DIE SENUSTELSEL

KOÖRDINASIE TUSSEN DIE

LIGGAAM EN DIE
BUITEWÊRELD
Bl 184
Mense het twee stelsels waarbinne hulle
op die omgewing reageer: die senustelsel
en die endokriene stelsel.
 Nervous system
Die funksies van die senuweestelsel: (Bl 186)
1.Gather information by means of the different senses.
2.Transport information to the processing units (brain
and organs).
3.Verwerk inligting.
4.Formuleer ‘n reaksie op die stimuli.
5.Send information back to the rest of the body where
the reaction will take place.
M.a.w DIE SENUWEESTESEL REAGEER OP STIMULI EN
KOöRDINEER LIGGAAMSAKTIWITEITE.
Die menslike senuweestelsel:

Simpaties (noodgevalle)
en parasimpaties
 Die sentrale
senuweestelsel (SSS)
Pg 186
 Bestaan uit die
brein en rugmurg
wat as
beheersentrum
saamwerk om
inligting van al
die liggaamsdele
te ontvang.
 BESKERMING VAN DIE BREIN
EN RUGMURG (Pg 186/187)
 Die brein word goed deur
die kranium (skedel) en
meninges (breinvliese)
beskerm.
 Die drie breinvliese is die:
• Dura mater wat die
skedel uitvoer(buitenste)
• Arachnoïed met baie
bloedvate (middel)
• Pia mater wat die brein
bedek. (binne)
 Tussen die arachnoïed en
pia mater kom die sub-
arachnoïdale ruimte voor,
gevul met serebro-
spinale vloeistof wat …
• Die brein teen skokke
beskerm,
• Klam hou,
• Temperatuur handhaaf en
• Infeksies beveg.
• Handhaaf eweredige druk
 Die skedel en meninges

2 3
Hoof dele van die
brein
CEREBRUM

CEREBELLUM

MEDULLA
OBLONGATA
 Die serebrum (Pg 187)
 Die serebrum is diep gegroef.
 Dit is verdeel in 'n regter-
en linkerhemisfeer.
 Die oppervlak het 'n
gryserige voorkoms –
vandaar die naam
"grysstof".
 Grysstof bestaan uit
selliggame van neurone.
 Die linker- en regterhemisfere
word deur die corpus
callosum verbind.
 Die witstof (miëlienskede
van aksone) word aan die
binnekant in die brein
aangetref. In die
serebellum staan dit
bekend as die "Boom van
die Lewe" (Arbor vitae).
LOBBE / AREAS VAN DIE BREIN
 Funksies van die serebrum
 Intelligensie en hoër
gedagtes -
assosiasie.
 Interpreteer
sensoriese
gewaarnemings.
 Beheer motoriese
aksies.
Funksies van die serebellum (Pg
189)
 Die serebellum koördineer alle vrywillige
spierbewegings. Dit verseker gladde,
gereelde bewegings.
 Die serebellum is ook verantwoordelik vir
balans en die handhawing van ewewig, d.w.s.
om 'n mens regop te hou en 'n mens 'n gevoel
van posisie te gee.
 Skade aan hierdie deel van die brein word
ataksie genoem (gebrek aan koördinasie).
 Funksies van die corpus
callosum (Pg 189)
 Direk onder die serebrum in die middel
van die brein gevind.
 Dit is 'n dik band senuweeweefsel wat by
die twee hemisfere aansluit.
 Dit maak kommunikasie tussen die twee
hemisfere moontlik.
 Funksies van die medulla
oblongata (Bl 190)
 Verbind brein met rugmurg. (Laagste deel
van breinstam).
 Eenvoudigste, primitiefste deel vd brein.
 Bevat verskeie reflekssentrums, spesifiek die
vaskulomotoriese sentrum: die medulla
oblongata beheer dus die tempo van
asemhaling en hartklop, onder andere.
 Senuwees kruis in die medulla oblongata;
witstof en grysstof asook links en regs.
 DIE RUGMURG (Pg 190)
 In vertebrale kanaal gevorm deur
werwels.
 Grysstof in die middel in H-
vorm.
 Wit materie aan die
buitekant.
 Sentrale kanaal gevul met
serebro-spinale vloeistof,
deurlopend met vloeistof
rondom die brein en in
ventrikels.
 31 pare rugmurgsenuwees.
 Sentrum van refleksboog.
 PERIFERE
SENUWEESTELSEL
Bl 194
Die menslike senuweestelsel:

