکا ‪ ۸۱‬ځلي‪ ،‬بریتانیا ‪ ۳۲‬ځلي‪ ،‬فرانسې ‪ ۱۸‬ځلي او چین ‪ ۶‬ځلي‪.‬‬
 ‫ادامه ‪...‬‬

‫• یو شمیر هېوادونه د ویټو له حق څخه دفاع کوي او ځینې نور یې بیا مخالفت کوي‪:‬‬
‫‪ .1‬د ویټو پلویان‬
‫‪ .1‬دا یو قانوني امتیاز دی‬
‫‪ .2‬د سترو قدرتونو ګټې جال دي‪ ،‬طبیعي ده چې نور هېوادونه به د دغو پاشلو ګټو تابع وي‪.‬‬
‫‪ .3‬د ویټو حق د عمومي اسامبلې سره د توازن یو عامل دی‪.‬‬
‫‪ .4‬که ویټو نه وای دغه سترو قدرتونو به له نورو الر چارو څخه استفاده کړې وای‪.‬‬
‫‪ .2‬د ویټو مخالفین‬
‫‪ .1‬د منشور د دوهمي مادې د لومړۍ فقرې د حاکمیت د برابري له اصل سره ټکر لري‪.‬‬
‫‪ .2‬د دایمي غړو پر وړاندي هر راز اقدام ناشونی کوي‬
‫‪ .3‬د دایمي غړو ګټو ته په کتو په شورا کې ډېری پرېکړي له ځنډ او خنډ سره مخ کېږي‪ .‬لکه په‬
‫‪ ۱۹۸۲‬کال کې د امریکا متحده ایاالت پر لبنان د اسرائیلو د یرغل پر اړه درې پریکړه لیکونه وېټو‬
‫کړل‪،‬‬
 ‫دویمه څانګه‪ :‬عمومي اسامبله‬
‫د بحث موضوعات‬
‫‪‬د عمومي اسامبلې د غړو جوړښت‬
‫‪‬رایه‬
‫‪‬د عمومي اسامبلې دندې او واکونه‬
‫‪‬د عمومي اسامبلې اړوند کمېټې‬
‫‪‬د عمومي اسامبلې کړنالره‬
 ‫لومړی‪ :‬د غړو جوړښت‬
‫• د ملګرو ملتونو د یوه نړیوال ارګان په توګه ټول خپلواک هېوادونه یې غړیتوب‬
‫ترالسه کولی سي‪.‬‬
‫• هر هېواد کوالی سي چې عمومي اسامبله کې ( ‪ ) ۵‬استازي ولري‪ ،‬د منشور د‬
‫‪ ۱۸‬مادې په اساس هر هېواد د یوې رایې حق لري‪.‬‬
‫• تر یوه وخته نوي غړو ته غړیتوب نه ورکول کېده‪ ،‬چې دوه المله یې لرل‪:‬‬
‫• لومړی‪ :‬امریکا او د شوروي سیالۍ‬
‫• دویم‪ :‬له جغرافیوي پلوه د یو شمیر هېوادونو کوچنیوالی‬
‫• خو کله چې شوروي اتحاد ماته خوروي او له بلې خوا د خپلواکو هيوادونو کچه‬
‫زیاتېږي‪ ،‬یاد دریځ بدلون کوي او نن ورځ دنړۍ اکثره هېوادونه د عمومي‬
‫اسامبلې غړیتوب لري‪.‬‬
 ‫دوهم‪ :‬رایه‬

‫• په عمومي اسامبله کې د بحث وړ مسایل کولی سو په الندي ډول وویشو‪:‬‬

‫‪ .1‬مهم مسایل‬
‫‪ .2‬بیالبیل مسایل‬
‫• عمومي اسامبله د مهمو مسایلو په اړه په دوه ثلثه رایو تصمیم نیسي او مهم مسایل په الندې‬
‫ډول دي‪:‬‬
‫• د نړیوال امنیت په تړاو توصیه‪ ،‬د امنیت شورا د غیر دایمي غړو ټاکل‪ ،‬د اقتصادي او‬
‫ټولنیزي شورا غړو ټاکل‪ ،‬قیمومیت شورا غړو ټاکل‪ ،‬د نویو غړو منل‪ ،‬د غړو د مزایاو او‬
‫حقوق ځنډول‪ ،‬بودیجې پورې اړوند مسایل‬
 ‫درېیم‪ :‬د عمومي اسامبلې دندې او واکونه‬

‫• عمومي اسامبه د نړۍ پارلمان نده‪ ،‬ځکه داسې قوانین نه تصویبوي‬

‫چې هغه دې الزامي بڼه ولري بلکې یاد قوانین د توصیې بڼه لري‪.‬‬
‫• په ټوله کې د عمومي اسامبلې واکونه پر انحصاري او غیر انحصاري‬
‫باندي ویشل سوي دي‬
‫لومړی‪ :‬انحصاري واکونه‬
‫‪ .1‬د فرعي څانګو جوړول‬
‫• عمومي اسامبله کوالی سي چې فرعي څانګي جوړي کړي‪ .‬لکه؛ د‬
‫کډالو عالي کمېشنرۍ‪ ،‬د م‪.‬م د ماشومانو صندوق‪ ،‬د ملګرو ملتونو‬
‫پراختیایي پروګرام‪...‬‬
 ‫درېیم‪ :‬د عمومي اسامبلې دندې او واکونه‬

