Agresja

Przyczyny agresji

Patryk Mikuła
Jarosław Dutka
WFMiI
 Czym jest agresja?
• Agresja przez psychologów społecznych
definiowana jest jako zamierzone zachowanie
mające na celu spowodowanie cierpienia
fizycznego lub psychicznego. Co ważne nie
należy mylić agresji z asertywnością – pewne
zachowania można potocznie nazwać
agresywnymi, mimo, iż są to oznaki zwykłej
asertywności.
 Rodzaje agresji
• Agresję wrogą – akt agresji wynikający z
uczucia gniewu i mający na celu zadanie bólu
i/lub spowodowanie obrażeń fizycznych,
• Agresję instrumentalną – akt agresji mający
również na celu wyrządzeni krzywdy innej
osobie, przy czym jest on środkiem do
osiągnięcia innego celu niż samo zadanie bólu.
 Podłoża agresji
• Teoria T.Hobbes’a
• Teoria J.J.Rousseu’a
• Teoria Freud’a (rozwinięcie T.Hobbes’a)
 Teoria T.Hobbes’a
• Człowiek jest bestią w swym naturalnym
stanie i jedynie poprzez zmuszenie do
przestrzegania prawa i porządku społecznego
można okiełznać.
• Naturalny instynkt popychający człowieka
agresji.
 Teoria J.J.Rousseu’a
• Człowiek jest „szlachetnym dzikusem”, a to
właśnie społeczeństwo w istotach z natury
łagodnych i dobrych wyzwala wrogość i
agresywność.
 Teoria Freud’a
• Ludzie rodzą się z instynktem życia i równie
potężnym instynktem śmierci prowadzącym
do działań agresywnych
• Brak rozładowania tej energii powoduje
chorobę psychiczną
 Eksperyment Zing Yang Kuo
• Kot wychowany ze szczurem – brak agresji
kota do tego szczura oraz do innych
• Szczury wychowane w izolacji – wzajemna
agresja szczurów
 Agresja ludzi a podobnych ssaków
• Zbieżności z ludzkimi zachowaniami możemy
doszukiwać się u tych zwierząt, z którymi
mamy 98% wspólnego DNA
• Szympans jest niezwykle agresywny
• Jednak żeby być obiektywnym należy też
spojrzeć na innego naczelnego – bonobo który
jest jednym z najmniej agresywnych ssaków
 Silny terytorializm
• Pomimo faktu, iż wiele zwierząt atakuje inne
zwierzęta naruszające ich terytorium, to
jednak zbyt daleko idącym uogólnieniem jest
przenoszenie przez popularnych autorów
„silnego terytorializmu” na ludzi – „człowiek
jest tak zaprogramowany, by bronił swojego
terytorium i zachowywał się agresywnie na
specyficzne bodźce.
 Skłonność do agresji
• Teoria Berkowitz’a
• Badania R.Nisbett’a
 Teoria Berkowitz’a
• Berkowitz sugeruje, iż ludzie zdają się mieć wrodzoną skłonność do
reagowania na pewne prowokacyjne bodźce zaatakowaniem
sprawcy
• Czy skłonność ta przejawi się w działaniu zewnętrznym zależy od
bardzo złożonego oddziaływania pomiędzy wewnętrznymi
tendencjami, wyuczonymi reakcjami hamującymi oraz szczególnym
charakterem sytuacji społecznej
• Istnieje wiele danych na poparcie teorii Berkowitza np.:
• Pigmeje potrafią żyć w pokoju i harmonii zarówno w obrębie
