Jesień Narodów w

Europie Środkowo
- Wschodniej.
05/28/2024

Ku rewolucji demokratycznej w państwach

Europy Środkowo-Wschodniej
• Od połowy lat 70. XX w. w państwach socjalistycznych zaczęły się pojawiać ruchy
społeczne, wzywające władze komunistyczne do demokratyzacji życia i przestrzegania praw
człowieka. Aktywność tych ugrupowań z jednej strony była inspirowana działaniami KOR w
Polsce, z drugiej – zakończeniem helsińskiej Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w
Europie i podpisaniem jej Aktu końcowego. Opierając się na przyjętych w nim regulacjach,
dysydenci zakładali w swoich krajach tzw. komitety helsińskie, które wzywały do
przestrzegania zapisów Aktu końcowego, rejestrowały przypadki naruszania praw człowieka
przez władze i przekazywały informacje o takich przypadkach opinii publicznej na
Zachodzie.

SAMPLE FOOTER TEXT 2

05/28/2024

W Czechosłowacji
• W Czechosłowacji takie działania podjęła Karta 77, nieformalna grupa opozycjonistów, na
której czele stanął pisarz Vaclav Havel (1936-2011). W styczniu 1977 r. grupa wystosowała
w formie listu otwartego obywatelski manifest sprzeciwu wobec łamiącym prawa człowieka
praktykom władzy. Pod apelem, który ukazał się również w prasie zachodniej, podpisały się
242 osoby. W odpowiedzi czechosłowacka tajna policja polityczna aresztowała liderów i
rozpoczęły nagonkę na pozostałych sygnatariuszy. Mimo to Karta 77 kontynuowała
działalność, wystosowując kolejne apele i manifesty. Jednym z głośniejszych był tzw. Apel
Praski z 1985 r., w którym wzywano do wycofania obcych wojsk z Europy, zjednoczenia
Niemiec i utworzenia wspólnej Europy niepodległych narodów. Walczono też o amnestię dla
więźniów politycznych.

SAMPLE FOOTER TEXT 3

 05/28/2024

Nadchodzi Jesień Narodów

• W 2. połowie lat 80. XX w. w komunistycznych państwach Europy Środkowej i Wschodniej pogłębiał się
kryzys gospodarczy. Rosła inflacja, w sklepach brakowało podstawowych towarów. Rządzący komuniści
stanęli przed wyborem: albo dążyć do utrzymania władzy dzięki rozbudowanemu aparatowi represji, albo
rozpocząć dialog z opozycją i wypracować kompromisowe rozwiązania polityczne, społeczne i gospodarcze.
Część działaczy była zdecydowana bronić systemu siłą. Impuls do reform przyszedł jednak z ZSRS, gdzie
nowy sekretarz generalny KPZR Michail Gorbaczow rozpoczął program zmian i namawiał do tego
przywódców innych państw komunistycznych. Wielkie znaczenie dla rozwoju sytuacji miały także
wydarzenia w Polsce, gdzie na przełomie 1988 i 1989 r. doszło do spotkania władz komunistycznych z
opozycją solidarnościową, a w lutym 1989 r. rozpoczęły się obrady Okrągłego Stołu. To, że w Polsce
dokonywały się bezkrwawe przemiany, a opozycja weszła do parlamentu, było inspiracją dla wielu ruchów
demokratycznych w tej części Europy. Fala wystąpień przeciw systemowi komunistycznemu ruszyła jesienią
1989 r. Proces ten jest nazywany Jesienią Narodów lub Jesienią Ludów. Nazwa ta nawiązywała do wydarzeń
Wiosny Ludów z lat 1848-1849, kiedy to większość narodów Europy wystąpiła przeciw narzuconemu im
porządkowi kongresu wiedeńskiego i przeciw swoim monarchom z żądaniem nadania praw politycznych,
poszanowania swobód i dopuszczenia do współudziału w sprawowaniu władzy.
SAMPLE FOOTER TEXT 4
05/28/2024