‫‪۲‬ـ د نړیوالو حقوقو تدریجي پراختیا او تدوین‬

‫• د منشور د ‪ ۱۳‬مي مادې له مخې عمومي اسامبله د نړیوالو حقوقو د پراختیا لپاره الزمي‬
‫هڅې کوي‪.‬‬
‫• عمومي اسامبلې د دې موخې ترالسه کولو لپاره په ( ‪ ۱۹۴۷‬ز ) کې نړیوالو حقوقو په نامه‬
‫یو کمېسیون جوړ کړ‪.‬‬
‫• د نړۍ د ‪ ۳۴‬هېوادونو د غړو څخه جوړ دی‪ ،‬غړي یې د اسامبلې لخوا د ( ‪ ) ۵‬کلونو لپاره‬
‫ټاکل کېږي‪ ،‬د ټاکلو معیار تخصص او علمي پوهي په اساس کېږي او د خپل هېواد‬
‫استازیتوب نسي کولی‪.‬‬
‫• د یاد کمېسیون عمده مسولیتونه د نړیوالو حقوقو پراختیا او د قانوني طرحو چمتو کول دي‪،‬‬
‫کله چې طرحه چمتو سوه اسامبله د السلیک په موخه نړیوال کنفرانس جوړوي‪.‬‬
 ‫درېیم‪ :‬د عمومي اسامبلې دندې او واکونه‬

‫ادامه ‪...‬‬
‫هغه نړیوال کنوانسیونه چې ملګرو ملتونو تر دې السلیک کړي دي‪:‬‬
‫‪ .1‬د سمندرونو او تر څارنې الندې سیمو په اړه کنوانسیون‪ ،‬جینوا ‪.۱۹۵۸‬‬
‫‪ .2‬د سواحلو په اړه کنوانسیون‪ ،‬جینوا ‪.۱۹۵۸‬‬
‫‪ .3‬د ازادو اوبو کنوانسیون‪ ،‬جینوا ‪.۱۹۵۸‬‬
‫‪ .4‬د ډیپلوماټیکو اړیکو په اړه کنوانسیون‪ ،‬ویانا ‪.۱۹۶۱‬‬
‫‪ .5‬د قونسلي اړیکو په اړه کنوانسیون‪ ،‬ویانا ‪.۱۹۶۳‬‬
‫‪ .6‬د معاهداتو د حقوقو په اړه کنوانسیون‪ ،‬ویانا ‪.۱۹۶۹‬‬
 ‫درېیم‪ :‬د عمومي اسامبلې دندې او واکونه‬

‫درېیم‪ :‬نا خپلواکه سیمې‬

‫• عمومي اسامبله تر قیمومیت ( سرپرستۍ ) الندې سیمو په اړه یو لړ پراخ‬
‫واکونه لري‪.‬‬
‫• د قیمومیت او څارنې په اړه هوکړه لیکونو تصویب او د تر قیمومیت الندې‬
‫سیمو ته د خپلواکۍ په اړه د عمومي اسامبلې له انحصاري واکونو څخه دی‪.‬‬
 ‫ادامه ‪...‬‬
‫څلورم ‪:‬کورني مسایل‬
‫• پدې کې د امنیت شورا د غیر دایمي غړو ټاکل‪ ،‬اقتصادي شورا غړو‪ ،‬تخصصي‬
‫موسسو غړو ټاکل او بودیجې تنظیم شامل دي‪.‬‬
‫• تر ټولو مهمه مسله یې د بودیجې تصویب ده چې په الندې توګه یې څیړو‪:‬‬
‫‪‬د ملګرو ملتونو د سازمان لګښتونه‬
‫‪‬د بودیجې د تصویب او تنظیم څرنګوالی‬
‫‪‬د غړو هېوادونو ترمنځ د بودیجې د ویش څرنګوالی‬
 ‫ادامه ‪...‬‬

‫‪ .1‬د ملګرو ملتونو لګښتونه‬

‫لومړی‪ :‬عادي بودیجه‬
‫• بودیجې پیشنهاد لومړی د عمومي منشي لخوا کېږي او د څیړلو لپاره ( اداري او‬
‫بودیجوي چارو مشورتي کمېټې ) ته وړاندي کېږي‪ ،‬عادي بودیجه په هرو دوو‬
‫کلونو کې یو ځل د عمومي اسامبلې له لوري تصویب کېږي‪.‬‬
‫• په ‪ ۲۰۰۷‬کال مقدماتي پړاو کې د ( ‪ ۲۰۰۸‬او ‪ ) ۲۰۰۹‬کال لپاره کومه بودیجه چې‬
‫تصویب سوه د هغه اندازه ‪ ۴،۱۷‬میلیارده ډالره وه‬
 ‫ادامه ‪...‬‬

