TACİKİSTAN TANITIM KARTI

Resmi Adı Tacikistan Cumhuriyeti

Yönetim Şekli Yarı Başkanlık sistemi

Cumhurbaşkanı İmamali Rahman

Başbakan Kohir Rasulzode

Parlamento Yüksek Meclis (Temsilciler Meclisi ve Millî Meclis, ülkenin iki
yasama organını oluşturmaktadır, iki kanatlı)

Bağımsızlık yılı 9 Eylül 1991 (SSCB) TACİKİSTAN TANITIM

Yüz ölçümü 143.100 km²

Nüfus 9.836.000
Resmi dili Tacikçe (Ruscada yaygın konuşulmaktadır. Türkçe konuşulmaktadır.)

Başkent Duşanbe
Etnik yapı Tacik (%84), Özbek (%14), Rus (%2)
 Sınır komşuları Tacikistan doğuda Çin, güneyde Afganistan, batı ve kuzeyde Özbekistan ve
Kırgızistan'la komşudur. Denize kıyısı yoktur.

IMF, Dünya Bankası, ILO, FAO, WHO, WIPO, DTÖ (gözlemci) Birleşmiş
Üyesi Olduğu Milletler, İslam İşbirliği Teşkilatı, Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı,
Uluslararası Kuruluşlar Ekonomik İşbirliği Teşkilatı, Bağımsız Devletler Topluluğu, Ortak Güvenlik
Antlaşması Örgütü, Şanhay İşbirliği Örgütü, Avrasya Ekonomik Topluluğu

Din Halkın büyük çoğunluğu Müslüman olup, Hristiyan, Ortodoks ve diğer

dinlere mensup azınlıklar vardır.
Başlıca Şehirleri Duşanbe, Murgob, Khorugh, Tursunzade, Khojand
Para birimi Tacikistan Somonisi (TJS)
Büyüme Oranı ( % ) %9,2
GSYİH (Milyon $) 8,7 milyar dolar
KBGSYİH ( $ ) 906 dolar
Hizmet sektörü %38, sanayi sektörü %35,5, tarım sektörü %26,5 oranında
Ticaret GSYH payına sahiptir. İhracatının dörtte üçünü; altın ve mücevher, metal
cevherleri ve pamuk ve pamuk ipliği oluşturmaktadır. İthalat ürünlerinin
başında; enerji, makineler ve otomotiv gelmektedir.
TARİHİ

