‫کاربرد فنون آماری‪ ،‬کالیبراسیون و استاندارد در‬

‫آزمایشگاه‌های تحقیقاتی‬

‫توسط‪ :‬دکترمسعود لطیفیان‬

‫عضو هیأت علمی پژوهشکده تحقیقات خرما و میوه های گرمسیری‬
‫کشور‬
 ‫اهميت اندازه گيري‬
‫استانداردهاي مديريت اهميت خاصي براي تمام تجهيزات‬ ‫‪‬‬
‫آزمایشگاهی به ويژه تجهيزات اندازه گيري قايل هستند‬
‫علم از جايي شروع مي شود که اندازه گيري آغاز مي شود‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫تنها هنگامي که پديده اي را با ارقام بيان کنيم‪ ،‬مي توانيم آنرا‬ ‫‪‬‬
‫به صورت عملي بررسي کنيم‪.‬‬
‫بدون اندازه گيري امکان هيچ گونه پيشرفتي وجود ندارد‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫توان اندازه گيري معيار بسيار خوبي براي تعيين ميزان پيشرفت‬ ‫‪‬‬
‫يک جامعه است‪.‬‬
‫بدون اندازه گيري زندگي براي بشر امروزي ميسر نيست‪.‬‬ ‫‪‬‬
 ‫اصول اندازه گيري‬
‫وسيله اندازه گيري درست انتخاب شود‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫وسيله اندازه گيري درست نصب شود‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫وسيله اندازه گيري درست نگهداري شود‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫وسيله اندازه گيري درست بکار گرفته شود‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫وسيله اندازه گيري درست کاليبره شود‪.‬‬ ‫‪‬‬

 ‫تعريف اندازه گيري‬

‫به مجموعه عملياتي به منظور تعيين مقدار يک‬

‫‪.‬کميت‪ ،‬اندازه گيري مي گويند‬
 ‫بايد دانست‬

‫درهيچ زمينه علمي هيچ گونه پيشرفتي بدون اندازه گيري حاصل نمي شود‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫درهيچ اندازه گيري بدون ابزار مناسب ‪ ،‬نتيجه درستي حاصل نمي شود‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫بدون کاليبراسيون از هيچ ابزار اندازه گيري نتيجه درستي حاصل نمي شود‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫کاليبراسيون شرط الزم است ولي کافي نيست‪.‬‬ ‫‪‬‬

 ‫بخش اول‬
‫فنون آماری در آزمایشگاه‬ ‫‪‬‬
 ‫ شاخص های تمايل مرکزی‬
Central tendency parameter

‫ شاخص های پراکندگی‬

Dispersion parameter

9
 ‫شاخص های تمايل مرکزی‪ /‬ميانگين‬
‫( ‪) Mean , X‬‬

‫با جمع زدن همه مقادير يک مجموعه و تقسيم آن بر تعداد ‪،‬‬ ‫‪‬‬

‫بدست می آيد‪.‬‬
‫مثال ‪ :‬ميانگين اسپور در ‪ 100‬عدد حشره ‪ ....‬برابر است با ‪:‬‬ ‫‪‬‬

‫‪89 +74+96+.............+121+97+85‬‬
‫‪100‬‬ ‫= ‪85‬‬

‫‪10‬‬
 ‫شاخص های تمايل مرکزی‪ /‬ميانه‬
‫( ‪) Median‬‬
‫مقداری که مجموعه را به دو قسمت مساوی تقسيم میکند‪ .‬بطوريکه نيمی‬ ‫‪‬‬

‫از اعدادبيش از آن و نيمی ديگر کمتر از آن باشد‪.‬‬

‫برای محاسبه ميانه ابتدا اعداد بصورت صعودی منظم می شود‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫اگر تعداد مجموعه فرد باشدبا فرمول ‪ n+1/2‬محلی که ميانه‬ ‫‪‬‬

‫قرارمیگيرد‪ ،‬مشخص می شود‪.‬‬

‫اگر تعداد مجموعه زوج باشد ‪ ،‬ميانه بين دو عدد وسطی که از طريق‬ ‫‪‬‬

‫فرمولهای ‪ n/2‬و ‪ n/2 +1‬بدست می آيد ‪ ،‬قرار میگيرد‪.‬‬

‫‪11‬‬
‫مثال ‪:‬ميانه اسپور اندازه گيری شده در ‪ 11‬عدد حشره با نتايج زير‬ ‫‪‬‬

‫بروش زير محاسبه می شود ‪:‬‬

‫‪110‬و‪112‬و ‪115‬و‪ 115‬و ‪ 115‬و ‪118‬و ‪ 120‬و‪120‬و‪122‬و ‪124‬و‪126‬‬

‫‪N= 11‬‬
‫‪M= n+1/2 = 11+1 / 2 = 6‬‬
‫بنابراين نقطه ششم که غلظت ‪ 118‬اسپور در هر حشره است ميانه‬
‫بحساب می آيد‪.‬‬
‫‪12‬‬
 ‫شاخص های تمايل مرکزی‪ /‬نما‬
‫( ‪) Mode‬‬
‫عددی که در يک مجموعه بيش از همه تکرار می شود‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫در مثال قبلی با نتايج‬ ‫‪‬‬

‫‪110‬و‪112‬و ‪115‬و‪ 115‬و ‪ 115‬و ‪118‬و‪120‬و‪120‬و‪122‬و‪124‬و‪126‬‬

‫نما عبارت است از ‪ 115‬اسپور در حشره‬

‫‪13‬‬
 ‫ميانه ‪131‬‬
‫‪57‬‬ ‫نما‬
‫ميانگين ‪146‬‬

‫‪12‬‬

‫‪10‬‬

‫‪8‬‬

‫‪6‬‬

‫‪4‬‬

‫‪2‬‬ ‫‪Std. Dev = 106.17‬‬

‫‪Mean = 146.1‬‬

‫‪0‬‬ ‫‪N = 30.00‬‬

‫‪50.0‬‬ ‫‪150.0‬‬ ‫‪250.0‬‬ ‫‪350.0‬‬ ‫‪450.0‬‬
‫‪100.0‬‬ ‫‪200.0‬‬ ‫‪300.0‬‬ ‫‪400.0‬‬ ‫‪500.0‬‬

‫‪VAR00001‬‬
 ‫توزيع نرمال‬
‫‪Guassian distribution‬‬
‫وق^تی در يک مجموع^ه نت^ايج‬ ‫‪‬‬

‫بط^^ور قرين^^ه در اط^^راف‬

‫ميانگين پخش ش^ده باش^ند‪،‬‬
‫توزيع نرمال است‪.‬‬

‫در توزيع نرم^ال ميانگين‪،‬‬ ‫‪‬‬

‫ميان^ه و نم^ا ب^ر هم منطب^ق‬

‫هستند‪.‬‬
 ‫ميانه ‪66‬‬
‫‪65‬‬ ‫نما‬
‫ميانگين ‪65.7‬‬
‫‪8‬‬

‫‪6‬‬

‫‪4‬‬

‫‪2‬‬

‫‪Std. Dev = 5.53‬‬

‫‪Mean = 65.8‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪N = 30.00‬‬
‫‪55.0‬‬ ‫‪57.5‬‬ ‫‪60.0‬‬ ‫‪62.5‬‬ ‫‪65.0‬‬ ‫‪67.5‬‬ ‫‪70.0‬‬ ‫‪72.5‬‬ ‫‪75.0‬‬

‫‪VAR00001‬‬
17
 ‫شاخص های پراکندگی ‪ /‬دامنه‬

‫اختالف بيشترين و کمترين مقدار يک مجموعه‬ ‫‪‬‬

‫در مثال قبلی با نتايج‬ ‫‪‬‬

‫‪110‬و‪112‬و ‪115‬و‪ 115‬و ‪ 115‬و ‪ 118‬و ‪ 120‬و ‪ 120‬و ‪ 122‬و‬

‫‪ 124‬و ‪126‬‬

‫دامنه عبارتست از ‪ 16‬که از تفاضل ‪ 126‬و ‪ 110‬بدست می آيد‪.‬‬

‫‪18‬‬
 ‫شاخص های پراکندگی ‪ /‬واريانس‬

‫روشی برای محاسبه پراکندگی نتايج در اطراف ميانگين‬ ‫‪‬‬

‫‪∑( X‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪X‬‬ ‫)‬ ‫‪2‬‬

‫‪S2 =sqrt‬‬ ‫‪d‬‬

‫‪n-1‬‬
‫‪ Xd‬هر تک خوانده در گروه‬ ‫‪‬‬

‫‪ X‬ميانگين گروه‬ ‫‪‬‬

‫‪ S2‬واريانس‬ ‫‪‬‬

‫‪ n‬تعداد اعضای گروه‬ ‫‪‬‬

‫‪19‬‬
 ‫شاخص های پراکندگی ‪ /‬انحراف معيار‬
‫( ‪) Standard deviation‬‬

‫روشی برای محاسبه پراکندگی نتايج در اطراف ميانگين که با‬ ‫‪‬‬

‫نتايج گروه هم واحد بوده و از جذر واريانس بدست می آيد‪.‬‬

‫‪∑( X‬‬ ‫‪d‬‬ ‫‪- X )2‬‬

‫= ‪SD‬‬ ‫‪n-1‬‬

‫‪20‬‬
 ‫ضريب انحراف‬
‫(‪)Coefficient of variation /CV‬‬
‫بيان انحراف معيار نسبت به ميانگين‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫اين شاخص تصور بهتری از ميزان پراکندگی نتايج در‬ ‫‪‬‬

‫غلظت های مختلف در اختيار ما قرار می دهد‪.‬‬

‫‪CV % = SD× 100 / X‬‬

 ‫‪Standard deviation of duplicate‬‬

‫وقتی نمونه ها بصورت دوپليکه آزمايش می شوند‪،‬ميزان‬ ‫‪‬‬

‫اختالف آنها از طريق فرمول زير محاسبه می گردد‪:‬‬

‫√ =‪SD dup‬‬ ‫‪∑d2‬‬

‫‪2n‬‬
‫هر نمونه ای که اختالف آزمايش دوبل آن بيشتر از ‪ SD dup‬باشد‬
‫بايد مجددا آزمايش شود‪.‬‬
 ‫‪Accuracy of‬‬ ‫درستي اندازه گيري‬ ‫‪‬‬
‫‪measurement‬‬

‫نزديكي توافقي ميان نتيجه ي اندازه گيري و‬ ‫‪‬‬

‫مقدار واقعي اندازه ده‪.‬‬
‫يادآوري ‪" :‬درستي" مفهومي كيفي است‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫واژه ي "دقت" نبايد به جاي "درستي" به كار‬
‫رود‪.‬‬

‫گيري‪Bias of measurement‬‬ ‫گرايش اندازه‬ ‫‪‬‬

‫نزديكي ميان نتيجه ي اندازه گيري و مقدار‬ ‫‪‬‬

‫مرجع‪.‬‬
 ‫‪ ‬تكرارپذيري ‪Repeatability‬‬
‫نزديكي توافقي ميان نتايج اندازه گيري هاي پياپي كه تحت شرايط‬ ‫‪‬‬
‫يكسان اندازه گيري روي اندازه ده انجام مي شود‪.‬‬
‫شرايط تكرارپذيري يعني‪:‬‬ ‫‪‬‬

‫همان روند اندازه گيري‬ ‫‪‬‬

‫همان ناظر (اپراتور)‬ ‫‪‬‬

‫همان دستگاه اندازه گيري‪،‬‬ ‫‪‬‬

‫تحت همان شرايط به كارگيري‬

‫همان محل‬ ‫‪‬‬

‫تكرار در يك فاصله ي زماني كوتاه‪.‬‬ ‫‪‬‬

 ‫تجديدپذيري ‪Reproducibility‬‬ ‫‪‬‬

‫نزديكي توافقي ميان نتايج اندازه گيريهايي كه تحت شرايط تغيير يافته ي اندازه گيري‬ ‫‪‬‬
‫روي همان اندازه ده انجام مي شود‪ .‬شرايط تغيير يافته ممكن است شامل موارد زير‬
‫باشد‪:‬‬
‫اصل اندازه گيري‬ ‫‪‬‬

‫روش اندازه گيري‬ ‫‪‬‬

‫ناظر‬ ‫‪‬‬

‫دستگاه اندازه گيري‬ ‫‪‬‬

‫استاندارد مرجع‬ ‫‪‬‬

‫محل‬ ‫‪‬‬

‫شرايط به كارگيري‬ ‫‪‬‬

‫زمان‬ ‫‪‬‬
 ‫عدم قطعيت اندازه گيري ‪Uncertainty of measurement‬‬ ‫‪‬‬

‫‪ ‬پارامترهاي مربوط به نتيجه ي اندازه گيري مقاديري را مشخص مي كند كه‬

‫مي توان به طور منطقي به اندازه ده نسبت داد‪.‬‬
‫اندازهگيري نسبت داده مي‌شود و بر اساس آن‬
‫‌‬ ‫‪ ‬پارامتري است كه به نتيجه يك‬
‫پارامتر ‪ ،‬پراكندگي كه مي‌توان به آن كميت نسبت داد‪ ،‬مشخص مي‌گردد‪.‬‬
‫‪ ‬عدم قطعيت اندازه گيري عموما از مؤلفه هاي زيادي تشكيل مي شود‪ .‬برخي‬
‫از اين مؤلفه ها را ممكن است از روي توزيع آماري نتايج يك سلسله اندازه‬
‫گيري ارزيابي كرده با انحراف معيار تجربي مشخص نمود‪ .‬مؤلفه هاي ديگر‪،‬‬
‫كه آنها را نيز مي توان با انحراف معيار مشخص كرد‪ ،‬از روي توزيع هاي‬
‫احتمالي مفروض كه مبتني بر تجربه يا اطالعات ديگر است ارزيابي مي‬
‫شوند‪.‬‬
‫‪ ‬خطا(ي اندازه گيري) )‪Error (of measurement‬‬
‫نتيجه اندازه گيري منهاي مقدار واقعي اندازه ده‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫‪ ‬انحراف ‪Deviation‬‬
‫مقدار به دست آمده منهاي مقدار مرجع آن‬ ‫‪‬‬
 ‫‪ ‬خطاي تصادفي (نامعين) ‪Random Error‬‬
‫نتيجه اندازه گيري منهاي ميانگين نتايجي كه از انجام تعداد‬ ‫‪‬‬
‫نامحدودي اندازه گيري يك اندازه ده در شرايط تكرارپذير به دست‬
‫مي آيد‪.‬‬
‫خطاي تصادفي خودبخود بصورت تغيير نتايج اندازه‌گيريهاي‬ ‫‪‬‬
‫ميشود و ناشي ازپديده‌هاي آماري است ‪.‬‬ ‫متوالي يك كميت مشاهده ‌‬
‫نميگيرد و گاه مثبت و‬
‫اين خطا هميشه در سوي معيني صورت ‌‬ ‫‪‬‬
‫گاه منفي است‪.‬‬
‫خطاي تصادفي برابر است با خطاي كل منهاي خطاي سيستماتيك‪.‬‬ ‫‪‬‬
 ‫خطاي سيستماتيك (معين) ‪Systematic Error‬‬ ‫‪‬‬

‫ميانگين نتايج حاصل از انجام تعداد نامحدودي اندازه گيري يك اندازه ده در‬ ‫‪‬‬
‫شرايط تكرارپذير منهاي مقدار واقعي آن اندازه ده‪.‬‬
‫خطاي سيستماتيك معموال قابل تصحيح است و شامل ‪ :‬خطاي ذاتي تجهيزات ‪،‬‬ ‫‪‬‬
‫خطاي مرجع ‪ ،‬خطاي قرائت ‪ ،‬خطاي شرايط محيطي و ‪ ...‬ميباشد‪.‬‬
‫خطاي سيستماتيك و عوامل آن نيز همانند مقدار واقعي نميتوان به طور كامل‬ ‫‪‬‬
‫شناخت‪.‬‬
‫ضريب تصحيح ‪Correction Factor‬‬ ‫‪‬‬

‫عددي كه براي جبران خطاي سيستماتيك در نتيجه تصحيح نشده ي يك اندازه‬ ‫‪‬‬
‫گيري ضرب ميشود‪.‬‬
 ‫تعاريف – مشخصه هاي دستگاههاي اندازه‬
‫گيري‬
‫‪ ‬گستره نامي ‪Nominal Range‬‬
‫گسترهي نشان دهي دستگاه اندازه گيري كه با تنظيم ويژه ي‬ ‫‪‬‬
‫كنترلهاي آن قابل حصول است‪.‬‬
‫مثال‪ ،‬گستره ي نامي ‪0V‬تا ‪100V‬به صورت ‪100V‬بيان مي‬ ‫‪‬‬
‫شود‪.‬‬

‫‪ ‬پهنه ‪Span‬‬
‫قدر مطلق تفاضل دو حد گستره ي نامي‬ ‫‪‬‬

‫مثال‪ :‬براي گستره ي نامي ‪10V-‬تا ‪ ،10V+‬پهنه ‪20V‬است‪.‬‬ ‫‪‬‬

 ‫تعاريف – مشخصه هاي دستگاههاي اندازه گيري‬
‫(ادامه)‬
‫گستره ي اندازه گيري ‪Measuring Range‬‬ ‫‪‬‬

‫مجموعه ي مقاديري از اندازه ده كه انتظار مي رود خطاي دستگاه اندازه گيري براي‬ ‫‪‬‬
‫اين مجموعه در محدوده ي از پيش شده قرار گيرد‪.‬‬
‫شرايط حدي ‪Limiting Conditions‬‬ ‫‪‬‬

‫شرايطي مرزي كه الزم است دستگاه اندازه گيري بدون خراب شدن يا تنزل يافتن‬ ‫‪‬‬
‫مشخصه هاي اندازه شناختي معين هنگام كار تحت شرايط كاركرد اسمي خود تحمل‬
‫كند‪.‬‬

‫مشخصه ي پاسخ ‪Response characteristic‬‬ ‫‪‬‬

‫رابطه ي ميان هر عامل تحرك و پاسخ مربوط به آن در شرايط تعيين شده‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫مثال‪ :‬نيروي محركه (‪ )c.m.f‬ترموكوپل به صورت تابعي از دما كه اين رابطه‬ ‫‪‬‬
‫ممكن است به صورت معادله ي رياضي‪ ،‬جدول عددي يا نمودار بيان شود‪.‬‬
 ‫تعاريف – مشخصه هاي دستگاههاي اندازه گيري‬
‫(ادامه)‬

‫حساسيت ‪Sensitivity‬‬ ‫‪‬‬

‫نسبت تغييرات پاسخ دستگاه اندازه گيري به تغييرات متناظر در عامل تحريك‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫حساسيت عبارتست از كمترين ورودي كه به ازاي آن تغيير قابل مشخصي در‬ ‫‪‬‬
‫خروجي بوجود آيد‪.‬‬
‫هرچه ‪ >Δx Δy‬باشد حساسيت بيشتر است و برعكس‬ ‫‪‬‬

‫آستانه تشخيص دهي ‪Discrimination‬‬ ‫‪‬‬

‫بزرگترين تغيير آهسته و يك نواي عامل تحريك كه تغييري آشكار شدني در‬ ‫‪‬‬
‫پاسخ دستگاه اندازه گيري ايجاد نمي كند‪.‬‬
‫يادآوري‪ :‬آستانه ي تشخيص دهي ممكن است مثال به اصطكاك بستگي داشته‬ ‫‪‬‬
‫باشد‬
‫تعاريف – مشخصه هاي دستگاههاي اندازه گيري‬
‫(ادامه)‬
‫تعاريف – مشخصه هاي دستگاههاي اندازه گيري‬
‫(ادامه)‬

‫باند مرده (پهنك سكوت)‬ ‫‪‬‬

‫‪Dead band‬‬
‫بيش ت^رين فاص^له يي ك^ه مي ت^وان‬ ‫‪‬‬
‫عام^ل تح^رك را در دو جهت تغيير‬
‫داد بي آن ك^^^ه تغييري در پاس^^^خ‬
‫دستگاه اندازه گيري حاصل شود‪.‬‬
‫يادآوري ‪ :‬پهن^^^ك س^^^كوت ممكن‬ ‫‪‬‬
‫اس^ت ب^ه س^رعت تغييرات بس^تگي‬
‫داشته باشد‬
‫تعاريف – مشخصه هاي دستگاههاي اندازه گيري‬
‫(ادامه)‬

‫‪ ‬پايداري ‪Stability‬‬
‫توانايي دستگاه اندازه گيري در ثابت نگه داشتن مشخصه هاي‬ ‫‪‬‬
‫اندازه شناختي خود نسبت به زمان‬
‫تعاريف – مشخصه هاي دستگاههاي اندازه گيري‬
‫(ادامه)‬
‫رانش ‪Drift‬‬ ‫‪‬‬

‫تغيير آهسته ي مشخصه ي اندازه شناختي دستگاه اندازه گيري‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫حدود خطاي مجاز (دستگاه اندازه گيري) ‪Limits of‬‬ ‫‪‬‬

