KİMYASAL BAĞLAR

Dr. V.Kenan ÇELİK

C.Ü.Tıp Fak Biyokimya AD
vkcelik@cumhuriyet.edu.tr

1
 Sorular ve cevaplar;

• Bağ nedir?
• Atomlar neden bağ yapar?
• Moleküller yada poliiyonik
yapılar nasıl bir arada durur?
• Moleküllerin (geometrileri)
şekilleri neden farklıdır?

2
 KİMYASAL BAĞ;
• Atomları birarada tutan kuvvete kimyasal bağ denir.

• Kimyasal bağlanma için atomun valans (dış yörünge, değerlik)

e- ları önemlidir.

• Atomlar arası e- transferi sonucu “iyonik bağ” oluşur.

• e- ların ortaklaşma kullanımı sonucu “kovalent bağ” oluşur.

• Atomlar soy gazların elektron dizilişine sahip olma

eğilimindedir (oktet kuralı).

3
• Elektronların yeniden düzenlenmesi
sırasında kimyasal bağlar meydana gelir.
• İyonik (elektrovalent) bağlar
• Kovalent bağlar (polar-apolar)
• Ko-ordinat (dative kovalent) bağlar
• Hidrojen bağları
• Metalik bağlar
• Van der Waals kuvvetleri

4
 Bağ tipleri
Atom tipi Bağ Tipi Bağ Karakteri

Metal- Ametal İyonik Elektron

transferi
Ametal-Ametal Kovalent Elektron
(Polar-Apolar) paylaşımı
Metal- Metal Metalik Elektron havuzu

5
Kimyasal bağlar, Lewis Sembolleri ve Oktet kuralı.

6
Oktet kuralının istisnaları da vardır.
Atomlar ē ları, sadece soygaz ē dizilişine ulaşmak için
değil, paylaşılan ē pozitif yüklü çekirdekler arasında
artan ē yoğunluğu sağladığı için de paylaşırlar.
Üçüncü ve sonraki periyot elementlerinin bağ
oluşturacak d orbitalleri vardır. Bu elementler değerlik
kabuklarında sekizden fazla ē bulundurabilirler ve bu
nedenle dörtten fazla bağ oluşabilir.

7
Oktet Kuralından sapmalar
 Merkez atom (IIA, IIIA) üzerinde 8 elektrondan az
Oktet boşluğu olan elementler
BF3 , BeCl2

 Merkez atom ( Periyot 3 -7) üzerinde 8 elektrondan fazla

Genişlemiş kabuklar (Hipervalent bileşikler)
ClF3, PCl5, SF6, ICl3, SiF6

 Radikalik bileşikler
Toplam değerlik elektronu tek olan bileşikler
NO, NO2 , CH3, ClO2

8
Hipervalent Bileşikler
3d orbitalleri kullanılır

Cl
P PCl5 = Cl P
Cl
Cl
Cl
5A GRUBU

F
S SF6 =
F
F
S
F
F
6A GRUBU F
9
 İyonik (elektrovalent) bağlar
Atomlar, elektron kazanarak ya da kaybederek
iyon adı verilen yüklü parçacıkları oluştururlar. Zıt
yüklü iyonlar arasındaki çekim kuvveti sonucu
olarak da iyonik bağlar oluşur.

katyon anyon
10
 11 e- 17 e-

10 e- 18 e-

11
 Çok Atomlu İyonlar (Poliatomik )
Monoatomik İyonlar
Tek atomdan oluşan iyonlar
Örnek : K+, Ca2+, Cl-, S2-

Poliatomik İyonlar
Kovalent bağlı atom gruplarıdır
Örnek : NH4+, H3O+

OH−, CN−, NO3-

SO42-, PO43-

ClO4-, CrO42-

12
İyonlar, oldukça farklı elektronegatifliklere sahip atomlar
arasındaki tepkime sonucu oluşurlar.
Elektronegatiflik, bir atomun elektronları çekebilme
becerisinin ölçüsüdür.

