KARTILA I

CONSIENSIA NO DEKALOGO
1. Konsiensia
1.1 Signifikado Konsiensia
1.1.1 Nosaun Konsiensia (G.S 16, D.H, 3 Mat 7:12; Jo.3:19-20).
1.1.2 Konsiensia Sentro Moris Ema Nian. (Personal) 2 Kor
1:12;17-22,1 Tim1:5.
1.1.3 Konsiensia Nu’udar Maromak Nia Lia Fuan (Adipersonal)
Mat 16:13-20.
2.2. Funsaun Konsiensia
1.2.1. Indikador (Antecendens=haroman)
1.2.2. Iudex Livru Ex/ Kitab Keluaran (Konkomitante)/Tetu
1.3 Konsiensia Oi-Oin.
1.3.1 Konsiensia Sala ho Nia Karakteristika Tomak
1.3.2 Konsiensia Duvida ho Nia Karakteristika
1.3.3. Konsiensia Mate ho Nia Karakteristika.
1.3.4. Konsiensia Los ho Nia Karakteristika.
1.4. Formasaun Konsiensia
1.4.1. Importansia Husi Formasaun Konsiensia.
1.4.2. Formasaun Iha Familia.
1.4.3. Formasaun Iha Eskola.
1.4.4. Konsiensia Iha Sociedade.
2. DEKALOGO

