Bài

11 LIÊN KẾT HYDROGEN VÀ

TƯƠNG TÁC VAN DER WAALS
Mục tiêu
-Trình bày được khái niệm liên kết hydrogen. Giải thích được sự xuất hiện liên kết hydrogen
giữa các hợp chất.
- Nêu được vai trò và ảnh hưởng của liên kết hydrogen tới tính chất vật lí của nước.
- Hs thấy được tầm quan trọng của các loại lực liên kết phân tử trong sự tồn tại của thế giới
xung quanh.
- Trình bày được thế nào là lưỡng cực tạm thời, lưỡng cực cảm ứng, khái niệm về tương tác
van der Waals;
- So sánh được nhiệt độ sôi, nhiệt độ nóng chảy các chất; giải thích một số hiện tượng thực tế
như sự bám hút các hạt bụi trên bề mặt nhẵn, sự hấp phụ các chất màu và chất độc hại trong
nước bởi than hoạt tính, tắc kè có thể di chuyển trên mặt kính trơn nhẵn, thẳng đứng…
1
MỜI CÁC EM XEM MỘT ĐOẠN VIDEO SAU:
https://www.youtube.com/watch?v=lPQmdJ2_MB4

2
 LIÊN KẾT HYDROGEN VÀ TƯƠNG TÁC VAN
11 DER WAALS
Vì sao nhện nước,
gọng vó di chuyển
nhẹ nhàng trên mặt
nước?
Giải thích:

do sức căng bề mặt của nước lớn nên có thể di chuyển nhẹ nhàng
trên bề mặt.

3
 LIÊN KẾT HYDROGEN VÀ TƯƠNG TÁC VAN
11 DER WAALS
Kết luận

Giữa các phân tử có tồn tại lực liên kết hoặc những tương tác giúp gắn kết các
phân tử lại với nhau. Bài học hôm nay chúng ta sẽ tìm hiểu về liên kết
hydrogen và tương tác van der waals.

4
 LIÊN KẾT HYDROGEN VÀ TƯƠNG TÁC VAN
11 DER WAALS

1 LIÊN KẾT HYDROGEN

Tìm hiểu về liên kết hydrogen

PHIẾU HỌC TẬP SỐ 1

Hoàn thành các câu hỏi sau:
Câu 1: Quan sát hình 11.1 SGK: thảo luận cặp đôi so sánh sự phân cực giữa
liên kết S-H và liên kết O-H? Giải thích.
Câu 2: Quan sát hình 11.2, 11.3 SGK: cho biết bản chất của liên kết
hydrogen
Câu 3: So sánh độ bền của liên kết hydrogen với liên kết cộng hoá trị và liên
kết ion.
5
 LIÊN KẾT HYDROGEN VÀ TƯƠNG TÁC VAN
11 DER WAALS
Câu 1: Quan sát hình 11.1 SGK: thảo luận so sánh sự phân cực giữa liên kết S-H và liên kết
O-H? Giải thích.

Lời giải
Nguyên tử bị thiếu bao nhiêu electron thì bỏ ra bấy nhiêu electron để góp chung
electron với các nguyên tử khác => Đạt cấu hình eleectron bền vững của khí
hiếm
Ví dụ:
- Xét liên kết O – H:
∆χ = 3,44 – 2,2 = 1,24 ⇒ Liên kết O-H là liên kết cộng hóa trị phân cực.
- Xét liên kết S – H:
∆χ = 2,58 – 2,2 = 0,38 ⇒ Liên kết S-H là liên kết cộng hóa trị không phân cực.
Vậy liên kết O-H phân cực mạnh hơn. 6
 LIÊN KẾT HYDROGEN VÀ TƯƠNG TÁC VAN
11 DER WAALS
Câu 2: Quan sát hình 11.2, 11.3 SGK: cho biết bản chất của liên kết hydrogen

Lời giải
Liên kết hydrogen là một loại liên kết
yếu, được hình thành giữa nguyên tử
H (đã liên kết với một nguyên tử có
độ âm điện lớn, thường là F, O, N)
với một nguyên tử khác có độ âm
điện lớn (thường là F, O, N) còn cặp
electron hóa trị chưa tham gia liên kết
7
 LIÊN KẾT HYDROGEN VÀ TƯƠNG TÁC VAN
11 DER WAALS
Câu 3: So sánh độ bền của liên kết hydrogen với liên kết cộng hoá trị và liên
kết ion.