13
Elekronegativite
farkı arttıkça
bağın iyonik
karakteri artar.

14
 Elektronegativite farklılığı ve bağ tipi

• Aynı atomlar aynı elektronegativiteye sahiptir ve elektron

çiftlerini bağ yapmak için eşit olarak paylaşırlar. Bu bağ
Apolar kovalent bağdır. (F2)
• Elektronegativite farkı çok ise, elektron çiftleri eşit
olmayan bir şekilde paylaşılır.
• Elektronlar yüksek elektronegativiteye sahip atoma daha
yakın bulunur, Bu bağ ise polar kovalent bağdır. (HBr)
(HF)
• Elektronegativite farkı çok çok büyük ise elektronlar
metalden Ametale tamamen aktarılır. Oluşan bu bağ
iyonik bağdır. (NaCl)

15
 Kovalent bağlar
Elektronegatiflikleri aynı ya da yakın olan iki ya da
daha fazla atom, tam bir elektron aktarımı olmaksızın
elektronları paylaşarak soygaz yapısına ulaşırlar.
Böylece atomlar arasında kovalent bağlar oluşur.

16
KOVALENT BAĞ

17
Kovalent Bağ Sayısı nasıl belirlenir
Electronnokta
Electron noktagösterimi
gösterimi F O N C

Kovalentbağ
Kovalent bağsayısı
sayısı 1 2 3 4
Element Configuration Valence Electrons
H 1s1 1
He 1s2 2
Li 1s2 2s1 1
Be 1s2 2s2 2
B 1s2 2s2 2px1 3
C 1s2 2s2 2px1 2py1 4
N 1s2 2s2 2px1 2py1 2pz1 5
O 1s2 2s2 2px2 2py1 2pz1 6
F 1s2 2s2 2px2 2py2 2pz1 7
Ne 1s2 2s2 2px2 2py2 2pz2 8 18
 Koordine Kovalent Bağ
Ko-ordinat (dative kovalent) bağlar

Ortaklaşa kullanılan her iki elektronun aynı atom tarafından

sağlandığı kovalent bağlardır.

19
 Moleküler Polarite

Kaynama noktası = 100 ˚C

Kaynama noktası = -161 ˚C

Su ve metanın kaynama
noktaları neden bu kadar
farklıdır?

İyonik bileşikler suda neden

çözünür 20
 Bağ Polaritesi

HCl POLAR dır. Çünkü (+) ve (-) bir uca sahiptir.

+ -
••
H Cl
••
••

Bunun nedeni nedir?

21
+ - Bağ Polaritesi
••
H Cl
••
••
Bağ polaritesinden dolayı, H-Cl bağ enerjisi
beklenen ‘saf’ kovalent bağ enerjisinden
büyüktür.

BBAĞ
AĞ ENER
ENERJİJİ
““saf
saf”” b
bağ
ağ 339
339 kJ/mol
kJ/mol
hesaplanan
hesaplanan
Gerçek
Gerçek bağ
bağ 432
432 kJ/mol
kJ/mol ölçülen
ölçülen
Fark =
Fark = 92
92 kJ.
kJ. BuBu farklılık
farklılık
ELE
ELEKKTRONEGAT
TRONEGATİİV VİİTTEE farkı
farkı ile
ile
orantılıdır.
orantılıdır.
22
 Electronegativity, 

 bir moleküldeki atomun elektronu çekme

yeteneği’nin (gücü) bir ölçüsüdür.

Concept proposed by
Linus Pauling
1901-1994

23
Electronegativity
Figure 9.9

24
Atomlar arasındaki elektronegativite farkı 0 ise, bağ apolar kovalenttir.
Atomlar arasındaki elektronegativite farkı 0 ile 2.0 arasında ise, bağ polar kovalenttir,
Atomlar elektronegativite arasındaki farkı 2.0 den büyük ise, bağ iyoniktir.

Bileşik F2 HF LiF

Elektronegativite farkı 4.0 - 4.0 = 0 4.0 - 2.1 = 1.9 4.0 - 1.0 = 3.0

Bağ tipi Apolar kovalent Polar kovalent İyonik

25
 BBağ
ağ Polarit
Polaritesi
esi

Hangi bağ daha polar (yada bipolar)?

O—H O—F
 3.5 - 2.1 3.5 - 4.0
 1.4 -0.5
OH ,OF’ den daha polardır.
- + + -
O H O F

and polarity is “reversed.”