‫‪ .1‬د ملګرو ملتونو لګښتونه‬

‫دوهم‪ :‬نااټکل سوي یا غیر عادي بودیجه‬
‫• په هر دو کلونو کې په عمومي بودیجه کې پیشبینې کېږي‬
‫• عمومي منشي د ملګرو ملتونو د مالي او بودیجوي چارو له مشورتي کمېټې سره په‬
‫سأل واک لري چې غیر عادي بودیجه تر دوه میلیونه پورې تصویب کړي او که زیاتې‬
‫بودیجې ته اړتیا وه نو بیړنۍ غونډه راغواړي‪ ،‬لکه ایران او عراق ترمنځ په ‪۱۹۸۸‬‬
‫کال د سوله ساتو ځواکونو لپاره د ‪ ۶‬میاشتو نااټکل سوي بودیجه ‪ ۷۵‬میلیونه ډالر‬
‫تصویب کړه‪.‬‬
 ‫ادامه ‪...‬‬

‫‪ .1‬د ملګرو ملتونو لګښتونه‬

‫درېیم‪ :‬د معاشونو له مالیاتو څخه ترالسه سوې بودیجه‬
‫• په ‪ ۱۹۴۸‬ز کې د معاشونو د مالیاتو صندوق په جوړیدو سره د هر کال لپاره د څلویښت‬
‫میلیونه ډالرو معادل بودیجه اټکل سوه‪.‬‬
‫• په ‪ ۱۹۸۵‬ز کې دا مبلغ ‪ ۱۰۰‬میلیونه ډالر ته لوړ سو چې دځینو هېوادونو له نیوکو سره‬
‫مخ سو‪ ،‬د دې صندوق پیسې د سازمان د بودیجې کسر په جبرانولو کې مرسته کوي‪.‬‬
 ‫ادامه‪...‬‬
‫‪۲‬ـ د بودیجې د تصویب او تنظیم څرنګوالی‬
‫• لومړی د بودیجې د چمتو کولو څرنګوالی‪ :‬د مختلفو کمېټو تر‬
‫یو لړ بحث وروسته چمتو کېږي او دا کمېټې عبارت دي له‪:‬‬
‫پنځمه کمېته‬ ‫‪.1‬‬
‫مالي او اداري چارو مشورتي کمېټه‬ ‫‪.2‬‬
‫د پالن جوړنې او همغږي کمېټه‬ ‫‪.3‬‬
‫د مالي ونډې کمېته‬ ‫‪.4‬‬
 ‫ادامه‪...‬‬
‫لومړی‪ :‬پنځمه کمېټه ( مالي او اداري چارو کمېټه )‬

‫• د عمومي اسامبلي له مهمو کمېټو څخه ګڼل کېږي‪ ،‬چې د سازمان ټول اداري‬
‫او مالي مسایل لکه؛ بودیجه‪ ،‬د پرسونل استخدام‪ ،‬د هېوادونو ونډو کې بدلون‪،‬‬
‫مالي چمتو والی او د تخصصي سازمانونو د بودیجې مسایل تر بحث الندي‬
‫نیسي‪.‬‬
‫• خپلي پریکړې د رایو په ساده اکثریت ترسره کوي‪.‬‬
‫• خپلي غونډې د عمومي اسامبې د عادي غونډو سره هم مهاله دایروي‪.‬‬
 ‫ادامه‪...‬‬
‫دویم‪ :‬د مالي او بودیجوي چارو مشورتي کمېټه‬
‫• دا کمېټه په ‪ ۱۹۴۶‬کال کې جوړه سوه چې د سازمان ‪ ۱۶‬غړي په کې ګډون لري‪.‬‬
‫• نوموړي کمېټه د عمومي اسامبلې د کړنالرو د ‪ ۱۵۵‬او ‪ ۱۵۶‬مادې پر بنسټ فعالیت کوي‬
‫او دنده یې د سازمان د مالي او اداري چارو مطالعه او له پنځمې کمېټې سره مرسته کوي‪.‬‬
‫• الندې موضوعات تر بحث الندې نیسي؛‬
‫‪ .1‬د سازمان د کلنۍ بودیجې په اړه عمومي منشي د راپور څېړل‬
‫‪ .2‬د تخصصي سازمانونو د بودیجې څیړل‬
‫‪ .3‬د ملګرو ملتونو د مالي مسوول د راپورونو څېړل‬
 ‫ادامه‪...‬‬
‫درېیم‪ :‬د پالن جوړونې او همغږي کمېټه‬
‫• په لومړي سر کې په ټولنیزي او اقتصادي شورا پورې تړلي وه‪ ،‬له ‪ ۱۹۷۶‬څخه راپدېخوا دا‬
‫کمېټه د عمومي اسامبلې فرعي څانګې په توګه ومنل سوه‪.‬‬
‫• د دې کمېټې دندې په الندي توګه دي؛‬
‫‪ .1‬د سازمان د منځ مهاله پروګرامونو څیړل‬
‫‪ .2‬د پروګرامونو د لومړیتوبونو پیژندل‬
‫‪ .3‬د سکرټریت د کارونو په تړاو توصیه‬
‫‪ .4‬له پنځمې کمېټې سره همکاري‬
 ‫ادامه‪...‬‬
‫څلورم‪ :‬د ونډو کمېټه‬

