Fili2 Panggitnang Aralin 1 Istruktura NG Wikang Filipino

Istruktura ng
Wikang
Filipino
Panggitnang Aralin 1 – FILI2
Mga Aralin
01 02
Ponolohiya Morpolohiya
03 04
Pagbabagong Morpoponomeko Sintaksis
05
Pagpapalawak ng
Pangungusap
1
Ponolohiya
PONEMA
Ito ay tumutukoy sa mga
makahulugang tunog ng
isang wika.
Ang makaagham na pag-

aaral ng Ponema ay
tinatawag na
PONOLOHIYA.
Tunog ng Wika
●Bawat wika sa daigdig ay

binubuo ng set ng mga tunog na
may kani-kaniyang dami o
bilang.
Tunog ng Wika
●Nagiging makabuluhan ang isang
partikular na tunog kung nagagawa
nitong IBAHIN ang kahulugan ng
isang salita sakaling ito’y
tanggalin o palitan.
Ponema ng Wikang Filipino
●May dalawampu’t isang (21)

ponema ang Wikang Filipino:
Labing-anim ang katinig
Lima ang patinig
Mga KATINIG ng Wikang Filipino
/b, k, d, g, h, l, m, n,
p, r, s, t, w, y ŋ, ʔ/
Ang ponemang /ŋ/ay

kumakatawan sa titik
na ‘ng’.
Ang ponemang /ʔ/ ay

kumakatawan sa impit
na tunog o saglit na
pagtigil sa hangin.
Wala - /walaʔ/
Maaga - /maaʔga/
/tʊːbɔh/ (pipe)
/tʊ’bɔʔ/ (sugarcane)
Meron o Walang Impit na tunog?
Kapalaran
Wala pa.
Aso
Pag-ibig
Punto ng Arikulasyon
Paraan ng
Artikulasyon
Walang tunog Labi Ngipin Gilagid Ngalangala Glottal
May tunog
Palatal Velar
Pasara p t k ʔ
b d g
Pailong
m n ŋ
Pasutsot
s h
Pagilid
l
Pakatal
r
Mga PATINIG ng Wikang Filipino
Ang Dila HARAP SENTRAL LIKOD
ay…
MATAAS i u
GITNA ɛ ɔ
MABABA ɑ
Kategorya ng Ponema
Ang tawag sa mga ponemang
tinalakay natin sa loob ng table ay
SEGMENTAL.
Sapagkat mayroon silang mga
kumakatawang simbolo:
/k, g, l, m, n/
Kategorya ng Ponema
Ang mga tunog naman na
walang simbolong
kumakatawang ay
tinatawag na
SUPRASEGMENTAL.
Suprasegmental
- tono/intonasyon (intonation)
- haba/diin (stress)
- hinto/antala (rest)
Suprasegmental – Tono/Intonasyon
Mabait si Gng. Dimapilis.
Mabait si Gng. Dimapilis?

Ako.
Ako?
Lumilindol.
Lumilindol!
Hindi ko inagaw ang syota

mo.
mo.
Suprasegmental – Haba/Diin
kabayo (hayop):
Unahan: KAbayo
Gitna: kaBAyo
Hulihan: kabaYO
Alin ang tamang bigkas?
‘Masarap’
a. MAsarap
b. maSArap
k. masaRAP
‘Tayo na. (Let’s go)’
a. TAyo na
b. taYO na
k. tayo NA
‘Pinuno (fill)’
a. PInuno
b. piNUno
k. pinuNO
magsaSAka
magsasaKA
PIto (whistle)
piTO (seven)
SIra (damage)
siRA (broken)
Suprasegmental – Hinto/Antala
Hindi puti # (Not white)
Hindi # puti # (No,

white)
Si Zachary Clarence # at ako
Si Zachary # Clarence # at
ako
Hindi # ako ang umasa #
Hindi ako ang umasa #

Doc Alyssa Mae ang pangalan niya #
Doc # Alyssa Mae ang pangalan niya #
Doc Alyssa # Mae ang pangalan niya #

2
Morpolohiya
Morpolohiya
Tumutukoy ang
morpolohiya sa
makaagham na pag-aaral
ng mga morpema.
Morpolohiya
Ang morpema ay
mga makabuluhang
yunit ng isang salita.
Mga Uri ng Morpema:
1. Ponemang /o/ at /a/