26
 Moleküler Polarite

HCl ve H2O gibi moleküller POLAR (yada dipolar) olabilirler.

DIPOL MOMENT’e sahiptirler. Bu özelliğinden dolayı,
elektriksel alanın kutuplarına yönelecektir .

Figure 9.15

27
 Dipole Momentler

Niçin bazı moleküller polar diğerleri

28
değildir?
 Mole
Molekü
külleerr Polarit
Polaritee
Moleküller deki bağ polarsa ve molekül simetrik değilse o
molekül POLARDIR.

Hepside polar DEĞİLDİR.

29
 Polar yada Nonpolar?
CO2 ve H2O yu karşılaştırırsak. Hangisi polardır?

-0.75 +1.5 -0.75 30

 Polar yada Nonpolar?

• AB3 moleküllerinde: BF3, Cl2CO, ve NH3.

31
 Moleküler Polarite, BF3

F B atomu (+)
B ve F atomu
F F (-)

BF
BF33’’ deki
deki B—F
B—F bbağı
ağı polar.
polar.
Fakat molekül simetrik
olduğundan polar değildir. 32
 Moleküler Polarite, HBF2

H B atomu (+)
fakat H & F
B
atomları (-)
F F

HBF
HBF22’’ deki
deki B—F
B—F ve
ve B—H
B—H
bağları
bağları polardır.
polardır. Simetrik
Simetrik
olmadığı
olmadığı için
için molekülde
molekülde
POLAR
POLAR dır.dır.
33
 ETİLEN FLORÜR

• C—F bağları, C—H bağlarından çok daha polardır.

• Çünkü C—F bağları molekülde aynı bölge üzerinde, molekülde
POLAR dır.

34
 ETİLEN FLORÜR (Yer değişmiş)

• C—F bağları, C—H bağlarından çok daha polardır.

• Asimetri bozulduğu için POLAR değildir.

35
 Formal Atomik yükler.

• Formal Yük = Grup no. – 1/2 Bağ yapan e- sayısı –

Bağ yapmayan e- sayısı.

36
 Karbon Dioksid, CO2

6 - (1 / 2)(4) - 4 = 0

•• ••

O C O
• •
• •

4 - (1 / 2)(8) - 0 = 0
37
 TİYOSİYANAT İYONU SCN-

6 - (1/2)(2) - 6 = -1 5 - (1/2)(6) - 2 = 0

••

S C N
• •
• •
••

4 - (1/2)(8) - 0 = 0
38
 TİYOSİYANAT İYONU SCN-

•• •• ••

S C N
• •
• •
S C N
• •
• •

••

••

S C N
• •
• •
••

Hangi rezonans formu daha önemlidir?

39
 BAĞ KURAMLARI;

1. Valans Bağ Teoremi (VBT) (Lewis teoremi): elektron eşleşme teorisi.

Soy gaz yapısında kararlı bir dış kabuk yapısı oluşturur.

2. Değerlik Elektron Çifti İtme Teorisi (DEÇİT);

Valence Shell Electron Pair Repulsion Theory-VSEPR

3. Moleküler Orbital Teoremi (MOT)

40
Çok atomlu bileşiklerde Lewis yapıları
1. Molekülün toplam değerlik elektron sayısı tespit edilir.

2. Molekülün tek bağlı iskelet yapısı yazılır.

Genellikle, molekülde en elektropozitif atom, merkez
atomudur.

3. Geri kalan değerlik elektronlar atomların etrafına yalın çift

olarak yerleştirilir.

a) Toplam değerlik elektronları eksik ise, tek bağ yerine ikili

veya üçlü bağlar oluşturulur.

b) Toplam değerlik elektronları fazla ise, merkez atom

çevresine yerleştirilir. 41
 Karbon Dioksit, CO2
V : 4 + 2 x 6 = 16 e−
O C O 12 elektron geri kalır.

Geri kalan elektronlar dış atomlar üzerine konur.

O C O C atomu oktetini sağlamaz.

C ve O atomları arasına çift bağlar konarak, C

atomunun okteti sağlanır.