 İran kökenli bir halk olan Tacikler, milattan önce sırasıyla Perslerin, Büyük İskender’in ve
onun ardından kurulan devletlerin hakimiyetleri altında kaldılar. Yedi-sekizinci asırlar
arasında Müslüman Araplar Taciklerin yaşadığı bölgeyi fethettiler ve buralara
Maveraünnehr ismini verdiler. Kısa zamanda Müslümanlığı kabul eden Tacikler, bölgeye
hakim olan Türklerin kültür ve dillerinden büyük ölçüde etkilendiler.
 Tacikler 15. asırdan 18. asrın ortalarına kadar Buhara Hanlığın’ın hakimiyeti altında
yaşadılar. Daha sonra Ceyhun Irmağının güneyinde ve güney batısındaki toprakları ele
geçiren Afganlar, Taciklere hakimiyetlerini kabul ettirdiler. Tacik topraklarının büyük
bölümü 1860’lı yıllarda Rusların eline geçti. Buhara Hanlığı ise 1868’de Rusya’nın
hakimiyetini kabul etti.
 Rusya’daki 1917 Ekim Devriminden sonraTaciklerin yaşadığı toprakların bir bölümü 1918
Nisan’ında kurulan Türkistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyetine bağlandı. Bugünkü Tacikistan
topraklarının böyük bölümünü içine alan Buhara Hanlığında 23 Ağustos 1920’de yönetime el
koyan devrimciler, Ekim ayında Buhara Sovyet Halk Cumhuriyetini kurdular. Devrimciler
1921 başlarında Duşanbe ve Kulyab’ı ele geçirdiler. Yeni yönetime karşı ayaklanan halk, kanlı
bir şekilde bastırıldıysa da ayaklanmacılar İbrahim Bek idaresinde mücadelelerine 1931’e
kadar Doğu Buhara’da devam ettiler.Buhara Sovyet Halk Cumhuriyeti ile 1924’te Türkistan
Sovyet Sosyalist Cumhuriyetine bağlı Tacik toprakları birleştirilerek Tacikistan Özerk
Cumhuriyeti kuruldu. İdari olarak Özbekistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyetine bağlıydı.
1929’da Sovyetler Birliğini meydana getiren 15 cumhuriyetten biri haline getirildi.
 Sovyet Sosyalist Cumhuriyetleri Birliği döneminde 1980-1990 yılları arasındaki ekonomik
kriz Tacikistan’da yoksulluğu, işsizliği ve enflasyonu arttırdı. Ülkenin kaynaklarının diğer
cumhuriyetlere, özellikle de Rusya Federasyonu’na gönderilmesi halk arasında gerginlik
yarattı. Şubat 1990’da Bakü’den kaçan Ermeniler’in Ermenistan yerine Duşanbe’ye
gönderilmesi, daha önce sahipleri belirlenen yeni konutların bunlara tahsisi haberleri
halkın sokağa dökülmesine yol açtı. Gösteriler Rus karşıtı milliyetçi bir karakter almaya
başladı. Ülkenin her tarafında toplantı ve gösteriler yapıldı. Duşanbe’nin iki meydanı
Şahidon ve Ozodi göstericiler tarafından aylarca işgal edildi. Sonunda Devlet Başkanı
Kahar Mahkamov istifa etmek zorunda kaldı. Ocak 1991’de toplanan Tacikistan Yüksek
Parlamentosu oturuma katılan üyelerin tamamına yakınının oyuyla Rahman Nebiyev’i
seçimler yapılıncaya kadar devlet başkanlığına seçti. 9 Eylül 1991’de Tacikistan Yukarı
Parlamentosu bir deklarasyon yayımlayarak Tacikistan’ın Sovyet Sosyalist Cumhuriyetleri
Birliği’nden bağımsızlığını ilân etti ve 2 Mart 1992’de Birleşmiş Milletler üyeliği kabul
edildi.
 Türkiye, Tacikistan’ın bağımsızlığını tanıyan ilk ülkelerden biridir. Eylül
1995’ten itibaren devlet başkanları ve başbakanlar düzeyinde yapılan karşılıklı
ziyaretler iki ülke arasındaki ilişkilerin gelişmesinde rol oynadı. Türkiye
Tacikistan’a uzun vadeli kredi vermekte, Tacik uzmanları Türkiye’de
yetiştirilmekte ve karşılıksız çeşitli sosyal yardımlar yapılmaktadır. 1999’da iki
ülke arasındaki ticaret hacmi 9,3 milyon dolar iken 2006 yılında 189,9 milyon
dolara, 2008 yılında 325 milyon dolara ulaştı. Türkiye ticaret hacmi büyüklüğüyle
Tacikistan’ın yurt dışındaki ticarî ortakları arasında ikinci sırada yer almaktadır.
 COĞRAFYA VE İKLİM
 Tacikistan’ın yüzölçümünün yarısından fazlasını yüksek dağ sıraları
kaplar.
 En verimli tarım alanını Kuzeyde Sriderya’nın (Seyhun) taşıdığı
alüvyonlarla kaplı Fergana vadisi oluşturmaktadır.
 Orta kesimde, Kırgızistan sınırı boyunca Tanrı dağlarının batı ve
güney uzantılarıyla Pamir dağ sisteminin zirveleri sıralanır.
 Doğudaki dağlık Bedahşan (Badakşan) bölgesinde yükselti 5000
metreyi geçer.
 Ülkenin ve eski Sovyet Sosyalist Cumhuriyetleri Birliği’nin en
yüksek noktasını oluşturan İsmâil Sâmânî/Somoni zirvesiyle 77 km.
uzunluğundaki Fedçenko buzulu da buradadır.
 Büyük bölümü aktif fay hatları üzerinde olmasından dolayı sıklıkla
deprem olmaktadır.
 Sert karasal iklim görülür.
 Kışlar dağlık alanlarda çok şiddetli geçer. Yazlar ise kurak geçer.
 Yaz ve sonbahar aylarında dağlık alanlardan Fergana vadisine doğru
esen ve Garmsil denilen yerel sıcak rüzgar tarımı olumsuz etkiler.
 Yer şekilleri ve iklimin etkisiyle zengin bir bitki çeşitliliği görülür.
 Orman alanları % 4, çayır ve otlaklar % 25 oranındadır.
 Akarsu ve hidroelektrik potansiyeli bakımından zengindir. Bunun
sebebi ise topraklarının dağlık olması ve yüksek yapısıdır.
 Amuderya ve Siriderya nehirlerinin yukarı mecralarını oluşturan
Kâfirnihân, Vahş (Kızılsu), Penç (Aksu), Zerefşân gibi çok sayıda
akarsu kaynağını dağların buzul sınırlarına yakın kesimlerinden alır
 En önemli doğal afetlerden bir diğeri ise sellerdir.
 Ülke yüzölçümünün yaklaşık % 2’si göllerle kaplıdır.
 Göllerin Kayrakkum ve Nurek gibi bir kısmı baraj gölü
özelliğindedir. Doğal göllerden İskenderkul, Kulikalon, Karakul,
Seres, Zorkul ve Şadau buzul sınırına yakın yüksek kesimlerde yer
alır.
 Ülkenin denize kıyısı yoktur ve arazinin büyük bir kısmında yüksek
dağlar bulunmaktadır.
PAMİR DAĞLARI