‫• په ‪ ۱۹۴۶‬ز کې رامنځته سوې ده‪ ،‬اتلس غړي لري چې د جغرافیوي ویش په‬
‫اساس د تجربې له مخې د درې کلونو لپاره ټاکل کېږي‪.‬‬
‫• مهمې دندې یې؛‬
‫‪ .1‬پر غړو هېوادونو د سازمان د بودیجې د مالي ونډې ویشنه‬
‫‪ .2‬د هغو غړو په اړه پریکړه چې ونډه ځنډوي‬
 ‫‪۳‬ـ د بودیجې د تصویب پړاوونه‬

‫• د ‪ ۱۹۷۴‬ز کال څخه راپدېخوا په هرو دوو کلونو کې عمومي اسامبلې لخوا‬
‫تصویب کېږي‪.‬‬

‫لومړی‪ :‬منشي‬ ‫دوهم‪ :‬عمومي اسامبله‬ ‫درېیم‪ :‬بیا ځلي عمومي اسامبله‬
‫• له اداراي او مالي مشورتي کمېټې‬ ‫• نهایي ارزولو په موخه پنځمي‬ ‫• دا ځل یې په ‪ ۲/۳‬رایې سره‬
‫سره په مشوره بودیجه جوړوي‬ ‫کمېټې ته استوي‬ ‫تائیدوي‬
 ‫‪۴‬ـ د ملګرو ملتونو د سازمان د بودیجې د تمویل طریقه‬

