Filozofia w LO (ZR):

lekcje o argumentach
JW i JF
Prezentacja – moduł 3: informacje
ogólne
i materiały na lekcje
 Istota ZR
• Trzy działy: kultura logiczna, elementy
historii filozofii, wybrane problemy
filozofii (akcent na ich korelacje)
• Nowość: kultura logiczna
• Filozofia – zestaw problemów
i rozwiązań, mających historyczne
konkretyzacje i będących przedmiotem
analizy i oceny logicznej
 Sposoby realizacji ZR
• W podanej kolejności: kultura logiczna
(przygotowanie), el-y historii filozofii
(materiał), wybrane problemy fil.
(systematyzacja i dyskusja)
• Przeplatane wg inwencji nauczyciela
• Łącznie – każdy temat w 3 aspektach
(trudny ideał, ale warto próbować)
 Wyzwania dla nauczyciela
• Kultura logiczna (nowe, ale b. potrzebne +
jest ona stałym elementem wykształcenia
filozoficznego)
• Korelacje działów (trudne, ale warto
przełamywać schemat pracy „szufladkowej”,
gdyż dobry filozof posiada sprawności
związane ze wszystkimi ww. działami oraz
docenia korelacje)
 Cd.: przykłady
• Jak tłumaczyć elementy teorii
rozumowania i argumentacji?
• Jak pokazywać ich obecność w
dziejach filozofii (tekstach klasyków
filozofii)?
• Jak za ich pomocą rekonstruować
i analizować rozwiązania problemów
filozoficznych?
 ZR I. 6: Uczeń
• odróżnia w rozumowaniu przesłanki od
wniosku oraz formułuje przesłanki pominięte
w entymemacie;
• rozstrzyga, czy dane zdanie wynika logicznie
lub definicyjnie z innego zdania lub zbioru
zdań;
• odtwarza schemat, na którym opiera się
określone wnioskowanie;
• zna i stosuje przykładowe schematy
wnioskowań (modus ponendo ponens, modus
tollendo tollens, modus tollendo ponens ... )
 ZR I. 7-8: Uczeń
Uczeń:
1) ocenia dane rozumowanie pod
względem materialnym i formalnym,
wskazując powody swojej oceny; ...
8. Argumentacja: dyskusja a wymiana
poglądów, parlamentarne i logiczne
kryteria rzetelnej dyskusji, nieuczciwe
chwyty w dyskusji
 Miniwykład (1)
Nasza przekonania (twierdzenia, zdania
oznajmujące) uzasadniamy na 2 sposoby:
• Bezpośrednio (spostrzeżenie, introspekcja,
intuicja)
• Pośrednio (wyprowadzając je z wcześniej
uznanych zdań) – rozumowania
(wnioskowania w szerokim sensie)
 Miniwykład (2): argument
• Argument – rozumowanie używane przez
kogoś w (bezpośredniej lub pośredniej)
dyskusji, a służące do przekonania jakiejś
osoby o prawdziwości danego zdania (tezy)
• Dobry argument powinien spełniać kryteria
poprawnego rozumowania (rola logiki) oraz
powinien mieć moc wpływu na przebieg
dyskusji i na myślenie innych ludzi (rola
psychologii, erystyki itp.)
 Miniwykład (3): struktura
• Struktura rozumowania (argumentu):
przesłanki (zdania, z których
wyprowadza się tezę) – wniosek
(wyprowadzona teza)
• Niekiedy niektóre z przesłanek są
pominięte lub milcząco założone –
entymemat
 Miniwykład (4): rodzaje
• 2 rodzaje związku: przesłanki – wniosek: (i)
związek wynikania logicznego lub
definicyjnego (ii) związek słabszy
• Formalnie poprawne rozumowanie
(argument) niezawodne – związek (i),
prawdziwość przesłanek gwarantuje
prawdziwość wniosku
• Formalnie poprawne rozumowanie (nie-
nie)zawodne – związek (ii), prawdziwość
przesłanek tylko uprawdopodabnia wniosek
 Miniwykład w (5): r.
niezawodne
• Opiera się na jakimś prawie logiki
dedukcyjnej
• Prawu odpowiada schemat i reguła
poprawnego rozumowania
• Nazwy praw (schematów) – łacina,
zapis – zmienne (zdaniowe) i symbole
funktorów (zdaniotwórczych)
 Miniwykład (6): ocena
• Czy przesłanki argumentu są prawdziwe?