Lời giải
Phương pháp giải:
- Liên kết cộng hóa trị mạnh hơn liên kết hydrogen
- Liên kết ion mạnh hơn liên kết cộng hóa trị
Lời giải:
Liên kết hydrogen < Liên kết cộng hóa trị < Liên kết ion

8
 LIÊN KẾT HYDROGEN VÀ TƯƠNG TÁC VAN
11 DER WAALS

1 LIÊN KẾT HYDROGEN

Tìm hiểu về liên kết hydrogen

Kết luận
- Liên kết hydrogen giữa các phân tử là lực hút tĩnh điện giữa
nguyên tử H (đã liên kết với một nguyên tử mang độ âm điện lớn,
thường là F, O, N) ở phân tử này với một nguyên tử phi kim
mang điện tích âm lớn (thường là F, O, N) còn cặp electron hoá
trị chưa tham gia liên kết ở phân tử khác.
- Liên kết hydrogen được biểu diễn bằng dấu ba chấm (…) 9
 LIÊN KẾT HYDROGEN VÀ TƯƠNG TÁC VAN
11 DER WAALS
1 LIÊN KẾT HYDROGEN
Tìm hiểu về liên kết hydrogen

Kiến thức trọng tâm

Bản chất của liên kết hydrogen : Liên kết

được hình thành giữa H và nguyên tử có độ
âm điện lớn,nguyên tử đó phải có ít nhất một
cặp e hóa trị chưa liên kết.

10
 LIÊN KẾT HYDROGEN VÀ TƯƠNG TÁC VAN
11 DER WAALS
1 LIÊN KẾT HYDROGEN
Tìm hiểu vai trò, ảnh hưởng của liên kết hydrogen tới tính chất vật lí của nước

PHIẾU HỌC TẬP SỐ 2

Câu 1: Vì sao ở điều kiện thường H2O ở trạng thái lỏng mà H2S ở trạng thái khí?
Câu 2: Quan sát hình 11.4 và 11.5 SGK và cho biết vì sao alcohol và NH3 tan tốt trong
nước, còn CH4 ít tan trong nước?
Câu 3: Giải thích vì sao khí HCl tan tốt trong nước, còn xăng lại không tan trong nước.
Câu 4: Quan sát hình 11.6 SGK và giải thích vì sao không nên ướp lạnh các lon bia, nước
giải khát , … trong ngăn đá của tủ lạnh?
Câu 5: Quan sát hình bên dưới, giải thích vì sao 1 phân tử nước có thể tạo được tối đa 4
liên kết hydrogen với 4 phân tử nước khác?
11
 LIÊN KẾT HYDROGEN VÀ TƯƠNG TÁC VAN
11 DER WAALS
Câu 1: Vì sao ở điều kiện thường H2O ở trạng thái lỏng mà H2S ở trạng thái
khí?
Lời giải

Liên kết Hidro làm cho các phân tử nước liên kết lại
với nhau, nhờ đó, nước ở thể lỏng còn H2S ở thể khí

12
 LIÊN KẾT HYDROGEN VÀ TƯƠNG TÁC VAN
11 DER WAALS
Câu 2: Quan sát hình 11.4 và 11.5 SGK và cho biết vì sao alcohol và NH 3 tan
tốt trong nước, còn CH4 ít tan trong nước?

Lời giải
Phân tử NH3 có CH4
thể tạo liên kết
hydrogen với
nước còn
CH4 thì không.
Do đó NH3 tan NH3

tốt trong nước

hơn CH4. 13
 LIÊN KẾT HYDROGEN VÀ TƯƠNG TÁC VAN
11 DER WAALS
Câu 3: Giải thích vì sao khí HCl tan tốt trong nước, còn xăng lại không tan
trong nước.

