ODPOWIEDZIALNE RODZICIELSTWO

A, ODŻYWIANIE

Małgorzata Bochniarz
 ODPOWIEDZIALNE
RODZICIELSTWO, A ODŻYWIANIE

Kluczowym okresem dla prawidłowego rozwoju

dziecka jest zarówno okres ciąży. To w tym czasie
rozwija się mózg, dojrzewa układ pokarmowy,
programuje się metabolizm oraz kształtuje się
układ odpornościowy dziecka. Wtedy budowane
są także zdrowe nawyki żywieniowe, które mają
znaczenie dla zdrowia dziecka teraz i w
przyszłości. Każdy świadomy rodzic powinien
znać tę ideę i pamiętać o tym, że dziecko decyduje
ile zje, dorośli decydują co i kiedy zje.
 Utrzymanie prawidłowej masy ciała i
aktywności fizycznej oraz zrezygnowanie z
nałogów to czynniki zwiększające płodność.
 PRAWIDŁOWY PRZYROST MASY
CIAŁA W CIĄŻY
Prawidłowy przyrost masy w zależności od BMI przed ciążą
BMI przed ciążą
Przyrost <18,5 18,5-24,9 25-29,9 ≥30
masy ciała w (niedowaga, (waga (nadwaga) (otyłość)
ciąży dolna granica prawidłowa lub
prawidłowej górna granica
wagi) normy)
I trymestr 2-3 kg ok. 1,5 kg Do 1 kg Przyrost
masy w
II i III ok. 0,5 kg ok. 0,4 kg ok. 0,3 kg
poszczególny
trymestr tygodniowo tygodniowo tygodniowo
ch
Łącznie 12,5 do 18 kg 11,5 do 16 kg 7 do 11,5 kg trymestrach
( największy ustalany i
przyrost dotyczy ściśle
kobiet z wyraźną kontrolowany
niedowagą, przez lekarza
nastolatek) łącznie: 5-9
 ZAPOTRZEBOWANIE NA ENERGIĘ W
POSZCZEGÓLNYCH TRYMESTRACH CIĄŻY
 W I trymestrze ciąży zapotrzebowanie na
energię nie zmienia się w stosunku do okresu
przed ciążą, natomiast zapotrzebowanie na
poszczególne składniki pokarmowe jest dużo
wyższe. Płód czerpie niezbędne związki z
organizmu matki, dlatego tak ważne jest
prawidłowe żywienie przed zajściem w ciążę
oraz w trakcie ciąży.
 W II trymestrze ciąży zapotrzebowanie na
energię wzrasta o 360 kcal dziennie
 W III trymestrze o 475 kcal w stosunku do
zapotrzebowania przed ciążą
ŻYWIENIE KOBIETY CIĘŻARNEJ
 Stan odżywienia kobiety w ciąży jest jednym
z ważniejszych czynników determinujących
wzrastanie i rozwój płodu.
 Prawidłowe odżywianie w okresie ciąży to
również gromadzenie rezerw (białka,
tłuszczu, witamin rozpuszczalnych w
tłuszczach, niektórych substancji
mineralnych) w Twoim organizmie na okres
laktacji.
 ROZKŁADANIE REZERW
SKŁADNIKÓW ODŻYWCZYCH:
 PLANOWANIE POSIŁKÓW:
 3 głównych i 2 uzupełniających posiłków w
ciągu dnia
 najlepiej jeść co 3 ‒4 godziny a, posiłki
powinny być jedzone o stałych porach
 posiłkami, które powinny dostarczać
najwięcej energii i składników odżywczych są
śniadanie i obiad
 NIEDOBÓR WAPNIA
 Przez pewien czas maleństwo zaspokaja swoje potrzeby
kosztem organizmu mamy i czerpie z niego wapń (zostaje on
„wypłukany” z kości i przetransportowany do ciała dziecka).
W efekcie możesz odczuwać ogólne osłabienie,
bolesne skurcze mięśni stóp i łydek oraz bóle głowy. Powoli
postępuje próchnica. Zdarza się również odwapnienie kości -
stają się one miękkie i łatwo mogą się łamać. Jeśli nawet
problemy nie wystąpią od razu, zwiększa się ryzyko
osteoporozy w przyszłości.