O C O O C O
42
Rezonans
NO3- , SO2, N2O, CO3-2 … gibi moleküllerin Lewis
yapıları TEK değildir.
- -
-
O O O

O N O O O
N O N O

43
 Rezonans
O O O

N N N
O O O O O O

Yapıda çift bağdaki elektronlar delokalize olmuştur. Bu

yapılara Rezonans Hibrid yapıları denir.
Yapı ne sağdaki, ne soldaki, ne de ortadakidir. Ayrıca
hem sağdaki, hem soldaki, hem de ortadakidir.
44
2. Değerlik Elektron Çifti İtme Teorisi (VSEPR);

*Lewis yapıları bir moleküldeki atomların arasındaki bağ türlerini ve

sayısını gösterebilmektedir. Atomlar düzlem üzerinde benzer şekilde
gösterilmektedir. Molekülün şekli gösterilememektir.

45
 VSEPR Kuralları
1. Molekülün Lewis nokta yapısı yazılır.
2. Lewis yapısına bakılarak merkez atomu çevresindeki yalın
çift (lp) ve bağ çifti (bp) sayıları bulunur.
3. Elektron çiftleri, itmeler minimum olacak şekilde merkez
atomu çevresine yerleştirilerek molekül düzeni belirlenir.
4. Elektron çiftleri arasındaki itme şu sırayı izler;

lp – lp >> lp - bp > bp - bp
üçlü bağ > ikili bağ > tekli bağ

5. Merkez atom ile dış atomlar arasındaki elektronegatiflik

farkı büyük olan moleküller, daha küçük bağ açısına
sahiptir.
Elektronegatif sübstitüentler daha az hacim kaplar.
46
47
VSEPR
Molekülün şekli bağ açıları ve bağ uzunlukları
ile belirlenir.
Bağ uzunluğu: İki atom arasında oluşan
bağdaki atomların birbirine göre uzaklıklarıdır.
İki atom arasındaki bağ sayısı arttıkça bağ
uzunluğu kısalır.
Bağ açısı: İki kimyasal bağ arasındaki
uzaklığın derece cinsinden değeridir.
48
49
Elektron çifti Geometrisi

50
 Elektron çiftleri (bağ yapmış ve bağa katılmayan) birbirlerini iterler.
Bunun sonucunda, e- lar mümkün olduğunca uzakta yerleşirler.

• Son yörüngede 2 elektron çifti olması halinde Çizgisel (lineer)

• Son yörüngede 3 elektron çifti olması halinde Üçgen düzlemsel

• Son yörüngede 4 elektron çifti olması halinde Düzgün dört yüzlü

(tetrahedral)
• Son yörüngede 5 elektron çifti olması halinde Üçgen bipiramidal

• Son yörüngede 6 elektron çifti olması halinde Düzgün sekiz yüzlü

(Oktahedral)

Bağ yapmamış elektron çiftlerinin diğer elektron çiftlerini itme gücü,

bağ elektronlarının itme gücünden daha yüksektir.

51
52
53
54
 Lineer: (Doğrusal)

BeCl2
değerlik e- = 2 + (2 x 7) = 16e-
.. ..
Cl
.. Be Cl
..

..
..

İki çift değerlik elektronu

Doğrusal molekül
55
180 o
doğrusal
 Trigonal Planar; (Üçgen düzlemsel)

• Formaldehit: CH2O
C= 4 e- ; O= 6 e- ; H= 1x2=2 e-
Toplam= 12 e-
..
H

C
..:
O

56
 Amonyak, NH3
2. Değerlik elektron sayısı:
H = 1,N = 5
Total = (3 x 1) + 5 = 8 elektron; 4 çift

•••• lone pair of electrons

H N H N
in tetrahedral position

H H
H H

Elektron
Elektron itme
itme çifti
çifti geometrisi
geometrisi tetrahedral
tetrahedral dir.
dir.

57
 Trigonal-bipiramidal

• PCl5
Cl = 7 e- x 5 = 35 e- ; P = 5 e- ; Toplam: 40 e-

Cl
Cl
Cl P
Cl
Cl

58
 oktahedral 90o
BrF5
değerlik e- = 7+ (5 x 7) = 42e-
.. ..

:
F
.. F

..
..

