z

PAMIĘĆ
PROSPEKTYWNA
I METODY JEJ OCENY

Izabela Cejnóg, Anna Głąb

z

Czym jest pamięć

prospektywna?
 Pamięć prospektywna dotyczy zapamiętywania planów i zamiarów,
odnosi się do strategiczno-organizujących aspektów pamięci.

 Koncentruje się na pamięci zadań, które mają być wykonane w

określonym czasie i miejscu w przyszłości. Zadanie będzie spełnione
jedynie wtedy, gdy informacja zostanie wydobyta z pamięci w
momencie, w którym zaplanowana czynność powinna być wykonana.

 Kodowanie w przypadku tej pamięci jest intencjonalne.

 Pamięć ta jest więc wykorzystywana w wielu aspektach codziennego

życia.
z
Pamięć prospektywna, a
inne rodzaje pamięci

 Łączy funkcje wykonawcze z pamięcią deklaratywną –>

przypominanie wcześniej zapamiętanych informacji i
wykorzystanie ich do wykonania zamierzonej czynności w
przyszłości.

 Angażuje także pamięć operacyjną –> monitorowanie

procesu przetwarzania informacji w czasie i realizacji
zaplanowanego działania.
 Procesy zachodzące w pamięci prospektywnej mają charakter fazowy:
1. Tworzenie
2. Przechowywanie
3. Rozpoczęcie realizacji / inicjacja
4. Wykonanie zamiaru

 Istotne dla pamięci prospektywnej są także uwaga i myślenie, oraz procesy

motywacyjne i funkcjonowanie Ja roboczego

 Dobrze funkcjonująca pamięć prospektywna jest o tyle istotna, że jej

pogorszenie rzutuje na ocenę całej jednostki. Gdy zapomnimy o spotkaniu,
bądź jakimś zobowiązaniu, jesteśmy spostrzegani jako osoby
niezorganizowane, niegrzeczne, roztrzepane itp.
Einstein i wsp. wyróżnili dwa rodzaje pamięci prospektywnej:

⟶ Opartej na zdarzeniach (event-based prospective memory) – odpowiedzialnej za

pamiętanie o wykonaniu danego zadania w chwili, kiedy nastąpi określone zdarzenie.

⟶ Opartej na czasie (time-based prospective memory) – dotyczącej pamiętania o wykonaniu

zadania w określonym czasie w przyszłości.

Uważają oni również, że sprawne działanie pamięci prospektywnej wymaga współdziałania

komponentu prospektywnego i retrospektywnego.

 Komponent retrospektywny związany jest z pamięcią długotrwałą i przechowuje informacje o

treści zaplanowanego działania.

 Komponent prospektywny angażuje funkcje wykonawcze służące zainicjowaniu oraz wykonaniu

czynności w odpowiedzi na odpowiedni bodziec zewnętrzny lub wewnętrzny.

Inni badacze wyróżnili także pamięć prospektywną opartą na aktywności (activity-

based prospective memory). Od pamięci prospektywnej opartej na zdarzeniach różni się
jedynie tym, że sygnałem aktywującym jest określna aktywność (jej rozpoczęcie lub
zakończenie) samej jednostki.
 z
Metody badania
pamięci prospektywnej

 Kwestionariusze

 Testy psychologiczne

 Procedury eksperymentalne
• Naturalne
• Laboratoryjne

Liczba dostępnych metod jest dosyć duża. Mają

one zróżnicowany charakter, posiadają wady i zalety, które
należy wziąć pod uwagę wybierając konkretną metodę.

Nie są one jednak adaptowane do warunków

polskich, a więc mogą być stosowane jedynie
eksperymentalnie.
 z
Kwestionariusze

 Prospective Memory Questionnaire (PMQ)

 Comprehensive Assessment of Prospective Memory (CAMP)

 Prospective and Retrospective Memory Questionnaire (PRMQ)

Mimo, że kwestionariusze samoopisowe są często stosowaną metodą

oceny pamięci prospektywnej, to subiektywny charakter pomiaru obniża jego
trafność (zbieżną i różnicową)
 z
Testy psychologiczne

 Rivermead Behavioural Memory Test (RBMT)

 Cambridge Test of Prospective Memory (CAMPROMPT) – rozbudowane

podtesty RBMT

 Memory of Intentions Screening Test (MIST)

Testy psychologiczne dają wyniki bardziej obiektywne, jednak ich

trafność także jest podważana i badania nad nią nie są jednoznaczne.
 z
Procedury eksperymentalne
 W klasycznej postaci mają charakter laboratoryjny i są tworzone na podstawie
określonej teorii, weryfikują zawarte w niej tezy. Ze względu na wysoki poziom
kontroli przebiegu badania, często wykazują niską trafność ekologiczną.