2.1. Istoria Kona ba Dekalogo (Livru Exodo)

2.2. Funsaun Dekalogo (Lei Maromak Nian)

2.3. Conteudu Dekalog

2.3.1. Relasaun Entre Ema ho Maromak (Relasaun Vertikal).

2.4. Ukun Domin

2.4.1. Hadomi Nai Maromak Liu Sasan Hotu-Hotu

2.4.2.Hadomi O Nia Maluk Sira Hanesan O Nia- An Rasik

 KARTILA I
CONSIENSIA NO DEKALOGO
1. Konsiensia
1.1 Signifikado Konsiensia

1.1.1 Nosaun Konsiensia (G.S 16, D.H, 3 Mat 7:12; Jo.3:19-20).

Konsiensia mai husi lia fuan Portugues katak ”com ho
ciencia”. Com katak “ho” Ciensia katak instrusaun ka
sentimento. Konsiensia katak sente ho laran ka sente ho
instrusaun fuan. Ho Ida ne’e konsiensia nia sentido nu’udar
kapasidade atu valoriza no hili lalaok asaun nian. Tuir Konsilio
Vatikano II iha Gaudium et Spes 16 dehan iha ema nia fuan
klean hasoru lei ne’ebe la simu husi nia an rasik maibe tenke
Iha Evangelho Mat 7:12 dehan: ne’e duni buat hotu ne’ebe imi
hakarak ema halo ba imi,imi mos halo ba sira,basa ne’e mak
ukun fuan no profeta sira. Husi Surat I Jo 3:19-20 nune’e ita sei
hatene katak ita lia los nian. Nune’e mak ita bele sai laran
metin iha Maromak futar oin. DH 3 dehan; kodrat social
humanidade rasik ezizi atu hamosu attitude religiaun ne’ebe
klean iha nia moris, no komunikasaun atu hatudu ba moris
komunidade.
1.1.2 Konsiensia sentro moris ema nian. (Personal) 2 Kor
1:12;17-22, 1 Tim 1:5.
Tuir surat 2 kor 1:12;17-22. Basa ami foti an, tan ne’e,
ami nia konsiensia nia sasin katak, ami bo’ok an iha mundu
ne’e liu-liu iha imi nia le’et ho Maromak nia laran los no laran
la bosok, laos ho mundu ne’e nia matenek, maibe ho
Maromak nia Graça. Ita nia hanorin mai husi laran mos no fiar
lolos (I tim 1:5).
1.1.3 Konsiensia Nu’udar Maromak nia liafuan (Adipersonal)
Mat 16:13-20.
Tuir Evangelho são Mat haktuir katak; konsiensia
nudar lei Maromak nian no nudar Maromak nia lia ne’ebe
directa. Iha konsiensia ne’e nia laran iha hanoin ne’ebe fo
responsabilidade dever desafios no aliansa. Konsiensia mai
husi, Maromak nia lia fuan ne’ebe koalia mai ita iha natureza
nomos iha grasa ne’ebe hafalun, hanorin no haruka ita liu
husi representante. Konsiensia nu’udar Kristu nia
representante ne’ebe autentico.
2.2. Funsaun Konsiensia
1.2.1. Indikador (Antecendens=Haroman)
- Karakteristika naroman no nakukun.
Konsiensia nudar knar moris rohan laek, forma husi
naroman no desizaun moral nian. Ho desizaun ne’ebe tuir ema
nia hanoin ne’ebe fo orientasaun ba buat ne’ebe diak no los.
- Lia Los
Konsiensia nudar desizaun lolos ne’ebe ema
kompriende hahalok konkreta ne’ebe planeia hodi halao
dadaun no halao ona. Iha lalaok ne’ebe ema halao, ema iha
dever atu tuir lolos buat ne’ebe nia hatene katak ida ne’e los
no serteza. Hahalok neebe diak tenke halao iha moris no
hahalok aat persiza halakon.
- Jezus Naroman Mundu Nian.
Tuir Evangelho são João 8:12-20 Hau mak mundu nia
naroman ema ne’ebe lao tuir hau la lao iha nakukun laran
maibe sei hetan naroman moris nian.
1.2.2. Iudex “Exodo (Konkomitante)/Tetu
- Karakteristika
Signifika spesifiko konsiensia nudar implementasaun
konsiente moral iha situasaun ne’ebe konkreto hodi fo valor
ba accão ema nian ne’ebe diak no a’at.
- Konsiensia nu’udar juis ne’ebe diak no honesto.
- Konsiensia nu’udar apriendemento moral ne’ebe mosu ou
krecer iha ema ida-idak nia fuan.
- Ita precisa halo diferenca entre konsiensia nudar peranti
moral no konsiensia nu’udar valorizador moral real.
Primeiro atu hato’o ba ema dever moral no motivasaun atu
necessita dever ne’e.
- Jezus nia hanorin kona ba hili (Lc.16:1-13). Husi Evangelho
são Lukas fo hanoin ita kona ba ezisencia konsiensia ninian iha
parte rua:
1. Valor kona ba Aspeito Moral
Kona ba aspeto moral no acçao konkreto ne’ebe ema ida-
idak halo ou ne’ebe ema labele halo.
2. Dever atu halo buat nebe’e ita konhece diak.
Nu’udar buat ne’ebe diak no husik buat ne’ebe aat, ne’ebe