‫• د عمومي اسامبلې د کړنالرې د ‪ ۱۶۰‬مي مادې له مخې د سازمان د مالي ونډې کمېټه‬
‫په هرو دوو کلونو کې یو ځل د سازمان مالي لګښت پر غړو دولتونو تقسیموي‪ ،‬د یادي‬
‫کړنالرې د ‪ ۶۰‬مي مادې په اساس د ملګرو ملتونو د ناغړو دولتونو مالي ونډه وټاکي‪.‬‬
‫• هر دولت خپله ونډه باید د عمومي منشي له اعالن څخه دیرش ورځي وروسته او یا د‬
‫میالدي کال له پیل سره سم چې د ملګرو ملتونو مالي کال هم دی‪ ،‬باید تحویل کړي‪.‬‬
‫• خو که چیرته د یوه هېواد مالي کال د سازمان له مالي کال سره په ټکر کې وو او نه یې‬
‫شول کولی چې په وخت سره خپل مالي ونډه سازمان ته ورکړي پدې صورت کې‬
‫سازمان د بودیجې د کسر ستونزه د معاشونو د مالیاتي صندوق څخه حلوي‪.‬‬
 ‫ادامه ‪...‬‬
‫• د دولتونو ترمنځ د بودیجې ویش په ځانګړو‬
‫معیارونو والړ دی‪ ،‬چې تر ټولو یې لومړی اصل‬
‫ډېر مهم دی؛‬
‫‪۱‬ـ د پیسو د ورکړي وړتیا ( ‪Real Capacity To‬‬
‫‪) Pay‬‬
‫‪۲‬ـ د سړي سر کلنی عاید‬
‫‪۳‬ـ ملي عواید‬
‫• یادو پورته دوو وروستیو مواردو کې د اوسط حد‬
‫ټاکل کېږي‪.‬‬
 ‫ادامه ‪...‬‬
‫• په ‪ ۱۹۴۶‬ز کې د ملګرو ملتونو له ‪ ۱۶‬میلیونه بودیجې ‪ ۳۹‬سلنه امریکا‪ ۱۱ ،‬سلنه‬
‫انګلستان او ‪ ۶‬سلنه شوروي ورکوله او پاتې برخه یې ‪ ۵۲‬نورو غړو هېوادونو‬
‫ورکول‪.‬‬
‫• په ‪ ۱۹۵۵‬ز کې د غړو هېوادونو په کچه کې زیاتوالی راغی‪ ،‬عمومي اسامبلې‬
‫پریکړه وکړه چې د غړو هېوادونو ترمنځ باید حد اکثر او حد اقل وټاکل سي‪ ،‬حد‬
‫اکثر ( ‪ ) ۳۰‬سلنه او حد اقل بیا ( ‪ ) ۴‬سلنه وټاکل سو ه‪.‬‬
‫• په ‪ ۱۹۷۳‬ز کې عمومي اسامبلې پریکړه وکړه چې حداکثر باید ( ‪ ) ۲۵‬سلنه او حد‬
‫اقل باید ( ‪ ) ۰،۰۲‬سلنه وټاکل سي‪.‬‬
‫• په ‪ ۱۹۷۷‬ز کې د حداقل کچه ( ‪ ) ۰،۰۱‬سلنه وټاکل سوه‪ ،‬په ‪ ۱۹۹۷‬ز کې یو ځل‬
‫بیا د حد اقل په کچه کې کمښت راغی او اندازه یې ( ‪ ) ۰،۰۰۱‬فیصد وټاکل سوه‪.‬‬
‫• بالخره په ‪ ۲۰۰۰‬ز کې د حد اکثر په کچه کې بدلون راغی او اندازه یې ( ‪) ۲۲‬‬
‫سلنه وټاکله ‪.‬‬
‫په ‪ ۲۰۱۹‬ز کې د غړو لخوا د ورکړل سوې بودیجې اندازه‬ ‫‪.‬‬
 ‫دویم‪ :‬غیر انحصاري واکونه‬
‫• د عمومي اسمامبلې غیر انحصاري واکونه په الندي برخو کې دي؛‬
‫‪۱‬ـ د نړیوالي سولې او امنیت ساتنه‬
‫‪۲‬ـ د عدالت نړیوالي محکمې د قاضیانو ساتنه‬
‫‪۳‬ـ د عمومي منشي ټاکنه‬
‫‪۴‬ـ د نویو غړو منل ( ‪ ۴‬ماده او دویم بند امنیت شورا په وړاندیز د اسامبلې په تایید)‬
‫‪۵‬ـ د غړو ایستل ( ‪ ۶‬مادې د شورا په توصیه او د اسامبلې په تایید )‬
‫‪۵‬ـ د غړیتوب ځنډول ( ‪ ۵‬مادې په اساس یو غړی د امتیاز او مصونیتونو څخه محروم کول )‬
‫‪۶‬ـ د منشور اصالح ( ‪ ۱۰۹‬مادې په اساس دوه ثلثه عمومي اسامبله او د امنیت شورا ‪ ۹‬مثبته‬
‫رایه )‬
 ‫دویم‪ :‬غیر انحصاري واکونه‬
‫لومړی‪ :‬د نړیوالي سولې او امنیت ساتل‬
‫• د امنیت شورا له واک سره تداخل لري؛‬
‫‪۱‬ـ د منشور د لسمي او یوولسمي مادې له مخې کوالی سي چې د خپرو سویو‬
‫توصیو او پریکړې لیکونو په واسطه د نړیوالو پر عمومي افکارو د نفوذ یو عامل‬
‫سي‪ ،‬له بله پلوه که چیرې یو مسله د یوه دایمي غړي لخوا ویټو سي او په امنیت‬
‫شورا کې د ناندریو سبب وګرځي عمومي اسامبله کوالی سي چې د موضوع د حل‬
‫په موخه اقدام وکړي او د اړتیا په صورت کې پریکړه لیک تصویب کړي‪.‬‬
‫‪۲‬ـ عمومي اسامبله د لومړۍ کمېټې له الري سیاسي او امنیتي مسایل څیړي‪.‬‬