Simpaties (noodgevalle)
en parasimpaties
 43 pairs of nerves: 12 cranial and 31 spinal.
 Dit ontvang inligting van die reseptore en dra dit oor na
die SSS. Dit dra ook impulse van die SSS oor na die
efektororgane.
 Die outonome senuweestelsel beheer onwillekeurige
spiere en die aktiwiteit van sekere kliere.
 There are TWO types: sympathetic branch
(emergencies) and parasympathetic branch.
 Antagonistiese effek/Dubbele innervering: die twee
stelsels het teenoorgestelde effek. Waar een ‘n reaksie
stimuleer sal die ander dit onderdruk.
Tabel 11
 SENUWEES
Bl 195
 Senuweeweefsel
 Die senuweeweefsel
bestaan uit
gespesialiseerde selle,
die neurone.
 Neurone is selle met
uitlopers, die dendriete
en die aksone.
 ‘n Neuron kan baie
dendriete hê, maar altyd
slegs een akson.
 Neurone word op grond
van hulle bou (en aantal
dendriete)
geklassifiseer.
 NEURONE EN HUL FUNKSIES
 Neurone word ook volgens hul CELL BODY
funksies geklassifiseer: WITH NUCLEUS

 Sensoriese neurone
(afferente) neem impulse
AXON
van reseptore na die SSS.
DENDRITES
 Motoriese neurone
(efferente) bring impulse
CELL BODY WITH
na effektors van die SSS. NUCLEUS
 Interneurone is deel van
die SSS en ONE AXON ONE DENDRITE
verantwoordelik vir
interpretasie- en
assosiasieprosesse.
Fig 106, tabel 12
 DIE MIËLIENSKEDE
 Die miëlienskede
isoleer die akson van
'n motorneuron soos
dit buite die SSS is.
 Dit isoleer ook die
akson sowel as
dendriet van die
sensoriese neuron,
albei buite die SSS.
 Wat is die miëlienskede?
 Die miëlienskede
bestaan uit Schwann-
selle wat om 'n
senuweevesel soos
die akson gedraai is.
 Dit bevat baie vet,
wat die
gemiëlineerde vesel
'n wit glans gee.
DIE REFLEKSBOOG (Pg 197)
 Beskerming teen
beserings - vinnige
reaksies.
 Kortpad: Stimulus -
sensoriese neurone -
interneurone -
motorneurone -
AKSIE!
 Eers dan sal die
brein bewus word.
Reflex arch
DIE BELANGRIKHEID VAN DIE REFLEKSBOOG:
(Pg 197)

 n Refleksbeweging is ’n baie vinnige, outomatiese

aksie wat die rugmurg betrek, maar nie die brein nie.
Dit het die belangrike funksie om die liggaam teen
gevaar of skade te beskerm. Voorbeelde sluit in
oogknip, hoes, nies, verwyding en vernouing van die
pupil van die oog, en om jou hand vinnig weg te ruk
as jy aan ’n warm oppervlak raak.
 Die refleksboog is die pad waarlangs die impulse
vervoer word om gedurende ’n refleksbeweging ’n
reaksie teweeg te bring. Omdat dit nie deur die brein
beweeg nie is dit dus vinnig.
 Sinapse speel ‘n belangrike rol om te verseker
dat die impuls net in een rigting beweeg. Die
impuls veroorsaak dat die senu-eindpunt ‘n
neurotransmitter vrystel wat beweeg en
boodskap oordra.
 Dit is 'n klein gaping tussen die einde van 'n
akson van een neuron en die einde van 'n
dendriet van 'n ander wat 'n sein in een rigting
laat beweeg.
Synapse
 NEURODEGENERATIVE
DISEASES
Pg 203
* Self: Gaan vergelyk Alzheimersiekte en
Meervoudige sklerose.
 MENSLIKE
RESEPTORS &
SINTUIGORGANE
Bl 217
 WAT IS SINTUIE? (Bl 217)
 Sintuie is versamelings gespesialiseerde
neurone (reseptors).
 Organismes voel veranderinge in die
omgewing aan deur sensoriese reseptore
in die bloedvate, organe en brein
(INTERN) te gebruik of deur die
sensoriese reseptore in die sintuie organe
en vel (EKSTERN) te gebruik.
 Tipes eksteroreseptore (Bl 217)
 1. Fotoreseptore = sensitief vir lig