tenke husik ona, dever ne’e laòs deit acção ne’ebe los deit
maibe nu’udar mos acção nebe tenke halo iha moris
realidade.
1.2.3 Vindex Livru Exodo (Consecuens)
- Implicação disizaun ne’ebe sala conciencia halo ita atu
hare fila fali ba hahalok ita ema nian.
- Conciencia sai nu’udar base ida atu facilita no hola
disizaun iha tempo deficil nia laran.
- Conciencia ne’ebe los wainhira fuan nakloke hodi simu
regras ho objectivo.
- Conciencia ne’ebe sala wainhira ita nia fuan sente la
hanesan regras objektivo.
Livru Exodo fo ezemplo kona ba oinsa konsiensia hala’o nia
funsaun.
Iha menino ida naran Janet, halimar mesak iha ninia
vizinho nia uma sorin besik jardim. Iha jardim nia laran iha
aifunan herbia ne’ebe furak ho kor oi-oin. Hafoin iha tia ida
hakbesik ba Janet hodi dehan; alin, hau gosta liu aifunan
herbia ne’e ‘sa tan nia kor oi-oin no kapas liu. Alin bele foti
sanak ida fo hau lori ba kuda? Janet hatan ba tia ne’e: aifunan
herbia ne’e Laos hau nian, maibe aifunan herbia nia nain iha
kotuk hela. Tia ba rasik husu ba! Hafoin tia hateten tan, Alin
silu deit sanak Ida fo hau dala ruma hau husu nia nain la fo
karik. Janet hatan, tia ba husu deit! sempre fo. Ikus mai tia
ne’e obriga Janet hodi silu aifunan nia sanak fo duni ba tia
ne’e .(naok deit). Entaun Janet mos silu subar deit herbia nia
sanak hodi fo ba tia ne’e. Ikus mai Janet senti nia fuan la
hakmatek ba attitude ne’ebe nia halo.
Jesus nia hanorin kona ba halo desizaun ne’ebe los. (Lc,
18:18-30).
Husi Evangelho são Lukas haktuir mai ita katak ita
husik buat nebe a’at hodi halo buat nebe diak, hatudu katak
ita hola parte iha Jesus nia moris.
1.3 Konsiensia oi-oin.
1.3.1 Konsiensia sala ho nia Karakteristika Tomak
- Konsiensia ne’ebe sala bele resolve wainhira ema ne’e iha
konsiente katak hahalok ne’e la diak, la los (tidak sehat) ou
wainhira nia sente katak hahalok ne’e laiha
responsabilidade atu halo disizaun.
1.3.2 Konsiensia duvida ho nia Karakteristika
- Konsiensia duvida nu’udar konsiensia nebe wainhira
hasoru konflito entre dever balu nebe tauk halo sala ka
ida nebe nia hili. Wainhira situasaun ne’e mosu precisa
atu halo kolektivo informação no halo balansu ba
konsiensia ne’ebe la hanesan ho regras.
1.3.3. Konsiensia mate ho nia Karakteristika.
- Konsiensia mate ho nia karakteristika katak ema
konsidera buat ne’ebe sala e la interece ba hahalok aat
ou buat ne’ebe los.
1.3.4. Konsiensia los ho nia Karakteristika.
Konsiensia los ho nia karakteristika katak, hahalok
ne’ebe diak ema tenke halo. Husik hahalok ne’ebe aat.
1.4. Formasaun Konsiensia
1.4.1. Importansia Husi Formasaun Konsiensia.
Formasaun ba vida tomak atu hodi valoriza attitude ou
asaun ne’ebe ema halo no promove ema nia konsiensia
ba vida spiritual.
1.4.2. Formasaun iha Familia.
a. Maneira ba formasaun iha Konsiensia (Familia).
Familia nudar base formasaun ne’ebe mai husi inan
aman. Inan aman sai hanesan edukasaun primeiro ba
oan sira. Atu promove sira nia konsiensia liu husi
edukasaun inan aman nian. Sira precisa fo Livru Exodo
ezemplo, esplika, hahalok ida ne’ebe diak ho hahalok
ida ne’ebe aat.
1.4.3. Formasaun iha Eskola.
- Maneira formasaun konsiensia iha escola nudar base
edukasaun formal ne’ebe mai husi profesores sira. Liu husi
elaborasaun materi bele fo konsiensia hodi konsiente
nafatin ba sira nia konsiensia.
- Bele mos liu husi vida
spiritual hanesan retiro, katekese oratorio, ka nomos
akonselha mento iha eskola
1.4.4. Konsiensia iha Sociedade.
- Maneira ba formasaun ba konsiensia iha sociedade.
Sosiedade nudar fatin ne’ebe ema moris hamutuk, no mos
mai husi kultus, eksistensia ne’ebe diferente.
- Formasaun iha sociedade atu hetan konsiensia diak bele
mos husi aktividades-aktividades spiritual, hanesan
karismatik, jovem ba Kristu, kaben nain ba kristu, visita
pastoral, homilia, le’e livro, share Evangelho.
2. DEKALOGO
2.1. Istoria kona ba Dekalogo ( Livru Exodo)