‫‪permissible error‬‬
‫مقادير كرانه يي خطا كه در مشخصات و مقررات و امثال آن براي دستگاه‬ ‫‪‬‬
‫اندازه گيري معيني مجاز شمرده مي شود‪.‬‬

‫خطاي ذاتي (دستگاه اندازه گيري) ‪Intrinsic error(of a‬‬ ‫‪‬‬

‫)‪measuring Instru.‬‬
‫خطاي دستگاه اندازه گيري كه تحت شرايط مرجع به دست مي آيد‪.‬‬ ‫‪‬‬
 ‫تعاريف – استانداردهاي اندازه گيري‬

‫‪ ‬در علم و فن آوري‪ ،‬واژه ي انگليسي ‪(standard‬معادل‬

‫‪norm‬در فرانسه) با دو معناي متفاوت به كار مي رود‪.‬‬
‫‪ ‬يك معناي آن استانداردهاي فني مدون‪ ،‬مشخصه ها‪ ،‬توصيه هاي‬
‫فني يا مدارك نوشته شده مشابهي است كه مورد پذيرش گستره‬
‫قرار دارند‬
‫‪ ‬معناي ديگر آن استاندارد اندازه گيري است (كه در فرانسه به‬
‫آن‪ etalon‬مي گويند‪).‬‬
‫‪ ‬در اين استاندارد صرفا معناي دوم مورد نظر است و براي‬
‫كوتاهي كالم‪ ،‬صفت "اندازه گيري" عموما حذف شده است‪.‬‬
 ‫تعاريف – استانداردهاي اندازه گيري‬
‫(ادامه)‬

‫استاندارد (‪ -‬اندازه گيري) (‪Standard , )measurement‬‬ ‫‪‬‬

‫‪Etalon‬‬
‫سنجه ي مادي‪ ،‬دستگاه اندازه گيري‪ ،‬ماده مرجع يا سيستم اندازه گيري كه‬ ‫‪‬‬
‫هدف آن تعريف‪ ،‬تحقيق‪ ،‬ابقا يا باز توليد يكاي يك كميت يا مقداري (يا‬
‫مقاديري) از آن است كه به عنوان مرجع به كار گرفته مي شود‪.‬‬
 ‫تعاريف – استانداردهاي اندازه گيري‬
‫(ادامه)‬

‫‪ ‬دسته بندي استانداردهاي‬

‫اندازه گيري‬
‫به لحاظ درجه كيفيت‬ ‫‪‬‬

‫‪ o‬استاندارد اوليه‬
‫به لحاظ منطقه اعتبار‬ ‫‪‬‬
‫‪ o‬استاندارد ثانويه‬
‫‪ o‬استاندارد بين المللي‬
‫‪ o‬استاندارد مرجع‬
‫‪ o‬استاندارد منطقه اي‬
‫‪ o‬استاندارد كاري‬
‫‪ o‬استاندارد ملي‬
‫‪ o‬استاندارد آزمایشگاهی‬
 ‫تعاريف – استانداردهاي اندازه گيري‬
‫(ادامه)‬

‫استاندارد بين المللي (‪ -‬اندازه گيري) ‪international standard‬‬ ‫‪‬‬

‫استانداردي كه در توافق بين المللي به عنوان مبنا براي كميتي به رسميت شناخته مي شود تا‬ ‫‪‬‬
‫براي مشخص شدن مقادير ساير استانداردهاي كميت مورد نظر در سطح جهاني به كار گرفته‬
‫شود‪.‬‬
‫استاندارد ملي (‪ -‬اندازه گيري) )‪national (measurement‬‬ ‫‪‬‬
‫‪standard‬‬
‫استانداردي كه در يك تصميم گيري ملي به عنوان مبنا براي كميتي به رسميت شناخته مي شود‬ ‫‪‬‬
‫تا براي مشخص شدن مقادير ساير استانداردهاي كميت هاي مورد نظر در سطح كشور به كار‬
‫گرفته شود‪.‬‬
‫استاندارد اوليه ‪primary standard‬‬ ‫‪‬‬

‫استانداردي كه معلوم شده است يا عموما تصديق مي شود كه باالترين كيفيت اندازه شناختي را‬ ‫‪‬‬
‫دارد و مقدار آن بدون مقايسه با ساير استانداردهاي همان كميت پذيرفته مي شود‪.‬‬
‫يادآوري‪ :‬مفهوم استاندارد اوليه براي كميتهاي اصلي و كميتهاي فرعي به يك اندازه معتبر است‬ ‫‪‬‬
 ‫تعاريف – استانداردهاي اندازه گيري‬
‫(ادامه)‬
‫استاندارد ثانويه ‪secondary standard‬‬ ‫‪‬‬

‫استانداردي كه مقدار آن در مقايسه با استاندارد اوليه ي همان كميت مشخص‬ ‫‪‬‬

‫مي شود‪.‬‬
‫استاندارد مرجع ‪reference standard‬‬ ‫‪‬‬

‫استانداردي كه عموما باالترين كيفيت اندازه شناختي را در يك مكان معين يا‬ ‫‪‬‬
‫يك سازمان معين دارد و اندازه گيري ها از آن ناشي مي شود‪.‬‬
‫استاندارد كاري ‪working standard‬‬ ‫‪‬‬

‫استانداردي كه به روال عادي براي كاليبره كردن يا بررسي سنجه هاي مادي‪،‬‬ ‫‪‬‬
‫دستگاههاي اندازه گيري يا مواد مرجع به كار مي رود‪.‬‬
‫يادآوري‪ :‬استاندارد كاري معموال با استاندارد مرجع كاليبره مي شود‬ ‫‪‬‬
‫تعاريف – استانداردهاي اندازه گيري‬
‫(ادامه)‬
 ‫تعاريف – استانداردهاي اندازه گيري‬
‫(ادامه)‬

‫قابليت رديابي ‪Traceability‬‬ ‫‪‬‬

‫قابليت ارتباط دادن مقدار يك استاندارد يا نتيجه ي يك اندازه گيري با مرجع‬ ‫‪‬‬
‫هاي ملي يا بين المللي از طريق زنجيره ي پيوسته ي مقايسه ها كه همگي عدم‬
‫قطعيتي معين دارند‪.‬‬
‫يادآوري‪ :‬زنجيره ي ناگسسته ي مقايسه ها را زنجيره ي رديابي گويند‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫سنجه مادي ‪Material Measure‬‬ ‫‪‬‬

‫وسيله يي كه‪ ،‬همواره در زمان به كارگيري آن‪ ،‬يك يا چند مقدار معلوم از‬ ‫‪‬‬
‫كميتي معين را ايجاد يا ارائه مي كند‪.‬‬
‫مثال‪ :‬وزنه؛ پيمانه حجم؛ مقاومت الكتريكي استاندارد؛ بلوك سنجه؛ مولد‬ ‫‪‬‬
‫سيگنال استاندارد؛ ماده مرجع‬
 ‫تعاريف – استانداردهاي اندازه گيري‬
‫(ادامه)‬
‫ماده مرجع )‪Reference Material (RM‬‬ ‫‪‬‬

‫ماده يا جسمي كه مقادير يك يا چند خصوصيت آن به اندازه ي كافي همگن و تثبيت شده است‬ ‫‪‬‬
‫تا براي كاليبراسيون يك دستگاه‪ ،‬ارزيابي يك روش اندازه گيري يا تعيين مقدار براي مواد به‬
‫كار رود‪.‬‬
‫يادآوري‪ :‬ماده ي مرجع ممكن است به شكل گاز‪ ،‬مايع‪ ،‬جامد‪ ،‬خالص يا مخلوط باشد‬ ‫‪‬‬

‫مثال‪ :‬آب براي كاليبره ي گران روي سنج ها ‪ ،‬رنگ كبود به عنوان سنجه ي كاليبراسيون‬ ‫‪‬‬
‫ظرفيت گرمايي در گرماسنجي به كار مي روند‪.‬‬
‫ماده مرجع گواهي شده )‪Certified Reference Material (CRM‬‬ ‫‪‬‬

‫ماده ي مرجعي‪ ،‬همراه با گواهي نامه‪ ،‬كه مقادير يك يا چند خصوصيت آن به روشي تأييد‬ ‫‪‬‬
‫شده است كه قابليت رديابي را تا تحقق درست يكايي كه اين مقادير بر حسب آن بيان مي شوند‬
‫محرز مي سازد‪ ،‬و هر يك از مقادير تأييد شده ي اين ماده ي مرجع با عدم قطعيتي در سطح‬
‫اطمينان قيد شده همراه است‬
 ‫عدم قطعيت اندازه گيري‬

‫روشهاي انتخاب دستگاه اندازه گيري‬ ‫‪‬‬

‫‪ ‬روش ريزنمايي ‪Resolution‬‬

‫‪Tol.‬ريزنمايي دستگاه اندازه گيري ≤ (‪)0.1‬‬
‫يعني ريزنمايي دستگاه اندازه گيري بايد بتواند تلرانس را به ‪ 10‬قسمت تقسيم‬
‫نمايد‬

‫روش عدم قطعيت ‪Uncertainty‬‬ ‫‪‬‬

‫‪Tol.‬عدم قطعيت اندازه گيري ≤ (‪)0.2 – 0.1‬‬

‫توسط اين روش هيچ نمونه درستی رد نميشود و هيچ قطعه معيوبي قبول‬
‫نميشود‬
 ‫عدم قطعيت اندازه گيري‬
‫عدم قطعيت چيست‬ ‫‪‬‬

‫عدم قطعيت يك عامل همراه با نتيجه اندازه گيري است كه محدوده مقاديري را‬ ‫‪‬‬
‫و مقدار‬ ‫معين ميكند كه نتيجه اندازه گيري ميتواند داشته باشد ‪x  U 95%‬‬
‫آن نشاندهنده سطح اطميناني است كه مقدار واقعي مورد اندازه گيري شده در‬
‫محدوده تعيين شده قرار ميگيرد‬
‫عدم قطعيت چرا مهم است‬ ‫‪‬‬

‫‪ ‬عدم قطعيت نمود كمي كيفيت نتيجه اندازه گيري است‪ .‬يعني “ تا چه حد نتيجه‬
‫اندازه گيري نشاندهنده مقدار واقعي مورد اندازه گيري شده است‬
‫‪ ‬عدم قطعيت بصورت ‪ ±‬يك مقدار يعني فاصله اي در اطراف نتيجه اندازه گيري‬
‫بيان ميگردد‬
‫عدم قطعيت يك جزء غير قابل اجتناب در اندازه گيري است و زماني بسيار مهم‬
‫ميشود كه نتايج اندازه گيري نزديك حدود مشخصه باشد‬
‫عدم قطعيت اندازه گيري (ادامه)‬
‫عدم قطعيت اندازه گيري (ادامه)‬
‫عدم قطعيت اندازه گيري (ادامه)‬
‫عدم قطعيت اندازه گيري (ادامه)‬
‫عدم قطعيت اندازه گيري (ادامه)‬
‫عدم قطعيت اندازه گيري (ادامه)‬
 ‫‪ .1‬عدم قطعيت اندازه گيري (ادامه)‬
‫عدم قطعيت استاندارد ‪Standard Uncertainty‬‬ ‫‪‬‬

‫اندازهگيري ‪ ،‬بصورت يك انحراف استاندارد بيان‬

‫‌‬ ‫اگر عدم قطعيت نتايج‬ ‫‪‬‬
‫شود ‪ ،‬به آن عدم قطعيت استاندارد مي‌گويند و با ‪ u‬نشان داده مي‌شود‪.‬‬

‫عدم قطعيت استاندارد نوع ‪A‬‬ ‫‪‬‬

‫اندازهگيري با كمك تحليل آماري بر روي يك سري از مشاهدات ‪،‬‬

‫‌‬ ‫عدم قطعيت‬ ‫‪‬‬
‫محاسبه مي‌شود‪.‬‬

‫عدم قطعيت استاندارد نوع ‪B‬‬ ‫‪‬‬

‫اندازهگيري بر اساس اطالعاتي به جز تحليل آماري بر روي‬

‫‌‬ ‫عدم قطعيت‬ ‫‪‬‬
‫مشاهدات ‪ ،‬برآورد مي‌شود ‪.‬‬
 ‫عدم قطعيت اندازه گيري (ادامه)‬

‫عدم قطعيت استاندارد مركب ‪Combined standard uncertainty‬‬ ‫‪‬‬

‫عبارتست از ريشه دوم مجموع مربعات عدم قطعيتهائي كه بر روي نتيجه نهائي‬ ‫‪‬‬
‫ميباشد ‪.‬‬
‫اندازه‌گيري ‪ ،‬موثر ‌‬

‫عدم قطعيت بسط‌يافته ‪Expanded Uncertainty‬‬ ‫‪‬‬

‫ميكند ‪ ،‬بطوريكه نتايج اندازه‌گيري بصورت‬

‫كميتي است كه يك حدود عددي را تعريف ‌‬ ‫‪‬‬
‫ميگيرد و با ‪ U‬نشان داده ‌‬
‫ميشود‬ ‫مستدل و با يك سطح اطمينان باال در آن حدود قرار ‌‬

‫ضريب همپوشاني ‪Coverage factor‬‬ ‫‪‬‬

‫يك فاكتور عددي است كه جهت بدست آوردن عدم قطعيت بسط‌يافته ‪ ،‬در عدم قطعيت‬ ‫‪‬‬
‫ميشود‬
‫استاندارد مركب ضرب ‌‬
 ‫عدم قطعيت اندازه گيري (ادامه)‬

‫‪ ‬توزيع احتمال ‪Probability Distribution‬‬

‫تابعي است كه احتمال مساوي بودن يك متغير تصادفي با يك عدد‬ ‫‪‬‬
‫فرضي ‪ ،‬يا متعلق بودن آن به يك مجموعه اعداد را بيان كند ‪.‬‬
 ‫عدم قطعيت اندازه گيري (ادامه)‬
‫عوامل ايجاد كننده عدم قطعيت‬ ‫‪‬‬
‫عوامل تصادفي (خطاي تصادفي)‪ :‬كه در تكرار اندازه گيري نمايان ميشود‬ ‫‪‬‬

‫عوامل سيستماتيك (خطاي سيستماتيك)‪:‬‬ ‫‪‬‬

‫‪ ‬عوام^ل محيطي ‪ :‬مانن^د ‪ ،‬دم^ا ‪ ،‬رط^وبت ‪ ،‬گ^رد وغب^ار ‪ ،‬فش^ار ‪ ،‬تغييرات جريان و‬
‫ولتاژ منبع تغذيه ‪ ،‬شتاب جاذبه زمين ‪ ،‬جريان هوا و …‬
‫‪ ‬عوام^^^ل مرب^^^وط ب^^^ه اس^^^تانداردهاي مرج^^^ع‪ :‬مانن^^^د ع^^^دم قطعيت كاليبراس^^^يون‬
‫نمونهه^اي ش^اهد و تغييرات دراز م^دت در ابع^اد يا خ^واص‬ ‫‌‬ ‫اس^تانداردهاي مرج^ع و‬
‫آنها‪.‬‬
‫^دازهگيري‪ :‬مانن^د گ^رايش (‪ ، )Bias‬تفكيك پ^ذيري ‪،‬‬
‫‪ ‬عوام^ل مرب^وط ب^ه دس^تگاههاي ان ‌‬
‫عدم قطعيت كاليبراسيون و …‬
‫‪ ‬عوام^ل مرب^وط ب^ه ريزنم^ائي (‪ )Resolution‬دس^تگاه ان ‌‬
‫^دازهگيري‪ :‬ك^ه بعلت عم^ل‬
‫گرد كردن اعداد بوجود مي‌آيد‪.‬‬
‫اندازهگيري‪ :‬مانند خطاي فيكسچرينگ ‪ ،‬نيروهاي اعمالي‬ ‫‌‬ ‫‪ ‬عوامل مربوط به روش‬
 ‫عدم قطعيت اندازه گيري (ادامه)‬
‫عوامل محاسباتي عدم قطعيت‬ ‫‪‬‬

‫عوامل تصادفي‪ :‬توسط فرمول آماري “ انحراف معيار استاندارد” واريانس‬ ‫‪‬‬
‫‪S‬‬ ‫تكرار اندازه گيري محاسبه ميشود‬
‫‪ X  x ‬‬
‫‪n‬‬ ‫)‪( x‬‬
‫‪i‬‬
‫‪S‬‬
‫‪2‬‬
‫‪‬‬ ‫)‪( x‬‬
‫‪n‬‬
‫‪S( x) ‬‬ ‫‪i 1‬‬
‫‪n 1‬‬

‫عوامل تخميني عدم قطعيت‬ ‫‪‬‬

‫عوامل سيستماتيك‪ :‬احتمال توزيع دانسيته اين عوامل بر پايه تخمينهاي آماري‬ ‫‪‬‬
‫تخمين زده ميشود‬
‫• توزيع نرمال با ضريب همپوشاني ‪ ( 2‬براي سطوح اطمينان ‪) %95‬‬
‫• توزيع مثلثي با ضريب همپوشاني ‪2 2.449‬يعني‬
‫• توزيع مستطيلي با ضريب همپوشاني ‪3 1.732‬‬
‫يعني‬
‫‪6‬‬
‫• توزيع ‪ U‬شكل با ضريب همپوشاني ‪ 1.414‬يعني‬
‫عدم قطعيت اندازه گيري (ادامه)‬
‫عدم قطعيت اندازه گيري (ادامه)‬
‫عدم قطعيت اندازه گيري (ادامه)‬
‫عدم قطعيت اندازه گيري (ادامه)‬
 ‫عدم قطعيت اندازه گيري (ادامه)‬

‫‪ ‬مثال‪ :1‬براي كوليس ديجيتال ‪ 150‬ميليمتر با ريزنمائي‬

‫(‪0.01mm ، )Resolution‬‬
‫عدم قطعيت اندازه گيري (ادامه)‬
 ‫بخش دوم‬
‫کالیبراسیون دستگاههای آزمایشگاهی‬ ‫‪‬‬
 ‫مقدمه( ادامه)‬
‫هر دس^تگاه ويژگيه^اي ف^ني و ويژگيه^اي ان^دازه ش^ناختي خ^ود را‬ ‫‪‬‬
‫دارد‪ .‬ب^ا ت^وج^ه ب^ه ا^ينك^ه ^دس^تيا^بي ب^ه ك^يفيت برت^ر ا^ز طريق ا^نج^ام‬
‫آزم^ونه^ا و ان^دازه گ^يري ^ها^ي مطم^ئن ارزيابي مي^ گ^ردد ‪ ،‬اين بحث‬
‫ن چگون^ه ان^دازه گ^يري‬ ‫^مط^رح مي ش^ود ك^ه ان^دازه گ^يري م^طمئ ^‬
‫مي ب^اش^د ^؟ آيا^ ن^و ب^ودن تجه^يزات يا ^اس^ت^فاد^ه از تكن^ول^وژي ^جديد‬
‫دس^تگاهي ‪ ،‬مي توا^ند منج ^ر به ^اندازه گيري مطم^ئن شو^د‪.‬‬
‫پاس^خ اينس^ت ك^ه تنه^ا كاليبراس^يون ص^حيح و دوره اي ب^ه نت^ايج‬
‫خ^ر^وجي د^س^تگاهها^ كيفيت مي بخش^د‪ .‬ب^ا ^انج^ا^م كال^يبراس^يون ب^ه‬
‫د^نب^ال يا^فتن ^و^يژگيه^اي ^ان^دازه ش^نا^خت^ي دس^ت^گاه ^هس^تيم ت^ا د^ر ص^ورت‬
‫نياز اص^الحات ^الزم ر^ا انج^ام دهيم‪ .‬اغ^لب اس^ت^اندارد^هاي م^ديريت‬
‫ش الز^ام^ا^ت ف^ني ‪ ،‬از كا^ليبراس^يون ت^جه^يز^ات^ ن^ام ب^رد^ه‬
‫كيفيت د^ر بخ ^‬
‫و آنرا الزام نموده اند‪.‬‬
 ‫مقدمه (ادامه)‬

‫استانداردهاي مديريت اهميت خاصي براي تمام تجهيزات آزمایشگاه به ويژه تجهيزات‬
‫اندازه گيري قايل هستند‪.‬‬