 Tacikistan’ın içinde bulunan

Pamir Dağları UNESCO Dünya
Mirası Listesinde yer almaktadır.
 1992’de ise Tacikistan Milli
Parkı olarak adlandırılmıştır.
 Milli Park, 162 çeşit kuş, 120’si
ender bitkiden ve 2000’den fazla
bitki ile çok sayıda hayvan
türünü barındırmaktadır.
 Ayrıca bu milli parkta, 170
ırmak, 400 göl ve 1085 buzul
vardır.
 EKONOMİ
 Ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır.
 Tarım alanları akarsu vadilerinde toplandığından ekilebilir arazilerin
büyük kısmı sulama potansiyeline sahiptir.
 Ekili dikili alanlarının oranı ancak % 6 civarındadır. Bunun sebebi
ise ülkenin dağlık yapısıdır.
 Buralarda başta pamuk olmak üzere pirinç, patates, üzüm, sebze,
meyve tarımı ve ipek böcekçiliği yapılır; tahıl ekimi azdır.
 Çayır ve otlaklar fazlaca olduğu için, hayvancılık önemli geçim
kaynağıdır.
 Koyun, keçi ve sığır en çok yetiştirilen hayvanlardır.
 İş imkanlarının azlığı sebebiyle erkek nüfus, yurt dışında çalışarak
ekonomiye katkı sağlamaktadır.
 Tacikistan’ın başlıca yer altı kaynaklarını gümüş, altın, uranyum
(dünya uranyumunun % 4’ü), tungsten, demir, çinko, kurşun, boksit,
antimon, kalay ve cıva oluşturur.
 Petrol ve doğalgaz Fergana havzasından çıkarılır.
 Sanayi üretimini alüminyum, kurşun, çinko, kimyasallar, gübre ve
çimento meydana getirir.
 İpekli dokuma, halıcılık, deri işleme ve ayakkabı imalâtı da yaygındır.
 Ülkede tektonik yapı sebebiyle çok sayıda kaplıca bulunur.
 Güneydeki akarsular üzerinde inşa edilen büyük barajlar (Nurek,
Ragun) dünyadaki en yüksek gövdeli barajlar arasındadır.
 Arazinin dağlık olması sebebiyle ulaşım gelişmemiştir.
 Anzap Tüneli, ülkenin kuzey bölümünü başkent Duşanbe’ye
bağlayarak Orta Asya ile İran-Afganistan ve Basra körfezi arasında
yeni bir ipek yolu görevi üstlenecektir.
 Türkiye’nin son yıllarda Tacikistan’daki yatırımlarında önemli
gelişmeler kaydedilmiştir.
 Günümüzde otuz altı Türk şirketi inşaat, konservecilik ve tekstil
alanları başta olmak üzere çeşitli sanayi kollarında yatırım yapmış
durumdadır.
 1999-2006 yılları arasında Türkiye ile Tacikistan arasındaki ticaret
hacmi yirmi kattan fazla büyümüştür.
 DIŞ TİCARET
 Ekonomik İş Birliği Teşkilatı, Bağımsız Devletler Topluluğu,
Uluslararası Para Fonu, Dünya Bankası, İslam Kalkınma Bankası,
Dünya Ticaret Örgütü; Tacikistan’ın üyesi olduğu başlıca uluslararası
ekonomik ve mali kuruluşlardır.
 Birleşmiş Milletler, İslam İş Birliği Teşkilatı, Avrupa Güvenlik ve İş
Birliği Teşkilatı, Ortak Güvenlik Antlaşması Örgütü ve Şanghay İş
Birliği Örgütü’nün üyesidir. Tacikistan, dış kaynak olarak Uluslararası
Para Fonu’nun yanı sıra, Dünya Bankası ve İslam Kalkınma Bankası’nın
proje temelli kredi/hibe fonlarından faydalanmaktadır.
 Tacikistan’ın Bağımsız Devletler Topluluğu ile serbest ticaret antlaşması
bulunmaktadır.
 Tacikistan, ekonomik kalkınma ve büyüme için yabancı yatırıma ihtiyaç
duymaktadır. Bundan dolayı yabancı yatırımı ülkeye çekmek adına
birtakım adımlar atılmıştır.
 Başlıca ticaret ortakları: Rusya, Kazakistan, Çin, Türkiye
 Başlıca ihracat kalemleri: Alüminyum, pamuk, hazır deriler, meyve, metal
cevherleri, taze/soğutulmuş sebzeler, tekstil ürünleri