..
Br üzerindeki altı değerlik elektronu .. Br ..
F
.. F
..

..

..
Beş bağ yapmış e- çifti
F
..

..
..
Bir bağ yapmamış e- çifti

Molekül geometrisi oktahedral

Molekül şekli Kare piramit
59
 Bağ yapmayan elektronların
bağ açılarına olan etkisi
Aşağıdaki moleküllerde H atomları arasındaki bağ
üç molekülde de birbirinden farklıdır:
H

H C H H N H O
H
H H H
109.5O 107O 104.5O

Bağlı atomlar iki atomun çekirdeği tarafından etkilendiği için

yalnız elektron çiftleri gibi özgür değildirler. Fakat bağ
yapmayan elektron çiftleri bu atomlara etki ederek atomlar
arsındaki bağ açısını düşürür. Bağ yapmamış elektron çifti
sayısı arttıkça açı küçülür. 60
61
e-pairs Notation Name of VSEPR shape Examples

2 AX2 Linear HgCl2 , ZnI2 , CS2 , CO2

3 AX3 Trigonal planar BF3 , GaI3
AX2E Non-linear (Bent) SO2 , SnCl2
4 AX4 Tetrahedral CCl4 , CH4 , BF4-
AX3E (Trigonal) Pyramidal NH3 , OH3-
AX2E2 Non-Linear (Bent) H2O , SeCl2
5 AX5 Trigonal bipyramidal PCl5 , PF5
AX4E Distorted tetrahedral TeCl4 , SF4
(see-sawed)

AX3E2 T-Shaped ClF3 , BrF3

AX2E3 Linear I3- , ICl2-
6 AX6 Octahedral SF6 , PF6-
AX5E Square Pyramidal IF5 , BrF5
AX4E2 Square Planar ICl4- , BrF4- 62
Bağ enerjisi ve Reaksiyon Entalpisi

ΔHreak= ΔH(ürünler) - ΔH(reaktiflerin)

ΔHreak=ΔH kopan bağlar - ΔH oluşan bağlar

63
•Bağ enerjisi atomlar arasındaki kovalent bağı kırmak için gerekli enerji

64
 3. Moleküler Orbital Teoremi
(MOT):
Kimyasal bağ, atomların dış kabuk yörüngeçlerindeki spin değerlerinin
tamamlanma ilkesine dayanır. İki komşu atomun ters spin değerli e- na
sahip yörüngelerin kesişmesi sonucu oluşan elektromagnetik çekim
burada atomları birlikte tutan gücü oluşturur.

Buna göre , kimyasal değerlik bir element atomunun dış kabuğundaki

tamamlanabilecek spin değerlerinin toplamına eşittir.

Bu teoreme göre; İki çekirdek bağ yapmak üzere belirli bir denge
uzaklığına geldiklerinde, e- lar moleküler orbitallere (σ, π, λ) yerleşir.

65
+ _ + + _ +

+ _ + +
_ _

+ +
_

66
 H2 nin MO diyagramı [H2] = 2

H H2 H

*u

Energy

1s 1s

g

< because of the pairing of the electrons.

Bağ MO deki é sayısı toplamı – Karşıbağ MO é sayısı toplamı

Bağ derecesi =
2

= ( 2 – 0) / 2 = 1
67
Bağ derecesi : 1
Bağ derecesi : 0
Bağ enerjisi: 105 kJ/mol

68
 He2 ve He2+ nin MO diyagramı

Bağ derecesi = (2-2)/2 = 0 [He2]+ = 2*1

Bu nedenle molekül mevcut olamaz Bağ derecesi = (2-1)/2 = 1/2

69
SORU: Aşağıdaki çizelgeyi yorumlayınız.

Bağ derecesi arttıkça, bağ sağlamlaşır ve bağ uzunluğu kısalır.