swojego plemienia jak i w stosunku do świata zewnętrznego
• Irokezi stali się okrutnymi wojownikami nie z powodu nie dających
się opanować agresywnych instynktów, ale z powodu zmiany
warunków społecznych, które wymusiły rywalizację.
 Badania R.Nisbett’a
• Przyczyn społecznych agresji można doszukiwać się
także w społeczeństwie amerykańskim, gdzie różnice
regionalne wywołują akty przemocy
• Wskaźniki zabójstw dokonywanych przez białych
mężczyzn na południu kraju są dużo wyższe niż na
północy
• Ludność z południa wcale nie aprobuje przemocy
bardziej niż sąsiedzi z północy, przy czym „kultura
honoru” pozwala na aprobatę przemocy stosowanej
w celu ochrony własności i w odpowiedzi na zniewagi.
Przetrwanie najlepiej przystosowanych
• K.Lorentz argumentuje, że agresja jest
istotnym elementem organizacji instynktów
chroniących życie.
• Jedna z teorii głosi, iż nie powinno
kontrolować się agresywnych zachowań
człowieka, gdyż podobnie jak u niższych
gatunków kieruje ona przetrwaniem gatunku
 Agresja a aktywność fizyczna
• Czy rozładowanie agresji poprzez fizyczną
przemoc odnosi zamierzony skutek? NIE!
• Wyładowanie gniewu bezpośrednio lub
pośrednio, werbalnie lub fizycznie nie
zmniejsza wrogości lecz zwiększa ją.
 Odwet, odpłata z nawiązką i eskalacja
• Dlaczego wyrażanie agresji prowadzi do
większej wrogości ?
• Eksperyment M.Kahna pokazuje w jaki sposób
nadmierny odwet prowadzi do przypisywania
negatywnych cech ofierze
• Ból, który nam ktoś sprawia zawsze wydaje się
dotkliwszy niż ból, który my zadajemy
 Przyczyny neurologiczne i chemiczne
• Testosteron
• Różnice biochemiczne między kobietami a
mężczyznami
• Alkohol
• Ból i dyskomfort
 Testosteron
• Wstrzyknięcie testosteronu zwiększa agresywność u
zwierząt. Analogiczny wyniku uzyskano w odniesieniu
do ludzi. J. Dabbs i jego współpracownicy
• Dabbs stwierdził również, że młodociani przestępcy
mają wyższy poziom testosteronu niż studenci college
• W korporacjach studenckich uważanych za najbardziej
hałaśliwe, brutalne i mniej odpowiedzialne społecznie
przeciętny poziom testosteronu był najwyższy
• Zatem nie ulega wątpliwości, że testosteron wpływa
na agresywność
 Różnice biochemiczne między kobietami a
mężczyznami
• E. Maccoby i C.Jacklin dokonały przeglądu badań nad
dziećmi i stwierdziły, że z reguły chłopcy są bardziej
agresywni niż dziewczęta
• W trakcie zabawy i wśród chłopców było dużo więcej
szturchania, uderzania, popychania niż wśród dziewcząt
• Niestety obraz ten się komplikuje jeżeli pod uwagę
weźmiemy niefizyczne formy agresji i choć badania
sugerują, że chłopcy są bardziej agresywni fizycznie to
dziewczęta mają większą skłonność do posługiwania się
bardziej społeczną formą agresji
 Alkohol