‫‪۳‬ـ هر کال د امنیت شورا د کار راپور څیړي‪.‬‬
‫ادامه لري‪...‬‬ ‫‪۴‬ـ د امنیت شورا غیري دایمي غړي ټاکل‬
 ‫دویم‪ :‬غیر انحصاري واکونه‬
‫لومړی‪ :‬د نړیوالي سولې او امنیت ساتل‬
‫• د نړیوالو سولې او امنیت په برخه کې دعمومي اسامبلې د واک ډېرولو په تړاو د‬
‫غړو هېوادونو له لوري ځینې کمېټې هم جوړي سوي دي‪ ،‬لکه؛‬
‫• د سولې لپاره د یووالي پریکړه لیک؛ په ‪ ۱۹۵۰‬ز کې د عمومي اسامبلې لخوا‬
‫تصویب سو‪ ،‬داسې پکې راغلي ( که امنیت شورا د سولې د ناقضینو او‬
‫متجاوزینو پر وړاندي اقدام ونسي کړای عمومي اسامبله به د یوې بیړنۍ غونډې‬
‫په ترڅ کې بحراني سیمې ته ته وسله وال ځواکونه واستوي‪).‬‬
 ‫دویم‪ :‬غیر انحصاري واکونه‬
‫دویم‪ :‬د عدالت نړیوالي محکمي د قاضیانو ټاکنه‬
‫• دې محکمې ته د قاضیانو ټاکل د یادي محکمې د ‪ ۴‬او ‪ ۱۴‬مي مادو پر بنسټ د‬
‫امنیت شورا او عمومي اسامبلې له خوا ټاکل کېږي‪.‬‬
‫درېیم‪ :‬د عمومي منشي ټاکنه‬
‫• د منشور د ‪ ۹۷‬مادې له مخې د ملګرو ملتونو منشي د امنیت شورا په توصیه د‬
‫عمومي اسامبلې له خوا ټاکل کېږي‪.‬‬
‫نور موارد یې د غیر انحصاري واکونو تر عنوان الندې په لنډه توګه واضح سوي‬
 ‫څلورم‪ :‬د عمومي اسامبلې اړوند کمېټې‬
‫• عمومي اسامبله شپږ اصلي کمېټې لري‪:‬‬
‫لومړی کمېټه‪ :‬د سیاسي او امنیتي چارو کمېټه‬
‫دویمه کمېټه‪ :‬د بې وسلې کولو او نړیوال امنیت کمېټه‬
‫درېیمه کمېټه‪ :‬د ټولنیزو‪ ،‬بشري او کلتوري چارو کمېټه‬
‫څلورمه کمېټه‪ :‬د ځانګړي سیاسي او د استعمار ضد کمېټه‬
‫پنځمه کمېټه‪ :‬اداري او بودیجوي کمېټه‬
‫شپږمه کمېټه‪ :‬د حقوقي چارو کمېټه‬
 ‫پنځم‪ :‬د عمومي اسامبلې کړنالرې‬
‫• د عمومي اسامبلې په کړنالرو کې الندي مسایل شامل دي؛‬
‫الف‪:‬غونډې‬
‫ب‪ :‬د غونډو اجنډا‬
‫ج‪ :‬استازی پالوی‬
‫د‪ :‬د باور لیکونو کمېټه‬
‫هـ‪ :‬د غونډې رئیس او مرستیال‬
‫و‪ :‬د اسامبلې ژبې‬
 ‫پنځم‪ :‬د عمومي اسامبلې کړنالرې‬
‫الف‪:‬غونډې‬
‫• عمومي اسامبله درې ډوله غونډې لري؛‬
‫‪۱‬ـ عادي غونډې؛ د هر کال د سیپټمبر د درېیمي اوونۍ په سه شنبه دایرېږي‪ ،‬د پای‬
‫نېټه یې د عمومي کمېټې لخوا په همدې ورځ اعالنېږي‪ ،‬د عمومي اسامبلې مقر‬
‫د نیویارک په ښار کې دی که چیرې اکثریت غړي د غونډې دایریدل په یو بل‬
‫هېواد کې وغواړي‪ ،‬دایریدلی سي‪.‬‬
‫‪۲‬ـ ځانګړي غونډه؛ د امنیت شورا یا د غړو په غوښتنه جوړېږي‪.‬‬
‫‪۳‬ـ بیړنۍ غونډې؛ د (‪ A ۳۷۷ )۷‬نمبر پریکړه په اساس عمومي منشي باید امنیت‬
‫شورا د اکثریت غړو او یا د یوه غړي له وړاندیز سره سم د ‪ ۲۴‬ساعتونو په موده‬
‫کې بیړنۍ غونډه راوغواړي‪.‬‬
 ‫پنځم‪ :‬د عمومي اسامبلې کړنالرې‬
‫ب‪ :‬د غونډې اجنډا‬
‫‪۱‬ـ عادي غونډو اجنډا؛ د عادي غونډې اجنډا باید د عمومي منشي لخوا تنظیم او د‬
‫غونډې تر پيل لږ تر لږه ‪۶۰‬ورځي مخکې باید د ملګرو ملتونو ټولنې ته ولېږل‬
‫سي‪.‬‬
‫‪۲‬ـ ځانګړي غونډې اجڼډا؛ ‪ ۱۴‬ورځي مخکې باید د ملګرو ملتونو ټولو غړو‬
‫هېوادونو ته واستول سي او که چیرې د اکثریت غړو یا د یوه غړي لخوا ځانګړي‬
‫غونډه وغوښتل سي اجنډا یې باید ‪ ۲۰‬ورځي مخکي هېوادونو ته ولېږل سي‪ ،‬په‬
‫اجنډا کې هېڅ تغیر او تعدیل نه منل کېږي‪.‬‬
 ‫پنځم‪ :‬د عمومي اسامبلې کړنالرې‬
‫ج‪ :‬استازی پالوی‬
‫• هر غړی هېواد کولی سی چې ‪ ۵‬تنه استازي‪ ۵ ،‬تنه نایبان‪ ،‬یو شمیر سالکاران‬