‫به عنوان مثال در بند ‪ 6-7‬استاندارد ‪ ISO 9000‬آمده است‬

‫هنگامي که حصول اطمينان از نتايج معتبر مورد نياز است تجهيزات اندازه گيري بايد‪:‬‬
‫الف‪ :‬در فواصل مشخص يا پيش از استفاده مورد کاليبراسيون يا تصديق در برابر‬
‫استانداردهاي اندازه گيري قرار گيرند که قابليت رديابي تا استانداردهاي ملي و بين‬
‫المللي را داشته باشند؛هنگامي که چنين استانداردهايي موجود نيستند مبنايي که براي‬
‫کاليبراسيون يا تصديق‬
‫مورد استفاده قرار مي گيرد بايد ثبت شود‪.‬‬
 ‫ب) بر حسب نياز تنظيم و تنظيم مجدد گردند‪.‬‬
‫ج) مورد شناسايي قرار گرفته باشند تا وضعيت كاليبراسيون‬
‫آنها بتواند قابل تعيين باشد‪.‬‬
‫د)در برابر تنظيماتي كه نتايج اندازه گيري را نامعتبر مي كند‬
‫محافظت گردند‪.‬‬
‫ه) در برابر آسيب وخرابي در طي جابجايي‪،‬تعمير و‬
‫نگهداري و انبارش محافظت گردند‪.‬‬
 ‫‪calibration‬‬ ‫كاليبراسيون‬

‫مجموعه عملياتي كه تحت شرايط مشخص ميان نشان دهي يك دستگاه يا سيستم‬
‫اندازه گيري يا مقدار يك سنجه مادي يا ماده مرجع و مقدار متناظر آن كه از‬
‫استانداردهاي اندازه گيري حاصل مي شود‪ ،‬رابطه اي برقرار ميكند‪.‬‬
‫‪.‬‬

‫کاليبراسيون اجازه مي دهد که ميزان تصحيح الزم را نسبت به نشاندهي تعيين‬

‫کنيم ‪ .‬با کاليبراسيون ممکن است خواص اندازه شناختي ديگري نظير اثر‬
‫کميتهاي تاثير گذار نيز تعيين شود‪ .‬در واقع كاليبراسيون ويژگيهاي كارآمدي‬
‫دستگاه يا مواد مرجع را بوسيله انجام مقايسات مستقيم‬
‫مشخص مي كند‪.‬‬
 ‫ضرورت كاليبراسيون‬

‫كاليبراسيون در واقع ايجاد نظامي موثر به منظور كنترل‬

‫صحت و دقت پارامترهاي مترولوژيكي دستگاه هاي آزمون و‬
‫وسايل اندازه گيري و كليه تجهيزاتي است كه عملكرد آنها بر‬
‫كيفيت فرايند تاثير گذار مي باشد كه به منظور اطمينان از‬
‫تطابق اندازه گيريهاي انجام شده با استانداردهاي جهاني‬
‫مورد استفاده قرار ميگيرد‪.‬‬
 ‫كدام دستگاهها بايد کاليبره شوند‬

‫هر وسيله اي که براي اندازه گيري به کار مي رود و در روشهاي اجرايي به استفاده از‬
‫آن اشاره شده است‪ ،‬نياز به تعيين صحت و دقت يا کاليبراسيون دارد‪.‬‬

‫دستگاههاي اندازه گيري بايد به طور دوره اي كاليبره شوند‪ .‬گذشت زمان ‪ ،‬فرسودگي ‪،‬‬
‫حوادث غير قابل پيش بيني ‪ ،‬باعث مي شوند تا قابليت رديابي نتايج آنها تا‬
‫استانداردها زير سوال رفته و نيازمند تاييد مجدد باشند‪ .‬براي تجهيزات كاليبره شده‬
‫گواهي كاليبراسيون صادر شده و ضميمه دستگاه مي گردد‪.‬‬
‫كاليبره كردن تمام تجهيزات الزم نيست ‪ .‬برخي از آنها ممكن است صرفا به عنوان‬
‫نشان دهنده مورد استفاده قرار گيرند‪ .‬انواع ديگر تجهيزات ممكن است به عنوان‬
‫ابزار تشخيصي و آشكارسازي به كار بروند‪ .‬هر گاه وسيله اي براي تعيين قابليت‬
‫پذيرش محصول و يا عوامل موثر در فرايند آزمون مورد استفاده قرار نگيرد‬
‫كاليبراسيون آن ضرورت ندارد‪.‬‬
 ‫اهداف اصلي كاليبراسيون‬
‫اهداف اصلي كاليبراسيون‬

‫‪ -1‬براي اطمينان از قرائت هايي كه از دستگاه صورت مي‬

‫گيرد ‪ -2 .‬براي تعيين درستي مقادير خوانده شده از دستگاه‪.‬‬
‫‪ -3‬براي استقرار قابليت رديابي دستگاه به استانداردهاي‬
‫مرجع‬
‫(هدف نهايي كاليبراسيون برقراري قابليت رديابي عنوان‬
‫شده است‪).‬‬
 ‫‪traceability‬‬ ‫قابليت رديابي‬

‫مهمترين ويژگي كه يك اندازه گيري بايد داشته باشد وجود قابليت رديابي‬
‫نتايج آن تا استانداردهاي ملي و سپس بين المللي مي باشد‪.‬‬

‫وقتي سطح اطمينان و عدم قطعيت كليه اندازه گيري ها بيان شود درستي‬
‫و‬
‫دقت نتايج اندازه گيري تضمين مي گردد‪.‬‬
‫قابليت رديابي قابليت ارتباط دادن مقدار يك استاندارد يا نتيجه يك اندازه‬
‫گيري با مرجع هاي ملي يا بين المللي از طريق زنجيره پيوسته‬
‫مقايسه ها كه همگي عدم قطعيتي معين دارند‪.‬‬
‫كاليبراسيون تنها راه برقراري قابليت رديابي مي باشد‪.‬‬
 ‫استقرار قابليت رديابي نتايج اندازه گيري (در كاليبراسيون)‬
‫‪ ‬بوسيله تعيين نام دستگاه مرجع كاليبراسيون و عدم قطعيت آن‬
‫محاسبه اعالم عدم قطعيت اندازه گيري براي نتايج كاليبراسيون‬
‫و نيز بيان شرايط محيطي اثر گذار بر نتيجه اندازه گيري‬
‫قابليت رديابي نتايج كاليبراسيون استقرار مي يابد‪.‬‬
‫‪.‬‬
 ‫دستاوردهاي کاليبراسيون‬

‫به دست آوردن نتايج درست و صحيح در اندازه گيري‬ ‫‪‬‬

‫کاهش هزينه و دوباره کاري‬ ‫‪‬‬

‫بهره وري بيشتر‬ ‫‪‬‬

‫جوابگويي در صحیح فرضیات‬ ‫‪‬‬

‫يکي از نيازهاي اخذ گواهي هاي استانداردهاي‬ ‫‪‬‬

‫مديريت‬
‫جلوگيري از تضييع حقوق مصرف کننده علم‬ ‫‪‬‬
 ‫به طور خالصه‬

‫کاليبراسيون تعيين خطاست‬

 ‫مراحل اقدام براي کاليبراسيون‬
‫کد گذاري تجهيزات اندازه گيري و تهيه شناسنامه و ليست آنها‬ ‫‪.1‬‬

‫طبقه بندي تجهيزات اندازه گيري از نظر کاليبراسيون‬ ‫‪.2‬‬

‫تعيين دوره تناوب کاليبراسيون‬ ‫‪.3‬‬

‫تعيين حد مجاز خطا‬ ‫‪.4‬‬

‫انتخاب کاليبره کننده‬ ‫‪.5‬‬

‫کاليبراسيون ( عمليات کاليبراسيون‪ ،‬تعيين خطاي تجهيز‪ ،‬صدور‬ ‫‪.6‬‬

‫گواهي و برچسب کاليبراسيون‪ ،‬نصب برچسب کاليبراسيون)‬

‫اعمال نتايج کاليبراسيون‬ ‫‪.7‬‬

‫ثبت و حفظ و نگهداري سوابق کاليبراسيون‬ ‫‪.8‬‬

 ‫مراحل اقدام براي کاليبراسيون‬
‫‪ .1‬کد گذاري تجهيزات اندازه گيري و تهيه شناسنامه و ليست آنها‬

‫تمام تجهيزات اندازه گيري بايد وارد يک ليست شده و به هر‬

‫‪ .‬يک کد يا مشخصه اي داده شود‬
‫کد بايد به گونه اي باشد که بتوان بدون احتمال خطا تجهيز را‬
‫‪ .‬شناسايي کرد‬
‫‪ .‬براي هر تجهيز اندازه گيري شناسنامه تهيه کرد‬
 ‫مراحل اقدام براي کاليبراسيون‬
‫‪ -2‬طبقه بندي تجهيزات از نظر کاليبراسيون‬

‫‪ –1‬تجهيزاتي که اندازه گير نبوده و نياز به کاليبراسيون ندارند ‪.‬‬

‫مانند کلني کانتر ‪ ،‬آب مقطر گير ‪ ،‬هيتر بدون دماسنج ‪ ،‬همزن‬
‫مغناطيسي و‬
‫بن ماري جوش در اين گروه قرار دارند‪..‬‬
‫‪ –2‬تجهيزاتي که هر بار قبل از استفاده بايد توسط کاربر کاليبره‬
‫شوند ‪ .‬در اين گروه مي توان از دستگاه هاي ‪ PH‬متر نام‬
‫برد ‪ .‬کاربر بايد دوره آموزشي کاليبراسيون و کنترل کيفي اين‬
‫گونه تجهيزات را‬
‫بگذراند‪.‬‬
 ‫مراحل اقدام براي کاليبراسيون‬
‫‪ -2‬طبقه بندي تجهيزات از نظر کاليبراسيون‬

‫‪ –3‬تجهيزاتي که بايد توسط واحد هاي مورد تائيد موسسه‬

‫استاندارد و تحقيقات صنعتي ايران کاليبره شوند ‪ .‬ترازو‬
‫اتوکالو‪ ،‬وسايل حجم سنجي‪ ،‬انکوباتور و فور نمونه هايي‬
‫هستند که در اين‬
‫گروه قرار دارند ‪.‬‬
 ‫مراحل اقدام براي کاليبراسيون‬
‫‪ -3‬تعيين دوره تناوب کاليبراسيون‬

‫عوامل زيادي در تعيين اين زمان موثرند که مهمترين آنها‬

‫‪:‬عبارتند از‬

‫نوع تجهيز ‪1-‬‬

‫پيشنهاد و توصيه سازنده ‪2-‬‬
‫اطالعات مربوط به روند تغييرات مقادير بدست آمده از ‪3-‬‬
‫سوي کاليبراسيون‬
‫شرايط تعمير و نگهداري تجهيز ‪4-‬‬
 ‫مراحل اقدام براي کاليبراسيون‬

‫‪ -3‬تعيين دوره تناوب کاليبراسيون (ادامه)‬

‫طول زمان و تعداد دفعات استفاده از تجهيز ‪5-‬‬

‫شرايط محيطي کار ( دما ‪ ،‬رطوبت ‪ ،‬ارتعاش و غيره ) ‪6-‬‬
‫دقت اندازه گيري مورد نظر ‪7-‬‬
‫هزينه کاليبراسيون ‪8-‬‬
 ‫مراحل اقدام براي کاليبراسيون‬

‫‪ -4‬تعيين حد مجاز خطاي تجهيز‬

‫حد مج^از خط^ا بس^تگي ب^ه اس^تاندارد مربوط^ه و روش ک^ار دارد و‬
‫اگ^ر روش^ي فاق^د ح^د مج^از خط^ا باش^د کام^ل نيس^ت و بايد يک‬
‫مقام مسئول با ارائه دليل حد مجاز را تعيين کند ‪.‬‬
‫اگ^ر از يک دس^تگاه ب^راي چن^دين روش اس^تفاده مي ش^ود ‪.‬‬
‫کوچک^ترين خط^اي مج^از بعن^وان ح^د مج^از خط^ا محس^وب مي‬
‫شود ‪.‬‬
 ‫مراحل اقدام براي کاليبراسيون‬

‫‪ -5‬معيارهاي انتخاب کاليبره کننده‬

‫‪ -6‬داشتن مجوز کاليبراسيون معتبر‬ ‫نوع کميت ‪1-‬‬

‫‪ -7‬تخصص کاليبره کننده‬ ‫نوع تجهيز ‪2-‬‬
‫‪ -8‬تجربه و شهرت کاليبره کننده‬ ‫حد مجاز خطا ‪3-‬‬
‫‪ -9‬نحوه همکاري کاليبره کننده‬ ‫هزينه کاليبراسيون ‪4-‬‬
‫‪ -10‬ميزان اعتماد به کاليبره کننده‬ ‫سياست سازمان ‪5-‬‬
‫‪ -11‬در دسترس بودن کاليبره کننده‬
 ‫مراحل اقدام براي کاليبراسيون‬
‫‪ -6‬مراحل کاليبره کردن‬

‫‪ :‬حداقل نيازمنديها براي کاليبره کردن‬

‫شناسائي تجهيز ‪1-‬‬
‫روش معتبر کاليبراسيون ‪2-‬‬
‫کاليبره کننده واجد شرايط ‪3-‬‬
‫بکارگيري تجهيز مناسب ‪4-‬‬
‫‪ -5‬قابليت رديابي(‪ ) Traceability‬به استاندارهاي بين المللی‬
‫دارا بودن شرايط محيطي مناسب ‪6-‬‬
‫تعيين خطاي تجهيز ‪7-‬‬
‫صدور گواهي کاليبراسيون ‪8-‬‬
‫صدور برچسب کاليبراسيون ‪9-‬‬
‫نصب برچسب کاليبراسيون ‪10-‬‬
 ‫مراحل اقدام براي کاليبراسيون‬
‫‪ -6‬مراحل کاليبره کردن‬
‫‪ - 1-6‬شناسايي تجهيز‬

‫اولين قدم در کاليبراسيون شناسايي تجهيز است در اين مرحله بايد موارد‬
‫‪ :‬زير مشخص شود‬
‫کميت اندازه گيري ‪1-‬‬
‫کد مشخصه دستگاه ‪2-‬‬
‫نام دستگاه ‪3-‬‬
‫گستره اندازه گيري يا گستره کاري دستگاه ‪4-‬‬
‫تفکيک پذيري دستگاه ‪5-‬‬
‫بهتر است نام سازنده ‪ ،‬شرايط محيطي کار ‪ ،‬انبار داري ‪ ،‬جابجايي ‪6-‬‬
‫‪ .‬و ساير مشخصات فني نيز مشخص شود‬
 ‫مراحل اقدام براي کاليبراسيون‬
‫‪ -6‬مراحل کاليبره کردن‬
‫‪ - 2-6‬روش کاليبراسيون‬

‫روش کاليبراسيون بايد مطابق با يک استاندارد يا منبع معتبر‬

‫شناخته شده باشد ‪ .‬بايد بتوان اثبات کرد که اين روش در‬
‫عمل قابل اجراست و درستي و عدم قطعيت يا دقت آن در‬
‫حد مجاز است ‪.‬‬

‫اگر استاندارد معتبري در دست نيست مي توان روش خاص‬

‫آزمايشگاه را بکار گرفت ولي بايد تمامي مراحل اعتباردهی‬
‫(‪ )validation‬را اجرا كرد‪.‬‬
 ‫مراحل اقدام براي کاليبراسيون‬
‫‪ -6‬مراحل کاليبره کردن‬
‫‪ – 3-6‬کاليبره کننده‬

‫کاليبره کننده بايد آموزشهاي الزم را ديده و داراي تائيد‬

‫‪ .‬صالحيت يا داراي مجوز کاليبره کردن باشد‬
 ‫مراحل اقدام براي کاليبراسيون‬
‫‪ -6‬مراحل کاليبره کردن‬
‫‪ 4-6‬تجهيز مناسب‬

‫کاليبره کننده بايد تمام تجهيزات مورد نياز کاليبراسيون را در‬

‫‪ .‬اختيار داشته باشد‬
‫درستي و قابليت قرائت استاندارد کاري بايد حداقل ‪ 3‬تا ‪10‬‬
‫‪ .‬برابر تجهيز تحت آزمون باشد‬
 ‫مراحل اقدام براي کاليبراسيون‬
‫‪ -6‬مراحل کاليبره کردن‬
‫‪ 5-6‬قابليت رديابي‬

‫قابليت رديابي ‪ ،‬ق^ابليت ارتب^اط دادن مق^دار يک اس^تاندارد و يا‬

‫نتيج^ه يک ان^دازه گ^يري ب^ا مراج^ع ملي يا بين المللي از طريق‬
‫زنج^يره پيوس^ته مقايس^ه ه^ا ک^ه همگي ع^دم قطعيتي معين دارن^د‬
‫مي باشد‪.‬‬
‫زنجيره ناگسسته مقايسه ها را زنجيره رديابي گويند ‪.‬‬
 ‫مراحل اقدام براي کاليبراسيون‬
‫‪ -6‬مراحل کاليبره کردن‬
‫‪ 6-6‬شرايط محيطي تاثير گذار بر کاليبراسيون‬

‫‪ -6‬لرزش‬ ‫دما ‪1-‬‬

‫‪ -7‬ذرات معلق در هوا‬ ‫فشار ‪2-‬‬
‫‪ -8‬جريان هوا‬ ‫رطوبت ‪3-‬‬
‫‪ -9‬امواج الکترو مغناطيس‬ ‫نور ‪4-‬‬
‫‪ -10‬ترکيب محيط اندازه گيري‬ ‫صدا ‪5-‬‬
 ‫مراحل اقدام براي کاليبراسيون‬
‫‪ -6‬مراحل کاليبره کردن‬
‫‪ 7-6‬صدور گواهي‬

‫‪ :‬گواهي کاليبراسيون بايد حداقل حاوي مطالب زير باشد‬

‫شناسايي کاليبره کننده‬
‫کد شناسايي تجهيز‬
‫نام روش و شرايط کاليبراسيون‬
‫خطاي تصادفي يا عدم قطعيت کاليبراسيون و خطاي روشمند کاليبراسيو‬
‫رديابي کاليبراسيون با مراکز ملي يا بين المللي‬
‫تاريخ کاليبراسيون‬
 ‫مراحل اقدام براي کاليبراسيون‬
‫‪ -7‬اعالم نتايج کاليبراسيون‬

‫تجهيزات اندازه گيري را از نظر کاليبراسيون و اندازه شناختي‬

‫‪ :‬بر مبناي خطاي مجاز به سه دسته زير طبقه بندي کرد‬
‫قبول ‪1-‬‬
‫مشروط ‪2-‬‬
‫مردود ‪3-‬‬
 ‫مراحل اقدام براي کاليبراسيون‬
‫‪ -7‬اعالم نتايج کاليبراسيون (ادامه)‬

‫‪.‬قبول ‪ :‬خطاي بدست آمده كمتر يا مساوي خطاي مجاز باشد‬

‫مشروط ‪ :‬هنگامي كه برخي از الزامات اندازه شناختي توسط‬

‫‪.‬دستگاه برآورده مي شود‬

‫مردود ‪ :‬در صورت بيشتر بودن خطاي دستگاه از خطاي مجاز‪،‬‬

‫دستگاه مردود اعالم مي شود و اين به اين معني است كه‬
‫‪.‬حداقل الزامات اندازه شناختي توسط دستگاه رعايت نمي شود‬
‫‪ .‬در اين مورد نبايد از دستگاه براي اندازه گيري استفاده کرد‬
 ‫مراحل اقدام براي کاليبراسيون‬
‫‪ -8‬ثبت و حفظ ونگهداري سوابق کاليبراسيون‬

‫‪ :‬مدارک کاليبراسيوني که بايد حفظ شود‬

‫شناسنامه تجهيز ‪1-‬‬
‫فهرست تجهيزات اندازه گيري ‪2-‬‬
‫گواهي کاليبراسيون ‪3-‬‬
‫برچسب کاليبراسيون ‪4-‬‬
‫تائيد صالحيت کاليبره کننده ‪5-‬‬
‫ليست سوابق کاليبراسيون ‪6-‬‬
 ‫بخش سوم‬
‫• استاداردهای رسمی آزمایشگاه تحقیقاتی‬
 ‫ايزو ‪ - 9000‬كليات‬
‫تمامي دستگاههاي اندازه گيري كه بر كيفيت تاثير گذار است بايد مشخص شده‬ ‫‪‬‬
‫و در فواصل زماني مقرر بر اساس استانداردهاي پذيرفته شده كاليبره شود‬
‫روشهاي اجرايي كاليبراسيون شامل‪ :‬نوع تجهيزات؛ شماره شناسايي؛ تعداد‬ ‫‪‬‬
‫دفعات اندازه گيري؛ روش كاليبراسيون؛ معيارهاي پذيرش و ‪ ...‬مدون گردد‬
‫دستگاههاي اندازه گيري را با يك برچسب مناسب شناسايي نموده تا وضعيت‬ ‫‪‬‬
‫كاليبراسيون آنها را نشان دهد‬

‫سوابق كاليبراسيون دستگاههاي اندازه گيري را نگهداري نماييد‬ ‫‪‬‬

‫از شرايط محيطي براي كاليبراسيون دستگاههاي اندازه گيري مطمئن شويد‬ ‫‪‬‬

‫اطمينان يابيد كه جابجايي؛ نگهداري؛ انبارش دستگاههاي اندازه گيري به‬ ‫‪‬‬
‫گونه ايست كه صحت استفاده آنها حفظ مي گردد‬
 ‫ايزو ‪ –9000‬تجهيزات اندازه گيري‬
‫خريد دستگاه اندازه گيري‬ ‫‪‬‬
‫دستگاهها بايد داراي گواهي كاليبراسيون قابل رديابي به استاندارد ملي داشته‬ ‫‪‬‬
‫باشد‬
‫گواهينامه الگوريتم نرم افزار دستگاههاي اندازه گيري‬ ‫‪‬‬