Maromak haruka profeta Moises sae ba foho Sinai hodi

rona nia liafuan. Iha loron haatnulu nia laran profeta Moises
hela iha ne’eba. Maromak hakarak halo promesa ba Nia povo.
Promesa ne’e dehan: Maromak halo Israel sai hanesan nia
povo, no Maromak sai sira nia mahein. Maromak hatudu
nafatin nia fidelidade ba promesa ne’ebe nia halo. Ba povo
Israel Maromak ezizi sira nia fidelidade, sira nia fiar ba
Maromak ne’ebe mesak ida deit no maksoin. Fidelidade
percisa fo sasin hodi hakru’uk ba ukun fuan. Maromak nia
ukun fuan nudar criterio ba promesa katak”Adora Hau mesak
ida deit, no hadomi ema seluk hanesan imi an rasik.
2.2. Funsaun dekalogo (Lei Maromak nian)
Funsaun dekalog hodi regula ema nia hanoin ba
Maromak nomos regula ema nia hanoin ba maluk sira
seluk.
2.3. Conteudu Dekalog
2.3.1. Relasaun entre ema ho Maromak (Relasaun Vertikal).
- Adora nai Maromak mesak ida deit hakarak Nai Maromak
liu sasan hotu-hotu
- Keta jura falso keta temi le’et Nai Maromak nia naran.
- Domingo ho loron Santo sei rona missa keta kaer servisu.
1. Adora Nai Maromak liu sasan hotu-hotu
Adora Nai Maromak mesak ida deit hadomi Nai Maromk liu
sasan hotu-hotu. O sei adora Nai o nia Maromak ho o nia fuan tomak, o
nia klamar tomak, no o nia kbiit tomak (Dt.6,5). Ukun fuan uluk nian
haruka ita fiar iha Maromak, hein iha nia, no hadomi nia liu sasan hotu.
Ukun fuan mos dehan katak ita tenke simu Maromak, Nu’udar Maromak
los mesak deit hodi adora nia lolos tuir buat ne’ebe ita debe ba Nia.
Ne’e mak knar ne’ebe ita tenke halo ida-idak no mos nudar sociedade
ida.
Mos ukun fuan ne’e fo mai ita direitu ba liberdade relijiosa,
basa ema hotu-hotu ten ke Bele moris tuir sira nia relijiaun ho
liberdade ida-idak no iha sosiedade nia oin (§2137), ne’ebe
temi vatikano II, Dekreto kona ba liberdade Relijiosa, 15)