2. Mga salitang-ugat
3. Mga Panlapi
Morpema: Ponemang /a/ at /o/
Maestro Maestra
Paulo Paula
Tindero Tindera
Morpema: Salitang ugat
Mata Payong
Ligaya Pagod
Saya Taas
Kain Bato
Morpema: Panlapi
Minata, Matahin, Mapangmata

Nagpayong, Pinayungan,
Pagurin, Ikinapagod, Paguran
Batuhin, Nagbatuhan, Binato
Morpema
Maaari ding uriin ang morpema

batay sa kahulugan:
- Kahulugang leksikal
- Kahulugang pangkayarian
Morpema – Kahulugang Leksikal
Leksikal ang isang morpema
kung ang salita ay
pangnilalaman. Ibig sabihin, sila
ang nagdadala ng mismong
konsepto o ideya ng salita.
Pangngalan
Panghalip
Pandiwa
Pang-uri
Pang-abay
Pangngalan (noun)
Mga salitang panawag sa kongkreto
at abstraktong bagay
Sabon
Paaralan
USB
Panghalip (pronoun)
Mga salitang panghalili sa mga
pangngalan.
Ako, Tayo, Kami
Ikaw, Siya, Sila
Tayo
Pandiwa (verb)
Mga salitang kilos.
Magtutupi
Kumanta
Umaasa
Aakyatin
Pang-uri (adjective)
Mga salitang naglalarawan.
Banal
Maligaya
Marami-rami / Kakaunti
Palaaway
Pang-abay (adverb)
Mga salitang naglalarawan ng pandiwa/pang-
uri.
mamaya
mabuti
Totoong
Patalikod
Morpema – Kahulugang Pangkayarian
Ang mga morpemang
pangkayarian naman ay walang
kahulugan sa ganang sarili at
kailangang makita sa isang
kayarian o konteksto upang
maging makahulugan.
Pang-angkop
Pangatnig
Pang-ukol
Pananda
Pang-angkop (ligature):
Mga salitang nag-uugnay sa
panuring at sa tinuturingan
na, -ng, -g
Nagsara ang hotel na nalugi.
Hotel – tinuturingan
Nalugi – panuring
na – nagdutong sa tinuturingan ang panuring
Nagsara ang nalugi na hotel.

Nagsara ang naluging hotel.
Hotel – tinuturingan
Nalugi – panuring
-ng – nagdutong sa tinuturingan ang panuring
Karaniwan na pagkain
Karaniwang pagkain
pagkain – tinuturingan
karaniwan – panuring
-g – nagdutong sa tinuturingan ang panuring
Pangatnig (conjunction)
Mga salitang nag-uugnay ng dalawang salita,
parirala, o sugnay, o pangungusap.
O, at, saka, ngunit, subalit, pero, datapwat, kaso,
kaya, maging, man, saka, gayundin, maliban,
bagaman, sapagkat, palibhasa, sa madaling salita,
(at marami pang iba)
Pang-ukol (preposition)
Mga salitang nag-uugnay sa mga pangngalan,
panghalip, pandiwa, o pang-abay, sa iba pang
mga salita sa loob ng isang pangungusap:
Ng, sa, ni/nina, ayon sa, para sa,

Mga Pang-ukol
kakampi ng masa
Kamay sa dibdib
Utang ni bayaw
Inihanda para sa mga bata
Maaga siyang umalis ayon sa nanay niya.
Pananda
Nagsisilbing tanda ng gamit na pambalarila ng isang salita sa
loob ng pangungusap
Ang / Ang mga

Sa / Para sa
Si / Sina
Ng / Ng mga
Kay / Kina
Ay
Pananda:
Naglabas ng pera ang manager.
Nanonood ng sine ang mga
magkakaklase.
(pananda sa simuno)
Pananda:
Sa samgyupsal kumain ang magkaibigan.
Para sa kanilang kasal ang mga biniling
bulaklak.
(pananda kung SAAN naganap ang kilos)

Pananda:
Si Andrea ang tumulong sa’yo.
Magpapa-register ulit sina Glenn at Neil.
(pananda kung SINO ang mga tao sa

pangungusap)
Pananda:
Tatanggap ng perang papremyo ang mananalo.
(Layon ng pandiwa)
Sa hardin ng Pamilya Rivera makikita ang mababangong

sampaguita.
(Panuring na paari)
Ni-like ng tropa ang aking post.