Lời giải

- Trong HCl chứa liên kết cộng hóa trị phân cực (về phía Cl)
→ HCl là hợp chất phân cực.
→ HCl tan tốt trong nước.
- Vì xăng và dầu ăn (chất béo) là hợp chất không phân
cực(este nên ko phân ly ra các ion) nên ko tan trong các
dung môi phân cực như nước,chỉ tan trong dung môi hữu
cơ không phân cực. 14
 LIÊN KẾT HYDROGEN VÀ TƯƠNG TÁC VAN
11 DER WAALS
Câu 4: Quan sát hình 11.6 SGK và giải thích vì sao không nên ướp lạnh các
lon bia, nước giải khát , … trong ngăn đá của tủ lạnh?
Lời giải
Nên tránh ướp lạnh các lon bia, nước giải khát, …
trong ngăn đá của tủ lạnh vì:
Khi cho vào ngăn đá tủ lạnh, nước chuyển từ trạng
thái lỏng thành trạng thái rắn. Ở trạng thái rắn nước
có cấu trúc tinh thể phân tử với bốn phân tử H2O
phân bố ở bốn đỉnh của một tứ diện đều, bên trong là
cấu trúc rỗng.
⇒ Nước ở trạng thái rắn có thể tích lớn hơn khi ở
trạng thái lỏng.
⇒ Có thể làm biến dạng các lon bia, nước giải khát 15
dẫn đến nổ.
 LIÊN KẾT HYDROGEN VÀ TƯƠNG TÁC VAN
11 DER WAALS
Câu 5: Quan sát hình bên dưới, giải thích vì sao 1 phân tử nước có thể tạo được
tối đa 4 liên kết hydrogen với 4 phân tử nước khác?
Lời giải
Phân tử nước có hai nguyên tử H liên kết với nguyên tử O
(có độ âm điện lớn) nên mỗi nguyên tử H trong phân tử nước này có
thể tạo liên kết hydrogen với nguyên tử O trong phân tử nước khác.
Bên cạnh đó, nguyên tử O còn 2 cặp electron chưa liên kết nên có
thể tạo 2 liên kết hydrogen với nguyên tử H trong 2
phân tử nước khác.
Như vậy một phân tử nước có thể tạo được liên kết
hydrogen tối đa với bốn phân tử nước khác.
16
 LIÊN KẾT HYDROGEN VÀ TƯƠNG TÁC VAN
11 DER WAALS
1 LIÊN KẾT HYDROGEN
Tìm hiểu vai trò, ảnh hưởng của liên kết hydrogen tới tính chất vật lí của nước

Kết luận
- H2O ở thể lỏng ở đều kiện thường.
- Có nhiệt độ sôi (1000C), nhiệt độ nóng chảy cao hơn so với một số chất
như H2S,CH4,…
- Nước là một dung môi tốt hòa tan được nhiều chất
- Nước ở trạng thái rắn có thể tích lớn hơn nước ở trạng thái lỏng.
- Một phân tử H2O có thể tọa tối đa 4 liên kết hydrogen với 2 nguyên tử
khác. 17
 LIÊN KẾT HYDROGEN VÀ TƯƠNG TÁC VAN
11 DER WAALS
1 LIÊN KẾT HYDROGEN
Tìm hiểu vai trò, ảnh hưởng của liên kết hydrogen tới tính chất vật lí của nước

Kiến thức trọng tâm

- H2O ở thể lỏng ở đều kiện thường.
- Có nhiệt độ sôi (1000C), nhiệt độ nóng chảy cao
hơn so với một số chất như H2S,CH4,…
- Nước là một dung môi tốt hòa tan được nhiều
chất.
- Nước ở trạng thái rắn có thể tích lớn hơn nước ở
trạng thái lỏng.
18
 LIÊN KẾT HYDROGEN VÀ TƯƠNG TÁC VAN
11 DER WAALS
Quan sát hình ảnh sau:

F2 Cl2 Br2 I2
19
 LIÊN KẾT HYDROGEN VÀ TƯƠNG TÁC VAN
11 DER WAALS
Quan sát hình ảnh sau:
Cho biết trạng thái
tập hợp của phân
tử F2, Cl2, Br2, I2 ở
điều kiện thường?