(aspekt materialny)
• Czy zachodzi właściwy związek: przesłanki –
wniosek, a zwł. czy argument jest
niezawodny? (aspekt formalny)
• Czy argument wnosi odpowiedni wkład do
dyskusji, np. czy jest na temat?
(respektowanie parlamentarnych i logicznych
reguł dyskusji)
• Czy argument przekonuje odbiorcę?
 MP(P)
• Modus ponendo ponens (tryb
twierdząco-twierdzący):
• Prawo: [p  (p  q)]  q
• Schemat: (Przesłanka1) p
(P2) p  q
(Wniosek) q
Reguła: oderwij poprzednik od implikacji –
otrzymasz jej następnik
 MT(T)
• Modus tollendo tollens (tryb przecząco-
przeczący)
• Prawo: [q  (p  q)]  p
Schemat: (P1) q
(P2) p  q
(W) p
• Reguła: zaneguj następnik implikacji –
otrzymasz negację jej poprzednika
 MTP
• Modus tollendo ponens (tryb przecząco-
twierdzący, sylogizm dysjunkcyjny)
• Prawo: [ p  (p  q)]  q
• Schemat: (P1) p
(P2) p  q
(W) q
• Reguła: zaneguj (opuść) jeden człon
alternatywy – otrzymasz drugi
 Inne prawa z podstawy
(rzadziej)
• Sylogizm hipotetyczny (2 Przesłanki):
[(p  q)  (q  r)]  (p  r)
• Dylemat konstrukcyjny prosty (3 P):
{(p  q)  [(p  r)  (q  r)]}  r
• Dylemat konstrukcyjny złożony (3 P):
{(p  q)  [(p  r)  (q  s)]}  (r  s)
 Uwagi dopełniające
• W zasadzie wystarczy stosować na lekcji
MPP, MTT, MTP
• Uczniowie zdolniejsi mogą ćwiczyć się
w posługiwaniu się bardziej skomplikowanymi
schematami i bardziej złożonymi
argumentami, a także w sprawdzaniu praw
metodą zero-jedynkową
• Dla ułatwienia analizy warto niekiedy
przestawiać kolejność przesłanek
 Reductio ad absurdum
• Na użytek argumentu przyjmuję zdanie
sprzeczną z tezą dowodzoną
• Pokazuję, że prowadzi ono do zdania
absurdalnego (jawnie fałszywego,
sprzecznego ze sobą lub z innymi uznanymi
przez nas zdaniami itp.)
• W takim razie muszę przyjąć tezę dowodzoną
• Często: MTT, nazwy bliskoznaczne: r. ad
falsum, r. ad impossibile, a. ad absurdum,
dowód niewprost
 MTT (reductio) w filozofii
• Parmenides (starożytność): spór
o różnorodność bytów (III.3.3) – argument na
rzecz monizmu (zob. też ZP III.2 – eleaci:
obrona statyzmu – niezmienności bytu)
• Św. Anzelm z Canterbury (średniowiecze):
spór o istnienie Boga – argument ontologicz.
(III.8.2 i II.3)
• Kartezjusz (nowożytność): spór realizm -
idealizm (III.3.1 i II.3.1-3) oraz spór wiedzę
pewną (III.4.3)
 Parmenides – tekst
[...] byt jest, albowiem jest byciem,
Nicość [niebyt] natomiast nie jest. [...]