Węgry
• Węgry Na Węgrzech do pierwszych wystąpień doszło już w 1988 r. Coraz silniejsze ugrupowania
opozycyjne, m.in. Fidesz – Związek Młodych Demokratów, zaczęły organizować wówczas liczne
manifestacje. W maju 1988 r., w wyniku wewnątrzpartyjnych sporów, lider Węgierskiej Socjalistycznej
Partii Robotniczej János Kádár ustąpił ze stanowiska. Nowi przywódcy partii komunistycznej zdecydowali
się podjąć rozmowy z opozycją i przystąpić do prac nad transformacją ustroju. W czerwcu 1989 r.
rozpoczęły się obrady węgierskiego Trójkątnego Stołu, którego celem było przygotowanie wolnych
wyborów parlamentarnych na Węgrzech. Procedura obrad była podobna do wydarzeń Okrągłego Stołu w
Polsce. W wyniku podjętych usta- leń Węgry miały się stać republiką opartą na monteskiuszowskim
trójpodziale władzy. Przywrócono urząd prezydenta, system wielopartyjny i zapowiedziano zmiany w
konstytucji. 23 października 1989 r. została proklamowana Republika Węgierska. Do wolnych wyborów
parlamentarnych doszło jednak dopiero w marcu 1990 r., a w sierpniu tegoż roku w wyborach powszechnych
Węgrzy wybrali głowę państwa.
SAMPLE FOOTER TEXT 5
05/28/2024

Czechosłowacja
• Pod wpływem wydarzeń w Polsce i na Węgrzech także w Czechosłowacji uaktywniła się antykomunistyczna
opozycja. Jej przywódcy, dążąc do udziału we władzach, dokonania zmian w konstytucji i demokratyzacji
życia politycznego państwa, organizowali manifestacje rocznicowe, m.in. w sierpniu w rocznicę stłumienia
Praskiej Wiosny oraz w październiku - w dniu narodowego święta przedwojennej Czechosłowacji.
Największa demonstracja odbyła się 17 listopada w Pradze z okazji 50. rocznicy zamknięcia wyższych
uczelni przez nazistów. Udział w niej wzięło 50 tys. Osób. Wydarzenie przekształciło się w
antykomunistyczny wiec, który milicja rozpędziła, raniąc kilkaset osób i setki aresztując. W obronie
represjonowanych studenci rozpoczęli protesty na uczelniach, a opozycja wezwała do strajku generalnego. Do
manifestacji dochodziło w kolejnych miastach. Władze początkowo zastanawiały się nad użyciem wojska, ale
wobec wielkiej skali protestów zdecydowały się na rozpoczęcie dialogu z opozycją zjednoczoną w tzw.
Forum Obywatelskim. Liderem opozycji został Václav Havel, zwolniony kil- ka tygodni wcześniej z
więzienia, u jego boku pojawił się Alexander Dubček (1921-1992) – bohater Praskiej Wiosny.