 Nadmierne spożycie wapnia poza przemijającymi objawami

ubocznymi, takimi jak zaburzenia żołądkowo-jelitowe mogą
wystąpić objawy hiperkalcemii, w tym brak łaknienia,
osłabienie mięśniowe, wielomocz i uszkodzenie nerek. Wapń
zmniejsza też wchłanianie innych minerałów, takich jak
żelazo czy cynk.
 NIEDOBÓR ŻELAZA
Niedobór żelaza, zmniejszające się stężenie
hemoglobiny i liczby czerwonych krwinek
prowadzą do zmniejszenia możliwości
skutecznego transportowania tlenu. Może to
prowadzić do wystąpienia wad rozwojowych,
przedwczesnego porodu, zaburzeń pracy
tarczycy oraz problemów z donoszeniem
ciąży lub poronień.
 Niedobór cynku

Ograniczony wzrost
płodu, wystąpienie
wad układu
nerwowego,
przedwczesny lub
przedłużony poród,
Niedobór Jodu krwotok poporodowy,
nadciśnienie
Poronienie, uszkodzenia indukowane ciążą,
OUN płodu: poród po czasie
uszkodzenie mózgu
płodu, występowanie
głuchoty u dzieci,
poród przedwczesny
 NIEDOBÓR MAGNEZU
Zmniejszona masa urodzeniowa noworodka,
ryzyko nadciśnienia i zaburzeń
w przewodnictwie nerwowo-mięśniowym
u ciężarnej, zwiększone ryzyko stanu
przedrzucawkowego, rzucawki,
przedwczesnego porodu
 NIEDOBÓR BIAŁKA
Niedobór białka w diecie przyszłej mamy to
może on prowadzić do zaburzeń w
powstawaniu tkanek płodu, łożyska czy
tkanek matczynych oraz wpływać
negatywnie na regulację metabolizmu
płodowego
 NIEDOBÓR KWASÓW
TŁUSZCZOWYCH
Niedobór kwasów tłuszczowych omega-3 w diecie
kobiety w ciąży może wiązać się z występowaniem
zaburzeń w rozwoju mózgu płodu. Szczególnie
ważną rolę przypisuje się kwasowi
dokozaheksaenowemu (DHA), który wpływa na
prawidłowy rozwój narządu wzroku, mowy oraz
ośrodkowego układu nerwowego. Jako jeden ze
skutków niedoboru kwasu DHA i kwasu
eikozapentaenowego (EPA) wyróżnia się także
możliwość wystąpienia ostrej niewydolności
oddechowej u noworodków, które urodziły się
przed wyznaczonym terminem.
NIEDOBÓR KWASU FOLIOWEGO
Powstawanie wad rozwojowych płodu w
zakresie układu nerwowego: bezmózgowie,
przepukliny mózgu, rdzenia kręgowego,
rozszczepienie kręgosłupa, ograniczony
wzrost płodu, zwiększona częstotliwość ,
odklejenia się łożyska; zwiększone ryzyko
poronienia, stanu przedrzucawkowego,
przedwczesny poród,
niedokrwistość u matki
 NIEDOBÓR WITAMINA D
Zaburzenia w rozwoju kośćca płodu, krzywica,
zmniejszona masa ciała noworodka,
zaburzenia układu immunologicznego
noworodka, zwiększenie częstości infekcji;
stan przedrzucawkowy, nadciśnienie,
cukrzyca ciężarnych
 NIEDOBÓR WITAMINY A
Zaburzenia wzrostu płodu, powstawanie wad
wrodzonych o ciężkim stopniu, porody
martwych płodów
NIEDOBÓR WITAMINY B4
Zaburzenia w funkcjonowaniu łożyska,
nieprawidłowa praca wątroby matki
 NIEDOBÓR WITAMINY B12
Zagrożenie stanem przedrzucawkowym,
przedwczesny poród, ryzyko
wewnątrzmacicznego ograniczenia
wzrastania płodu, wady cewy nerwowej u
dziecka, niedokrwistość megaloblastyczna u
płodu; zaburzenia dalszej płodności kobiety,
zwiększenie skłonności do nawracających,
spontanicznych poronień
Niedobór witaminy C