‫دستورالعمل تعمير و نگهداري بايد همراه دفترچه راهنماي دستگاه باشد‬ ‫‪‬‬

‫نمايندگي دستگاه اندازه گيري بايد قادر به نگهداري و كاليبراسيون آن باشد‬ ‫‪‬‬

‫آموزش افراد در زمينه طرزكار ؛ نگهداري و كاليبراسيون دستگاه اندازه گيري‬ ‫‪‬‬

‫كاليبراسيون دستگاه اندازه گيري‬ ‫‪‬‬

‫كاليبراسيون شامل‪ :‬دستگاههاي اندازه گيري ؛ فيكسچرها ؛ مسترها و نمونه‬ ‫‪‬‬
‫هاي مرجع و نرم افزار دستگاههاي اندازه گيري ميباشد‬
‫تعداد دفعات كاليبراسيون بستگي به نوع دستگاه و ميزان استفاده متفاوت است‬ ‫‪‬‬
‫كه توضيح داده ميشود‬
‫ايزو ‪ – 9000‬گواهينامه كاليبراسيون‬
‫‪ ‬اطالعات مورد نياز در گواهي كاليبراسيون‬
‫شماره منحصر بفرد گواهينامه كاليبراسيون‬ ‫‪‬‬

‫شرح و شناسايي دستگاه اندازه گيري (كاليبره شده)‬ ‫‪‬‬

‫تاريخ انجام كاليبراسيون‬ ‫‪‬‬

‫شرح و شناسايي دستگاه كاليبره كننده‬ ‫‪‬‬

‫عدم قطعيت دستگاه كاليبره كننده‬ ‫‪‬‬

‫روش اجرايي كاليبراسيون و استاندارد مبناي كاليبراسيون‬ ‫‪‬‬

‫شرايط محيطي كاليبراسيون‬ ‫‪‬‬

‫قابليت رديابي كاليبراسيون به استاندارد ملي‬ ‫‪‬‬

‫نتايج كاليبراسيون و محدوده خطاي مجاز‬ ‫‪‬‬

‫عدم قطعيت كاليبراسيون‬ ‫‪‬‬

 ‫ايزو ‪ –9000‬تجهيزات اندازه گيري‬
‫‪ ‬اقدامات خارج شدن دستگاه اندازه گيري از كاليبراسيون‬
‫سوابق آخرين كاليبراسيون بررسي و صحه گذاري مجدد مي گردد‬ ‫‪‬‬

‫تاييد نماييد كه خرابي دستگاه فقط پس از آخرين كاليبراسيون بوده‬ ‫‪‬‬

‫مشخصه محصوالتي كه با دستگاه معيوب اندازه گيري شده دوباره‬ ‫‪‬‬

‫بررسي گردد و محصوالت نامنطبق جداسازي شود‬
‫اثرات احتمالي عدم تطابق بر كيفيت نهايي محصول مشخص شود‬ ‫‪‬‬

‫دستگاه اندازه گيري معيوب مجددا كاليبره شده‬ ‫‪‬‬

‫پريود كاليبراسيون مجددا بررسي و تعيين گردد‬ ‫‪‬‬

‫ايزو ‪)4.2 –10012‬تجهيزات اندازه گيري‬

‫هاي اندازه‌شناختي‌ الزم‌‬

‫گيري بايد ويژگي‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫اندازه‬ ‫‌‬
‫تجهيزات‬ ‫‪‬‬
‫‌‬
‫پذيري‬ ‫را داشته‌ باشد مثل‌ا‪ :‬درستي‌‪ ،‬پايداري‌‪ ،‬گستره‌ و تفكيك‌‬

‫حفظ شوند كه‌ هر‬

‫تجهيزات و مستندات‌ بايد به‌ صورتي‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‪‬‬
‫اصالح‪ ،‬شرايط‌ استفاده‌(از جمله‌ شرايط‌ محيطي‌) و‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫گونه‬
‫هاي عملكردِي مورد‬
‫به ويژگي‌ ‌‬ ‫دستيابي‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫براي‬ ‫غيره‌ ‌‬
‫كه‬
‫نياز در نظر گرفته‌ شود‬

‫مدون شوند‬
‫‌‬ ‫‪ ‬ويژگي‌هاي عملكردِي مورد نياز بايد‬
 ‫ايزو ‪ )4.3 –10012‬نظام تاييد‬

‫بهكارگيري‌‬‫نظام مدوِن كارآمدي‌ را براي‌تأييد (كاليبراسيون) و ‌‬

‫بايد ‌‬ ‫‪‬‬
‫نموده و‬
‫‌‬ ‫اندازهگيري‌ ايجاد‬
‫‌‬ ‫اندازهگيري‌‪ ،‬از جمله‌ استانداردهاي‌‬
‫‌‬ ‫تجهيزات‌‬
‫برقرار نمايد‬

‫اندازهگيري‌ يكي‌ از كاركنان‌‬

‫‌‬ ‫آزمايشگاه بايد براي‌ هر يك‌ از تجهيزات‌‬
‫‌‬ ‫‪‬‬
‫مسئول منصوب‌ نمايد تا اطمينان‌‬
‫‌‬ ‫صالحيت‌دار خود را به‌ عنوان‌ فرد‬
‫كه تجهيزات‌ در وضعيتي‌ رضايت‌بخش‌ قرار دارند‬ ‫حاصل شود ‌‬
‫‌‬

‫تمام يا بخشي‌ از تأييد (از جمله‌ كاليبراسيون‌) با خدمات‌‬

‫كه ‌‬ ‫در مواردي‌ ‌‬ ‫‪‬‬
‫الزامهاي‌ استاندارد‬
‫بيروني نيز با ‌‬
‫‌‬ ‫منابع‬
‫‌‬ ‫تكميل مي‌شود‪ ،‬بايد‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫بيروني‬ ‫منابع‬
‫‌‬
‫آزمايشگاه با اين‌‬
‫‌‬ ‫انطباق‬
‫‌‬ ‫براي كسب‌ اطمينان‌ از‬
‫‌‬ ‫ايزو ‪ 10012‬تا حدي‌ ‌‬
‫كه‬
‫الزامها ضروري‌ است‌ مطابقت‌ كنند‬
‫‌‬
 ‫ايزو ‪ –10012‬نظام تاييد (ادامه)‬

‫اين خطا بهتر‬

‫كم باشد‪‌ .‬‬ ‫امكان ‌‬
‫‌‬ ‫كاليبراسيون بايد تا حد‬
‫‌‬ ‫خطاي‌ مربوط‌ به‌ فرآيند‬ ‫‪‬‬
‫است‌ از يك‌سوم‌ و ترجيحًا يك‌ ‌‬
‫دهم خطاي‌ مجاز تجهيزات‌ بيش‌تر نباشد‬

‫كاليبراسيون مربوط‌ به‌ هر گونه‌ تأييد معموًال در شرايط‌ مرجع‌ انجام‌ مي‌شود‬
‫‌ِ‬ ‫‪‬‬

‫سازنده ِم الك عملكرد و درستِي در نظر‬

‫‌‬ ‫معموًال عملكرد اعالم‌ ‌‬
‫شده از سوي‌‬ ‫‪‬‬
‫تصحيح و‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫سازنده‬ ‫گرفته‌ مي‌شود‪ .‬گاه‌ الزم‌ است‌ مشخصه‌هاي‌ مورد ادعاي‌‬
‫تعديل شود‬
‫‌‬

‫سازنده در‬
‫‌‬ ‫شده از سوي‌‬
‫هرگاه اطالعي‌ از ويژگي‌هاي‌ عملكردِي تعيين‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‪‬‬
‫تعيين كرد‬
‫‌‬ ‫توان بر اساس‌ تجربه‌‬
‫دسترس‌ نباشد ِم الك‌ عملكرد را مي‌ ‌‬
 ‫نظام تأييد‬
‫ايزو ‪ )4.4 –10012‬مميزي‌ ‌‬

‫نظام تأييد‬
‫نظاميافته‌ كيفيت‌ ‌‬
‫صورت دوره‌ئي‌ و ‌‬
‫‌‬ ‫آزمايشگاه بايد به‌‬
‫‌‬ ‫‪‬‬
‫هاي‬
‫الزام ‌‬
‫نظام با ‌‬
‫انطباق ‌‬
‫‌‬ ‫مميزي نمايد تا از‬
‫‌‬ ‫(كاليبراسيون) را‬
‫مطمئن شود‬
‫‌‬ ‫استاندارد ايزو ‪10012‬‬

‫هاي كيفيت‌ از قبيل‌‪:‬‬

‫مميزي ‌‬
‫‌‬ ‫نتايج حاصل‌ از‬
‫آزمايشگاه بايد بر اساس‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‪‬‬
‫لزوم‬
‫بازنگري و در صورت‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫نظام تأييد را‬
‫مشتريان‪‌ ،‬‬
‫‌‬ ‫بازخوردهاي‬
‫‌‬
‫اصالح نمايد‬
‫‌‬

‫اجراي‬
‫‌‬ ‫مدون شوند‪ .‬نحوه‌‬
‫‌‬ ‫مميزي كيفيت‌ بايد‬
‫‌‬ ‫هاي اجرايي‌‬
‫روش‌ ‌‬ ‫‪‬‬
‫آن‬
‫اقدامات اصالحي‌ به‌ دنباِل ‌‬
‫‌‬ ‫بازنگري و هرگونه‌‬
‫‌‬ ‫مميزي كيفيت‌ و‬
‫‌‬
‫بايد ثبت‌ شوند‪.‬‬
‫اندازهگيري‌‬
‫‌‬ ‫قطعيت‬
‫‌‬ ‫عدم‬
‫ايزو ‪‌ )4.6 –10012‬‬

‫نتايج‪،‬‬
‫كارگيري ‌‬
‫‌‬ ‫به‬
‫گيريها و در بيان‌ و ‌‬
‫‌‬ ‫‪ ‬در انجام‌ اندازه‌‬
‫شناختهشده‌ را در فرآيند‬
‫‌‬ ‫هاي‬
‫قطعيت ‌‬
‫‌‬ ‫آزمايشگاه بايد تمامي‌ عدم‌‬
‫گيري در نظر بگيرد‬
‫‌‬ ‫اندازه‌‬

‫گيري؛‬
‫‌‬ ‫تجهيزات اندازه‌‬
‫‌‬ ‫به‬
‫مرتبط ‌‬
‫‌‬ ‫هاي‬
‫قطعيت ‌‬
‫‌‬ ‫جمله عدم‌‬
‫‌‬ ‫‪ ‬از‬
‫كه از افراد‪،‬‬
‫هايي ‌‬
‫قطعيت ‌‬
‫‌‬ ‫گيري و عدم‌‬
‫‌‬ ‫استانداردهاي اندازه‌‬
‫‌‬
‫ميشوند‬
‫ناشي ‌‬
‫‌‬ ‫اجرايي‪ ،‬و محيط‌‬
‫‌‬ ‫هاي‬
‫روش‌ ‌‬

‫هاي‬
‫ي داده‌ ‌‬
‫كليه ‌‬
‫قطعيتها‪ ،‬آزمايشگاه بايد ‌‬
‫‌‬ ‫‪ ‬در تخمين‌ عدم‌‬
‫حساب آورد‬
‫‌‬ ‫به‬
‫ربط را ‌‬
‫ذي ‌‬
‫‌‬
‫اجرايي‬ ‫روشهاي‌‬
‫‌‬ ‫ايزو ‪)4.7 –10012‬‬
‫انجام مي‌شود روش‌هاي‌ اجرايي‌ مدوني‌‬
‫‌‬ ‫آزمايشگاه بايد براي‌ تمامي‌ تأييدهايي‌ كه‌‬ ‫‪‬‬
‫نموده و به‌ كار گيرد‬
‫‌‬ ‫مشخص‌‬
‫آزمايشگاه‌ بايد اطمينان‌ حاصل‌ نمايد كه‌ تمامي‌ روش‌هاي‌ اجرايي‌ براي‌ مقصود‬ ‫‪‬‬
‫مورد نظر مناسب‌اند‬

‫اين روش‌هاي‌ اجرايي‌ بايد اطالعات‌ كافي‌ در بر داشته‌ باشند تا از انجام‌ صحيح‌‬
‫‌‬ ‫‪‬‬
‫‌‬
‫اطمينان‬ ‫اندازهگيري‌‬
‫‌‬ ‫آن‌ها‪ ،‬از سازگاري‌ كاربرد آن‌ها و از معتبربودن‌ نتايج‌‬
‫حاصل‌ شود‬

‫لزوم‪ ،‬در دسترس‌ تأييدكنندگان‌ قرار گيرد‬

‫روش‌هاي‌ اجرايي‌ بايد‪ ،‬در صورت‌ ‌‬ ‫‪‬‬

‫روش‌هاي‌ اجرايي‌‪ ،‬ممكن‌ است‌ به‌ دستورالعمل‌هاي‌ مكتوب‌ خريدار يا سازنده‌ي‌‬ ‫‪‬‬
‫دستگاه محدود شود‬
‫‌‬
 ‫ايزو ‪ )4.8 –10012‬سوابق‬
‫جمله استانداردهاي‌ اندازه‌گيري‌)‬
‫‌‬ ‫كليه تجهيزات‌ اندازه‌گيري‌ (از‬
‫آزمايشگاه بايد براي‌ ‌‬ ‫‪‬‬
‫شناسهي‌‬
‫‌‬ ‫به ساخت‌‪ ،‬نوع‌ و شماره‌ي‌ سريال‌ (يا هر‬‫شناسنامهيي‌ حاوي‌ اطالعات‌ مربوط‌ ‌‬
‫‌‬
‫نگهداري‌ كند‬
‫تهيه و ‌‬
‫ديگر) را ‌‬

‫شناسنامه بايد نشان‌دهنده‌ي‌ قابليت‌ اندازه‌گيري‌ هر يك‌ از تجهيزات‌ اندازه‌گيري‌ باشد‬

‫‌‬ ‫اين‌‬ ‫‪‬‬

‫به كاركرد دستگاه‌ بايد در‬

‫نامههاي‌ كاليبراسيون‌ و ساير اطالعات‌ مربوط‌ ‌‬
‫گواهي‌ ‌‬ ‫‪‬‬
‫دسترس‌ باشند‬

‫به عوامل‌ متعددي‌ از قبيل‌ نيازمندي‌هاي‌ مشتري‪،‬‬

‫نگهداري‌ سوابق‌ ‌‬
‫حداقل‌ زمان‌ ‌‬ ‫‪‬‬
‫مقررات‌ يا الزام‌ها‪ ،‬تعهد سازنده‌ و غيره‌ بستگي‌ دارد‬
‫به مدت‌ نامحدود‬
‫به استانداردهاي‌ اصلي‌ اندازه‌گيري‌ ‌‬
‫كه سوابق‌ مربوط‌ ‌‬‫الزم‌ است ‌‬ ‫‪‬‬
‫نگهداري‌ شوند‬
‫‌‬
 ‫ايزو ‪ –10012‬سوابق (ادامه)‬
‫ثبت شود تا قابليت‌‬‫كاليبراسيون بايد با جزئيات‌ كافي‌ ‌‬
‫‌‬ ‫نتايج‬
‫‪‌ ‬‬
‫گيريها اثبات‌ كرد‬
‫‌‬ ‫كليه اندازه‌‬
‫براي ‌‬
‫‌‬ ‫بتوان‬
‫‌‬ ‫رديابي‌ را‬
‫اندازهگيري (كاليبراسيون‌) را تحت‌ شرايط‌ اوليه‌ بايد‬ ‫‌‬ ‫‪ ‬هر‬
‫بتوان مجددًا انجام‌ داد‬

‫‌‬
‫براي‬ ‫مدون و واضحي‌‬
‫‌‬ ‫ِي‬‫اجراي‬ ‫‌‬
‫هاي‬ ‫روش‬
‫‌‬ ‫بايد‬ ‫آزمايشگاه‬ ‫‪‬‬
‫داشته باشد‪.‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫سوابق‬ ‫نگه ‌‬
‫داري‬ ‫ي ‌‬ ‫نحوه ‌‬
‫‌‬
‫ارجاع ‌‬
‫به‬ ‫‌‬ ‫حفظ شوند كه‌ ديگر احتمال‌‬
‫سوابق بايد تا زماني‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‪‬‬
‫آنها وجود نداشته‌ باشد‪.‬‬‫‌‬
 ‫ايزو ‪ –10012‬سوابق (ادامه)‬
‫شامل موارد زير باشد‪:‬‬
‫‌‬ ‫شده در گواهينامه كاليبراسيون بايد‬
‫ثبت ‌‬
‫اطالعات ‌‬
‫‌‬ ‫‪‬‬
‫تجهيزات‬
‫‌‬ ‫ي انحصارِي‬ ‫شرح و شناسه‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‪‬‬

‫انجام هر تأييد‬
‫‌‬ ‫تاريخ‌‬ ‫‪‬‬

‫آمده‬
‫دست ‌‬ ‫به ‌‬ ‫نتايج‌ كاليبراسيوِن ‌‬ ‫‪‬‬

‫ميشود‬
‫ارائه ‌‬
‫‌‬ ‫الزام‬
‫يك ‌‬ ‫انطباق با ‌‬
‫‌‬ ‫عدم‬
‫انطباق يا ‌‬
‫‌‬ ‫صورت‬
‫‌‬ ‫نتيجه كاليبراسيون‌ ‌‬
‫به‬ ‫‌‬ ‫برخي موارد‬‫‌‬ ‫در‬ ‫‪‬‬

‫منظورشده ميان‌ تأييدها‬

‫‌‬ ‫زماني‬
‫‌‬ ‫ي‬
‫فاصله ‌‬
‫‌‬ ‫‪‬‬

‫روشاجرايِي تأييد‬ ‫‌‬ ‫ي‬

‫شناسه ‌‬
‫‌‬ ‫‪‬‬

‫خطاي مجاز‬‫‌‬ ‫براي‬

‫‌‬ ‫شده‬
‫حدود تعيين‌ ‌‬ ‫‪‬‬

‫رديابي‬
‫‌‬ ‫قابليت‬
‫‌‬ ‫يابي ‌‬
‫به‬ ‫دست ‌‬ ‫‌‬ ‫براي‬
‫‌‬ ‫استفاده در كاليبراسيون‌‬‫‌‬ ‫مرجع مورد‬ ‫‌‬ ‫‪‬‬

‫خصوص‬
‫‌‬ ‫الزم در اين‌‬
‫اصالحات ‌‬
‫‌‬ ‫شرحي در مورد هر گونه‌‬ ‫‌‬ ‫مربوط و‬
‫‌‬ ‫محيطي‬
‫‌‬ ‫شرايط‬
‫‌‬ ‫‪‬‬

‫تجهيزات‬
‫‌‬ ‫هاي موجود در زمان‌ كاليبراسيون‌‬ ‫قطعيت ‌‬
‫‌‬ ‫عدم‬
‫شرحي در مورد ‌‬ ‫‌‬ ‫‪‬‬

‫محدوديت در كاربرد‬‫‌‬ ‫هر گونه‌‬ ‫‪‬‬

‫عمليات تأييد‬
‫‌‬ ‫ي‬
‫دهنده ‌‬
‫انجام ‌‬
‫‌‬ ‫مشخصات فرد (يا افراد)‬
‫‌‬ ‫‪‬‬

‫مرتبط‪.‬‬
‫‌‬ ‫مدارك‬
‫‌‬ ‫سريال) و ساير‬
‫‌‬ ‫شماره‬
‫‌‬ ‫نامه كاليبراسيون‌ (مانند‬
‫گواهي ‌‬‫‌‬ ‫انحصاري‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫شناسه‬ ‫‪‬‬
‫ايزو ‪ –10012‬سوابق (ادامه)‬
‫ايزو ‪ –10012‬سوابق (ادامه)‬
‫ايزو ‪ –10012‬سوابق (ادامه)‬
 ‫گيريِ‬
‫اندازه ‌‬
‫‌‬ ‫تجهيزات‬
‫‌‬ ‫ايزو ‪)4.9 –10012‬‬
‫نامنطبق‬
‫اندازهگيري‌ كه‌‪:‬‬
‫‌‬ ‫هر يك‌ از تجهيزات‌‬ ‫‪‬‬
‫ديدهاست‌‬
‫آسيب ‌‬
‫‌‬ ‫‪‬‬

‫استفاده شده‌ ‌‬
‫است‬ ‫‌‬ ‫اضافي بر آن‌ِ اعمال‌ شده‌ يا به‌ طور نامناسب‌‬
‫‌‬ ‫بار‬ ‫‪‬‬