[...] byt niezrodzony jest też niezniszczalny,
Całkowity oraz jedyny, niewzruszony oraz
doskonały.
Jakże i skąd miałby wyróść? Otóż nie pozwolę
mówić tobie
I myśleć, że z niebytu [...]
 Parmenides – cd. tekstu
Niezmienne jednak jest w granicach
potężnych okowów, bez początku
i końca, gdyż powstawanie i ginięcie
odeszły daleko, wyparło je prawdziwe
przekonanie. Pozostając tym samym
i w tym samym miejscu, spoczywa
samo i tak ułożone pozostanie. [...]
 Parmenides (arg. 1)
• Obrona statyzmu (byt jest niezmienny)
• (P1) q: Nieprawda, że istnieje niebyt
(czyli: niebytu nie ma)
• (P2) p  q: Jeżeli byt jest zmienny,
to istnieje niebyt
• (W) p: Nieprawda, że byt jest zmienny,
czyli: byt jest niezmienny
 Analiza argumentu 1
• Aspekt formalny: MTT – a. niezawodny
• Aspekt materialny: (P1) jest oczywista, ale
(P2) jest dyskusyjna
• Intencja Parmenidesa (P2): gdyby byt był
zmienny, to zmieniałby się w niebyt, a więc
niebyt by istniał, ale (P1) niebytu nie ma
• Dyskusja (kontrargument): lecz byt może
(zamiast w niebyt) zmieniać się w inny byt lub
inną postać bytu
 Parmenides (arg. 2)
• Argument na rzecz monizmu (byt jest
dokładnie jeden) ma tę samą strukturę
• Różnica w (P2): Jeśli bytów jest wiele,
to istnieje niebyt, (W) Nieprawda, że bytów
jest wiele (czyli: byt jest jeden - monizm)
• Ten sam problem: czy różne (liczne) byty
oddziela niebyt (którego nie ma), czy jakiś
inny od nich byt (który jednak jest)?
• Dyskusja: Jakie są konsekwencje monizmu
i statyzmu? Czy są one akceptowalne?
 Św. Anzelm – tekst
[...] Ale z pewnością MAX nie może być jedynie
w intelekcie. Jeżeli bowiem jest jedynie tylko
w intelekcie, to można pomyśleć, że jest
także w rzeczywistości, a to jest czymś
większym. Jeżeli więc MAX jest jedynie tylko
w intelekcie, wówczas MAX jest jednocześnie
tym, ponad co nic większego może być
pomyślane. Tak jednak z pewnością być nie
może. Zatem MAX istnieje bez wątpienia
i w intelekcie, i w rzeczywistości.
 Anzelm – argument
• Definicja: byt maksymalny (MAX) – to, ponad
co nic większego nie może być pomyślane
• (P1) p  q: Jeżeli Bóg istnieje tylko
w intelekcie, to Bóg nie jest bytem
maksymalnym
• (P2) q: Nieprawda, że Bóg nie jest bytem
maksymalnym (czyli: Bóg jest bytem
maksymalnym)
• (W) p: Nieprawda, że Bóg istnieje tylko
w intelekcie, czyli: Bóg istnieje i w intelekcie,
i w rzeczywistości
 Analiza argumentu A-a
• Aspekt formalny: MTT – a. niezawodny
(komplikacja przez nakładające się negacje,
lecz negacja negacji = twierdzenie)
• Obrona (P1): Bóg istniejący i w intelekcie,
i w rzeczywistości jest jest większy od Boga
istniejącego tylko w intelekcie
• Obrona (2): analiza pojęciowa wykazuje,
że rozumiemy Boga jako byt maksymalny
 Dyskusja materialna
• Jeśli (P2) opiera się tylko na analizie pojęć,
to czy można na niej oprzeć jakikolwiek
argument na rzecz istnienia czegokolwiek?
(spór empiryzm - aprioryzm – zob. III.4.1)
• Jeśli (P2) jest twierdzeniem o rzeczywistości,
to czy nie zakłada tezy dowodzonej?