 2. Meganoreseptore = sensitief vir fisiese kontak/

aanraking

 3. Chemoreseptore = sensitief vir chemiese

stowwe

 4. Termoreseptore = sensitief to temperatuur

 5. Pynreseptore
Tabel 15
1. Fotoreseptore

Reseptor Tik Ligging Stimulus

Stokke Fotoreseptor Retina van oog Dowwe lig

Keëls Fotoreseptor Retina van oog Helder lig

 2. Meganoreseptore

Reseptor Tipe Ligging Stimulus

Liggaampies Meganoreseptore Dermis van vel Druk
van Pacini
Liggaampies Meganoreseptore Dermis van vel Ligte
van Meissner aanraking
Proprioseptore Meganoreseptore Spiere en Kompressie
gewrigte Spanning
Makulae Meganoreseptor Sakkulus / Spanning op
Utrikulus van haarselle
binne-oor
Kristae Meganoreseptor Ampullae van Spanning op
binne-oor haarselle
 3. Chemoreceptors

Reseptor Tik Ligging Stimulus

Proe selle Chemoreceptor Smaakknop Opgeloste
pies van chemikalieë
tong
Olfaktoriese Chemoreceptor Neus Chemikalieë
selle in die lug
 4. Termoreseptore

Reseptor Tipe Ligging Stimulus

Eindknope van Termoreseptore Dermis van Koue
Krause vel
Liggaampies Termoreseptore Dermis van Hitte
van Ruffini vel
 Proprioseptors
 Meganoreseptore gevind in spiere, gewrigte,
senings
 Gestimuleer deur spanning, buiging en
kompressie.
 Impulse wat deur brein geinterpreteer word
neem waar die posisie en beweging van die
liggaamsdele, asook spanning in spiere en
gewrigte
 Belangrik vir ko-ordinasie van beweging en
balans
 Menslike oog
Pg 220
Beskerming van die oog (Bl 220)
Oogkaste (Eng orbit) Meganiese beskerming

Vetweefsel (Eng orbit) Meganiese beskerming

Wenkbroue ( Eng eyebrows) Verhoed dat sweet in oë loop

Ooglede (Eng eyelids) Verhoed dat voorwerpe oog binnegaan + smeer

lakrimale vloeistof oor kornea

Wimpers (eng eyelashes) Filter sterk lig, verhoed dat stof + ander voorwerpe die
oog binnekom

Lakrimale kliere ( Eng Trane maak kornea vogtig, verminder wrywing tydens
lachrymal glands) beweging van oog, verwyder stof, antisepties –
verhoed bakteriële infeksie

Konjunktiva (Eng conjunctiva) Sensitief vir enige aanraking van oog – dit veroorsaak
dan sekresie van lakrimale vloeistof