• Statystyki przestępczości wykazują, że 75% osób

zatrzymanych za morderstwo, napad i inne
przestępstwa połączone z przemocą było nietrzeźwych
w trakcie aresztowania
• Wyniki eksperymentów laboratoryjnych i terenowych
wskazują, że alkohol jest czynnikiem rozhamowującym
tzn. redukuje nasze społeczne zachowania sprawiając,
że stajemy się mniej ostrożni niż zwykle
• Nowe eksperymenty wykazały, że alkohol na ogół
zakłóca nasz zwykły sposób przetwarzania informacji
 Ból i dyskomfort
• To główne czynniki poprzedzające wystąpienie agresji
• W momencie kiedy doznajemy silnego i
nieoczekiwanego bólu (np. uderzymy się w palec od
nogi), przeważnie stajemy się bardzo drażliwi, a więc
skłonni do zaatakowania najbliższego celu
• Od dawna przypuszczano, że inne rodzaje dyskomfortu
cielesnego: przykry zapach, upał, wilgotność,
zanieczyszczenie powietrza mogą wpływać na
obniżenie progu dla agresywnego zachowania
 Frustracja a agresja
• Wiemy już, że agresję może spowodować każda
nieprzyjemna lub przykra sytuacja: ból, gniew, zbyt
wysoka temperatura. Spośród wielu przykrych sytuacji
głównym czynnikiem wywołującym agresję jest
frustracja
• Klasyczny eksperyment R.Barkera, T.Dembo i K.Lewina
ukazuje wyraźnie związek miedzy frustracja a agresją
• Frustracja jest większa, gdy cel jest blisko, a ktoś lub
coś przeszkadza nam w dążeniu do niego
• sdf
 Odrzucenie, wykluczenie i szyderstwo
• Bardzo wiele osób odrzucanych i
wyszydzanych mówi, że nie zabiłyby nikogo,
ale z pewnością marzyły o tym
 Społeczne uczenie się a agresja.
• Społeczne uczenie się może zahamować reakcję agresywną
• Innym czynnikiem wpływającym na agresję a wywodzącym
się ze społecznego uczenia się jest intencja przypisywana
osobie, która spowodowała ból lub frustrację
• Tym aspektem społecznego uczenia się, który przyczynia
się do hamowania agresji, jest odczuwana przez większość
ludzi skłonność do przyjmowania odpowiedzialności
• B.Mullen stwierdził silny związek między wielkością tłumu
a przemocą – im większy tłum, tym straszniejszych
dopuszczano się okrucieństw
 Społeczne uczenie się, przemoc i środki
masowego przekazu
• Potężnym zbiorem czynników społecznego uczenia się
są środki masowego przekazu, a szczególnie telewizja.
To ona odgrywa poważną rolę w procesie socjalizacji
dzieci
• Eksperyment W.Josephson wykazał, że jak można by
oczekiwać oglądanie przemocy w TV wywiera
największy wpływ na te dzieci, które już wcześniej
były skłonne do stosowania przemocy. Sugeruje także,
że dzieci, które nie miały wcześniej agresywnych
skłonności nie muszą zachowywać się agresywnie.
Znieczulający wpływ przemocy w TV i grach
wideo
• Można mieć wrażenie, że wielokrotne stykanie się z przykrymi czy
nieprzyjemnymi zdarzeniami ma znieczulający wpływ na naszą
wrażliwość
• Oglądanie aktów przemocy w telewizji może później zahamować
reakcję ludzi na agresję, z którą zetkną się w realnym życiu w stosunku
do tych zdarzeń
• Istnieją 4 realne powody, dla których kontakt z przemocą pokazywaną
za pośrednictwem środków masowego przekazu mógłby zwiększać
agresywność:
– „jeśli oni mogą to robić to i ja mogę”
– „ach, więc to tak się robi”
– „myślę, że uczucia, których doświadczam muszą być uczuciami agresywnymi”
– „hmm, jeszcze jedna brutalna bijatyka, co jest na innym kanale?”
Czy przemoc sprzedaje się dobrze?
• Producenci i agencje reklamowe uważają, że
przemoc zwiększa atrakcyjność produktów. Jak
na ironię prawdopodobnie nie jest to prawdą
• Badania wykazały, że zarówno seks jak i
przemoc tak rozpraszają widzów, że mniej
zwracają uwagę na reklamowany produkt
 Jak redukować przemoc?
• Argumentacja rozumowa
• Stosowanie kar
• Nagradzanie alternatywnych wzorców
zachowania
• Obecność nieagresywnych modeli
Rozwijanie empatii w stosunku do innych

• Empatia jest zjawiskiem ważnym zatem

rozwijając u ludzi wzajemną empatię możemy
sprawić, że trudniej będzie im popełniać akty
agresji
• Można stwierdzić, że empatia zabezpiecza
przed popełnianiem agresywnych czynów
 Bibliografia
• E. Aronson: „Człowiek istota społeczna”
(wydanie dwunaste), Wydawnictwo Naukowe
PWN 2009