70
 Hibrit orbitalleri ve çoklu bağlar:
, bağlarının oluşumu

Orbital konumları bağı

p orbitallerinin örtüşmesiyle oluşan  bağı

71
 Kimyasal
Kimyasal bağlar
bağlar
Bağ Tipi Tek Çift Üçlü
Paylaşılan 2 4 6
e-
Gösterim — = 
Bağ 1 2 3
derecesi
Bağ
Tekliden üçlüye doğru artar
kuvveti
Bağ Tekliden üçlüye doğru azalır.
uzunluğu
72
Strengths of Covalent Bonds

73
74
Hibritleşme:

75
 Bir s orbitalinin ve 2 p orbitalinin hibritleşmesi ile 3 sp2
orbitali oluşur.

Üç hibrit sp2
Üç atomik orbital
orbital

2s + iki 2p

76
Asetilenin sp hibritleşmesi H C C H
bir s orbitali ve bir p orbitali and = iki sp orbitali

H C N

77
 sp2 ve sp hibritleşmesi yapan karbon örnekleri.

Formaldehid: H2C=O Karbon dioksid: O=C=O

78
etilenin sp2 hibridizsyonu: H2C=CH2

79
CH4

80
*steric number (SN), VSEPR teoreminde
moleküler geometrinin saptanmasında
kullanılır.

SN = 2
Hibrit orbitaller bir
atom üzerinde
SN = 3
yeniden elektronik
düzenleme ile inşaa
SN = 4
edilerek
karakteristik
SN = 5
moleküler şekillerin
oluşmasını da
sağlamaktadır.
SN = 6

81
 Örnekler

BeF2: SN = 2 = sp

BF3: SN = 3 = sp2

CH4: SN = 4 = sp3

PF5: SN = 5 = sp3d

SF6: SN = 6 = sp3d2
82
 D orbitallerin
karışması ile
genişleme.

d2sp3 hibridizasyonu
altı orbital karışması =
octahedral

dsp3 hibridizasyonu
beş orbital karışması =
Trigonal bipyramidal

83
 Hibrit orbitaller (Melez Orbitaller)

:
:
:F Be F :

:
:
1s2 2s2 2p5 1s2 2s2 2p5

1s2 2s2
Berilyum atomunda bir örtüşme sağlamak için eşleşmemiş elektron
bulunması gerekir. Bu 2s orbitallerinden birinin orbitali
yükseltilerek başarılabilir.

1s2 2s1 2p1

2s1 ve 2p1 orbitalleri hibritleşir.

1s2 2sp 2p
84
 Hibrit orbitaller (sp, BeF2)

Be atomunun elektronik konfigürasyonu

1s 2s 2p

Be atomunun bir elektronu

p orbitallerine yükseltilir
1s 2s 2p

Hibrit orbitalleri
Enerji

px py pz
n=2 1s sp 2p
sp
s BeF2 orbital diyagramında Be atomu
n=1
hibritleşme
F Be F
s orbitali p orbitali
iki sp hibrit orbitalleri sp hibrit orbitallerinin 85
Beraber gösterimi
Hibrit orbitaller (sp, BeF2)

sp hibrid orbtallerinin lobları

Be

Florun 2p orbitalleri

86
 Hibrit orbitaller (sp2, BF3)

Bor atomunda bir örtüşme sağlayabilmek için 3 bağ yapmamış elektrona

İhtiyaç vardır.bu 2s orbitalleri elektronlarından birinin orbitalinin
yükseltilmesi ile sağlanır.

1s2 2s1 2p1

2s1 ve 2p1 orbitalleri hibritleştirilmiştir.

1s2 2sp2 2p

87
Hibrit orbitaller (sp2, BF3)

F
B
F
F

1s2 2s 2 2p1 88
 Hibrit orbitaller (sp2, BF3)

Be atomunun elektronik konfigürasyonu

2s 2p

B atomunun bir elektronu p orbitallerine

yükseltilir
2s 2p

Hibrit orbitalleri
Enerji

px py pz
sp2 2p
sp2 BF3 orbital diyagramında B atomunun
s
elektronik konfigürasyonu F
hibritleşme

s orbitali B
F 89 F
sp hibrit orbitallerinin
2
p orbitalleri üç sps hibrit orbitali birlikte gösterimi
 Hibrit orbitaller (sp2, BF3)

Üç sp2 orbitali oluşturmak

üzere birleşir

Birleştirilirse

90
 Hibrit orbitaller (sp3, CH4)

1s2 2s2 2p1

109. 5° s orbitallerindeki
1 e- p orbitallerine
yükseltilir
Metan (CH4)

1s2 2s1 2p3

hibritleştirilir

1s2 sp3 91
 Hibrit orbitaller (sp3, CH4)

Karbon 1s22s22p2

Karbon atomu eğer hibritleştirilmezse

yalnızca iki bağ yapabilir.