‫او متخصصین د یو ګډ پالوي په ترکیب کې د ملګرو ملتونو سازمان ته ولېږي‪.‬‬
‫د‪ :‬د باور لیکونو کمېټه‬
‫• نهه غړي لري‪ ،‬د غونډې له پرانیستلو سره سم په یوه وخت کې جوړېږي‪ ،‬غړي‬
‫یې د اسامبلې د مشر پر وړاندیز او د غړو په تایید ټاکل کېږي‪.‬‬
‫• د ټولو استازو باورلیکونه څیړي او په اړه یې اړونده ادارې ته راپور وړاندي‬
‫کوي‪.‬‬
 ‫پنځم‪ :‬د عمومي اسامبلې کړنالرې‬
‫هـ‪ :‬د غوڼدې رئیس او مرستیال‬
‫• د عمومي اسامبلې د هرې نوي غونډې په پیل کې تر هغه چې نوی رئیس ټاکل‬
‫کېږي يخوانی یعني د تیرې دورې رئیس به د غونډې مشري کوي‪.‬‬
‫• له غړو څخه یو تن د رئيس او ‪ ۲۱‬تنه د د مرستیاالنو په توګه ټاکل کېږي‪.‬‬
‫و‪ :‬د اسامبلې ژبې‬
‫• عمومي اسامبله او فرعي کمېټه شپږ رسمي ژبې لري‪ :‬عربي‪ ،‬انګلیسي‪،‬‬
‫فرانسوي‪ ،‬چینایي‪ ،‬روسي او هسپانوي‪.‬‬
‫• هر استازی کوالی سي چې له یادو شپږو رسمي ژبو په بله ژبه هم خبرې وکړي‪،‬‬
‫متن باید د سکرتریت ژباړونکو ته سپارل سوی وي او هغه یې بیا نورو ته د‬
‫خبرو په وخت کې ژباړي‪.‬‬
 ‫پنځم‪ :‬د عمومي اسامبلې کړنالرې‬
‫هـ‪ :‬د غوڼدې رئیس او مرستیال‬
‫• د عمومي اسامبلې د هرې نوي غونډې په پیل کې تر هغه چې نوی رئیس ټاکل‬
‫کېږي يخوانی یعني د تیرې دورې رئیس به د غونډې مشري کوي‪.‬‬
‫• له غړو څخه یو تن د رئيس او ‪ ۲۱‬تنه د د مرستیاالنو په توګه ټاکل کېږي‪.‬‬
‫و‪ :‬د اسامبلې ژبې‬
‫• عمومي اسامبله او فرعي کمېټه شپږ رسمي ژبې لري‪ :‬عربي‪ ،‬انګلیسي‪،‬‬
‫فرانسوي‪ ،‬چینایي‪ ،‬روسي او هسپانوي‪.‬‬
‫• هر استازی کوالی سي چې له یادو شپږو رسمي ژبو په بله ژبه هم خبرې وکړي‪،‬‬
‫متن باید د سکرتریت ژباړونکو ته سپارل سوی وي او هغه یې بیا نورو ته د‬
‫خبرو په وخت کې ژباړي‪.‬‬
 ‫درېیمه څانګه‪ :‬د عدالت نړیواله محکمه‬
‫تاریخچه‬
‫• د دې نړیوال قضایي ارګان د جوړیدو لومړنی بنسټ په ‪ ۱۹۰۷‬ز کې د الهای‬
‫سولې په دویم کنفرانس کې کښېښودل سو‪ ،‬په دغه کنفرانس کې د دوو قضایي‬
‫ارګانونه د جوړیدو وړاندیز سوی و؛ د جنګي غنیمتونو محکمه او د داورۍ‬
‫محکمه‬
‫• که څه هم دا دوه محکمې جوړې نه سوې خو د کنفرانس برخوالو ته یې د یوه‬
‫قضایي ارګان د جوړولو انګېزه ورکړه چې په پایله کې دغه انګېزه د عدالت‬
‫نړیوالي محکمې د جوړیدو المل سوه‪.‬‬
‫• وروسته د ملتونو ټولنې بنسټګر غړي د یوې نړیوالي محکمې د جوړیدو په هڅه‬
‫کې سول یادو هېوادونو خپله غوښتنه په څلورمه ماده کې ځای پر ځای کړه‪ ،‬پدې‬
‫ماده کې د یوې دایمي محکمې د جوړیدو غوښتنه سوې وه چې نړیوالو شخړو ته‬
‫به رسیده ګي کوي‪.‬‬
 ‫درېیمه څانګه‪ :‬د عدالت نړیواله محکمه‬
‫ادامه ‪...‬‬
‫• لومړی د حقوقپوهانو یوه کمېټه جوړه سوه‪ ،‬تر څو اساسنامه ترتیب کړي‪ ،‬یوه‬
‫مقدماتي طرحه یې جوړه کړه چې وروسته د عمومي اسامبلې او شورا له یو لړ‬
‫اصالحاتو وروسته په ‪ ۱۹۲۰‬ز کې په تصویب ورسیده‪.‬‬
‫• د عدالت نړیوالي محکمې په ‪ ۱۹۲۲‬ز کې خپل کار رسمأ پیل کړ‪ ،‬په ‪ ۱۹۲۹‬ز‬
‫کې په اساسنامه کې ځینې اصالحات رامنځته او په ‪ ۱۹۳۶‬ز کې نوي اساسنامه د‬
‫اجرا وړ وګرځیده‪.‬‬
‫• یادي محکمې ‪ ۱۵‬قاضیان لرل چې ‪ ۱۱‬یې اصلي او ‪ ۴‬څلور یې موقتي وو او د‬
‫عمومي اسامبلې او شورا د رایو په اکثریت به د ‪ ۹‬کلونو لپاره ټاکل کېدل‪.‬‬
 ‫درېیمه څانګه‪ :‬د عدالت نړیواله محکمه‬