Ryzyko stanu
przedrzucawkowego Niedobór witaminy B6

Ryzyko wystąpienia
próchnicy zębów u
ciężarnej
 PRODUKTY SPOŻYWCZE, KTÓRE NALEŻY
WYELIMINOWAĆ Z DIETY KOBIET CIĘŻARNYCH Z
UWAGI NA POTENCJALNE RYZYKO ZAKAŻENIA
MIKROBIOLOGICZNEGO, TO:
 Mleko i produkty mleczne – surowe, niepasteryzowane, nieprawidłowo
przechowywane produkty mleczne, w tym miękkie i półmiękkie, takie jak sery
brie, camembert, niebieskie sery pleśniowe – mogą być źródłem bakterii z
rodzaju Listeria i przyczyną zakażeń u dziecka oraz ze względu na ryzyko
zakażenia Salmonellą.
 Mięso i drób – surowe, niedogotowane, niedopieczone mięso (tatar, krwisty
befsztyk) – może być przyczyną zakażenia, np. toksoplazmozą.
 Wędliny – takie jak mortadela, drobiowe, inne o krótkim terminie przydatności
do spożycia.
 Ryby i owoce morza – surowe ryby i owoce morza, np. sushi, surowe ostrygi,
małże, omułki, wędzone na zimno ryby i owoce morza – mogą być źródłem
różnych bakterii chorobotwórczych lub pasożytów.
 Jaja i produkty jajeczne – surowe lub lekko gotowane jaja i produkty jajeczne,
w tym sałatki, ciasta, ciasteczka, surowe masy na ciasto, sosy i napoje, np.
domowe majonezy i kogel-mogel, napój mleczno-jajeczny ze względu na ryzyko
zakażenia Salmonellą.
 Soki owocowe i warzywne – niepasteryzowane, które mogą być źródłem
mikroflory chorobotwórczej. Kiełki – surowe kiełki, które mogą być wyhodowane
z zakażonych mikrobiologicznie ziaren.
 W diecie kobiet ciężarnych należy unikać nadmiernej ilości soli, ostrych przypraw
(np. musztarda, ostra czerwona papryka, pieprz cayenne) i marynat, mocnej
 Kofeinę ograniczyć do 200 -300g dzienie
 Jeść z unikaj przejadania się oraz spożywania w
większych ilościach produktów i potraw
ciężkostrawnych, zawierających dużą ilość tłuszczów i
węglowodanów: tłustych serów, mięsa i wędlin, ryb w
oleju, cukru, słodyczy, jasnego pieczywa. Słodycze
należy zastępować świeżymi lub suszonymi owocami;
 ogranicz spożywanie żywności przetworzonej,
zawierającej substancje dodatkowe (substancje
konserwujące, sztuczne aromaty, barwniki), np.
słodkie napoje gazowane, koncentraty zup, różnego
rodzaju konserwy;
 nie stosuj diet odchudzających i eliminacyjnych bez
uzasadnienia klinicznego
 WPŁYW KARMIENIA PIERSIĄ NA
DZIECKO
dobry rozwój układu
nerwowego

zaspokaja aktualne
mniejsze ryzyko
potrzeby dziecka i
nadwagi i otyłości
dostarcza mu
niezbędnych składników
odżywczych

