TA B OL İT L ER İN

SEKONDER ME
SAĞLIK ÜZERİN E ET Kİ L ER İ

TAHA GÖKMEN ÜLGER

• Bitki kimyasal bileşikleri sentezlendikleri metabolik yol ve
fonksiyonlarına göre primer ve sekonder metabolitler olmak üzere ikiye
ayrılırlar. Primer metabolitlerin sentezi canlılar arasında hemen hemen
aynıdır ve yaşam için temel görevleri vardır (büyüme, metabolizma ve
üreme).
• Sekonder metabolitlerin ise farklı olarak bitki büyüme ve
gelişmesinde temel bir görevleri yoktur. Ancak bitkinin
çevresini saran ortama adaptasyonunda, üreme olayına
yardımcı olmada, bitki savunmasında ve ekosistemle
ilişkileri düzenlemede önemli görevleri vardır.

• Sekonder metabolitler, eksiklikleri ya da yoklukları

durumunda bitkinin uzun dönemde zarar görmesine hatta
ölmesine sebep olacak kadar yaşamsaldırlar. Bu bileşikler
primer metabolitlere nazaran daha kompleks yapıda olma
eğilimindedirler
 Primer Metabolit Sekonder Metabolit

Karbonhidratlar Terpenoidler
Proteinler Alkoloidler
Yağlar Fenolik Bileşikler
• Sekonder metabolitler bitkilerin meyve, sebze, tohum, çiçek, yaprak, dal ve
gövdelerinde bulunurlar. İkincil metabolizma ürünleri olarak tanımlanan sekonder
bileşikler bitkilerde en yaygın bulunan maddeler grubu olup, günümüzde binlerce
sekonder bileşiğin yapısı tanımlanmıştır. Fakat bunlara devamlı olarak bulunan yeni
tanımlanan sekonder bileşikler eklenmektedir.

• Bitki sekonder metabolitleri sağlık, gıda ve kozmetik gibi bir çok alanda yoğun talep
gören hammedelerdir. Bu yoğun ihtiyacı karşılamak için bitkilerde çok az miktarlarda
üretilen sekonder metabolitlerin büyük miktarlarda üretilmesini sağlayan in vitro bitki
doku kültürü çalışmaları gün geçtikçe artmaktadır.
SEKONDER BİLEŞİK ?

BİOAKTİF BİLEŞİK ?

FİTOKİMYASAL ?

METABOLOMİK ?
 Kuercetin
Antiinflamatuar

Hipoglisemik
Kateşin

Flavanoid Hipolipidemik

Kaempferol
Antioksidan

Antikanser
Diğerleri
 Antiinflamatuar

Flavonoidler antiinflamatur etki gösterir Nasıl ?

Antioksi Eikozanoi
Proinflamatuar
gen
Proinflamatu İnflamatuar
dan d ar
ekspresyonunu yanıtı
Aktivite oluşturucu modüle ederek molekülleri azaltarak
enzimleri
 Antioksidan

Flavonoidler antioksidan etki gösterir Nasıl ?

Lipid peroksidasyonunu
Reaktif aktif Reaktif
metallari
oksijen Antioksidan
türlerini enzim
inhibe ederekşelatlayarak bağlayarakseviyelerini artırarak
 Hipoglisemik Hipolipidemik

Antidiyabetik ?

Glukoz kullanımı ve enzim

İnsülinomimetik etki Kan şekeri düşürücü etki Glukoz geri alımını
sistemi üzerine etki
göstererek göstererek artırarak
göstererek
 Antikanser

Hücre bölünmesi
Kanser hücrelerine karşı
Normal miyeloid hücreler ve epitelyal kan hücreleri
proliferasyonunu
sitotoksik etkinliği üzerine olumsuz etkisi yok
sağlamadaki rolü
 Karotenoidler Bu grupta bulunan tüm
bileşiklerin temel molekül
yapıları isopiren olduğu için,
isoprenoidler veya isoprenoid
Saponinler türevleri olarak da
adlandırılırlar.

Terpenoidler Tokotrienoller
İsoprenoidler
Bitkisel kaynaklı çoğu
Tokoferoller nutrasetiklerin temelini
oluşturan en geniş
kapsamlı bileşen grubudur.
Basit Terpenler
 Terpenoidler

Enfeksiyon
Gastrointestinal
Kansere karşı (Antimikrobiyal
Antiparazitik problemler
koruyucu Antifungal
Nörolojik hastalıklar
Antiviral)
 Kanser

Monoterpenler ( özellikle D-limonene ve perillyl alcohol) birçok kanser türüne karşı

etkili.

Sonraki aşamalarda kanser hücresi

Karsinogenezin başlaması D-limonene ve bazı oksijenlenmiş
Bu inhibisyon, apoptosise, hücrenin
apoptozisi üzerinde, tümör
sırasında veya başlangıç fazında türevleri onkogenlerinyeniden
ve farklılaşmasına ve sonuç
hücrelerinin farklılaşması ve
kanser hücresi gelişimini ve onkoproteinlerin gelişimini olarak
inhibe tümör regresyonuna yol
işlevlerini düzenleyen moleküler
göçünü inhibe eder. eder. açan gen ekspresyonunu da önler.
mekanizmalar üzerinde etkili
Antiparazitik
 Alkaloidler

Doğru dozlarda kullanılarak

Nitrojen içerirler ve suda az
İlaç yapımında sıklıkla kullanılır. toksik etkisinden optimum
çözünürler
düzeyde faydalanılır

An Ka Ök
tik n sü Migre
Vinca roseus an Ephedra ba rü Çavdar
……. n
se sın k
r cı
 Kükürtlü Bileşikler

Karbonhidrat metabolizmasında görevli

bazı enzimlerin aktivitelerini düzenler

DM Oksidatif strese karşı koruyucudur CVH

İnsülin sekresyonu ve duyarlılığını

artırır
Kükürtlü Bileşikler Karbonhidrat metabolizmasında görevli

CHO Metabolizması
bazı enzimlerin aktivitelerini düzenler

α-glikozidaz ve α-amylase enzimini inhibe

ederek oligosakkarit ve disakkaritlerden D- Heksokinaz
glikoz oluşumunu engeller ve glikozun Glukoz 6-Fosfataz
bağırsaklardan emilimini geciktirir Hidroksi 3-Metil Glutaril Koenzim A Redüktaz
Kükürtlü Bileşikler Endojen antioksidanların (superoxide
dismutase, glutathione peroxidase,
Oksidatif Stres catalase) düzeyini ve aktivitesini artırır.

Biyoaktif aldehit düzeylerini

(malondialdehyde, thiobarbituric acid
reactive substances) ise azaltır.
Kükürtlü Bileşikler PCOS
İnsülin Duyarlılığı Zucker rat

İnsülin duyarlılığında
iyileşme
 Kükürtlü Bileşikler Kolesterol ve yağ asidi sentezinde rol alan
kilit enzimleri (monooxygenase, HMG-CoA

CVH reductase) inhibe ederek kolesterol ve lipid

düşürücü

Cyclooxygenase enzim aktivitesini inhibe

Hücre içi nitrik oksit ve hidrojen sülfit ederek antiplatelet etki
üretimini uyararak, angiotension-converting
enzyme aktivitesini inhibe ederek kan
basıncını düşürücü etki gösterdiği
bildirilmiştir

Oksitlenmiş eritrositlerde lipid

peroksidasyonunu ve hemolizi önleyerek
fibrinolitik etki gösterdiği belirtilmiştir