Halbuki karbon atomu 4 bağ yapabilme

kapasitesine sahiptir.
B

A
B
B

Hibrit orbitaller B
Enerji

px py pz
sp3
sp3
s CH4 orbital diyagramında C atomunun
Elektronik konfigürasyonu 92
Brown, LeMay, Bursten, Chemistry The Central Science, 2000, page 321
Hibrit orbitaller (sp3, CH4)

Dört sp3 orbitali oluşturmak üzere birleşir

Birleştirilirse

93
 Hibrit orbitaller (sp3d, PF5)

3s2 3p3 3d
p orbitallerindeki
1 e- d orbitallerine
Fosfor penta florür (PF5) yükseltilir

3s2 3p3 3d
3. ve daha sonraki periyot elementleri hibritleştirilir
kendi d orbitallerini kullanırlar.

3sp3d 3d 94
 Hibrit orbitaller (sp3d, PF5)

3s 3p 3d 3s 3p 3d
hibritleştirilmemiş P atomu Boş d orbitalleri
P = [Ne]3s23p3 hibritleştirilir

Ba
F
F Be Beş sp3d orbitalleri 3d
P F A Be

F
Be dejenere
F orbitaller

Ba (hepsi EŞİT)

Üçgensel bipiramit 95
Hibrit orbitallerin oluşturduğu
geometrik yapılar

96
Hibrit orbitallerin oluşturduğu
geometrik yapılar

97
 Hibritleşme ve Molekül geometrisi
Elektron Atomik Merkez atomun Hibrit
düzenlenmesi orbital sayısı hibrit türü orbitalleri sayısı

Doğrusal
Üçgen düzlemsel
Tetrahedral
Üçgen bipiramit
Oktahedral

98
 Orbital Karışması
(Orbital mixing)
1) Simetrileri aynı olmalıdır.
2) Enerjileri birbirine yakın olmalıdır ( 12 eV dan daha az ).
3) Enerjiler birbirine yaklaştıkça karışma artar.
4) Düşük enerjili MO nin enerjisi daha düşer, yüksek enerjili MO in enerjisi
daha yükselir.
Before s-p mixing After s-p mixing
3u more anti-
bonding
3u
3g
less bonding,
1u lone pair like
mix 3g 1u

mix 2u less anti-

bonding,
2u lone pair like

2g
2g
more bonding
99
 BAĞ KURAMLARI KARŞILAŞTIRILMASI:
(VBT-MOT)
• VBT kavramında çok atomlu molekülleri göstermek biraz daha
kolaydır. Çünkü bağ çekirdekler arasında lokalize olmuştur.
Halbuki Moleküler orbitaller delokalizedir ve göstermek zordur.
Fakat bu özellik sistemleri açıklamada daha gereklidir. Bu yüzden
MOT yaklaşımı daha doğru gözükür.

* Bir teori deneysel olarak gözlenen özellikleri açıkladığı ölçüde

doğrudur.

100
 Hidrojen bağları
Bir hidrojen (H) atomunun oksijen (O) ve azot (N) gibi
bir elektronegatif atoma kovalent bağlanması halinde,
elektronların oksijen ve azot atomuna hidrojenden
daha yakın bulunmaları nedeniyle elektropozitif hale
gelen hidrojenin başka bir elektronegatif atom
tarafından çekilmesi sonucu meydana gelir.

101
1–3 kcal mol-1 (4–13 kJ mol-1)
Hidrojen bağlarında, hidrojen bağı donörleri (vericileri)
diye bilinen OH, NH, SH gruplarının hidrojen
atomları, O, N, S gibi akseptör ( alıcı) atomların serbest
elektronları ile etkileşirler.