(Tagaganap ng pandiwa)
Pananda:
Kay Angela ang pulang bag na iyan.
(panuring)
Pakibigay kay Angela ang pulang bag na

iyan.
(layon ng pandiwa)
Pananda:
Si Chloe at si Carlo ay naglolokohan
lang.
(Panandang pagbabaliktad:
“Naglolokohan si Chloe at si Carlo.”)
Morpema
Papaano tukuyin sa isang

pangungusap ang may
leksikal at pangkayarian?
Morpema
Sa aming mga mahal na

kostumer, discounted po
lahat ng items kung ngayon
kayo mag-a-avail.
Morpema

kostumer, discounted po
lahat ng items kung ngayon
kayo mag-a-avail.
Morpema

kostumer, discounted po lahat
ng items kung ngayon kayo
mag-a-avail.
Morpema
Ikaw ang alay namin sa

bulkan para dumating ang
ulan.
Morpema

ulan.
Morpema

ulan.
3
Mga Pagbabagong
Morpoponemiko
Pagbabagong Morpoponemiko
Ito ay tumutukoy sa anumang

pagbabago sa karaniwang anyo
ng isang morpema dahil sa
impluwensya ng kaligiran nito.
Ang kaligiran ay yaong mga

katabing ponemang maaaring
makaimpluwensya upang
mabago ang anyo ng isang
morpema.
Ang nakaiimpluwensyang ponema ay
maaaring yaong sinusundan ng
morpema o yaong sumusunod dito,
bagamat karaniwan nang ang
sinusundang ponema ang
nakaiimpluwensya.
Ang nakaiimpluwensyang ponema ay
maaaring yaong sinusundan ng
morpema o yaong sumusunod dito,
bagamat karaniwan nang ang
sinusundang ponema ang
nakaiimpluwensya.
Asimilasyon
1. ASIMILASYON
Dito nasasangkot ang

ponemang /ŋ/ sa panlaping
‘pang-’
1. ASIMILASYON
May dalawang uri ng

Asimilasyon:
Asimilasyong PARSYAL
Asimilasyong GANAP
1. ASIMILASYON
Asimilasyong
PARSYAL
1. ASIMILASYONG PARSYAL
Pang + harabas =
pangharabas
Pang + halo = panghalo
Pang + kulay = pangkulay
Ngunit, kapag ang unang titik ng
salitang ugat ay nagsisimula sa:
/p/ at /b/,
Ang Pang- ay nagiging Pam-
Pang + bilog = pambilog

Pang + pulutan = pampulutan
Pang + bayan = pambayan
Pang + parusa = pamparusa
Kapag ang unang titik ng salitang ugat
ay nagsisimula naman sa:
/d, l, r, s, t/
Ang Pang- ay nagiging Pan-
Pang + dukha = pandukha

Pang + lakad = panlakad
Pang + sabong = pansabong
Pang + taksi= pantaksi
1. ASIMILASYON
Asimilasyong
GANAP
1. ASIMILASYONG GANAP
Dito, nawawala na rin ang

unang ponema
ng nilalapiang salita dahil sa ito
ay inaasimila o napapaloob sa
sinusundang ponema.
May mga salitang

nakamihasnan nang gamitan
lamang ng asimilasyong
parsyal.
Pampalo:
PAMALO
Pantali:
PANALI
Pambingwit:
Pamingwit
Mayroon din namang gamitan ng
parehong asimilasyon:
Pang + kuha = pangkuha / panguha

Pang + tabas = pantabas / panabas
Mayroon din naming HINDI ginagamitan
ng asimilasyong ganap:
Pam + Bayan = pambayan

Pang + Luto = panluto
Pamayan
Panuto
Pangkuha:
PANGUHA
Pagpapalit ng
Ponema
2. Pagpapalit ng Ponema
May mga ponemang

nagbabago o napapalitan sa
pagbubuo ng mga salita.
2.1. /d/ /r/

Ang ponemang /d/ sa pusisyong
inisyal ng salitang nilalapian ay
karaniwang napapalitan ng
ponemang /r/kapag ang patinig ang
huling ponema ng unlapi.
2.1. /d/ /r/