Ukun fuan uluk ne’e bandu ateismo, adora lulik, fiar

lulik, si’ik no majia.Nia bandu mos laiha Relijiaun, fiar
doutrina sala no la fiar Maromak, katak la hakas an atu
hatene lolos lia los ne’ebe Maromak fo sai ka lakohi simu lia
los.
2. Keta jura falsu keta temi le’et Nai Maromak nia naran.
“Nai ami nia Maromak ita nia naran bo’ot oin sa iha rai tomak.”
Ukun fuan rua haruka ita atu respeita nai nia naran. Nai nia
naran santu. Nia obriga mos ita atu halo tuir votu no promesa
ne’ebe ita halo. Ukun fuan rua ne’e bandu ita atu abusa
Maromak nia naran, liu-liu hodi hateten aat Maromak, no
juramentu bosok; nia bandu ita atu usa Maromak, Jezus
kristu, Maria virgem no Santu sira nia naran arbiru deit.
3. Halo Santu Maromak nia loron.
‘Halo tuir Nai nia loron hodi halo santu Nai nia loron ba dala
hitu tenke sai loron hakmatek nian, konsagrado ba Nai’ (Livru
Exodo 31,15 ). Liafuan sabado katak ‘’ba dala hitu’’ maibe tan
kristu moris hias loron ba dala hitu ”loron uluk kriasaun foun
nian loron ne’ebe ita hanaran Nai Nia loron ka Domingo ne’e
mak loron ne’ebe kreda selebra nudar loron grasa no
santidade nian. Kreda nia Ukun fuan tolu haruka ita fo honra
ba Maromak iha domin no loron festa sira ho hahaok iha ema
nia futar oin (Adorasaun publika). Ba sarani sira santa misa
mak forma adorasaun ne’ebe uluk liu no bo’ot liu.
 Kreda ida obriga sarani sira atu ba misa iha loron
Domingo no loron ne’ebe kreda marka (desobriga).
Ukun fuan tolu katak sarani sira la bele serviso ka tuir
aktividade ne’ebe taka dalan ba adorasaun ne’ebe ita debe
ba Maromak. Bainhira iha nesesidade boot deit mak bele halo
servico no aktividade hirak ne’e. Instituisao Domingo nian
tulun ema hotu atu bele deskansa no halimar nu’ne bele
haburas moris iha familia, kultura sociedade no Religiaun
(§2194, ne’ebe temi Gaudim et Spes 67).
4. Sei hanai sei hadomi aman inan ho Nai ulun sira.
Hamutuk o nia aman no inan (Dt.5, 16; Mc.7, 10
Hodi ukun fuan haat, Maromak hakarak katak, liu tiha Nia, ita
hamtauk ita nia aman no sira hotu ne’ebe Maromak ta u nia
kbiit ba ita nia diak (§2197). Nee duni ukun fuan ne, e katak
ita ten ke respeita ita nia inan aman sira no halo tuir sira nia
haruka, no mos sira hotu ne’ebe ukun ita, ho kbiit ne’ebe los.
 “Aman inan sira mak responsabel uluk ba sira nia oan
nia edukasaun, iha fiar, orasaun no virtude hotu, sira nia knar
atu hare, tuir sira nia kbiit kona ba sira nia buat hotu ne’ebe
oan sira nia presisa ba sira nia isin no klamar” (§2252). Sira
tenke respeita no haburas ba sira nia oan nia vokasaun. Sira
tenke hanoin no mos hanorin, sira nia oan sira, katak sarani
nia vokasaun uluk liu mak atu tuir Jesus (§2253).
5. Keta Oho keta halo aat ema
“Nai iha kbi’it ba buat moris hotu nia klamar, ema ida-
idak nia isin nia iis ”(Job 12, 10)” Ema ida-idak nia moris,
houri hahu an to' o mate sagradu basa Maromak hakarak
ema ba nia an rasik tuir Maromak moris no Santo nia Ilas”
(§2319). Ukun fuan lima obriga ita atu hadomi, mos ita nia
funu balun sira, hodi halo diak fali aat isin no spirito nian
ne’ebe ita halo ba ita nia maluk.
Ukun fuan Lima bandu:
Oho ema,
Oho a’an,
Halo at ema hodi hakarak duni,
tuku, hotar, tolok, malisan no atitudie ne’ebe lori ema
seluk ba a’at.
Ukun fuan Lima mos bandu abortu, ne’ebe Kreda kastiga ho
Ex-komunikasaun. ”Eutanasia ne’ebe halo hodi hakarak, iha