 Często angażują określony rodzaj pamięci prospektywnej, manipuluje się

parametrami procesu pamięciowego oraz poszukuje związków i różnic z
innymi procesami poznawczymi.

 Eksperymenty naturalne polegają na zadaniach sprawdzających pamięć

prospektywną, które włączane są w codzienną aktywność badanego.

 W przypadku tych badań trafność ekologiczna jest zachowana, natomiast

wiarygodność podlega wątpliwości – brak kontroli nad wieloma zmiennymi,
które mogą modyfikować wyniki.
 Aby połączyć wysoką trafność ekologiczną eksperymentów naturalnych
oraz kontrolę nad zmiennymi towarzyszącą eksperymentom laboratoryjnym,
stworzono narzędzia do zastosowania w laboratorium, jednak naśladujące
okoliczności życia codziennego.

Najbardziej znanym przykładem jest narzędzie Virtual Week.

Powstało ono jako gra planszowa, symulująca realizacje codziennych
zadań. Uczestnicy badania muszą podejmować decyzje dotyczące realistycznych
działań oraz pamiętać o wykonaniu w odpowiednim momencie czynności, które
wcześniej w trakcie gry zaplanowali. Na każdy dzień przypada dziesięć zadań
angażujących pamięć prospektywną w różnych sytuacjach.

Innym narzędziem jest Prospective Remembering Video

Procedure (PRVP).
Badani podczas oglądania materiału video wykonują zadania zgodnie z
wcześniej otrzymana instrukcją.

Ten rodzaj badań jest najbardziej obiecujący zarówno dla praktyki

klinicznej jak i badań naukowych.
 z

z
Testy do badania
pamięci jako całości
 z
Skala Pamięci Wechslera – (WMS-R)
Wechsler Memory Scale - Revised
 Skonstruowana została przede wszystkim do opisu słabego funkcjonowania
pamięci.

 Ma służyć diagnozie dysfunkcji umysłu oraz ocenie charakteru i lokalizacji

ograniczonych uszkodzeń mózgu.

 W skali ocenia się zapamiętywanie słów i obrazów, materiału sensownego i

abstrakcyjnego przy odpamiętaniu bezpośrednim i odroczonym.

 Przeznaczona jest do badania osób miedzy 16 a 74 rokiem życia,

mieszkających na obszarach anglojęzycznych.

 Składa się z serii krótkich podtestów…

 z
Skala Inteligencji Wechslera – (WAIS-R)
Wechsler Adult Intelligence Scale – Revised
 Model trójczynnikowy – rozumienie werbalne, organizacja percepcyjna
oraz pamięć i odporność na dystraktory.

 Testy odwołujące się do pamięci to:

• Wiadomości - mierzy zakres i głębokość opanowanej wiedzy ogólnej, a przy
tym dane aspekty pamięci - trwałość, wierność odtwarzania i gotowość do
reprodukowania zapamiętanego materiału werbalnego.
• Powtarzanie cyfr – mierzy zakres pamięci bezpośredniej oraz koncentrację
uwagi
• Braki w obrazkach – bada organizację percepcji, zdolność odróżniania
szczegółów istotnych od nieistotnych, identyfikacje znanych przedmiotów,
rozumowanie oraz percepcję i długotrwałą pamięć wzrokową.
z

Czas na
z QUIZ
z

Bibliografia:

Niedźwieńska, A. (1999). Rodzaje testów do badania

z pamięci. Przegląd psychologiczny. 42(3), 69–90.

Wiłkość, M., Izdebski, P., & Zając-Lamparska, L. (2013).

Pamięć prospektywna—pojęcia, metody badania, podłoże
neuroanatomiczne oraz jej deficyty w chorobach
psychicznych . Psychiatria Polska, 47(2), 313–324.