SAMPLE FOOTER TEXT 6

05/28/2024

Bułgaria
• W 1989 r. do przemian politycznych i obalenia komunizmu doszło także w Bułgarii. Proces ten nie został
zapoczątkowany przez opozycję demokratyczną, ale przez grupę młodych komunistycznych reformatorów
z Petyrem Mladenowem (1936-2000) na czele. W swoich działaniach wzorowali się na hasłach
pierestrojki Michaiła Gorbaczowa. Odsunęli od władzy rządzącego Bułgarią od 1954 r. Todora Żiwkowa i
osadzili go w areszcie domowym. Następnie Mladenow rozpoczął reformy gospodarcze i demokratyzację
kraju. Zmiany nie zadowoliły jednak opozycji i społeczeństwa, które pod wpływem wydarzeń w innych
państwach bloku wschodniego zaktywizowały działania. W kraju odbywały się liczne manifestacje. W
efekcie w styczniu 1990 r. w Bułgarii doszło do obrad Okrągłego Stołu, do którego zasiedli komuniści
Mladenowa i przedstawiciele opozycyjnego Związku Sił Demokratycznych. Udziału w rozmowach
odmówiła radykalna opozycyjna prawica. Podczas negocjacji ustalono termin wolnych wyborów, a także
kwestie ustroju państwowego (m.in. odejście od socjalistycznego charakteru państwa, oddzielenie struktur
partyjnych od państwowych). Rozwiązano również kwestię mniejszości tureckiej poprzez nadanie jej
autonomi kulturalnej. W czerwcu 1990 r. odbyły się wolne wybory, ale w Bułgarii jeszcze przez kilka lat
decydujący głos należał do ugrupowań wywodzących się z partii komunistycznej.

SAMPLE FOOTER TEXT 7

05/28/2024

Rumunia (1)
• W większości krajów socjalistycznych wydarzenia Jesieni Ludów miały charakter pokojowy i nie
doprowadziły do ofiar śmiertelnych. Inaczej sytuacja wyglądała w Rumunii, gdzie rządy
sprawował dyktator Nicolae Ceauşescu. Gdy w 1989 r. komuniści w innych krajach prowadzili
rozmowy z opozycją, Ceauşescu opowiadał się za siłowym zdławieniem rewolucji i domagał się od
Gorbaczowa m.in. interwencji zbrojnej w Polsce. Pomysł ten został odrzucony, a dyktator sam
musiał stawić czoło wystąpieniom we własnym kraju. W grudniu 1989 r. w Rumunii wybuchły
rozruchy w zamieszkanym przez mniejszość węgierską mieście Timişoara (czytaj: timiszoara).
Ceauşescu nakazał krwawo stłumić wystąpienia, po czym zorganizował w Buka- reszcie wiec
poparcia dla swojej polityki. Zebrany tłum niespodziewanie zaczął wznosić okrzyki przeciw
dyktatorowi i zaatakował siedzibę partii, z której balkonu przemawiał Ceauşescu. Przerażony
przywódca został wraz z żoną w ostatniej chwili ewakuowany śmigłowcem z dachu budynku i ze
stolicy. W mieście rozpoczęły się bratobójcze wal- ki pomiędzy funkcjonariuszami Securitate a
demonstrantami i popierającym ich wojskiem. Na czele buntu stanęli działacze partyjni i wojskowi,
którzy powołali Front Wyzwolenia Narodowego.
SAMPLE FOOTER TEXT 8
05/28/2024

Rumunia (2)
• 25 grudnia 1989 r. małżeństwo Ceauşescu zostało schwytane i uwięzione w jednym z
prowincjonalnych garnizonów wojskowych. Tam zorganizowano naprędce doraźny proces,
podczas którego dyktatora oskarżono m.in. o ludobójstwo. Rozprawa trwała godzinę, po
czym zapadł wyrok skazujący małżeństwo na rozstrzelanie. Wyrok wykonano natychmiast, a
zdjęcia z ostatnich chwil dyktatora i momentu egzekucji pokazano w telewizji. W czerwcu
1990 r. w Rumunii odbyły się wolne wybory, w których zwyciężyli wywodzący się z aparatu
komunistycznego przedstawiciele Frontu Wyzwolenia Narodowego. Rok później przyjęto
nową, demokratyczną konstytucję, gwarantującą m.in. prawa mniejszości narodowych.
Dopiero w 1996 r. władzę w Rumunii przejęła opozycja demokratyczna.