‫نادرستي دارد‬
‫‌‬ ‫كاركرد‬ ‫‪‬‬

‫زمان‌ تعيين‌شده‌ براي‌ تأييد آن‌ سپري‌ شده‌ ‌‬

‫است‬ ‫‪‬‬

‫موم آن‌ مخدوش‌ شده‌ ‌‬

‫است‬ ‫ُم هر و ‌‬ ‫‪‬‬

‫استفاده خارج‌ شود‬

‫‌‬ ‫حال‬
‫طريق جداسازي‌ و برچسب‌زني‌ از وضعيِت در ‌‬ ‫‌‬ ‫بايد از‬ ‫‪‬‬

‫نامنطبقبودن‌ آن‌ برطرف‌ و مجددًا تأييد‬

‫‌‬ ‫چنين تجهيزاتي‌ را تا زماني‌ كه‌ علت‌‬‫‌‬ ‫‪‬‬
‫استفاده قرار داد‬
‫‌‬ ‫نشدهاست‌ نبايد مورد‬‫‌‬
‫گسترهها ثابت‌ شود‬
‫‌‬ ‫دستگاههايي‌كه صحت‌ عملكرد بعضي‌ قسمت‌ها يا‬‫‌‬ ‫در مورد‬ ‫‪‬‬
‫به كار‬ ‫بدون عيب‌ ‌‬
‫‌‬ ‫گسترههاي‌‬
‫‌‬ ‫فقط در قسمت‌ها يا‬
‫دستگاه مزبور را ‌‬
‫‌‬ ‫مي‌توان‌‬
‫شرط آن‌ كه‌ داراي‌ برچسب‌ واضحي‌ باشد كه‌ محدوديت‌هاي‌‬‫‌‬ ‫گرفت‌‪ ،‬به‌‬
‫نشان دهد‬
‫‌‬ ‫استفادهي‌ آن‌ را‬
‫‌‬
 ‫برچسبزنِي تأييد‬
‫‌‬ ‫ايزو ‪)4.10 –10012‬‬
‫به ه^^ر نح^^و‬
‫زني يا ‌‬
‫گيري‪ ،‬برچس^^ب‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫كليه تجه^^يزات‌ ان^^دازه‌‬‫آزمايش^^گاه‌ بايد ‌‬ ‫‪‬‬
‫نشان دهد‬
‫‌‬ ‫آنها را‬‫گذاري نموده تا وضعيت‌ تأييد ‌‬ ‫‌‬ ‫نشانه‬
‫‌‬ ‫ديگري‌‬
‫نش^ان ‌‬
‫داده‬ ‫‌‬ ‫مح^دوديتي در تأييد‪ ،‬يا در ك^اربرد ن^يز بايد روي‌ تجه^يزات‌‬ ‫‌‬ ‫هر‬ ‫‪‬‬
‫شود‬
‫^يرعملي يا نامناس^^ب‌ باش^^د بايد‬
‫‌‬ ‫زني يا ُك دگ^^ذاري‌ غ^‬ ‫كه برچس^^ب‌ ‌‬ ‫^امي ‌‬
‫هنگ^ ‌‬ ‫‪‬‬
‫اجرايي مؤثر ديگري‌ را ايجاد نموده‌ و برقرار نگه‌ داشت‌‬ ‫‌‬ ‫روشهاي‌‬
‫‌‬
‫چس^^باندن برچس^^ِب خودچس^^ب‌ يا‬
‫‌‬ ‫به ص^^ورت‌‬ ‫اس^^ت ‌‬
‫‌‬ ‫ممكن‬
‫‌‬ ‫زني‬
‫برچس^^ب‌ ‌‬ ‫‪‬‬
‫^رين‬
‫^ريخ آخ ‌‬
‫^ام گ^ير^د ^و بايد ت^ا ‌‬
‫گيري ا^نج ‌‬
‫‌‬ ‫چس^ِب آويز ب^ر ^روي‌تجه^يزات‌ ان^دازه‌‬ ‫بر ^‬
‫مشخص كند‬
‫‌‬ ‫تأييد را‬
‫^خص ش^وند‬
‫^وح مش ‌‬ ‫به وض ‌‬ ‫كه نياز به‌ تأييد ندارن^د بايد ‌‬ ‫گيري ‌‬
‫‌‬ ‫تجه^يزات‌ ان^دازه‌‬ ‫‪‬‬

‫آن را در ب^ر‬
‫ق^ابليت ‌‬
‫‌‬ ‫كل‬
‫يي از ‌‬ ‫عم^ده ‌‬
‫‌‬ ‫بخش‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫گيري‬ ‫‌‬
‫ان^دازه‬ ‫چن^انچه تأييِد دس^تگاه‌‬
‫‌‬ ‫‪‬‬
‫برچسب تأييد قيد شود‬
‫‌‬ ‫موضوع بايد بر روي‌‬
‫‌‬ ‫اين‬
‫نميگيرد‪‌ ،‬‬ ‫‌‬
‫ايزو ‪ )4.11 –10012‬فواصل زماني تأييد‬
‫پايداري‪ ،‬مقص^ود‬
‫‌‬ ‫^اني مناس^ب ب^ر اس^اس‌‬
‫^ل زم ‌‬‫گيري بايد در فواص ‌‬ ‫‌‬ ‫^دازه‬
‫^يزات ان ‌‬
‫تجه ‌‬ ‫‪‬‬
‫ميشود‪ ،‬مورد تأييد قرار گيرند‬ ‫تعيين ‌‬
‫‌‬ ‫آنها‬
‫و كاربرد ‌‬
‫پيش از ه^^ر تغيير احتم^^الي‌ در‬ ‫ص^^ورتي باش^^د كه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫زم^^اني بايد به‌‬
‫‌‬ ‫فواص^^ل‬
‫‌‬ ‫اين‬
‫‌‬ ‫‪‬‬
‫صورت پذيرد‬
‫‌‬ ‫است تأييد مجدد‬
‫اهميت ‌‬‫‌‬ ‫درستي‪ ،‬كه‌ در كاركرد تجهيزات‌ حائز‬ ‫‌‬
‫^يون در‬
‫^ايج كاليبراس ‌‬
‫^يزات بايد ب^ا ت^وجه‌ به‌ نت ‌‬
‫براي اطمين^ان‌ از اس^تمرار درس^تِي تجه ‌‬ ‫‌‬ ‫‪‬‬
‫زماني تأييد را كوتاه‌ كرد‬
‫‌‬ ‫فواصل‬
‫‌‬ ‫قبلي‪ ،‬در صورت‌ لزوم‌‪،‬‬ ‫تأييدهاي ‌‬
‫‌‬
‫^يون در تأييدهاي‌‬
‫^ايج كاليبراس ‌‬‫آن كه‌ نت ‌‬
‫^اني تأييد نبايد ط^والني‌ ش^ود مگ^ر ‌‬ ‫^ل زم ‌‬ ‫فواص ‌‬ ‫‪‬‬
‫^ان از درس^تي‌‬
‫^وبي د^ر اطمين^ ‌‬
‫اين ك^ار ت^^أثير ن^^امطل ‌‬
‫^ان ^ده^د كه^‌ ‌‬ ‫قبلي^‌ به‌ روش^^ني‌ نش^ ‌‬
‫گيري ندارد‬
‫‌‬ ‫اندازه‬
‫‌‬ ‫تجهيزات‬
‫‌‬
‫زم^^اني تأييد‬
‫‌‬ ‫فواص^^ل‬
‫‌‬ ‫گيري در م^^ورد انتخ^^اب‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫تص^^ميم‬ ‫آزمايش^^گاه بايد ب^^راي‌‬ ‫‪‬‬
‫مشخصي داشته‌ باشد‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫عيني‬ ‫‌‬
‫معيارهاي‬
‫^ال ب^روز نقص‌ يا‬‫هم كوت^اه‌ در نظ^ر گ^رفته‌ ش^ود احتم ‌‬‫^اني تأييد ه^ر ق^در ‌‬‫ي زم ‌‬ ‫فاص^له‌ ‌‬ ‫‪‬‬
‫زماني وجود دارد‬
‫‌‬ ‫اين فاصله‌ ‌‬
‫ي‬ ‫گيري در ‌‬
‫‌‬ ‫اندازه‬
‫‌‬ ‫نارسايي در تجهيزات‌‬
‫‌‬
‫ايزو ‪ –10012‬فواصل زماني تأييد (ادامه)‬
‫ايزو ‪ –10012‬فواصل زماني تأييد (ادامه)‬
‫پيوستهي‌ تجهيزات‌ را ناممكن‌‬
‫‌‬ ‫استفادهي‌‬
‫‌‬ ‫تأييدهاي‌ مكرر هزينه‌بر است‌ و‬ ‫‪‬‬
‫مي‌سازد و كاري‌ را كه‌ تجهيزات‌ مزبور در آن‌ به‌ كار مي‌رود متوقف‌ كرد‪.‬‬
‫اين ميان‌ برقرار شود‬
‫بنابراين بايد تعادلي‌ در ‌‬
‫‌‬
‫ت^رين آن‌ه^ا به‌ ش^رح‌ زير‬
‫عوامل بس^ياري‌ در تع^يين‌ پريود تأييد مؤثرن^د كه‌ مهم‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‪‬‬
‫است‌‪:‬‬
‫نوع‌ تجهيزات‌‬ ‫‪‬‬

‫‌‬
‫تجهيزات‬ ‫توصيه‌ي‌ سازنده‌ي‌‬ ‫‪‬‬

‫دست آمده‌ از كاليبراسيون‌هاي‌ پيشين‌‬

‫روند داده‌هاي‌ به‌ ‌‬ ‫‪‬‬

‫ثبتشده‌ي‌ نگه‌داري‌ و تعمير‬‫سوابق‌ ‌‬ ‫‪‬‬

‫گستردگي و دشواري‌ كاربرد‬

‫‌‬ ‫‪‬‬

‫فرسودگي و رانش‌‬
‫‌‬ ‫ميزان‌ گرايش‌ به‌‬ ‫‪‬‬

‫پريود مقايسه‌ي‌ متقابل‌ با ديگر تجهيزات‌ اندازه‌گيري‌‬ ‫‪‬‬

‫رطوبت‪ ،‬ارتعاش‌ و غيره‌)‬

‫‌‬ ‫محيطي (دما‪،‬‬
‫‌‬ ‫شرايط‌‬ ‫‪‬‬

‫درستي مورد نظر در اندازه‌گيري‌‬

‫‌ِ‬ ‫‪‬‬
‫ايزو ‪ –10012‬فواصل زماني تأييد (ادامه)‬
‫زماني تأييد‬
‫‌‬ ‫انتخاب اوليه‌ فواصل‌‬
‫‌‬ ‫‪ ‬الف)‬
‫فاصله زماني‌ تأييد عمومًا‬
‫‌‬ ‫تصميم اوليه‌ در تعيين‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫مبناي‬ ‫‪‬‬
‫شم مهندسي‌ است‬ ‫اساس ‌‬
‫‌‬ ‫بر‬
‫كه بايد در نظر گرفته‌ شوند عبارتند از‪:‬‬ ‫‪ ‬عواملي‌ ‌‬
‫تجهيزات‬
‫‌‬ ‫توصيه سازنده‌‬
‫‌‬ ‫‪‬‬

‫‌‬
‫استفاده‬ ‫گستردگي و دشواري‌‬
‫‌‬ ‫‪‬‬

‫محيط‬
‫‌‬ ‫تأثير‬ ‫‪‬‬

‫‌‬
‫گيري‬ ‫درستِي موردنظر در اندازه‌‬ ‫‪‬‬
‫ايزو ‪ –10012‬فواصل زماني تأييد (ادامه)‬
‫زماني تأييد‬
‫‌‬ ‫ب)‌ بازنگري‌ فواصل‌‬ ‫‪‬‬
‫فقط ب^ر اس^اس‌ ش^ّم مهندس^ي‌‬‫^ازنگري فواص^ل‌ زم^اني‌ِ تأييد و ‌‬
‫‌‬ ‫كه ب^دون‌ ب‬
‫نظ^ام قبلي‌ ‌‬ ‫‪‬‬
‫ي كافي‌ قابل‌ اطمينان‌ نيست‌‬ ‫به اندازه‌ ‌‬
‫استوار باشد ‌‬
‫فواص^ل زم^اني‌ تأييد‬
‫‌‬ ‫تنظيم‬
‫‌‬ ‫ع^ادي‪ ،‬بايد امك^ان‌‬
‫‌‬ ‫به روال‌‬ ‫پس از برق^رارِي تأييد ‌‬ ‫‌‬ ‫‪‬‬
‫^ينهه^ا‪ ،‬تع^ادلي‌ بهين ^‌ه‬
‫انطب^اق و هز ‌‬
‫‌‬ ‫ع^دم‬
‫وج^و^د داش^ت ^‌ه ب^اش^د ^ت^ا ميان‌ احتم^ال‌ ب^روز ‌‬
‫برقرار شود‬
‫فواص^ل زم^انِي تأييد را‬
‫‌‬ ‫ن^يروي انس^اني‌ ط^والني‌تر ك^ردن‌‬‫‌‬ ‫اگ^ر كمب^ود م^الي‌ يا‬ ‫‪‬‬
‫الزم ر^ا‬
‫^كه درس^^تِي ‌‬ ‫گيري ‌‬
‫‌‬ ‫^ارگيري تجه^^يزات‌ ان^^دازه‌‬
‫‌‬ ‫بهك^‬
‫ب‌ مي‌كن^^د‪ ،‬و^لي ‌‬ ‫ايج^^ا ^‬
‫داشته باشد‬
‫‌‬ ‫زيادي در بر‬
‫‌‬ ‫ي‬
‫هزينه ‌‬
‫‌‬ ‫ندارند مي‌تواند‬
‫"پلكاني"‬
‫‌‬ ‫تنظيم خودكار يا‬
‫‌‬ ‫روش ‪:1‬‬ ‫‪‬‬
‫ي خط^^ا‌ ق^^رار گ^^يرد‬
‫در ه^^ر تأييد (كاليبراس^^يون) اگ^^ر دس^^تگاهي‌ در مح^^دوده‌ ‌‬ ‫‪‬‬
‫^له‬
‫ي خط^ا‌ باش^ ^د فاص ‌‬
‫^دي تأييد اف^زايش‌ مي‌ياب^د و اگ^ر خ^ا^رج‌ از مح^د^وده‌ ‌‬
‫ي ^بع ‌‬ ‫^له ‌‬
‫فا^ص ‌‬
‫كاهش خواهد يافت‌‬
‫‌‬
‫^ته باشد‬
‫تنظيم س^ريع‌ فواص^ل‌ زم^اني‌ را در پي‌ داش ‌‬
‫‌‬ ‫روش "پلك^اني‌" مي‌توان^د‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫اين‬ ‫‪‬‬
‫ايزو ‪ –10012‬فواصل زماني تأييد (ادامه)‬

‫روش‪ :2‬روش نمودار كنترل‌‬ ‫‪‬‬

‫انتخ^اب ك^رده‌ نت^ايج‌ را نس^بت‌ به‌‬
‫‌‬ ‫در اين‌ روش‌‪ ،‬نق^اط‌ كاليبراس^يون‌ مش^ابه‌ را از ه^ر تأييد‬ ‫‪‬‬
‫ميشوند‬
‫پراكندگي و رانش‌ از روي‌ نموداِر حاصل‌ محاسبه‌ ‌‬‫‌‬ ‫ميكنند‪ .‬مقادير‬
‫ترسيم ‌‬
‫‌‬ ‫زمان‌‬
‫رانش‌ را معم^^وًال به‌ ص^^ورِت مق^^دار ميانگين‌ در يك‌ فاص^^له‌ي‌ زم^^انِي تأييد و در م^^ورد‬ ‫‪‬‬
‫ميكنند‬
‫زماني تأييد‪ ،‬محاسبه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫تجهيزات بسيار پايدار در چند فاصله‌ي‌‬
‫‌‬

‫تقويمي‬
‫‌‬ ‫زمان‬
‫‌‬ ‫روش‪ :3‬روش‬ ‫‪‬‬
‫ش^باهت س^اختاري‌ و ش^باهت‌ م^يزان‌‬
‫‌‬ ‫در اين‌ روش‌‪ ،‬ابت^دا تجه^يزات‌ ان^دازه‌گيري‌ ب^ر مبن^اي‌‬ ‫‪‬‬
‫ميشوند‬
‫ميرود گروه‌بندي‌ ‌‬ ‫اطميناني كه‌ از آن‌ها انتظار ‌‬
‫‌‬ ‫پايداري‌ و قابليت‌‬
‫^ي‬
‫ميش^ود ابت^دا ب^ر مبن^اي‌ ش^ّم مهندس ‌‬
‫^اص داده‌ ‌‬
‫^اني تأييدي‌ كه‌ به‌ ه^ر گ^روه‌ اختص ‌‬
‫فاص^له‌ زم ‌‬ ‫‪‬‬
‫‌‬
‫است‬
‫اقالم آن‌ گ^روه‌ ن^دارد اين‌‬
‫^ابهي ب^ا س^اير ‌‬
‫^ي از تجه^يزات‌ وض^عيت‌ مش ‌‬ ‫چن^انچه‌ زيرگ^روِه خاص ‌‬ ‫‪‬‬
‫زماني تأييد ديگري‌ دارد‬
‫‌‬ ‫زيرگروه‌ بايد به‌ گروه‌ ديگري‌ منتقل‌ شود كه‌ فاصله‌ي‌‬
‫ايزو ‪ –10012‬فواصل زماني تأييد (ادامه)‬
‫روش‪ :4‬روش مدِت بهره‌گيري‌‬ ‫‪‬‬

‫حسب‬
‫‌‬ ‫تقويمي‪ ،‬بر‬
‫‌‬ ‫شده ‌‬
‫ي‬ ‫سپري ‌‬
‫‌‬ ‫جاي زمان‌‬
‫به ‌‬ ‫زماني تأييد‪‌ ،‬‬
‫‌‬ ‫فاصله ‌‬
‫ي‬ ‫‌‬ ‫‪‬‬
‫ميشود‬‫ساعات كاركرد دستگاه‌ بيان‌ ‌‬
‫‌‬
‫معايب اين روش به شرح زير است‪:‬‬ ‫‪‬‬
‫^دازهگيري‌ يا اس^^تانداردهاي‌‬ ‫روش را نمي‌ت^^وان‌ در م^^ورد تجه^^يزات‌ ان^ ‌‬
‫‌‬ ‫اين‌‬ ‫‪‬‬
‫آن) به‌ كار برد‬
‫امثال ‌‬
‫‌‬ ‫غيرفعال (مانند مقاومت‌ها‪ ،‬خازن‌ها و‬
‫‌‬
‫رانش يا‬
‫‌‬ ‫جابهج^ايي‌ دچ^ار‬
‫غيرفع^ال يا هنگ^ام‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ان^دازهگيري‌ در ح^الت‌‬
‫‌‬ ‫دس^تگاه‬
‫‌‬ ‫‪‬‬
‫^ان‬
‫^ال‪ ،‬زم^ ‌‬
‫^تفاده ك^^رد‪ .‬در ه^^ر ح^ ‌‬
‫روش نبايد اس^ ‌‬
‫‌‬ ‫افت‌ كيفي‌ مي‌ش^^ود از اين‌‬
‫شدهي‌ تقويمي‌ بايد در نظر گرفته‌ شود‬ ‫سپري‌ ‌‬
‫روش‪ ،‬دس^ت‌يابي‌ به‌ روالي‌ مش^خص‌ و منظم‌ ب^راي‌ انج^ام‌ ك^ار بس^يار‬ ‫‌‬ ‫در اين‌‬ ‫‪‬‬
‫^گاه كاليبراس^يون‌ از ت^اريخي‌ كه‌ فاص^له‌ي‌ زم^اني‌‬
‫دش^وارتر اس^ت‌‪ ،‬زيرا آزمايش ‌‬
‫تأييد خاتمه‌ مي‌يابد اطالعي‌ ندارد‬
‫ايزو ‪ –10012‬فواصل زماني تأييد (ادامه)‬
‫سياه)‬
‫ي ‌‬ ‫خدمت (جعبه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫روش ‪ :5‬آزمون‌ در حال‌‬
‫‌‬ ‫‪‬‬
‫^امل اطالع^ات‌ س^ودمندي‌ در‬ ‫روش مي‌توان^د در فاص^له‌ي‌ ميان‌ تأييدهاي‌ ك ‌‬ ‫‌‬ ‫اين‌‬ ‫‪‬‬
‫ان^^دازهگيري‌ ف^^راهم‌ آورد‪ ،‬و اف^^زون‌ ب^^ر آن‌‬‫‌‬ ‫م^^ورد مشخص^^ات‌ تجه^^يزات‌‬
‫برنامهي‌ تأييد به‌ دست‌ دهد‬
‫‌‬ ‫رهنمودي‌ در مورد مناسب‌ بودن‌‬
‫ويژه ب^^^راي‌‬
‫‌‬ ‫روشه^^^اي‌ ‪ 1‬و ‪ 2‬و به‌‬ ‫‌‬ ‫روش ص^^^ورت‌ ديگ^^^ري‌ از‬ ‫‌‬ ‫اين‌‬ ‫‪‬‬
‫پيچيده مناسب‌ است‌‬
‫‌‬ ‫دستگاههاي‌‬
‫وس^^يلهي‌‬
‫‌‬ ‫پارامتره^^اي‌ مهم‌ به‌ ط^^ور مك^^رر (يك‌ يا چن^^د ب^^ار در روز) به‌‬ ‫‪‬‬
‫س^^^ياه" (مخص^^^وِص نظ^^^ارِت‬ ‫‌‬ ‫كاليبراس^^^يون ب^^^ا يك‌ "جعبه‌ي‌‬
‫‌‬ ‫تجه^^^يزات‌‬
‫يادشده) بررسي‌ مي‌شود‬
‫‌‬ ‫پارامترهاي‌‬
‫ان^^دازهگيري‌‬
‫‌‬ ‫دس^^تگاه‬
‫‌‬ ‫^ياه معل^^وم‌ ش^^ود كه‌‬
‫^تفاده از جعبه‌ي‌ س^ ‌‬
‫چن^^انچه‌ ب^^ا اس^ ‌‬ ‫‪‬‬
‫ارسال مي‌شود‬
‫‌‬ ‫كامل‬
‫‌‬ ‫دستگاه مزبور براي‌ تأييد‬
‫‌‬ ‫نامنطبق است‌‪،‬‬
‫‌‬
‫بيشت^^رين‌‬
‫^دازهگيري‌ در ‌‬ ‫روش آن‌ اس^^ت‌ كه‌ تجه^^يزات‌ ان^ ‌‬ ‫‌‬ ‫اين‬
‫^زرگ ‌‬
‫‌‬ ‫مزيت‌ ب^‬ ‫‪‬‬
‫كاربران قرار دارد‬
‫‌‬ ‫دسترس‬
‫‌‬ ‫ممكن در‬
‫‌‬ ‫زمان‌‬
‫ايزو ‪ –10012‬فواصل زماني تأييد (ادامه)‬
 ‫ايزو ‪ )4.12 –10012‬مهر و موم كردن‬
‫تجهيزات‬
‫دستگاه تأثير‬
‫‌‬ ‫آنها بر عملكرد‬
‫تنظيم ‌‬
‫‌‬ ‫اندازهگيري‌ كه‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫تجهيزات‬ ‫تنظيم‬
‫‌‬ ‫هاي ‌‬
‫قابل‬ ‫قسمت ‌‬
‫‌‬ ‫‪‬‬
‫ي افراد غيرمجاز محفوظ‌‬‫به وسيله‌ ‌‬
‫آن ‌‬
‫كاري ‌‬
‫هروموم شود تا از دست‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ميگذارد بايد ُم‬
‫‌‬
‫بماند‪.‬‬