 Başlıca ithalat kalemleri : Petrol yağları ve gazları, buğday, tekstil ürünleri,

ahşap ürünleri, otomotiv, cam eşyalar
 Türkiye ile Tacikistan arasında imzalanan başlıca ekonomik anlaşmalar;
Ticaret ve Ekonomik İş Birliği Anlaşması (1993), Yatırımların Karşılıklı
Teşviki ve Korunması Anlaşması (1996) ve Gelir Üzerinden Alınan
Vergilerde Çifte Vergilendirmeyi Önleme Anlaşması (1996)’dır.
 Bu anlaşmalar, iki ülke arasında gelişen ticaretin temelini oluşturmuştur.
 Tacik tarafı ekonomik/ticari alanda ülkemizi önemli bir ortak ve yatırım
kaynağı olarak görmektedir. 2018 yılında ikili ticaretimiz TÜİK verilerine
göre %10 artışla 380 milyon dolara yaklaşmıştır.
SOSYO KÜLTÜREL YAPISI
 Farsça ve Derîce’nin mensup olduğu İran dillerinin güneybatı grubuna giren Tacikçe’nin
kuzey, merkez –Yukarı Zerefşân, güney, güneydoğu- Darvaz olmak üzere dört lehçesi
bulunmaktadır. Kuzey lehçesi bugünkü edebî dili meydana getirmektedir ve Semerkant,
Buhara, Fergana vadisi, Ura-Tepe bölgelerinde; güney lehçesi Kulyab, Karategin ve
Bedahşan bölgelerinde konuşulmaktadır. Tacikçe’nin oluşumuna Arapça ve Özbekçe
(Çağatayca) büyük katkı sağlamıştır. Sovyetler Birliği döneminde Rusça, Tacikçe’nin söz
varlığına çok fazla etki yapmıştır.
 Tacikçe başta Afganistan, Tacikistan ve Özbekistan olmak üzere yaklaşık 17-18 milyon
kişi tarafından konuşulmaktadır.
 Son verilere göre ülkede okur yazarlık oranı % 99’dur ve Sovyetler Birliği
zamanında belirlenmiş eğitim politikası yürütülmektedir. Ülke nüfusunun %
70’inin otuz yaşın altında olması ve iç savaş sırasında eğitim kurumlarının büyük
zarar görmesi sebebiyle bütçeden eğitime fazla pay ayrılmaktadır. Tacikistan’ın
en önemli yüksek öğrenim kurumlarından biri Tacikistan Bilimler Akademisi’dir
ve on sekiz enstitüyü barındırmaktadır. Akademinin El Yazmaları Enstitüsü’nde
13.000 el yazması eser bulunmaktadır. Tacikistan’da otuz üç yüksek öğrenim
kurumu vardır ve öğrenim dili yüksek oranda Rusça’dır. Duşanbe, Hucend, Rus-
Tacik (Slavyan) ve Teknoloji üniversiteleri, İşletme, Hukuk, Devlet Sanat
enstitüleri ülkedeki yüksek öğretim kurumlarının en meşhurlarıdır.
 Dinî Hayat.
 İslâm dini Tacikistan topraklarına VII. Yüzyılın ikinci yarısından itibaren Araplar
vasıtasıyla girmiş ve IX. Yüzyılda Sâmânîler döneminde yaygın hale gelmiştir. Tacikler’in
% 95’i müslümandır ve büyük çoğunluğu Hanefî mezhebine mensuptur. Dağlık Bedahşan
bölgesinde yaşayan yaklaşık 300.000 kişi İsmâilî’dir. Ülkede 2800 civarında cami ve
mescid bulunmaktadır. Duşanbe’deki Mevlânâ Yâkub ve Hucend’deki Şeyh Muslihuddin
camileri Tacikistan’ın en büyük camileridir. Ülkedeki yirmi medresede imam-hatip
yetiştirilmektedir. Duşanbe’deki İmam Tirmizî Üniversitesi 1990 yılında faaliyete
geçmiştir ve ülkedeki tek İslâmî yüksek okuldur. İran, Mısır, Türkiye, Pakistan ve çeşitli
Arap ülkelerinde 1000 civarında Tacik genci İslâmî eğitim almaktadır. Müftülük iç
savaştan sonra kapatılmış, yerine İslâm Merkezi adlı bir teşkilât kurulmuştur. Tacikistan’da
müslümanlar dışında Pravslavyanlar, Katolikler, Lutheryanlar, yahudiler, Bahâîler,
Krişnalar ve Budistler vardır.
SONUÇ