zaspakajanie
potrzeb
budowanie odporności
emocjonalnych
i zapobieganie
chorobom

zapobieganie
wadom zgryzu
 ROZSZERZENIE DIETY U
NIEMOWLĄT
Prawidłowe rozszerzenie diety, czyli proponowanie posiłków, które nie
zaszkodzą, a będą zgodne z rozwojem i gotowością dziecka do ich
przyjęcia, ma wpływ na zachowanie zdrowia i promowanie rozwoju.
Proces rozszerzania diety, razem z odpowiednim odżywianiem się
kobiety w czasie ciąży i karmienia piersią, wchodzi w skład tzw.
programowania metabolicznego. Ma ono wpływ na zapobieganie
rozwojowi chorób cywilizacyjnych np. otyłość, cukrzyca typu 2 czy
alergii. Do 6 miesiąca życia niemowlę powinno być karmione wyłącznie
mlekiem. Jeśli są wskazania do wcześniejszego rozszerzania diety, nowe
pokarmy można wprowadzić po skończonym 17 tygodniu życia.
 NAJPIERW WARZYWA, OWOCE I ZBOŻA,
A DOPIERO POTEM MIĘSO, RYBY I JAJKO
Z uwagi na wyrabianie tolerancji smakowej lepiej podać najpierw warzywo,
a dopiero później owoc. Nowy produkt warto zaproponować kilka, a nawet
kilkanaście razy, zanim podejmiemy ewentualną decyzję o jego pominięciu
w menu niemowlaka. Nie potwierdzono profilaktycznego wpływu unikania
pokarmów potencjalnie alergizujących w diecie, dlatego schemat żywienia
uwzględnia wprowadzanie do jadłospisu glutenu, jaj, ryb czy produktów
mlecznych.
Kiedy dziecko ma już w diecie pierwsze warzywa, owoce czy zboża,
warto wprowadzić do niej mięso, ryby i jajko. Najłatwiej podać je
w puree warzywnym.
Ryby początkowo można podawać jeden raz w tygodniu, a jeśli nie
wystąpi reakcja alergiczna – dwa razy. Zaleca się podaż tłustych ryb
morskich z unikaniem ryb drapieżnych, u których ryzyko kumulacji
substancji toksycznych jest wysokie.
W DIECIE NIEMOWLĘCIA UNIKAĆ NALEŻY
SOLENIA, SŁODZENIA I SMAŻENIA
W czasie rozszerzania diety niemowlęcia ze względów
zdrowotnych należy unikać dosalania posiłków (solą,
gotowymi przyprawami z glutaminianem sodu, kostkami
rosołowymi, bulionetkami), dosładzania posiłków i napojów
(cukrem, miodem, syropami, słodzikami), podaży soków,
nawet przecierowych i tzw. 100% oraz smażenia.
Do przygotowywania posiłków można używać naturalnych
ziół (świeżych lub suszonych) i przypraw. Dzieci mają
bardziej niż dorośli wyczulony smak, dlatego nadmierne
doprawianie nie jest wskazane.
Nie zaleca się podaży mleka krowiego, koziego
i owczego jako zastępnika dla pokarmu naturalnego lub
mieszanki mlecznej dzieciom poniżej 1. roku życia.
Miód naturalny – poza kwestią kalorii, których
ma prawie tyle, ile cukier – jest zabroniony
z uwagi na ryzyko zatrucia przetrwalnikami
bakterii Clostridium botulinum, co grozi
botulizmem dziecięcym.
 STOPNIOWO ULEGA ZMIANIE
KONSYSTENCJA POSIŁKÓW DZIECKA
• do 4-6 miesiąca życia – picie mleka wpływa
na udoskonalanie odruchu ssania i połykania,
• po 4 do 7 miesiąca – jedzenie gładkiego puree łyżeczką
uczy pobierania pokarmu z łyżeczki i mielenia go
językiem,
• po 7 miesiącu – wprowadza się produkty rozgniecione
widelcem oraz drobno posiekane, dziecko może jeść
także miękkie cząstki produktów spożywczych rączką
co rozwija umiejętność oczyszczania łyżeczki wargami,
gryzienia, żucia, ruchów języka na boki oraz drobnej
motoryki pozwalającej na samodzielne jedzenie,
• po 12 miesiącu – usprawnia się żucie i stabilizuje
żuchwa.
Bardzo ważne jest kierowanie się zasadą, że to
niemowlę decyduje, czy zje dany posiłek
i jak dużo. Zdrowe dziecko powinno samo
móc regulować odczucie głodu i sytości,
a karmienie na siłę zaburza ten proces.
 KONIEC

Biografia:
 Wendołowicz A., Stefańska E., Ostrowska L.: Żywienie kobiet w okresie ciąży.
 Poradnik żywienia kobiet w ciąży Opracowanie Merytoryczne Dorota Świątkowska mgr inż. żywienia człowieka
Redakcja Klinika Położnictwa i Ginekologii Instytutu Matki i Dziecka Recenzent merytoryczny dr inż. Anna Harton
ekspert Polskiego Towarzystwa Dietetyki, adiunkt w Katedrze Dietetyki wydziału nauk o Żywieniu Człowieka i
Konsumpcji SGGW w Warszawie