forma no ho intensaun naran deit, mak oho ema ” (§2324).
6. Keta hanoin, keta hatete, keta halo sala foer.
“Domin mak vokasaun fundamental ema ida-idak nian”
(§2392) ne’ebe temi familiares consortio, 11) “Bainhira
Maromak halo ema mane no feto, nia haraik dignidade
hanesan ba sira idak-idak. Sira idak-idak mane no feto, ten ke
hatene no simu sira nia identidade Livru Exodo (§2393)” Ukun
fuan ne’en bolu ita atu sai santu mos iha ita nia isin, hodi
hatudu ita nia respeito boot liu ba ita an rasik no ba ema
seluk, basa ita mak Maromak nia hahalok no spiritu santu nia
horik fatin. Aliansa ne’ebe kaben nain sira halo ejise domin
ne’ebe metin no la bosok.
 Aliansa ne’e obriga sira atu labele sobu sia nia
kasamentu. Ukun fuan neen bandu sala foer sira hotu iha
hahalok, iha hanoin no mos iha matan. Nia bandu livru
imajem no (passa tempu) sira ne’ebe foer. Sura iha sala foer
boot sira le’et mak masturbasaun, fornikasaun, no
prostituisaun, pornografia no mos hahalok, ho mos Livru
Exodo nian.
7. Keta noak, keta halo aat ema nia sasan.
“Keta naok” (Livru Exodo 20, 15; Dt.5, 19). ”Naok ten
sira, karak ten sira no ema ne’ebe hadauk ema nia sasan,
sei la simu lalehan nudar sira nia liman rohan” (1kor. 6:10).
Ukun fuan hitu ukun justisa no karidade kona ba sasan
mundu ne’e nian no mos ema nia serbisu nia kolen” (§2451).
Ukun fuan hitu bandu naok ema nia sasan ne’ebe hasai
sasan nain nian hasoru nia hakarak ne’ebe los (§2453).
 Hasai ka usa ema seluk nia sasan naran deit. La tuir
justisa mak kontra ukun fuan hitu. (§2454) Ukun fuan hitu
obriga ita atu kumpri fali injustisa ne’ebe ita halo tiha hodi fo
fali sasan ne’ebe ita naok ka hadauk; mos ita ten ke selu ita
nia tusan, patraun sira ten ke selu salariu los ba sira nia
serbisu nain sira.
8. Keta dun matak ema, keta bosok
“Keta fo sasin bosok hasouru o nia maluk (Livru
Exodo 20,16). Kristu nia eskolante sira hatais ona “Ema
foun ne’ebe Maromak halo tuir nia ilas iha justisa no lia los”
(Ef 4, 24).” Lia los no laran diak nia mak virtude ne’ebe halo
ema hatudu an los iha nia hahalok no la bosok iha lia fuan,
hodi hadok an hosi laran ru-rua, lia bosok, finji, laran
makerek” (§2505).
 Ukun fuan ualu husu ita atu hateten lia los nafatin no
iha fati hot-hotu, hodi interpreta ema selu nia hahalok ho
laran diak. Ukun fuan ualu bandu lia bosok hotu, konta ema
nia vida, soe boatos aat kona ba maluk sira iha lia fuan no
mos iha attitude”. “Bosok katak hatete buat ne’ebe la los ho
intensaun atu lohi maluk Ida” (§2508). Sala hasouro lia los
husu atu ema ne’ebe hatete lia bosok halo diak fali nia”
(§2509).
9. Keta hakarak ema nia kaben.
“Ema ne’ebe hateke ba feto ida hodi kaan nia, nia
halo ona sala foer ho nia iha nia laran” (Mat.28) Ukun fuan
sia husu laran mo-mos tebes. Ukun fuan sia halo ita matan
moris hasoru isin nia hakarak ne’ebe la los, hodi bandu no
hanoin hahalok foer sira hotu.
“Purifikasaun laran nian husu husu katak ita reza, moris ho
laran mos,iha intensaun mos no hare mos buat hotu ”(§
2532). Atu ita bele laran mos, ita ten ke iha modestia, katak
pasiensia, book an ho laran los, no iha fatin. Modestia tahan
ema nia an laran{sentro intimo} (§2533).
10. Keta laran moras ema nia sasan.
“Iha ne’ebe onia riku soi hela, o nia fuan mos sei iha
ne’eba (Mat.6:21) hakarak atu halo diak liu tan ita nia