 Tacikistan bayrağı, üç yatay şeritten oluşur. Beyaz renk barış ve hoşgörü politikasını, yeşil
renk ise tarımı simgeler. Bayrağın ortasında bir taç ve 7 yıldız bulunur. Yıldızlar ve taç,
ülkenin gücünü, bağımsızlığını ve birliğini temsil eder. Tacikistan’ın 1953 – 1991 yılları
arasında kullandığı bayrakta taç yerine orak çekiç simgesi yer almaktaydı. Ülke beş
bölgeden oluşmaktadır. Bu bölgelerin isimleri Pamir Dağları, Ferghana Vadisi, Katategin,
Zeravshan ve Khatlon’dur.
 Tacikistan nüfusu ne kadar?
 Açıklanan tahmini rakamlara göre Tacikistan’ın nüfusu 10,143,543’tir. Ülken nüfusunun
%95’lik kısmını Tacikler oluşturur. Etnik dağılımda Çinliler, Özbekler, Kırgızlar ve
Türkmenler de yer alıyor. Tacikistan’da ortalama yaşam süresi erkeklerde 68, kadınlarda
73’tür.
Türkiye – Tacikistan Siyasi İlişkileri
 Türkiye, 16 Aralık 1991 tarihinde Tacikistan’ın bağımsızlığını tanımış, 29 Ocak 1992
tarihinde ise iki ülke arasında diplomatik ilişkiler kurulmuştur. Duşanbe Büyükelçiliğimiz
4 Ağustos 1992 tarihinde, Tacikistan’ın Ankara Büyükelçiliği de 16 Ekim 1995 tarihinde
açılmıştır. Büyükelçiliğimiz, Tacikistan’da 1992-1997 yıllarında yaşanan iç savaş sırasında
da hizmet vermeye devam etmiştir.
 Kırgızistan ve Tacikistan Arasındaki sınır sorunu
 Kırgızistan ile Tacikistan arasındaki 970 kilometrelik sınırın sadece 503 kilometresi
belirlenmiş durumdaydı. İki ülkenin hükümetleri, ağustos ayında Kırgız-Tacik sınırının
101,9 kilometrelik bölümünün daha belirlendiğini duyurmuştu.
Kaynakça
 Barthold, Wilhelm. (1979). “Tacik”. MEB İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 11/ 616-617.
 Eker, Süer. (2011). “Orta Asya’nın İrani Halkı Tacikler ve Bağımsızlığının 20. Yılında Tacikistan (I)”.
 Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi. (15), 349-398.
 Kurt, Halil ve Türkoğlu, İsmail. (2010). “Tacikistan”. TDV İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 39/345-351.
 Tacikler”. TDV İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 39/351-353.
 https://www.milliyet.com.tr/dunya/tacikistan-hakkinda-bilgiler-tacikistan-bayragi-anlami-2024-nufusu-baskenti-para-birimi-ve-saat-farki
-6301070
 https://www.mfa.gov.tr/yurtdisi-teskilati.tr.mfa
 https://tr.m.wikipedia.org/wiki/Tacikistan
 https://www.insamer.com/tr/ulke-profili-tacikistan/
 https://ipekyolu.org/blog/tacikistan-hakkinda-genel-bilgiler/
 https://www.britannica.com/place/Tajikistan (e.t.: 4 Aralık, 2022).Türkoğlu, İsmail. (2010).
 Tacikistan Bilgi Notu Kasım-2022. (2022). Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu. Tacikistan Ülke Profili. (2022).