‫هروموم و‬
‫‌‬ ‫اين قبيل‌ ُم‬
‫بهكارگيرِي ‌‬
‫هايي براي‌ ‌‬
‫آزمايشگاه بايد دستورالعمل‌ ‌‬
‫‌‬ ‫نظام تأييِد‬
‫‌‬ ‫‪‬‬
‫فراهم آورد‬
‫‌‬ ‫شده‬
‫ديده يا مخدوش‌ ‌‬
‫آنها آسيب‌ ‌‬‫هروموم ‌‬
‫‌‬ ‫تجهيزاتي كه‌ ُم‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫تكليف‬ ‫‌‬
‫تعيين‬

‫‌‬
‫توسط‬ ‫هاي صفر) كه‌‬
‫كننده ‌‬
‫تنظيم ‌‬
‫‌‬ ‫هايي از تجهيزات‌ (مانند‬
‫كردن براي‌ قسمت‌ ‌‬
‫‌‬ ‫هروموم‬
‫‌‬ ‫ُم‬ ‫‪‬‬
‫ميشوند كاربرد ندارد‬‫تنظيم ‌‬
‫‌‬ ‫بيروني‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫مراجع‬ ‫بدون نياز به‌‬
‫‌‬ ‫كاربر‬

‫الزم براي‌‬
‫هروموم شوند و انتخاب‌ مواد ‌‬
‫‌‬ ‫هايي كه‌ بايد ُم‬
‫دستگاه ‌‬
‫‌‬ ‫تصميم گيري در مورِد‬ ‫‪‬‬
‫عهده‬
‫‌‬ ‫غيره معموًال بر‬
‫‌‬ ‫رنگ و‬
‫‌‬ ‫سيم‪،‬‬
‫لحيم‪‌ ،‬‬ ‫برچسب‪‌ ،‬‬
‫‌‬ ‫كردن از قبيل‌‬
‫‌‬ ‫هروموم‬
‫‌‬ ‫ُم‬
‫آزمايشگاه است‬
‫‌‬
‫ايزو ‪ )4.13 –10012‬استفاده‌ از محصوالت‌ بيروني‌‬

‫منابع بيروني يا‬

‫‌‬ ‫محصوالت مربوط‌ به‌‬
‫‌‬ ‫دسته از‬
‫آزمايشگاه‌ بايد مطمئن‌ شود آن‌ ‌‬ ‫‪‬‬
‫هاي آزمايشگاه‌‬
‫گيري ‌‬
‫‌‬ ‫جمله كاليبراسيون‌) كه‌ در اندازه‌‬
‫پيمانكاران فرعي (از ‌‬
‫است‬
‫كيفيت مورد نياز برخوردار ‌‬ ‫‌‬ ‫يي دارد از‬
‫تأثير عمده‌ ‌‬

‫بيروني از منابع‌‬
‫‌‬ ‫محصوالت‬
‫‌‬ ‫كيفيت‬
‫‌‬ ‫كسب اطمينان‌ از‬
‫‌‬ ‫براي‬
‫‌‬ ‫ميتواند‬
‫آزمايشگاه‌ ‌‬ ‫‪‬‬
‫رسمي استفاده‌ كند‬
‫‌‬ ‫معتبر‬

‫‌‬
‫كاهش‬ ‫مسئوليت آزمايشگاه‌ را در مقابل‌ مشتري‬
‫‌‬ ‫منابع بيروني‬
‫‌‬ ‫گيري از اين‌‬
‫‌‬ ‫بهره‌‬ ‫‪‬‬
‫نميدهد‬
‫‌‬

‫بيروني‬
‫‌‬ ‫ارزيابي ‌‬
‫منبع‬ ‫‌‬ ‫به‬
‫جاي استفاده‌ از منابع‌ معتبر‪ ،‬خود ‌‬
‫چنانچه‌ آزمايشگاه‌ به‌ ‌‬ ‫‪‬‬
‫ارزيابي را ارائه‌ دهد‬
‫‌‬ ‫رسمي دال‌ بر صالحيِت انجام‌ اين‌‬
‫‌‬ ‫بپردازد بايد شواهد‬
‫انبارش و جابجايي‌‬
‫‌‬ ‫ايزو ‪)4.14 –10012‬‬
‫نقل‪،‬‬
‫حمل و ‌‬ ‫^ايي‪‌ ،‬‬
‫جابهج^ ‌‬
‫دريافت‪‌ ،‬‬
‫‌‬ ‫^امي را ب^^راي‌‬
‫آزمايش^^گاه‌ بايد نظ^ ‌‬ ‫‪‬‬
‫گيري خ^^ود برق^^رار نمايد ت^^ا از‬
‫‌‬ ‫^يزات ان^^دازه‌‬
‫^ال تجه^ ‌‬
‫^ارش و ارس^ ‌‬
‫انب^ ‌‬
‫^ونه‬
‫ديدگي و ه^^ر گ^ ‌‬
‫‌‬ ‫^يب‬
‫^ب‪ ،‬آس^ ‌‬ ‫بهك^^ارگيري‌ نامناس^ ‌‬
‫نابهج^^ا‪‌ ،‬‬
‫ي ‌‬ ‫اس^^تفاده‌ ‌‬
‫عمل‬
‫به ‌‬ ‫عملك^ردي آن‌ه^ا جلوگ^يري‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ابع^ادي و‬
‫‌‬ ‫خصوص^يات‬
‫‌‬ ‫تغيير در‬
‫آيد‬

‫عمل‬
‫به ‌‬‫الزم ‌‬
‫^دامات ‌‬
‫‌‬ ‫^ابه بايد اق‬
‫اقالم مش ‌‬
‫براي جلوگ^يري‌ از اشتباه‌ش^دن‌ِ ‌‬
‫‌‬ ‫‪‬‬
‫آيد‌‬

‫^افي‬
‫دقت ك ‌‬
‫به مش^تري ن^يز بايد ‌‬
‫متعلق ‌‬
‫‌‬ ‫^يزات ان^دازه‌گيرِي‬
‫در م^ورد تجه ‌‬ ‫‪‬‬
‫مبذول شود‬
‫‌‬
 ‫قابليت رديابي‌‬
‫‌‬ ‫ايزو ‪)4.15 –10012‬‬
‫‌‬
‫اس^تانداردهاي‬ ‫گيري بايد ب^ا اس^تفاده‌ از‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ان^دازه‬ ‫‌‬
‫تجه^يزات‬ ‫‪‌ ‬‬
‫كليه‬
‫گيري ك^اليبره‌ ش^وند كه‌ ق^ابليت‌ رديابي‌ ت^ا اس^تانداردهاي‌‬
‫‌‬ ‫ان^دازه‌‬
‫گيري ملِي‬
‫‌‬ ‫^تانداردهاي ان^^دازه‌‬
‫‌‬ ‫بينالمللي‌‪ ،‬يا اس^‬
‫گيري ‌‬‫‌‬ ‫ان^^دازه‌‬
‫مقياسه^ا‬
‫‌‬ ‫اوزان و‬
‫‌‬ ‫^رانس عم^ومي‌‬
‫‌‬ ‫هاي كنف‬
‫س^ازگار ب^ا توص^يه‌ ‌‬
‫( ‪ ) BIPM‬را داشته‌ باشند‬

‫گيريِ م^ورد اس^تفاده‌ در نظ^ام‌ تأييد بايد ب^ا‬

‫‌‬ ‫‪ ‬هر اس^تاندارد ان^دازه‌‬
‫^زارش يا ب^^رگه‌ اطالع^^اتي‌ هم^^راه‌ باش^^د كه‌‬
‫‌‬ ‫گواهي‌ن^^امه‌‪ ،‬گ^‬
‫چ^^^^نين ش^^^^رايِط وا^قعي‌‬
‫‌‬ ‫قطعيت و هم‌‬
‫‌‬ ‫^ريخ‪ ،‬ع^^^^دم‌‬
‫م^نبع‌‪ ،‬ت^^^^ا ‌‬
‫آن قيد شده‌ ‌‬
‫است‬ ‫نتايج در ‌‬
‫به ‌‬ ‫دستيابي‌ ‌‬
‫‌‬
 ‫شرايط محيطي‌‬
‫‌‬ ‫ايزو ‪)4.17 –10012‬‬
‫تجه^^^يزات‬
‫‌‬ ‫بهك^^^ارگيرِي اس^^^تانداردها و‬ ‫كردن و ‌‬‫‪ ‬شرايِط ك^^^اليبره‌ ‌‬
‫گيري معت^بري‌‬
‫‌‬ ‫^ايج ان^دازه‌‬
‫كه نت ‌‬ ‫^ترل ش^ود ‌‬‫گيري بايد ت^ا ح^دي‌ كن ‌‬
‫‌‬ ‫ان^دازه‌‬
‫دست آيد‬
‫‌‬ ‫به‬
‫‌‬
‫تغييرات‬
‫‌‬ ‫^يزان‬
‫^بيل دم^ا‪ ،‬م ‌‬‫گيري از ق ‌‬‫‌‬ ‫^ايج ان^دازه‌‬
‫^وامل م^ؤثر در نت ‌‬
‫به ع ‌‬ ‫‪‌ ‬‬
‫ي‌‪،‬‬
‫^ن گ^ر ^د وغب^ار ^‪ ،‬تم^يز ^‬‫روش^نائي‪ ،‬ار^تع^اش‌‪ ،‬م^يزا ‌‬
‫‌‬ ‫رط^وبت‪،‬‬
‫‌‬ ‫دم^ا^‪،‬‬
‫^ول داشت‬ ‫^ي م^بذ ‌‬
‫^جه ^كاف ‌‬
‫آن ^بايد تو ‌‬ ‫^ال ‌‬
‫^اطيسي و امث ‌‬
‫‌‬ ‫^خل ال^كترومغن‬
‫ت ^دا ‌‬
‫گيري‪ ،‬معم^^^وًال‪،‬‬
‫‌‬ ‫هاي اس^^^تاندارد يا ان^^^دازه‌‬ ‫س^^^ازندگان دس^^^تگاه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‪‌‬‬
‫چ^^نين‬
‫‌‬ ‫هم‬
‫ح^^اوي گس^^تره‌ها و باره^^اي‌ ح^^داكثر و ‌‬ ‫‌‬ ‫هايي‬
‫مشخص^^ه ‌‬
‫‌‬
‫ارائه‬
‫‌‬ ‫^حيح از دس^تگاه‌‬
‫يص ‌‬ ‫محيطي ب^راي‌ اس^تفاده‌ ‌‬
‫‌‬ ‫^رايط‬
‫يش ‌‬ ‫مح^دوده‌ ‌‬
‫ميدهند‬ ‫‌‬
 ‫ايزو ‪ )4.18 –10012‬كاركنان‬
‫ي تأييدها راتوس^ط‌ كاركن^اني‌ انج^ام ده^د‬
‫‪ ‬آزمايش^گاه‌ بايد كليه‌ ‌‬
‫^وزش‪ ،‬تج^^ربه‌‪ ،‬اس^^تعداد و سرپرس^^تي‌‬
‫‌‬ ‫كه از ص^^الحيت‌‪ ،‬آم^‬ ‫‌‬
‫مناسب برخوردارند‬‫‌‬
 ‫ويژگي استاندارد ايزو ‪17025‬‬
‫جايگزين راهنم^اي ش^ماره ‪ ISO/IEC 25‬و اس^تاندارد اروپ^ائي ‪ EN45001‬ش^ده‬ ‫‪‬‬
‫است‬

‫شامل كليه الزام^اتي اس^ت ك^ه آزمايش^گاههاي آزم^ون از نظ^ر ف^ني ص^الحيت داش^ته و‬ ‫‪‬‬
‫ن^يز ق^ادر به فر^اهم كر^دن ن^تايج ^فني^ معتبر^ مي‌با^شند‬

‫گواهي انطب^^اق ب^^ا اس^^تانداردهاي ‪ ISO9001‬و ‪ ISO9002‬في‌نفس^^ه ح^^اكي از‬ ‫‪‬‬

‫صالحيت آزمايشگ^اه ^براي فرا^هم كردن نتايج فني^ معتبر نخواهد بود‬

‫دربرگيرن^ده ان^واع آزم^ون ‪ /‬كاليبراس^يوني مي‌ش^ود ك^ه ب^ا اس^تفاده از روش^هاي اس^تاندارد‪،‬‬ ‫‪‬‬
‫رو^شهاي غير است^اندار^د^‪ ،‬و ^روشهاي ا^بداع ^ش^ده د^ر ^خود آ^زمايشگا^ه انجام م^ي‌گيرد‬
 ‫ايزو ‪ – 17025‬كليات‬
‫عواملي ك^ه در ص^حت و ق^ابليت اعتم^اد نت^ايج آزمونه^ا موثرن^د عبارتن^داز‪ :‬عوام^ل‬ ‫‪‬‬
‫انس^^^ا^ني^‪ ،‬ش^^^رايط م^حيطي ^‪ ،‬ص^^^حه‌گ^ذا^ري مت^^^دها‪ ،‬ت^جه^^^يزات‪^ ،‬ق^^^ابليت ^رديابي‬
‫ان^دازه‌گير^ي‪ ،‬نمون^ه‌برداري ^‪ ،‬اقال ^م مورد آزمون‪...^ ،‬‬
‫سهم عوام^ل ف^وق در ع^دم قطعيت ك^ل ان^دازه‌گيري بين ان^واع آزم^ون متف^اوت اس^ت‬ ‫‪‬‬
‫و ^ب^ايد د ^ر ت^هيه ^ر^و^ش^^هاي ^اج^^رائي^‪^ ،‬مت^^دها^ي^ آ^زم ^و^ن‪^ ،‬آم^^وزش ^‪^ ،‬اح^^را ^ز ^ش^^رايط‬
‫ك^ا^ركنان‪^ ،‬ان^تخاب ^تجه^يزات^‪^ ،‬كال^يبراسيون‪^ ،‬ا^ين عوام^ل در ن^ظر گرفت^ه شود‬

‫تع^يين تم^ام ع^دم قطعيت غ^ير ممكن اس^ت‪ ،‬تخمين فاكتوره^اي مهم امك^ان پ^ذير است‬ ‫‪‬‬

‫آديت ي‪Ž‬ك نمون‪Ž‬ه ب‪Ž‬رداري اس‪Ž‬ت‪ ،‬بن‪Ž‬ابراين ب‪Ž‬راي اطمين‪Ž‬ان از ك‪Ž‬ل ‪ ،‬آديت ب‪Ž‬راي ح‪Ž‬داقل‬ ‫‪‬‬
‫ميگيرد‬
‫عناصر صورت ‌‬
 ‫ايزو ‪ – 17025‬كاركنان‬

‫كاركن^اني ك^ه وظ^ايف خاص^ي ب^ر عه^ده دارن^د (فعاليته^اي خ^اص) بايد آم^وزش كالس^يك‬ ‫‪‬‬
‫من^اسب‪ ،‬آمو^زش حرف ^‌هاي‪^ ،‬تجرب ^ه و مهارتهاي ^اثبات شده ^‪ ،‬واجد ^شرايط باشند‬

‫^رفهاي‪ ،‬مهارته^اي كاركن^ان‪ :‬برنام^ه هاي آموزشي‬

‫اه^دف آم^وزش كالس^يك‪ ،‬آم^وزش ح ‌‬ ‫‪‬‬

‫راهكار براي شناسائي نيازهاي آموزشي‪ ،‬تامين آموزش پرسنل‬ ‫‪‬‬

‫شرح وظ^ايف ش^غلي (مس^ئوليتها‪ ،‬تخص^ص و تجرب^ه م^ورد نياز‪ ،‬برنام^ه ه^اي آموزش^ي)‬ ‫‪‬‬
‫ي ‪ ،‬پشت^يبان^ي و^ كليدي درگير^ با ^آز^مون‪^/‬كاليبراسيون‬
‫ب^راي ^كارك^نان ^مديريتي ^‪ ،‬فن ^‬

‫اختيار ويژه ب^راي كاركنانيك^ه‪ :‬نم^ونه‌برداري‪ ،‬آزم^ون‪ /‬كاليبراس^يون‪ ،‬ص^دور گزارش^ها‪/‬‬ ‫‪‬‬
‫^واهينامهها‪ ،‬ارائه نظرها^ و تفسيرها‪ ،‬ك^ار با ت^جهيزات‬
‫‌‬ ‫گ‬
 ‫ايزو ‪ – 17025‬شرايط محيطي‬
‫شرايط محيطي آزم^ون‪ :‬من^ابع ان^رژي ‪ ،‬روش^نائي و تهويه مطب^وع‪ ،‬ك^ه انج^ام‬ ‫‪‬‬
‫درست آزمون را تسهيل نمايد‪.‬‬
‫نميس^ازد يا ب^ر كيفيت‬
‫بياعتب^ار ‌‬
‫اطمين^ان از اينك^ه ش^رايط محيطي نت^ايج را ‌‬ ‫‪‬‬
‫نميگذارد‬
‫اندازهگيري اثر نا مطلوبي ‌‬
‫‌‬

‫هرچ^يزي ب^راي يك عملك^رد ص^حيح نياز ب^ه ش^رايط محيطي ص^حيح دارد‬ ‫‪‬‬

‫ميگ^ردد وقتيك^ه‪ :‬ممكن اس^ت ش^رايط محيطي نت^ايج را ب^ه‬

‫آزم^ون متوق^ف ‌‬ ‫‪‬‬
‫خطر بياندازد‬

‫شرايط محيطي كه بر نتايج آزمون موثر است بايد مستند شود‬ ‫‪‬‬

‫جداس^ازي م^ابين بخش^هاي مج^اوري ك^ه در آنه^ا فعاليته^اي ناس^ازگار انج^ام‬ ‫‪‬‬
‫ميشود‬
‫‌‬
 ‫صحهگذاري‬
‫‌‬ ‫ايزو ‪ – 17025‬روشها و‬
‫اطمينان حاصل كنيد كه هرنوع انحراف از متدهاي استاندارد‪:‬‬ ‫‪‬‬