SAMPLE FOOTER TEXT 9

 05/28/2024

Upadek muru berlińskiego i zjednoczenie Niemiec (1)

• W latach 80. XX w. w NRD rządził Erich Honecker, zdeklarowany komunista z niepokojem śledzący pierestrojkę
Gorbaczowa i niedopuszczający myśli o podobnych reformach. W 1989 г. władze komunistyczne próbowały zatajać przed
obywatelami informacje o przemianach w innych krajach, tajna policja (Stasi) tropiła wszelkie przejawy niezadowolenia
społecznego, a na granicy z Niemcami Zachodnimi nadal strzelano do osób, które próbowały w nielegalny sposób ją
sforsować. Pozycja Honeckera oraz kierowanej przez niego Socjalistycznej Partii Jedności Niemiec (SED) wydawała się
niezagrożona. Impulsem do przemian stały się wydarzenia latem 1989 r. w Polsce i na Węgrzech (zwłaszcza otwarcie
granicy węgiersko-austriackiej). Tysiące obywateli NRD zdecydowało się na emigrację do Niemiec Zachodnich,
wyjeżdżając najpierw do Polski i na Węgry, aby stamtąd - poprzez zachodnioniemieckie placówki dyplomatyczne - udać się
na Zachód. Okazało się, że kierownictwo SED nie miało realnej siły, aby uzdrowić wewnętrzną sytuację w kraju. Jeszcze w
październiku 1989 r. Erich Honecker zorganizował huczne obchody czterdziestolecia istnienia NRD. Pojawił się na nich
Michail Gorbaczow, który bezskutecznie starał się przekonać Honeckera do reform. Tymczasem nasilały się demonstracje
ludności, a Niemcom Wschodnim groziło wprowadzenie stanu wojennego. Działacze SED nie mieli wyjścia i zmusili
Honeckera do rezygnacji z funkcji sekretarza generalnego. Jego miejsce zajął Egon Krenz, który próbował załagodzić
sytuację, ale na to było już za późno. Podczas licznych manifestacji społeczeństwo domagało się przemian politycznych w
kraju. W nocy z 9 na 10 listopada 1989 r. otwarto granicę między RFN i NRD. Mieszkańcy Berlina Wschodniego zaczęli
masowo przechodzić do zachodniej części miasta. Spontanicznie przystąpiono też do demontażu muru dzielącego miasto –
znienawidzonego symbolu zimnej wojny i podziału świata.
SAMPLE FOOTER TEXT 10
05/28/2024

Upadek muru berlińskiego i zjednoczenie Niemiec (2)

• W wyniku wydarzeń Jesieni Narodów i załamania się bloku wschodniego utrzymanie dalszego
podziału Niemiec wydawało się bezcelowe. Już w listopadzie 1989 r. kanclerz RFN Helmut Kohl
(1930-2017) przedstawił program zjednoczenia obu państw. W marcu 1990 r. w NRD odbyły się
wolne i demokratyczne wybory, w wyniku których wyłoniono rząd stawiający sobie za cel
połączenie NRD i RFN. Proces ten wymagał jednak zgody mocarstw zwycięskich w II wojnie
światowej - Stanów Zjednoczonych, Związku Sowieckiego, Wielkiej Brytanii i Francji. Do
ustalenia było wiele ważnych kwestii, np. zasad, na jakich miało dojść do połączenia obu
organizmów, statusu obcych wojsk na terenie Niemiec czy granic przyszłego państwa. Ostatecznie,
po kilku miesiącach negocjacji przedstawicieli obu państw niemieckich i czterech mocarstw (tzw.
formuła 2+4), 12 września 1990 r. w Moskwie zawarto traktat, w którym postanowiono o
włączeniu NRD do RFN. Niemcy potwierdzili też nienaruszalność powojennych granic (przede
wszystkim z Polską na Odrze i Nysie Łużyckiej) oraz wyrzekli się wszelkich roszczeń
terytorialnych. 3 października 1990 r.zjednoczenie Niemiec stało się faktem. W ten sposób został
zakończony proces reunifikacji.

SAMPLE FOOTER TEXT 11

05/28/2024

Prace wykonał Damian Rubik 2F

SAMPLE FOOTER TEXT 12