Panlapi (Unlapi) Salitang ugat
Ma- + dapat = marapat
Sa Patinig (vowel) Pagpapalit ng

nagtatapos ang Ponema
panlapi /d/ patungo /r/
2.1. /d/ /r/

Panlapi (Unlapi) Salitang ugat
Ma- + dunong= marunong
Sa Patinig (vowel) Pagpapalit ng

nagtatapos ang Ponema
panlapi /d/ patungo /r/
2.1. /d/ /r/

Maaari ding and /d/, na nasa
posisyong pinal ng salitang ugat,
na huhulapian ng –an / -in, ay
karaniwang maging /r/.
2.1. /d//r/
Salitang Ugat Hulapi (-in / -an)
lapad + -an = Laparan
Pagpapalit ng
Ponema
/d/ patungo /r/
2.1. /d/ /r/

tawid + -in = Tawirin
Pagpapalit ng
Ponema
/d/ patungo /r/
2.2. /h/ /n/

Ang ponemang /h/ sa posisyong
inisyal ng salitang nilalapian ay
karaniwang napapalitan ng
ponemang /n/kapag ang patinig ang
huling ponema ng unlapi.
2.2. /h/ /n/

Laba + -han = LABAHAN (labanan)
Kanta + -han = KANTAHAN (kanatanan)
Dama + -hin = DAMAHIN/DAMHIN

(damnin)
2.2. /h/ /n/

Salitang Ugat Hulapi (-hin / -han)
tawa + -han = Tawahan = Tawanan
Pagpapalit ng
Ponema
/h/ patungo /n/
2.2. /h/ /n/

Kuha + -hin = Kuhahin = Kuhanin
Pagpapalit ng
Ponema
/h/ patungo /n/
2.2. /h/ /n/

Bahagi + -han = Bahagihan = Bahaginan
Pagpapalit ng
Ponema
/h/ patungo /n/
2.3. /o/ /u/

Ang ponemang /o/ sa huling pantig ng
salitang-ugat na hinuhulapian o salitang
inuulit ay nagiging /u/.
Sa mga salitang inuulit, ang /o/ ay
nagiging /u/ sa unang hati lamang ng
salita.
2.3. /o/ /u/ (hulapi)

dugo + -an = Duguan
Pagpapalit ng
Ponema
/o/ patungo /u/
2.3. /o/ /u/ (hulapi)

buo + -in = Buuin
Pagpapalit ng
Ponema
/o/ patungo /u/
2.3. /o/ /u/ (inuulit)

Mabango:
Mabangung-mabango
Sa mga salitang inuulit,
ang /o/ ay nagiging /u/ sa
unang hati lamang ng salita.

Layo:
Layu-layo

Sino:
Sinu-sino
Metatesis
3. Metatesis
Kapag ang salitang-ugat na

nasisimula sa /l/ o /y/ ay
nilalagyan ng gitlaping –in, ang
/i/ at /n/ ay nagkakapalitan ng
posisyon.
3. Metatesis /l/
Salitang Ugat Salitang Ugat
Gitlaping -in
Li + -in +pad = Linipad

= Nilipad
Pagpapalit
Posisyon ng /i/
at /n/
3. Metatesis /l/
Gitlaping -in
La + -in +ga = Linaga

= Nilaga
Pagpapalit
Posisyon ng /i/
at /n/
3. Metatesis /y/
(invite) Gitlaping -in
Ya + -in +ya = Yinaya

= Niyaya
Pagpapalit Posisyon
ng /i/ at /n/
3. Metatesis /y/
Gitlaping -in
Ya + -in +bang = Yinabangan
= Niyabangan
Pagpapalit Posisyon
ng /i/ at /n/
3. Metatesis: Palitan at Pagkakaltas ng Ponema
Salitang Ugat Hulaping -an
Tanim + -an = Taniman
= Tamnan
Binawasan na
nga, pinalitan pa.
3. Metatesis: Palitan at Pagkakaltas ng Ponema
Atip + -an = Atipan
= Aptan
Binawasan na
nga, pinalitan pa.
Pagkakaltas ng
Ponema
4. Pagkakaltas ng Ponema
Nagaganap ang pagbabagong
ito kung ang huling
ponemang patinig ng
salitang-ugat ay nawawala sa
paghuhulapi nito.
Takip + -an = Takipan
= Takipan
= Takpan
Palit + -an = Palitan
= Palitan
= Paltan
Salitang Ugat Hulaping -in
Kitil + -in = Kitilin
= Kitilin
= Kitlin
Reduplikasyon
4. Reduplikasyon
Pag-uulit ito ng pantig ng salita.
Ang pag-uulit na ito ay maaaring