‫ثبت مي‌گردد‬ ‫‪‬‬

‫ميشود‬
‫از نظر فني توضيح داده ‌‬ ‫‪‬‬

‫مورد تاييد فرد مسوول واجد صالحيت قرار مي‌گيرد‬ ‫‪‬‬

‫مورد قبول مشتري واقع مي‌شود‬ ‫‪‬‬

‫اطمينان حاصل كنيد كه متدهاي تست‪/‬كاليبراسيون مورد استفاده ‪:‬‬ ‫‪‬‬

‫ميسازد‬
‫درخواستهاي مشتري را برآورده ‌‬ ‫‪‬‬

‫براي انجام تست‪/‬كاليبراسيون مناسب هستند‬ ‫‪‬‬

‫اگر از پيش تعيين نشده باشد‪ ،‬مشتري از متد انتخاب شده آگاه شده باشد‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫بينالمللي‪ ،‬منطقه‌اي يا ملي هستند‬

‫درص^ورت نياز‪ ،‬مط^ابق آخ^رين اس^تانداردهاي ‌‬ ‫‪‬‬

‫بايد متدهاي استاندارد براي استفاده در آزمايشگاه صحه‌گذاري شده باشند‬ ‫‪‬‬
 ‫صحهگذاري‬ ‫‌‬ ‫ايزو ‪ – 17025‬روشها و‬
‫(ادامه)‬
‫هرگ^اه روش پيش^نهادي مش^تري نامناس^ب‪ ،‬ق^ديمي‪ ،‬منس^وخ باش^د‪ ،‬بايد ب^ه اطالع مش^تري‬ ‫‪‬‬
‫برسد‬
‫روش^هاي اس^تاندارد نش^ده‪ ،‬بايد تواف^ق مش^تري حاص^ل ش^ود و پيش از ب^ه ك^ارگيري ب^ه‬ ‫‪‬‬
‫نحو مناسبي صحه گذاري شود‪.‬‬
‫صحهگذاري روش^^^ها‪ :‬روش^^^هاي غ^^^ير اس^^^تاندارد‪ ،‬روش^^^هاي اب^^^داعي‪ ،‬روش^^^هاي‬‫‌‬ ‫‪‬‬
‫اس^تانداردخا^رج از ^دامن^ه ك^اري‪ ،‬تغييرات^ي ك^ه در روش^هاي اس^تاندارد اعم^ال ميشود‬

‫صحه گ^^^ذاري‪ :‬از طريق مقايس^^^ه ب^^^ا روش^^^هاي ديگ^^^ر‪ ،‬تس^^^تهاي مقايس^^^ه اي بين‬ ‫‪‬‬
‫آزمايشگاهي‪ ،‬اظهار نظ^رهاي اصول^ي‪ ،‬درك ^علمي‬

‫مس^تندات ص^حه‌گذاري‪ :‬نت^ايج بدس^ت آم^ده‪ ،‬رويه‌ه^اي م^ورد اس^تفاده‪ ،‬مناس^ب ب^ودن يا‬ ‫‪‬‬
‫نبودن روش‬

‫ميباش‪Ž‬د و نيازي ب‪Ž‬ه آديت نيس‪Ž‬ت‬

‫در اينج‪Ž‬ا نياز ب‪Ž‬ه گفتگ‪Ž‬و بين مم‪Ž‬يز ف‪Ž‬ني و آزمايش‪Ž‬گاه ‌‬ ‫‪‬‬
 ‫ايزو ‪ – 17025‬تجهيزات‬
‫اندازهگيري و آزمون مورد لزوم كه براي انجام صحيح‬
‫‌‬ ‫كليه تجهيزات نمونه‌برداري‪،‬‬ ‫‪‬‬
‫ميشوند‪:‬‬‫آزمون استفاده ‌‬
‫موجود هستند و در وضعيت مناسبي قرار دارند‪ ،‬قادر به ارائه دقت مورد نياز هستند‬ ‫‪‬‬

‫مطابق مشخصه‌هاي تعيين شده مربوطه كار مي‌كنند‪ ،‬برنامه كاليبراسيون وجود دارد و اجرا مي‌شود‬ ‫‪‬‬

‫بعداز نصب و پيش از استفاده‪ ،‬چك و كاليبره مي‌شوند‬ ‫‪‬‬

‫توسط پرسنل واجد صالحيت بكارگرفته شوند‬ ‫‪‬‬

‫دستورالعمل‌هاي به‌ روز براي استفاده و نگهداري از آنها موجود مي‌باشد‪ ،‬با شماره شناسايي مستقل‬ ‫‪‬‬
‫متمايز شده‌اند‬
‫ميباشند‪:‬‬
‫سوابق دستگاه‌ها و نرم‌افزارها موجودند و شامل موارد زير ‌‬ ‫‪‬‬
‫نرمافزار آن‪ ،‬نام سازنده‪ ،‬نام مدل‪ ،‬شماره سريال و هرنوع شناسايي ويژه ديگر‬ ‫شناسنامه دستگاه و ‌‬ ‫‪‬‬

‫دقت مورد نياز و الزامات تعيين شده براي انجام تست‪/‬كاليبراسيون را دارا مي‌باشند‬ ‫‪‬‬

‫موقعيت استقرار دستگاه‪ ،‬دستورالعمل ارائه شده توسط سازنده‪ ،‬يا اشاره به محل نگهداري اين‬ ‫‪‬‬
‫دستورالعمل‬
‫سوابق كاليبراسيون و موعد كاليبراسيون بعدي‪ ،‬برنامه حفظ و نگهداري و سوابق به‌روز براي آن‬ ‫‪‬‬

‫سوابق هرنوع خرابي‪ ،‬تعمير يا تغيير اعمالي در دستگاه‬ ‫‪‬‬

 ‫ايزو ‪ – 17025‬تجهيزات (ادامه)‬
‫اندازهگيري شامل‪:‬‬
‫‌‬ ‫دستورالعملهاي دستگاه‌هاي‬ ‫‪‬‬
‫بك^ارگيري دس^تگاه ب^ا رع^ايت نك^ات ايم^ني‪،‬جابج^ايي‪ ،‬نگه^داري‪ ،‬اس^تفاده از دس^تگاه‪ ،‬برنام^ه حف^ظ‬ ‫‪‬‬
‫و نگهداري دستگاه‬

‫دس^تگاههايي ك^ه درمع^رض ب^ار زيادتر از ح^د‪ ،‬يا ب^ه نح^و نادرس^تي بكارگرفت^ه‬ ‫‌‬ ‫‪‬‬
‫ي ^مش^كو^ك ار^ائ^ه ^م^ي‌د^هن^د‪ ^،‬يا خ^راب^ هس^ت^ن^د‪ ^،‬اين د^س^تگا^ه‌ها ا^ز‬‫م^ي‌ش^ون^د‪ ^،‬يا پا^س^خ‌ها ^‬
‫سرويس خارج مي‌شوند‬
‫عالمتگ^ذاري مي‌شوند‬
‫‌‬ ‫بهش^كل واض^حي بعن^وان “ خ^ارج از س^رويس”‬
‫جداس^ازي مي‌ش^وند يا ‌‬ ‫‪‬‬

‫تس^تهاي قبلي م^ورد بررس^ي ق^رار‬

‫‌‬ ‫اث^رات خ^ارج از ح^دود ك^اركردن يا خ^رابي آنه^ا ب^ر روي‬ ‫‪‬‬
‫ميگيرد‬
‫‌‬

‫دس^تگاهيكه ب^راي م^دتي خ^ارج از كن^ترل مس^تقيم آزمايش^گاه ق^رار گرفت^ه اس^ت‪،‬‬ ‫‪‬‬
‫كا^ركرد^ دستگاه ^و كاليبراسيون آ^ن پيش از بكارگير^ي مجدد دس^تگاه ^چك‌شود‬
‫چك بين دو كاليبراس^يون ب^راي حف^ظ اعتم^اد ب^ه وض^عيت كاليبراس^يون تجهيزات‬ ‫‪‬‬
 ‫ايزو ‪ – 17025‬تضمين كيفيت نتايج آزمون‬
‫رويه ه^اي كن^ترل كيفي ب^راي نظ^ارت ب^ر ص^حت نت^ايج تس^ت و كاليبراسيون‪:‬‬ ‫‪‬‬

‫اس^تفاده از م^واد مرج^ع گ^واهي ش^ده ‪ CRM‬يا كن^ترل كيفيت داخلي از م^واد مرج^ع ث^انوي‬ ‫‪‬‬
‫‪RM‬‬
‫مقايسههاي بين آزمايشگاهي‬
‫‌‬ ‫مشاركت در‬ ‫‪‬‬

‫شركت در آزمونهاي حرفه‌اي ممكن است براي آكروديته نياز باشد‬ ‫‪‬‬

‫تكرار آزمون با استفاده از همان روشها يا روشهاي ديگر‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫آزمون مجدد اقالم نگهداري شده‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫همبستگي بين نتايج مربوط به ويژگيهاي مختلف يك قلم مورد آزمون‬ ‫‪‬‬

‫دادهه^اي بدس^ت آم^ده بايد ثبت ش^وند ت^ا بت^وان رون^دهاي احتم^الي را شناس^ايي نم^ود‬
‫‌‬ ‫‪‬‬
‫و در^ص^ورت ع^ملي ب^ودن^‪ ،‬بايد از ^فن^ون آم^ا^ري به‌م^نظ^ور ^مطالع^ه نت^ا^يج بدس^ت‬
‫آمده استفاده كرد‬
 ‫ايزو ‪ – 17025‬گواهينامه كاليبراسيون‬
‫گواهي كاليبراس^يون مط^ابق قس^مت خاص^ي از الزام^ات باش^د‪ ،‬بايد مش^خص ش^ود ك^ه ب^ا ك^دام‬ ‫‪‬‬
‫ق وجود دارد‬‫بخ^ش‌ها^ي اين ا^لزا^مات تطاب ^‬
‫^دمقطعيت‪ ،‬ق^ابليت رديابي و ‪ ...‬ذكر شده باشد‬
‫در گ^واهي كاليبراس^يون بايد ع ‌‬ ‫‪‬‬

‫نت^ايج كاليبراس^يون دس^تگاه پيش و پس از تنظيم يا تعم^ير آن بايد گزارش شود‬ ‫‪‬‬

‫توص^يهاي مب^ني ب^ر موع^د بع^دي كاليبراس^يون داش^ته باش^ند‪،‬‬

‫‌‬ ‫گواهي‌ه^اي كاليبراس^يون نبايد‬ ‫‪‬‬
‫مگر آنك ^ه مشتري ^درخواس^ت كرده^ باش ^د‬

‫آزمايش^گاه پيمانك^ار ف^رعي بايد گ^واهي كاليبراس^يون را خط^اب ب^ه آزمايش^گاه اص^لي ص^ادر‬ ‫‪‬‬
‫كند‬
‫اص^الحيههاي گ^واهي كاليبراس^يون بايد در ق^الب يك س^ند ج^دا باش^ند ك^ه بص^ورت مج^زا‬
‫‌‬ ‫‪‬‬
‫شنا^سايي^ مي‌شود و ^بايد حا^وي ارجاع^ات به سن^د ا^صلي باشد‬
 ‫بخش چهارم‬

‫• فعالیت عملی‬
‫كاليبراسيون آون براساس ‪JIS B 7757‬‬

‫‪142‬‬
 ‫كاليبراسيون آون براساس ‪JIS B 7757‬‬
‫‪ ‬روش کالیبراسیون‪:‬‬
‫سنسور ترموکوپل با الکل تمیز گردد‬ ‫‪‬‬

‫فریم مونتاژ ترموکوپل در داخل آون قرار گیرد‬ ‫‪‬‬

‫ترموکوپ^ل از س^وراخ آون ب^ه داخ^ل آن ه^دایت ش^ود و داخ^ل ف^ریم مونت^اژ‬ ‫‪‬‬
‫ترموکوپل فیکس گردد‬
‫طول میل^ه ترموکوپ^ل ک^ه داخ^ل آون میش^ود بای^د ح^داقل ‪ 300‬میلیم^تر باش^د‬ ‫‪‬‬
‫تا افت حرارت حداقل شود‬
‫دم^ای آون ب^رای ی^ک نقط^ه دلخ^واه تنظیم گ^ردد و منتظ^ر ش^وید ت^ا آون ب^ه‬ ‫‪‬‬
‫حالت پایدار برسد‬
‫دمای ‪ 9‬نقطه از آون در طول ‪ 24‬ساعت اندازه گیری شود‬ ‫‪‬‬
‫كاليبراسيون آون براساس ‪JIS B 7757‬‬
‫كاليبراسيون آون براساس ‪JIS B 7757‬‬
‫‪ ‬روش کالیبراسیون‪( :‬ادامه)‬
‫اختالف (تغییرات) بین حداقل دما و حداکثر دما محاسبه شود‬ ‫‪‬‬

‫این تغییرات نباید از تغییرات دمایی جدول زیر بیشتر باشد‬ ‫‪‬‬

‫‪145‬‬
 ‫كاليبراسيون آون براساس ‪JIS B 7757‬‬
‫محاسبه دو پارامتراضافه در روش ‪( DIN 12880‬جهت اطالع)‬ ‫‪‬‬

‫‪ ‬محاسبه پایداری دمایی (‪)Stability‬‬

‫میزان توان^ایی آون ی^ا فری^ز در ح^داکثر ث^ابت نگهداش^تن دم^ا در ط^ول زم^ان معین‬

‫محاسبه یکنواختی دمایی (‪)Uniformity‬‬

‫میزان توان^ایی آون ی^ا فری^ز در یکن^واخت نگهداش^تن دم^ا در نق^اط مختل^ف درون‬
‫فضای آون یا فریز‬
 ‫كاليبراسيون آون براساس ‪JIS B 7757‬‬

‫گواهینامه کالیبراسیون‪:‬‬ ‫‪‬‬

‫تاریخ و شماره گواهینامه کالیبراسیون‬ ‫‪‬‬

‫درج استاندارد کالیبراسیون‪JIS B 7757 :‬‬ ‫‪‬‬

‫اطالعات مربوط به آون شامل‪ :‬نوع؛ مدل؛ سال ساخت؛ شماره سریال و ‪..‬‬ ‫‪‬‬

‫محل استقرار آون‬ ‫‪‬‬

‫مشخص^ات ترموکوپ^ل مرج^ع ش^امل‪ :‬ش^ماره س^ریال؛ ش^ماره گواهینام^ه و ت^اریخ‬ ‫‪‬‬
‫انقضا گواهینامه‬
‫هر حالت غیر نرمالی در طول کالیبراسیون باید درج گردد‬ ‫‪‬‬

‫نتیج^ه ان^دازه گ^یری ش^امل‪ :‬مق^دار نقط^ه تنظیم ش^ده؛ مق^دار ح^داقل دم^ا و ح^داکثر دم^ا‬ ‫‪‬‬
‫ب^رای هرنقط^ه؛ تغی^یرات بین ح^داقل دم^ا و ح^داکثر دم^ا و ح^داکثر انح^راف مج^از‬
‫(‪ )mpe‬درج گردد‬
‫كاليبراسيون دما و رطوبت در آون و چمبر‬

‫كاليبراسيون دما و رطوبت در‬

‫آون و چمبر شرایط محیطی‬
 ‫كاليبراسيون دما و رطوبت در آون و چمبر‬
‫کالیبراس‪Ž‬یون س‪Ž‬اده ت‪Ž‬ر آون‪( :‬کالیبراس‪Ž‬یون مقایس‪Ž‬ه ای دم‪Ž‬ا) – روش‬ ‫‪‬‬
‫ابداعی‬
‫سنسور ترموکوپل با الکل تمیز گردد‬ ‫‪‬‬

‫دو ع^دد ترموکوپ^ل داخ^ل آون ش^ود (یکی نزدی^ک سنس^ور آون و دیگ^ری در محلی‬ ‫‪‬‬
‫از آون که بیشترین کاربرد را دارد)‬
‫به کمک سیم میتوان ترموکوپل ها را در محلهای مورد نظر فیکس نمود‬ ‫‪‬‬

‫نکته‪ :‬از تماس ترموکوپل به دیواره آون یا نمونه ها در آون جلوگیری گردد‬ ‫‪‬‬

‫نکته‪ :‬برای محیط های خورنده باید از پرابهای پوشش دار استفاده کرد‬ ‫‪‬‬

‫دمای آون برای هریک از نقاط مورد نظر از گستره دمایی تنظیم گردد‬ ‫‪‬‬

‫دم^ای آون ب^رای ی^ک نقط^ه دلخ^واه تنظیم گ^ردد و منتظ^ر ش^وید ت^ا آون ب^ه ح^الت‬ ‫‪‬‬
‫پایدار برسد‬
 ‫كاليبراسيون دما و رطوبت در آون و چمبر‬

‫کالیبراسیون ساده تر آون‪( :‬کالیبراسیون مقایسه ای دما) ‪ -‬ادامه‬ ‫‪‬‬

‫در ح^الت پای^دار؛ ب^رای ه^ر نقط^ه س^ه مق^دار م^اکزیمم و س^ه مق^دار می^نیمم ترموکوپ^ل‬ ‫‪‬‬
‫مرجع ثبت گردد‬
‫همین عملیات برای نقاط دیگر از گستره آون تکرار شود‬ ‫‪‬‬

‫در اینج^ا ب^ه ازای ه^ر نقط^ه تنظیم آون؛ م^اکزیمم انح^راف ح^داکثر و ح^داقل‬ ‫‪‬‬
‫ترموکوپل مرجع حول نقطه تنظیم؛ محاسبه میگردد‬
‫این انحراف^ات (تغی^یرات) بای^د کم^تر از ح^داکثر انح^راف مج^از (‪ )mpe‬باش^د ت^ا‬ ‫‪‬‬
‫آون تایید گردد‬
‫در این روش ح^داکثر انح^راف مج^از (‪ )mpe‬از کات^الوگ آون اس^تخراج می‬ ‫‪‬‬
‫گردد‬
‫كاليبراسيون ترازو براساس ‪ISIRI 3074‬‬
 ‫كاليبراسيون ترازو براساس ‪ISIRI 3074‬‬
‫مدارک مرجع‪:‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ISIRI 3074:1980‬‬ ‫‪‬‬

‫دستورالعمل کار با ترازو‬ ‫‪‬‬

‫دستورالعمل کار با وزنه استاندارد‬ ‫‪‬‬

‫تجهیزات مورد نیاز‪:‬‬ ‫‪‬‬

‫‪ ‬وزنه استاندارد با کالس های ‪ E2, F1, F2, M1, M2 and M3‬و متعلقات‬
‫این وزنه ها از ‪ 1mg‬تا ‪ kg 5,000‬قابل تهیه است‬
‫کالس وزن^ه ه^ا مط^ابق ‪OIML R111: E1, E2, F1, F2, M1, M2 and‬‬
‫‪M3‬‬
‫‪ ‬انبر و پارچه‬
‫‪ ‬حالل گریس‬
 ‫كاليبراسيون ترازو براساس ‪ISIRI 3074‬‬
‫کالس وزنه‬ ‫کالس ترازو‬ ‫ریزنمایی ترازو (‪)e‬‬
‫ردیف‬
‫‪OIML R111‬‬ ‫‪OIML R76‬‬ ‫‪OIML R76‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪E1‬‬ ‫کالیبراسیون وزنه ‪E2‬‬ ‫‪-‬‬
‫کالیبراسیون وزنه ‪F1‬‬ ‫ترازوی کالس ‪I‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪E2‬‬
‫ترازوی کالس ‪I – Special accuracy‬‬ ‫‪e ≥ 0.001g‬‬
‫کالیبراسیون وزنه ‪F2‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪F1‬‬ ‫‪-‬‬
‫ترازوی کالس ‪ I‬و کالس ‪II‬‬
‫کالیبراسیون ‪M1 , M2‬‬ ‫ترازوی کالس ‪II‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪F2‬‬
‫ترازوی کالس ‪II – High accuracy‬‬ ‫‪0.1g ≥ e > 0.001g‬‬
‫کالیبراسیون وزنه ‪M2‬‬ ‫ترازوی کالس ‪III‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪M1‬‬
‫ترازوی کالس ‪III – Medium accuracy‬‬ ‫‪5g ≥ e > 0.1g‬‬
‫کالیبراسیون وزنه ‪M3‬‬
‫‪6‬‬ ‫‪M2‬‬ ‫‪-‬‬
‫ترازوی کالس ‪III – Medium accuracy‬‬
‫‪7‬‬ ‫‪M3‬‬ ‫ترازوی کالس ‪IIII – Ordinary accuracy‬‬ ‫‪e > 5g‬‬
‫‪153‬‬
‫كاليبراسيون ترازو براساس ‪ISIRI 3074‬‬

‫‪154‬‬
 ‫كاليبراسيون ترازو براساس ‪ISIRI 3074‬‬
‫‪ ‬روش کالیبراسیون‪:‬‬
‫وزنه استاندارد با حالل تمیز گردد‬ ‫‪‬‬