• Czy Anzelmiańskie rozumienie Boga jako
MAX jest trafne?
• Uwaga: argument do dziś jest
przeformułowywany i dyskutowany
 Kartezjusz – tekst 1
[...] mogłem przypuścić, że nie miałem wcale
ciała, że nie było wcale świata ani żadnego
miejsca, gdzie bym się znajdował; lecz nie
mogłem dla tych względów przypuścić, bym
wcale nie istniał, a przeciwnie, z tego właśnie,
że zamierzałem wątpić o prawdziwości innych
rzeczy, wynikało w sposób zupełnie oczywisty
i zupełnie pewny, że istniałem [...]
 Kartezjusz – tekst 2
[...] mamy dostateczne przyczyny, by nie być tak
całkowicie co do nich [rzeczy świata fizycznego]
upewnionymi [...] nie przypuszczam jednak, by
[najwybitniejsze umysły] zdołały przytoczyć
jakąkolwiek rację wystarczającą do usunięcia tej
wątpliwości, jeśli z góry nie założyłyby istnienia Boga.
[...] wszelkie nasze idee muszą zawierać jakąś
podstawę prawdziwości; byłoby bowiem niemożliwe,
by Bóg, który jest w pełni doskonały i zawsze
prawdomówny, wprowadził je w nas bez niej. [...]
 Kartezjusz (arg. 1)
• (P1) p  q: Myślę (wątpię), więc jestem
• (P2) p: Myślę (wątpię)
• (W) q: Jestem
 Analiza argumentu 1
• Aspekt formalny: banalny MPP
• Aspekt materialny: przesłanki oczywiste
• Kontekst bardziej skomplikowany:
Kartezjuszowi chodzi o to, że nawet jeśli mam
prawo wątpić niemal w cokolwiek (mam
prawo myśleć, że nie ma żadnych ciał), to nie
mogę wątpić w istnienie umysłu wątpiącego:
istnienie jest warunkiem koniecznym
wątpienia, czyli sceptycyzm powszechny nie
jest możliwy (por. III.4.3)
 Kartezjusz (arg. 2)
• (P1) p  q: Jeżeli świat fizyczny nie
istnieje, to Bóg nie jest doskonały
(prawdomówny)
• (P2) q: Nieprawda, że Bóg nie jest
doskonały (prawdomówny)
• (W) p: Nieprawda, że świat fizyczny
nie istnieje, czyli: świat fizyczny istnieje
 Analiza argumentu 2
• Aspekt formalny: MTT (i podwójne negacje)
• Aspekt materialny: przesłanki okazują się
wiarygodne, jeśli przyjmiemy, że Kartezjusz
już udowodnił istnienie Boga, bądź zamierza
wykazać tylko, że wątpienie w istnienie świata
można przezwyciężyć tylko wtedy, gdy
przyjmie się wiarę w prawdomównego Boga
• Sens (P2): Bóg, który wyposażył nas w idee
rzeczy w świecie, nie zwodzi nas
 Dyskusja
• Czy mamy poważne powody, by wątpić
w istnienie świata (czy argument K-a w ogóle
jest potrzebny)?
• Czy do wykazania istnienie świata konieczne
jest przyjęcie istnienie Boga (czy argumentu
K-a nie dałoby się zastąpić argumentem
odwołującym się do innych czynników niż
Bóg?)
• Skąd w ogóle wiemy, że świat istnieje?
 Zakończenie – komentarz
• Powyższy materiał można wykorzystać
wybiórczo na różnych lekcjach (w zależności
od potrzeb dydaktycznych i możliwości
uczniów)
• Pełna rekonstrukcja i ocena zastanych
argumentów filozoficznych jest czymś
(z różnych powodów) bardzo trudnym
• Wystarcza wprowadzić jej elementy, a trening
czyni mistrza!
• Powodzenia!
• Czas na dzielenie się uwagami
i doświadczeniami