magpahiwatig ng kilos ng ginagawa o
gagawin pa lamang, tagagawa ng
kilos, o pagpaparami.
4. Reduplikasyon
Aalis (gagawin pa lamang)
Matataas (pagpaparami)
Magtataho (tagagawa ng kilos)

Mga Dapat
Tandaan…
Tandaang maaaring
dalawa o higit pang
pagbabagong
morpoponemiko ang
magaganap sa isang
salita.
Unlapi: Salitang-ugat
Mang- + dagit = mandagit

(asimilasyong parsyal, ang –
mang- ay naging man-)
= mandadagit
(reduplikasyon, gagawin pa
lamang)
= mandaragit
(pagpalit ng ponema, /d/ - /r/)
(napaltan din ang diin)
Unlapi: Salitang-ugat Hulapi:
Pang- + Bahagi +han

= pamahaginan
(asimilasyong ganap, ang –pang-
ay naging pam-, at kinaltas ang
unang ponema ng salitang-ugat)
= pamahaginan
(pagpapalitan ng ponema, -han
naging -nan)
= pamamahaginan
(reduplikasyon, gagawin pa lang)
Maraming
Salamat!

Fili2 Panggitnang Aralin 1 Istruktura NG Wikang Filipino

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Fili2 Panggitnang Aralin 1 Istruktura NG Wikang Filipino

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Istruktura ng

Ang makaagham na pag-

●Bawat wika sa daigdig ay

●May dalawampu’t isang (21)

Ang ponemang /ŋ/ay

Ang ponemang /ʔ/ ay

Mabait si Gng. Dimapilis.

Mabait si Gng. Dimapilis?

Hindi ko inagaw ang syota

Hindi puti # (Not white)

Hindi # puti # (No,

Si Zachary Clarence # at ako

Hindi # ako ang umasa #

Hindi ako ang umasa #

Doc Alyssa Mae ang pangalan niya #

Doc # Alyssa Mae ang pangalan niya #

Doc Alyssa # Mae ang pangalan niya #

1. Ponemang /o/ at /a/

Minata, Matahin, Mapangmata

Maaari ding uriin ang morpema

Nagsara ang hotel na nalugi.

Nagsara ang nalugi na hotel.

Ng, sa, ni/nina, ayon sa, para sa,

Ang / Ang mga

(pananda kung SAAN naganap ang kilos)

(pananda kung SINO ang mga tao sa

Sa hardin ng Pamilya Rivera makikita ang mababangong

Ni-like ng tropa ang aking post.

Pakibigay kay Angela ang pulang bag na

Papaano tukuyin sa isang

Sa aming mga mahal na

Sa aming mga mahal na

Sa aming mga mahal na

Ikaw ang alay namin sa

Ikaw ang alay namin sa

Ikaw ang alay namin sa

Ito ay tumutukoy sa anumang

Ang kaligiran ay yaong mga

Dito nasasangkot ang

May dalawang uri ng

Pang + bilog = pambilog

Pang + dukha = pandukha

Dito, nawawala na rin ang

May mga salitang

Pang + kuha = pangkuha / panguha

Pam + Bayan = pambayan

May mga ponemang

2.1. /d/ /r/

2.1. /d/ /r/

Ma- + dapat = marapat

Sa Patinig (vowel) Pagpapalit ng

2.1. /d/ /r/

Ma- + dunong= marunong

Sa Patinig (vowel) Pagpapalit ng

2.1. /d/ /r/

lapad + -an = Laparan

2.1. /d/ /r/

tawid + -in = Tawirin

2.2. /h/ /n/

2.2. /h/ /n/

Kanta + -han = KANTAHAN (kanatanan)

Dama + -hin = DAMAHIN/DAMHIN

2.2. /h/ /n/