F2 Cl2 Br2 I2 Vậy?

Khí Khí Lỏng Rắn - Vì sao có sự khác

nhau về trạng thái tập
hợp các đơn chất ?
20
 Vậy?
- Vì sao có sự khác nhau về trạng thái tập hợp các đơn chất ?

Vì:
Giữa các phân tử không có liên kết hydrogen thì vẫn có tương tác
với nhau mặc dù yếu hơn nhiều, đó là tương tác van der Waals, vậy
tương tác van der Waals được hình thành như thế nào, nó có ảnh
hưởng đến nhiệt độ sôi và nhiệt độ nóng chảy các chất ra sao?
Chúng ta sẽ tìm hiểu trong bài học hôm nay.

21
 LIÊN KẾT HYDROGEN VÀ TƯƠNG TÁC VAN
11 DER WAALS
2 TƯƠNG TÁC VAN DER WAALS
Giới thiệu về tương tác van der Waals (van đơ Van)
PHIẾU HỌC TẬP SỐ 3
Câu 1. Điền các từ còn thiếu
1. Khi các electron …………………………………………………..của phân tử sẽ
hình thành nên các lưỡng cực tạm thời.
2. Các lưỡng cực tạm thời cũng có thể làm các phân tử lân cận xuất hiện các
………………………………………..
Câu 2. Các lưỡng cực tạm thời và lưỡng cực cảm ứng hút nhau bằng lực hút nào?
Câu 3. Nêu khái niệm về tương tác van der Waals.
Câu 4. Lực tương tác van der Waals phụ thuộc vào yếu tố nào?
Câu 5. Dựa vào bảng 11. 1, hãy
Giải thích xu hướng biến đổi bán kính nguyên tử, nhiệt độ nóng chảy và nhiệt độ sôi của
các nguyên tố khí hiếm trong Bảng 11.1? 22
 LIÊN KẾT HYDROGEN VÀ TƯƠNG TÁC VAN
11 DER WAALS
Câu 1. Điền các từ còn thiếu

Lời giải

1. Khi các electron

di chuyển tập trung về một phía bất kì
…………………………………....của phân tử sẽ hình
thành nên các lưỡng cực tạm thời.
2. Các lưỡng cực tạm thời cũng có thể làm các
phân tử lân cận xuất hiện các
lưỡng cực cảm ứng
………………………………………..
23
Lưỡng cực tạm thời

Lưỡng cực cảm ứng 24

 LIÊN KẾT HYDROGEN VÀ TƯƠNG TÁC VAN
11 DER WAALS
Câu 2. Các lưỡng cực tạm thời và lưỡng cực cảm ứng hút nhau bằng lực hút
nào?

Lời giải

lực tương lực tương tác van

tác van der Waals là gì?
der Waals

25
Câu 2. Các lưỡng cực tạm thời và lưỡng cực cảm ứng hút nhau bằng lực hút nào?
Lời giải
lực tương tác van der Waals

26
 LIÊN KẾT HYDROGEN VÀ TƯƠNG TÁC VAN
11 DER WAALS
Câu 3. Nêu khái niệm về tương tác van der Waals.

Lời giải

Tương tác van der

Lưỡng cực tạm thời
Waals là tương tác
tĩnh điện lưỡng cực
– lưỡng cực giữa
các nguyên tử hay
phân tử 27
Lưỡng cực cảm ứng
 LIÊN KẾT HYDROGEN VÀ TƯƠNG TÁC VAN
11 DER WAALS
Câu 4. Lực tương tác van der Waals phụ thuộc vào yếu tố nào?

Lời giải
Lực tương tác van der Waals phụ thuộc vào số
lượng electron trong nguyên tử/ phân tử, kích
thước nguyên tử/ phân tử.