‫ترازو با حالل تمیز گردد‬ ‫‪‬‬

‫به آرامی یکب^ار وزن^ه روی مرک^ز ص^فحه ت^رازو ق^رار گ^یرد (ص^فحه‬ ‫‪‬‬
‫ترازو نباید ارتعاش داشته باشد)‬
‫دای^ره ای فرض^ی ب^ه قط^ر نص^ف ص^فحه ت^رازو از مرک^ز ص^فحه‬ ‫‪‬‬
‫درنظ^ر گرفت^ه و دوب^ار هم^ان وزن^ه مقاب^ل یک^دیگر روی محی^ط دای^ره‬
‫قرار گیرد‬
‫وزنه از روی صفحه ترازو برداشته شود سپس ترازو صفر گردد‬ ‫‪‬‬

‫اندازه گیری مذکور برای ده نقطه از گستره ترازو تکرار گردد‬ ‫‪‬‬
 ‫كاليبراسيون ترازو براساس ‪ISIRI 3074‬‬
‫‪ ‬روش کالیبراسیون‪( :‬ادامه)‬
‫مقادیر خوانده شده هریک از نقاط در فرم مخصوصی ثبت شود‬ ‫‪‬‬

‫انح^راف (تغی^یرات) مق^دارهای خوان^ده ش^ده هری^ک از نق^اط محاس^به شود‬ ‫‪‬‬

‫مق^دار انح^راف محاس^به ش^ده نبای^د از ح^داکثر انح^راف مج^از (‪)mpe‬‬ ‫‪‬‬
‫بیشتر باشد‬
‫حداکثر انح^راف مج^از (‪ )mpe‬از کات^الوگ ت^رازو اس^تخراج می گردد‬ ‫‪‬‬

‫ترازو می توان^د بص^ورت مش^روط تایی^د گ^ردد؛ ب^ه ش^رطی ک^ه گس^تره‬ ‫‪‬‬
‫خارج از انحراف مجاز توسط برچسب زرد رنگ تعیین شده باشد‬
 ‫كاليبراسيون ترازو براساس ‪ISIRI 3074‬‬
‫گواهینامه کالیبراسیون‪:‬‬ ‫‪‬‬
‫تاریخ و شماره گواهینامه کالیبراسیون‬ ‫‪‬‬

‫درج روش کالیبراسیون‪ISIRI 3074 :‬‬ ‫‪‬‬

‫اطالعات مربوط به ترازو شامل‪ :‬نوع؛ مدل؛ سال ساخت؛ شماره سریال و ‪..‬‬ ‫‪‬‬

‫محل استقرار ترازو‬ ‫‪‬‬

‫مشخص^ات وزن^ه ه^ای اس^تاندارد ش^امل‪ :‬ش^ماره س^ریال؛ ش^ماره گواهینام^ه و ت^اریخ‬ ‫‪‬‬
‫انقضا گواهینامه‬
‫مقدار مرجع‬ ‫‪‬‬

‫میانگین مقدار خوانده شده هریک از نقاط کنترلی‬ ‫‪‬‬

‫حداکثر مقدار مجاز انحراف‬ ‫‪‬‬

‫گرایش هر نقطه کنترلی‬ ‫‪‬‬

‫تکرار پذیری و خطی بودن گرایش (درصورتیکه سازنده مشخص کرده باشد)‬ ‫‪‬‬
‫اصول ایمنی در‬
‫آزمایشگاهها‬
 ‫‪:‬مخاطرات عمده در آزمايشگاه‬
‫آتش‬ ‫•‬
‫شكستن ظروف شيشه‌اي‬ ‫•‬
‫اجسام تيز‬ ‫•‬
‫پاشش‬ ‫•‬
‫ظروف تحت فشار و گازهاي سيلندر‬ ‫•‬
‫گرما ‪ ،‬سرما‬ ‫•‬
‫مخاطرات شيميايي‬ ‫•‬
‫مخاطرات بيولوژيكي‬ ‫•‬
‫تشعشات‬ ‫•‬
‫• ‪!And many more‬‬
‫رعایت اصول ایمنی در آزمایشگاهها بر‬
‫‪:‬عهده‬
‫تمامی کارکنان‬ ‫•‬
‫مراجعین‬ ‫•‬
‫کارآموزان‬ ‫•‬
‫دانشجویان و اساتید‬ ‫•‬
‫‪:‬اصول کلی ایمنی در آزمایشگاهها‬
‫خوردن و آشامیدن در آزمایشگاه ممنوع است‬ ‫–‬
‫سیگار کشیدن ممنوع‬ ‫–‬
‫آرایش کردن ممنوع‬ ‫–‬
‫کار کردن به تنهایی در آزمایشگاه ممنوع‬ ‫–‬
‫از وسایل حفاظت فردی مناسب استفاده شود‪.‬‬ ‫–‬
‫استفاده از تجهیزات مناسب‬ ‫–‬
‫اجتناب از شوخی های بی مورد‬ ‫–‬
‫توجه کافی به مخاطرات مواد شیمیایی‬ ‫–‬
‫هرگز صورت بيني و چشمهايتان را لمس نكنيد‪.‬‬ ‫–‬
‫هرگز خودكار و يا مداد را نمكيد‪.‬‬ ‫–‬
‫قبل از ترك محل و خصوصًا قبل از خوردن دستانتان را بشوئيد‪.‬‬ ‫–‬
‫‪:‬بازنگری در ایمنی آزمایشگاهها‬

‫کارکنان جدید‬ ‫•‬

‫فرآیند جدید‬ ‫•‬
‫تغییر در پروسه کاری‬ ‫•‬
‫تجهیزات جدید‬ ‫•‬
‫بررسيهاي ‪ OSHA‬پيرامون حوادث‬

‫تماس با مواد سمي در آزمايشگاه مي تواند نتايج خطرناكي حتي مرگ در بر داشته باشد‪.‬‬ ‫•‬
‫اين صدمات مي تواند در هر آزمايشگاهي كه با مواد سمي كار مي كننداتفاق افتد‪.‬‬ ‫•‬
‫بيشتر اين صدمات قابل پيشگيري است در صورتي كه افراد از‪:‬‬ ‫•‬
‫* تجهيزات مناسب‬
‫* تكنيك و روش مناسب‬
‫* دانش مناسب و كافي‬

‫‪163‬‬
 ‫‪ OSHA‬آزمايشگاه استاندارد‬

‫• بايد آاليندههاي موجود در محل كار پرسنل زير حد‬

‫((‪permissible exposure limit‬‬ ‫مجاز باشد‬
‫• دستورالعمل بهداشت كار با مواد شيميايي موجود باشد‬
‫• فردي بعنوان مدير ايمني شيميايي معين شود‬
‫• به پرسنل اطالعات وآموزش الزم داده شود‬
‫• تمام ظروف مواد شيميايي داراي برچسب باشد‬
‫• همه مواد شيميايي داراي ‪ MSDS‬باشد‬
‫• آزمايشات پزشكي و مشاوره پزشكي براي‬
‫پرسنل انجام شود‬
 ‫دستور العملهاي بهداشت مواد شيميايي‬
‫‪ -1‬روش كار استاندارد‬
‫‪ -2‬اندازه گيري و كنترل تماس‬
‫‪-3‬تجهيزات حفاظتي وتهويه مناسب‬
‫‪ -4‬اطالعات آموزشی‬
‫‪-6‬توجه به كار با مواد ويژه خطرناك‬
‫‪ -5‬مصوب كردن برنامه ريز ي براي موادشيميايي از قبل‬
‫‪-7‬آزمايشات پزشكي و مشاوره‬
 ‫كار ايمن ‪..........‬‬ ‫كليد‬
‫شناخت خطرات‬
‫• مطالعه دستورالعمل بهداشتي مواد شيميايي‬
‫• بازنگري ‪ MSDS‬مواد شيميايي‬
‫‪ -‬ارزيابي حفاظ تجهيزات‬ ‫‪-‬خطرات بهداشتي وفيزيكي‬
‫‪ -‬روشهاي كمكهاي اضطراري‬ ‫‪ -‬نشانه ها و عالئم تماس‬

‫• مطالعه همه برچسبها‬

‫• آگاهي از پروتكل و روشهاي كار‬
‫• توجه به اثربرخي مواد شيميايي كه اثر سمي تاخيري روي بدن دارد‬
 ‫‪:‬وسایل شیشه ای‬

‫• نگهداری مناسب‬
‫استفاده مناسب •‬
‫• شستشو‬
‫• کنار گذاشتن وسایل شیشه ای شکسته و ترک برداشته‬
‫• دفع به روش مناسب‬
 ‫ایمنی برق‬
‫از کلید و پریز مناسب استفاده گردد‪.‬‬ ‫•‬
‫پس از مصرف‪ ،‬وسیله بی برق‬ ‫•‬
‫گردد‪.‬‬
‫کلیه سیمها و تجهیزات برقی به دور‬ ‫•‬
‫از آب باشند‪.‬‬
‫از سیم ارت استفاده گردد‪.‬‬ ‫•‬
‫بازرسی مستمر انجام شود‪.‬‬ ‫•‬
 ELECTRICAL SAFETY

– Protection of employees
and equipment
– inspect panels and plugs
– surge protectors
– inspection & reporting
programs
‫‪Physical Safety‬‬
‫حمل ونقل و جابجایی ها با احتیاط‬ ‫•‬

‫از کشیدن سیم در مسیرهای رفت و آمد اجتناب‬ ‫•‬

‫گردد‪.‬‬
‫میزهای عسلی به دور از مسیر عبور و مرور‬ ‫•‬

‫استفاده از سیستمهای گرمایش و سرمایشی مناسب‬ ‫•‬

‫رعایت اصول ایمنی ساختمان‬ ‫•‬

 ‫سيلندرهاي گاز‬
‫• هرگز بدون آموزش استفاده نكنيد‪.‬‬
‫• تعداد سيلندرها را در آزمايشگاه كاهش دهيد‪.‬‬

‫– در صورت امكان در بيرون نگهداري شود‪.‬‬

‫• سيلندرها سنگين هستند و در صورت سقوط ‌‬

‫ميتونند‬
‫آسيب رسان باشند‪.‬‬
‫– مطمئن شويد در حين استفاده با زنجير مهار‬
‫شده‌اند‪.‬‬
‫– براي جابجايي از گاريهاي مخصوص استفاده‬
‫نمائيد‪.‬‬
‫• از فشار سنج و وسايل كنترلي استفاده نمائيد‪.‬‬
‫• مراقب نشت آن باشيد‪.‬‬
 ‫‪Sharp Objects‬‬

‫ابزار تیز به دور از دست و انگشت‬ ‫•‬

‫‪‬‬
‫برای حمل و نقل از ابزار مناسب استفاده‬ ‫•‬
‫گردد‪.‬‬
‫موقع حمل و نقل قسمت تیز رو به پایین‬ ‫•‬

‫‪‬‬ ‫باشد‬
‫هیچ وقت سعی نکنید وسایل تیز در حال‬ ‫•‬
‫سقوط را با دست بگیرید‪.‬‬
‫پس ماند خطرناک‬ ‫•‬
 Heating Safety
• Never leave a heat source unattended
• Heated metal and glass looks
cool, use tongs or gloves
before handling
• Do not place hot glassware
directly on lab desk or in
cold water
 ‫‪Chemical Safety‬‬
‫قبل از برداشتن ماده شیمیایی از ظرف مربوطه‬ ‫•‬
‫برچسب آن را دوبار مطالعه کنید ‪‬‬
‫فقط از مواد شیمیایی گفته شده در دستورالعمل و‬ ‫•‬
‫آن هم به مقدار اعالم شده استفاده کنید‪.‬‬
‫هرگز ماده شیمیایی را لمس‪ ،‬بو و یا مزه نکنید‪.‬‬ ‫•‬
‫‪‬‬ ‫هرگز مواد شیمیایی را خارج از دستورالعمل با‬ ‫•‬
‫هم مخلوط نکنید‪.‬‬
 ‫‪Chemical Safety‬‬

‫مواد شیمیایی با احتیاط‬

‫حمل و نقل ‪‬‬ ‫•‬

‫سرپوش ظروف حاوی مواد شیمیایی در‬ ‫•‬

‫مواقع عدم مصرف بسته باشد‬
‫موقع اضافه کردن اسید به آب‪ ،‬بصورت‬ ‫•‬

‫‪‬‬ ‫قطره قطره و آرام این کار انجام شود‪.‬‬

‫از خطرات مواد شیمیایی آگاه باشید‪.‬‬ ‫•‬
 ‫برچسب ها‬
*‫ مستطيل‬HMIS * ‫ لوزي‬NFPA
Hazardous Material Identification System National fire protection agency
 ‫‪Material‬‬ ‫‪Safety Data Sheets‬‬
‫‪ -1‬ماهیت ماده شيميايي‬ ‫‪‬‬
‫‪ -2‬اطالعات مربوط به اجزاء سازندة آن‬
‫‪ -3‬آشنايي با خطرات احتمالي‬
‫‪ -4‬اقدامات اوليه اورژانسي‬
‫‪ -5‬اقدامات اوليه در مواجهه با حريق‬
‫‪ -6‬اقدامات اوليه در صورت ريختن اتفاقي ماده شيميايي‬
‫‪ -7‬شيوه صحيح حمل و نقل و نگهداري‬
‫‪ -8‬روشهاي مهاركردن سرايت آن‪ /‬محافظت افراد در برابر ماده شيميايي‬
‫‪ -9‬خواص فيزيكي و شيميايي‬
‫‪ -10‬پايداري و واكنش پذيري‬
‫‪ -11‬اطالعات سميت ماده شيميايي‬
‫‪ -12‬اصول صحيح معدوم كردن پسماندهاي آن‬
‫‪ -13‬اطالعات الزم در مورد جابجا كردن آن‬
‫‪ -14‬ساير اطالعات‬
‫‪Proper‬‬ ‫‪Work Practices in the‬‬

‫‪Laboratory‬‬
‫‪ ‬اجتناب از انباشتن مواد شیمیایی و تجهیزات در کف آزمایشگاه‬
‫‪‬تمییز نمودن برای نفر بعدی‬
‫‪‬رعایت احتیاطات الزم‬
‫‪‬آگاهی از محل ‪:‬‬
‫‪-‬تجهیزات حفاظت فردی‬
‫‪ -‬وسایل اطفاء حریق‬
‫‪-‬دوشهای ایمنی‬
‫‪-‬چشم شوی‬
‫‪-‬کیتهای مربوط به اقدام در موقع پاشش مواد‬
‫‪-‬جعبه کمکهای اولیه‬
 ‫)‪ (PPE‬تجهيزات حفاظت فردي‬

‫بايدهمه لوازم حفاظت فردي بر اساس كد باشدودرمحيط كار استفاده شود‪.‬اين‬ ‫•‬
‫لوازم شامل‪:‬‬
‫محافظ هاي چشمي‬ ‫‪-‬‬
‫كفش ايمن داراي روكش‬ ‫‪-‬‬
‫محافظ هاي تنفسي‬ ‫‪-‬‬
‫پيشبندهاي الستيكي يا پالستيكي براي مواد خورنده وبازي‬ ‫‪-‬‬
‫دستكش باتوجه به نوع ماده‬ ‫‪-‬‬
‫انبركها جهت عدم تماس با مواد‬ ‫‪-‬‬
 ‫هودهاي شيميايي‬

‫هود محفظه بسته است كه فرد را از در معرض بودن فيومهاي‬ ‫•‬

‫شيميايي ‪،‬گازها و آيروسلها در امان نگه مي دارد‬
‫هودها معموال هواي اتاق را به داخل كشيده واز طريق دودكش خارج مي نمايد‬ ‫•‬
‫بايدهودها هميشه درهنگام حضور روشن باشند‬ ‫•‬
‫صفحه جلو هود بايد در محل مشخص قرار گيرد‬ ‫•‬
‫راهنمای ایمنی در موارد ریختن و یا شکستگی‬
‫ظروف محتوی مواد شیمیایی‬

‫سعی نمائید کمتر تنفس نموده و سریعًا از محل آلوده دور شوید‪.‬‬ ‫‪.1‬‬
‫استفاده از ‪PPE‬‬ ‫‪.2‬‬
‫مدتی صبر کنید تا مواد معلق ته نشین شود‪(.‬حداقل ‪ 15‬دقیقه)‬ ‫‪.3‬‬
‫محل را با حوله کاغذی و یا تنزیب بپوشانید‪.‬‬ ‫‪.4‬‬
‫از محلول ضد عفونی کننده مناسب به آرامی در محل بریزید‪.‬‬ ‫‪.5‬‬
‫در ارتباط با نوع محلول مدتی صبر نمائید‪.‬‬ ‫‪.6‬‬
‫بوسیله پنس پارچه و قطعات شیشه را داخل ‪ Safety Box‬قرار دهید‪.‬‬ ‫‪.7‬‬
‫محل را تمیز نموده و در صورت لزوم عمل فوق را تکرار نمائید‪.‬‬ ‫‪.8‬‬
‫‪‬اقدام در موقع پاشش‬

‫اگر پاشش در خارج از هود اتفاق بیفتد کلیه کارکنان باید‬ ‫•‬
‫تخلیه شوند‪.‬‬
‫گزارش دقیق پاشش ‪ :‬نام ماده شیمیایی‪ ،‬مقدار پاشش‪،‬‬ ‫•‬
‫محل دقیق پاشش و ‪...‬‬
‫در صورت پاشش به بدن شستشوی محل حداقل به مدت‬ ‫•‬
‫‪ 15‬دقیق با آب فراوان‬
‫انتقال به مراکز درمانی در صورت نیاز‬ ‫•‬
‫تمییز نمودن محل پاشش با رعایت احتیاطات الزم صورت‬ ‫•‬
‫گیرد‪.‬‬
‫پدهای جاذب برای جمع آوری مواد شیمیایی باید در‬ ‫•‬
‫آزمایشگاه موجود باشد‪.‬‬
‫‪Chemical‬‬ ‫!‪splash in the eyes‬‬

‫•شستشوی چشمها با آب فراوان‬

‫برای حداقل ‪ 15‬دقیقه و انجام‬
‫اقدامات پزشکی مورد نیاز‬
 ‫‪‬تخلیه آزمایشگاه‬

‫‪ ‬کلیه تجهیزاتی که به آنها دسترسی داریم به شکل ایمن خاموش‬

‫گردد‪.‬‬
‫‪‬هود آزمایشگاه را خاموش نمائید‪.‬‬
‫‪‬درب ظروف مواد شیمیایی که با آنها کار می کنید(خصوصًا مواد فرار‬
‫مثل استون و الکل) را ببندید‪.‬‬
‫‪‬آشنایی با درب خروج اضطراری‬
‫‪‬عدم استفاده از آسانسور و استفاده از نزدیک ترین راه پله‬
‫‪‬خروج از آزمایشگاه ؛ عدم ترک اداره‬
 Hazardous Waste Management
How Do You Handle Hazardous
Waste?

‫ زمستان‬- ‫مهندس همت جو‬ 185

1390
‫‪Hazardous‬‬ ‫‪Waste Management‬‬
‫‪How do You Handle Hazardous‬‬
‫?‪Waste‬‬

‫چهار اولویت در مدیریت پسماندها خطرناک‪:‬‬ ‫•‬

‫ایجاد حداقل ممکن پسماند‬ ‫–‬

‫کاهش سمیت پسماندها با جدا سازی‬ ‫–‬

‫حداقل پتانسیل آسیب به محیط زیست‬ ‫–‬

‫کاهش ریسک مواجهه افراد‬ ‫–‬

 ‫‪Hazardous‬‬ ‫‪Waste Management‬‬
‫‪How do You Handle Hazardous‬‬
‫?‪Waste‬‬
‫استفاده از ‪ PPE‬برای حمل و نقل‬ ‫•‬

‫دفع کلیه لباسها و ‪ PPE‬آلوده شده‬ ‫•‬

‫پرهیز از عجله و حرکتهای سریع در مواجهه با پسماندهای خطرناک‬ ‫•‬

‫افراد مسئول پسماندهای خودشان هستند‪.‬‬ ‫•‬

‫کلیه مواد شیمیایی در ظروف با برچسب پسماند شیمیایی دفع گردند‬ ‫•‬

‫اجتناب از دفع مواد شیمیایی در فاضالب‬ ‫•‬

‫پر کردن ظروف پسماند شیمیایی در زیر هود‬ ‫•‬

‫شستشوی کلیه ظروف شیشه ای و پالستیکی پس از اتمام کار‬ ‫•‬

‫‪Hazardous‬‬ ‫‪Waste Management‬‬
‫‪How do You Handle Hazardous‬‬
‫?‪Waste‬‬

‫دفع پسماندهای تیز و برنده در ‪Safety Box‬‬ ‫•‬

‫•دفع پسماندها در کیسه های ضخیم‪ ،‬مقاوم و زرد رنگ‬

‫•تمامی مراحل جمع آوری و حمل ونقل پسماندها باید با دست صورت‬
‫گیرد‪.‬‬