Meiboomse klier (Eng glads of Olierige vloeistof

Meibom)
Interne struktuur van oog
Fig 114
 Verkykervisie (Pg 223)
 Dit is die gebruik van twee oë met
oorvleuelende gesigsvelde wat een groot
gesigsveld maak. Dit laat die organisme toe
om beweging in drie dimensies te sien en te
interpreteer.
 Advantages of BV:
1.Enkele gesigsveld
 Vergrote gesigsveld
 Presiese dieptepersepsie
 Vergoeding vir blindingsvlekke op elke oog.
 Akkomodasie (Bl 224)
 Akkommodasie is die aanpassing van die
vorm van die lens om voorwerpe duidelik
te sien, ongeag of dit ver of naby is.
Tabel 16 (plak diagram)
 Pupillêre meganisme
 Die pupilmeganisme (of pupilrefleks)
reguleer die hoeveelheid lig wat die oog
binnedring deur die grootte van die pupil
aan te pas.
Table 17
Visuele defekte: (Pg227)
 Die pad van lig deur die oog:
1. Lig gaan die oog binne deur die konjuktiva en die kornea tot in
die anteriorkamer  wat met vloeistof gevul is. 
2. Dit beweeg dan deur die pupil  in die iris en deur die lens. 
3. In die lens word die baan verander sodat dit die lig op die retina
fokus. 
4. Die lig beweeg deur die posterior kamer  wat met glasvog gevul is
 en bereik die retina . Die retina bevat keeltjies en stafies  wat
lig-sensitiewe reseptors  is wat die senu-impuls genereer. 
5. Lig word op die geelvlek gefokus .
6. Optiese senuwees word in die retina gestimuleer .
7. Die 2 beelde wat gevorm het bereik die oksipitale lob  van die
brein via die optiese senuwee wat die visuele korteks van die brein
is. 
8. Hier word die beeld interpreteer en die objek neem vorm aan.
Menslike oor
Pg 228
Die menslike oor bestaan uit drie hoofdele:
• Die uitwendige oor
• Die middeloor
• Die inwendige oor
Die oor is verantwoordelik vir (1)
gehoor sowel as (2) balans
Fig 120
 (1)
GEHOOR
(Bl 231)
 KYK: How hearing works:

 https://www.youtube.com/watch?v=m_9Sq
IQ0BQQ&ab_channel=AlilaMedicalMedia
Kom ons kyk na die proses van
gehoor
 (2)BALANS (Bl 232)
Balans word waargeneem ten opsigte van
posisie t.o.v. grond, asook beweging van
kop.

Posisie van kop

t.o.v. grond

Beweging van kop

Die menslike oor is verantwoordelik vir balans op die volgende
maniere:
1. Die kristae in die halfsirkelvormige kanale word gestimuleer
deur veranderinge in die rigting en spoed van die kop se
beweging.
2. Die makulas in die sakkulus en utrikulus word deur
veranderinge van die kop se posisie gestimuleer.
3. Wanneer gestimuleer, omskep die kristae en makulas die
prikkel wat ontvang is in senu-impulse. Die senu-impulse
word met die gehoorsenuwee aan die serebellum oorgedrae
vir interpretasie. Die serebellum stuur impulse na die
skeletspiere om die liggaamsbalans te handhaaf of te herstel.
BALANS VS EWEWIG

BALANS
EWEWIG
 Wanneer kan mense nie hoor nie?
 Verskeie redes: aangebore
doofheid a.g.v. albinisme of
ma wat Rubella gehad het
(Duitse masels).
 Doofheid kan oorerflik wees.
 Harde geluide, oorinfeksie en
ouderdom kan doofheid
veroorsaak, verstopping met
oorwas.
 Gebarste oordrom, verkalkte
gehoorbeentjies, verstopte
middeloor a.g.v. allergie.
 Pigment is nodig vir vorming
van sintuie; wit katte gewoonlik
doof.
 Wat kan gedoen word?
 Gehoorapparate
 Cochlea inplantings
 Verwyder was uit die oor
(moenie dit self probeer
nie).
 Oormatige was kan
ernstige probleme
veroorsaak.
 Drukverskille kan
gebarste trommelvlies
veroorsaak!
Gehoordefekte (Bl 233)
Cochlea inplanting
 Elektrodes word in die
koglea ingeplant, wat
hoë stimulusstimuli
bied.
 Klank kan gehoor
word, maar nie
perfek nie.