28
 LIÊN KẾT HYDROGEN VÀ TƯƠNG TÁC VAN
11 DER WAALS
Câu 5. Giải thích xu hướng biến đổi bán kính nguyên tử, nhiệt độ
nóng chảy và nhiệt độ sôi của các nguyên tố khí hiếm trong Bảng
11.1?
Lời giải
Tương tác van der Waals làm tăng nhiệt độ
nóng chảy và nhiệt độ sôi của các chất. Khi
khối lượng phân tử tăng, kích thước phân tử
tăng thì tương tác van der Waals tăng.
Theo chiều tăng dần của điện tích hạt nhân
nguyên tử trong nhóm VIIIA, bán kính
nguyên tử tăng đồng thời khối lượng nguyên
tử tăng ⇒ Tương tác van der Waals tăng ⇒
Nhiệt độ nóng chảy và nhiệt độ sôi tăng. 29
 LIÊN KẾT HYDROGEN VÀ TƯƠNG TÁC VAN
11 DER WAALS
Bài tập. Dựa vào bảng 11. 1, hãy
So sánh bán kính nguyên tử, nhiệt độ nóng chảy và nhiệt độ sôi của các
nguyên tố khí hiếm?
Lời giải

Từ He đến Ra, bán kính nguyên tử, nhiệt độ sôi, nhiệt độ

nóng chảy tăng.
- Từ He đến Ra, số lớp electron tăng nên bán kính tăng.
- Từ He đến Ra, kích thước và số electron tăng dần làm
tương tác van der Waals giữa các nguyên tử khí hiếm cũng
tăng dần do đó làm tăng nhiệt độ nóng chảy và nhiệt độ sôi.
30
 LIÊN KẾT HYDROGEN VÀ TƯƠNG TÁC VAN
11 DER WAALS
2 TƯƠNG TÁC VAN DER WAALS
Giới thiệu về tương tác van der Waals (van đơ Van)

Kết luận
- Lực tương tác yếu giữa các phân tử, được hình thành do sự xuất
hiện giữa các lưỡng cực tạm thời và lưỡng cực cảm ứng được gọi
là tương tác van der Waals
- Tương tác van der Waals làm tăng nhiệt độ nóng chảy, nhiệt độ
sôi các chất.
- Khi khối lượng phân tử tăng, kích thước phân tử tăng thì tương
tác van der Waals tăng.
31
 LIÊN KẾT HYDROGEN VÀ TƯƠNG TÁC VAN
11 DER WAALS
1 LIÊN KẾT HYDROGEN
Tìm hiểu vai trò, ảnh hưởng của liên kết hydrogen tới tính chất vật lí của nước

Lưu ý:

Tương tác van der Waals có

mức độ ảnh hưởng yếu hơn so
với liên kết hydrogen.
32
 BÀI TẬP
1. Hợp chất nào dưới đây tạo được liên kết hydrogen liên phân tử?
A. CH4 B. H2O C. PH3 D. H2S
2. Sự phân bố electron không đồng đều trong một nguyên tử hay một
phân tử hình thành nên
A. một ion dương B. một ion âm
B. một lưỡng cực vĩnh viễn D. một lưỡng cực tạm thời
3. Khí hiếm nào dưới đây có nhiệt độ sôi thấp nhất?
A. Ne B. Xe C. Ar D. Kr
4. Khí hiếm nào dưới đây có nhiệt độ sôi cao nhất?
A. Ne B. Xe C. Ar D. Kr 33
5. Biểu diễn liên kết hydrogen giữa các phân tử:
a. Hydrogen fluoride.
b. Ethanol (C2H5OH) và nước
Ethanol (C2H5OH) và nước
Hydrogen fluoride. (HF)
(H2O)

Hoặc

34
6. Trong các chất ammonia (NH3) và phosphine (PH3), theo em chất
nào có nhiệt độ sôi và độ tan trong nước lớn hơn? Giải thích.

Giải:
Liên kết P-H không phân cực nên không tạo được liên
kết hydrogen giữa các phân tử PH3 với nhau và giữa
PH3 với H2O. Mặt khác các phân tử NH3 có thể liên
kết với nhau và liên kết với H2O bằng liên kết
hydrogen.
⇒ Nhiệt độ sôi và độ tan trong nước của NH3 lớn hơn
PH3. 35
---HẾT---

36