‫ادامه‪...‬‬
‫• یادي محکمې دوه ډوله ترافعي او تفسیري صالحیتونه لرل چې لومړی یې د حکم‬
‫کولو او دوهم یې مشورتي بڼه لرله‪.‬‬
‫• د دویمي نړیوالي جګړې پر مهال د عدالت نړیواله محکمه له هاګ څخه جینوا ته‬
‫ولېږدول ځکه چې المان اعالن وکړ چې د قاضیانو هېڅ ډول مصونیت نه شي‬
‫تضمینولی‪.‬‬
‫• د دویمي نړیوالي جګړې په لړ کې د متحدینو لخوا د یو نړیوال قضایي ارګان به‬
‫لومړیتوب کې ونیول سو‪ ،‬لومړی یې د حقوقپوهانو یوه کمېټه وګمارله‪ ،‬یادي‬
‫کمېټې د ‪ ۱۹۴۵‬ز کال د اپریل له ‪ ۹‬څخه بیا د مي تر ‪ ۲۰‬مي پورې په واشنګټن‬
‫کې د یوې غونډې په ترڅ کې پریکړه وکړه‪ ،‬الندي دوه دالیل یې لرل؛‬
‫‪ .1‬د یو لړ ستونزو د بیا تکرار په خاطر نوي محکمه باید تأسیس سي‪.‬‬
‫‪ .2‬نوي محکمه باید له پخوانۍ محکمې سره بشپړ ورته ولري‪.‬‬
 ‫درېیمه څانګه‪ :‬د عدالت نړیواله محکمه‬
‫ادامه‪...‬‬
‫• د سنفرانسسکو په کنفرانس کې د ملګرو ملتونو د منشور د السلیک ترڅنګ د‬
‫عدالت نړیوالي محکمې اساسنامه هم د منشور د ‪ ۹۳‬مادې له مخې د عدالت‬
‫نړیوالي محکمې اساسنامه د ملګرو ملتونو پر ټولو غړو منل سوې ده‪.‬‬
‫• نوي محکمې د پرانیستلو سره سم پخوانۍ محکمه ړنګه سوه‪ ،‬نوي محکمې د‬
‫قاضیانو تر ټاکلو وروسته د ‪ ۱۹۴۶‬ز د جنوري په میاشت کې د عمومي اسامبلې‬
‫له خوا په لندن ښار پرانیستل سوه او د همدې کال په اپریل میاشت کې یې رسمأ په‬
‫الهای کې په کار پيل وکړ‪.‬‬
 ‫درېیمه څانګه‪ :‬د عدالت نړیواله محکمه‬
‫د ملتونو ټولنې د محکمې او د ملګرو ملتونو د محکمې پرتله‬
‫ګډ ټکې‪:‬‬
‫‪۱‬ـ د نړیوالو شخړو د حل په منظور جوړ سوي‬
‫‪۲‬ـ د دواړو محکمو د کار ماهیت قضایي چارې دي‬
‫‪۳‬ـ د دواړو محکمو دندې د دولتونو ترمنځ د اختالفاتو حل او فصل او د حقوقي‬
‫قضیو تفسیر دی‬
‫‪۴‬ـ د محکمې دروازې یوازي د دولتونو پرمخ خالصي دي‬
‫‪۵‬ـ یوازي نړیوالو سازمانونو ته مشورتي رایه ورکوي‬
‫‪۶‬ـ یوازي د دولتونو حقوقي قضیې څیړي او مشورې ورکوي‬
 ‫درېیمه څانګه‪ :‬د عدالت نړیواله محکمه‬
‫د ملتونو ټولنې د محکمې او د ملګرو ملتونو د محکمې پرتله‬
‫د اختالف ټکې‪:‬‬
‫‪۱‬ـ د عدالت نړیواله محکمه د ملګرو ملتونو له اصلي څانګو څخه ده چې اساسنامه‬
‫یې د منشور ضمیمه او نه بیلیدونکي برخه ده‪ .‬پداسې حال کې چې د ملتونو ټولنې‬
‫نړیواله عدالت محکمه د ټولنې جال ارګان او اساسنامه یې له میثاق څخه جال وه‪.‬‬
‫‪۲‬ـ د ملګرو ملتونو غړي په عین حال کې د نړیوالي محکمې غړي هم دي خو د‬
‫ملتونو ټولنې غړي د نړیوالي محکمې غړیتوب ندرلود‪.‬‬
‫‪ ۳‬ـ د ملتونو ټولنې محکمې څخه یوازې عمومي اسامبلې او شورا مشورې غوښتنه‬
‫کوالی سوی خو د ملګرو ملتونو له محکمې د عمومي اسامبلې او امنیت شورا‬
‫عالوه اصلي او فرعي ارګانونه هم کوالی سي‪.‬‬
 ‫درېیمه څانګه‪ :‬د عدالت نړیواله محکمه‬
‫د ملتونو ټولنې د محکمې او د ملګرو ملتونو د محکمې پرتله‬
‫د اختالف ټکې‪:‬‬
‫‪ ۴‬ـ د ملتونو ټولنې د محکمې د پریکړو پلي کول د محکوم علیه دولت په خوښه او‬
‫یا محکوم له دولت په ځواک پوري تړلي وې خو د ملګرو ملتونو د نړیوالي‬
‫محکمې له حکم څخه چې کوم هېواد سرغړونه کوي امنیت شورا یې په اړه اقدام‬
‫کوي‪\.‬‬
‫‪۵‬ـ پخوانۍ محکمې ‪ ۱۱‬دایمي قاضیان او ‪ ۴‬غیر دایمي قاضیان لرل پداسې حال‬
‫کې چې اوسنۍ محکمه ‪ ۱۵‬دایمي قاضیان لري‪.‬‬