102
Hidrojen bağları, aynı cins moleküller arasında,
farklı cins moleküller arasında, bir molekül içinde
oluşabilir.

103
 Van der waals bağı:

• HİDROFOBİK BAĞLAR
• BAĞDAN ZİYADE ETKİLEŞİM
• NONPOLAR GRUPLAR ARASINDA MEYDANA GELİR
• BİYOMOLEKÜLLERİN BAZI GRUPLARI (yağların hidrokarbon
zincirleri, DNA da bazlar, bazı aa lerin hidrofobik yan grupları)

0.5 - 1.0 kcal mol-1 (2 - 4 kJ mol-1)

104
Van der Waals kuvvetleri
Dipol-dipol etkileşimidir.

105
Elektriksel çekim kuvvetlerinin etkisi ile birbirlerine
yaklaşan iki atom, birbirlerine göre en kararlı
oldukları uzaklıkta bağ oluştururlar.

106
 Van der waals bağı:

• özellikle hücre içinin yoğun ortamında, makromoleküllerin

hücre altyapılarıyla etkileşmelerinde,
-ribozom üzerinde gerçekleşen protein biyosentezinde,
-DNA üzerinde RNA moleküllerinin oluşumunda
- ya da enzimatik analiz sırasında
Van der waals bağları büyük önem kazanır…..

107
 Atom ve Gruplar R (nm)
H 0,12
O 0,14
N 0,15
C 0,17
S 0,18
P 0,19
– OH 0,14
– NH2 0,15
– CH2 0,20
– CH3 0,20
Aromatik halkalar 0,17

Bazı atom ve atom gruplarının van der Waals yarı çapları

108
 HİDROFOBİK BAĞ

-Hidrofobik etkileşimler: Metan (CH4) gibi hidrokarbon molekülleri, bağ oluşumuna

katılan elektronlarının eşit olarak H ve C atomları arasında paylaşılmaları nedeniyle,
elektriksel bir kutuplaşma göstermez.

-Böyle moleküller, polar su molekülleriyle hidrojen bağları kuramadıklarından, su

içinde çözünme yeteneğinden yoksundur. Su çevresinden kaçıp aralarında
kümelenme eğilimi gösterir (örn. misellerin iç bölümünde).
Böyle sudan kaçan (hidrofobik) gruplar arasındaki çekici güce hidrofobik bağ adı
verilir.

- Hidrofobik bağların esasını apolar gruplar arasında da oluşabilen van der Waals
güçleri oluşturur. Hidrofobik bağların gücü (3-4 kcal.mol-1), van der Waals
bağlarının yanısıra bu grupların, su çevresinden polar su molekülleri tarafından
dışlanmasından kaynaklanır.

109
110
111
 METALİK BAĞ
Elektron denizi modeli: M + iyonları arasında valens e’ları e-denizi gibi düzgün
ve hareketli (oynak=delokalize) bir dağılım yapar. e’ların tüm yapıya ait hareketli
olması metallere ısı ve elektrik iletkenliği, parlaklık, kırılmadan eğilip bükülme, tel
ve levha haline gelebilme gibi özellikler kazandırır. Bir Kuvvet uygulandığında M +
iyonları yer değiştirse bile yakın çevresi değişmez.

112
 Band Kuramı :
• Birbirine çok yakın olarak yerleşmiş molekül orbital enerji düzeylerinin toplamına
enerji bandı adı verilir. Belirtilen bu band içinde N elektron ( Bir metal kristalindeki
toplam atom sayısı ) , en düşük enerjili N/2 molekül orbitline eşleşmiş olarak girer.
Bunlar metal atomlarının bir arada tutulmasını sağlar. Bu elektronlar değerlik
elektronlarıdır ve içinde bulundukları banda değerlik bandı denir. Değerlik
bandındaki dolu ve boş seviyeler arasındaki enerji farkı çok küçük olduğundan ,
elektronlar enerji seviyesi en yüksek dolu orbitalden, hemen üstündeki boş orbitale
atlayabilirler (uyarılma ). Elektronların hareketli olmasının nedeni budur. Yani
elektronlarla kısmen dolmuş enerji bantlarıdır ( İletkenlik bantları ).

113
• http://chemconnections.org/general/movie
s/

• Animasyon kovalent bağ için

• http://www.kentchemistry.com/links/
bonding/bondingflashes/
covalent_bonding.swf

114