kondisaun moris nian, no atu simu ho pasiensia difikuldade
sira ne’ebe mosu iha ita nia moris. La tau laran ba riku soi
sira mak kondisaun ida atu bele tama iha reino lalehan.
”Ukunfuan sanulu bandu laran karakten ne’ebe mai husi
domin ba riku soi no kbiit ne’ebe mai ho nia” (§.2552).
 Laran moras mak laran triste tan hare ema seluk nia sasan no
mos hakarak resin atu hetan sira ba nia an rasik. Laran moras ne’e sala
ida ne’ebe lori ba sala seluk {sala hanesan ne’e naran pecado
kapitais’sala ulun’} Sarani ida hakas an atu funu hasouru laran moras
hotu husi nia laran diak, haraik an no saran an tomak ba Maromak ne’ebe
tau matan nia.{§ 2554}. Ukunfuan sira liga ita ho Maromak, protese ema
idak-idak nia direito no asegura dame iha komunidade. Sira bele no ten
ke sai mata dalan ba ema idak-idak.
Basa Maromak nia ukun fuan sira laos deit lista regra no
regulamento sira nian ne’ebe hanehan ema husi liur. Sira tuir lolos ita nia
natureza hodi respeita ita nia dignidade. Buat ne’ebe Maromak haruka,
nia nia halo ema bele halo tuir ho nia grasa.
2.4. Ukun Domin
2.4.1. Hadomi Nai Maromak liu sasan hotu-hotu
Katekismo kreda katolik nian, {§2082}. Saun Paulo
hakerek ba sarani sira iha Roma: Keta halo tusan ho ema
ida; Iha domin deit mak imi iha tusan ba malu, basa ema
ne’ebe hadomi halo tuir ukun fuan. Ukun fuan sira hotu: keta
halo sala foer, keta oho, keta naok, keta hakarak buat
ne’ebe ema seluk nian no ukun fuan seluk tan bele habadak
ho liafuan ida ne’e “Hadomi ema seluk hanesan o nia an
rasik.” Domin la halo at ba ema seluk. Ne’e duni domin halo
tuir lo-los ukun fuan.
2.4.2. Hadomi o nia maluk sira hanesan o nia an rasik
Ema barak dehano bele hatene sarani sira ho sira nia
domin ba sira nia maluk sira.no iha relasaun ho Sira ne’e, ita
nia Maluk sira, mak Jesus tetu nia eskolante sira nia domin.
Nia dehan Nia dehan hadomi o nia maluk maibe nia dehan
mos hadomi nia nudar o nia an rasik. Nune’e it bele dehan
katak ema ida sarani ka lae hosi oinsa nia trata ema seluk
hanesan nia trata nia an rasik. Ne’e duni ita labele hanoin
katak, ita bele fo deit osan oan ruma ba ema kiak ida hafoin
fila kotuk ona, hodi haksolok tan halo ona hahalok diak ida.
No halo tuir ukunfuan sira.
 Lae la bele fihir ema, basa ita nia maluk ten ke sai folin
liu mai ita hanesan ita an rasik.Ita roman koalia dala barak
kona ba hadomi maluk sira liu fali kona ba hadomi ita an
rasik, maski tuir Jesus rasik nia lia fuan hadomi ita nia an mak
kondisaun no sasukat ita nia domin ba ita nia maluk sira.
Hadomi ita nia an hahu hodi simu katak, hau rasik iha
folin atu ema hadomi hau. Hau ho hau nia kualidade no
difeito sira hotu, hau mane ka feto iha ema barak sira le’et.
Basa ida ne’e los tebes duni. Maromak hakarak hau ho buat
hotu ne’ebe halo hau sai ema uniku no ketak husi ema seluk.
 Tan Maromak hadomi hau nudar, hau an rasik mak
hau bele moris hodi laran moras hodi hahi no agradese.
Maromak hau bele simu hau nia an, deskobre hau nia
kualidade no kapasidade sira, buka atu manan hau nia
difeito sira hodi konfia iha Maromak nia grasa, Hau bele
haksolok bainhira ema seluk bele hahi hau, maibe mos hau
bele simu no aprende hosi kritika no lia siak hosi ema seluk.
Ho lia badak, hau bele hadomi hau an, ho domin ne’ebe
haraik an ne’ebe mai husi Maromak nia domin mai hau, hau
hafolin hau an tan konfia katak Maromak sei la husik hau
mesak.