Alevilik ve Bektaşilik ile İlgili Temel

Kavramlar ve Erkanlar
Alevilik ve Bektaşilik ile İlgili Temel
Kavram ve Erkanlar

Alevilik ve Bektaşilik
Ehl-i Beyt – Peygamberimizin aile grubu.
Alevi – Hz.Ali’ye bağlı Ali taraftarı anlamına gelir. Halifeliğin
Hz.Ali’nin ve onun soyundan gelenlerin hakkı olduğunu savunan kişi ve
gruplara Alevi denmiştir.
Bektaşi – Hacı Bektaşi Veli’nin görüş ve düşüncelerini temel alan
tasavvufi yorum biçimidir.
• Alevilik ve Bektaşilik aynı şey değildir. Ancak;
1- Hz. Ali ve Ehli Beyte önem verme
2-12 imam sevgisi gibi ortak özellikleri vardır.
•Hacı Bektaşi veli En önemli eseri makalattır.
1209 yılında Nişabur'da doğmuştur.
Küçük yaşlardan ve itibaren islami bilimleri öğrenmiş
ve tasavvuf yolunda ilerlemiştir.
• Alevilik ve Bektaşilikle İslam dininin inanç ve
esaslarına ve ibadet ilkelerine önem verilmektedir.
• Alevilik ve Bektaşilikte Hz. Ali ile ehli beyte Sevgi,
saygı göstermesi çok önemlidir
• Aynı zamanda bunları sevmeyenlerden uzak durma
ilkesine sıkı sıkıya bağlıdır.
• Alevilik ve Bektaşilikte Hz. Ali’nin soyundan gelen 12
imama saygı ve sevgi duyulması da esas kabul
edilmiştir.
Buraya Logonuzu veya Adınızı 2
Ekleyin
 Alevilik ve Bektaşiliğe Giriş

→Giriş için ikrar ayini yani merasim yapılır.

Bu merasimde alevilik ve bektaşliğe giren kişi pir
denilen manevi öndere söz verir
→ Verilen sök peygambere, verilmiş peygambere
Verilen de Allah’a verilmiş kabul edilir.
→ El ele, el hakka bu durumu özetler
• Alevilik ve bertaşilikte yapılan törenlerde nefes adı
verilen deyiş ve ilahiler söylenir
• Ölüme hazırlıklı olmak alevilik ve bektaşiliğin temel
ilkeleri arasında yer alır.

Buraya Logonuzu veya Adınızı 3

Ekleyin
Hacı Bektaşi Veli’nin öğütleri
Hacı Bektaş Veli, insanlara İslam’ın ilkelerini ve güzel
ahlak prensiplerini kavratmayı amaç edinmiştir. O, sevgi
ve saygıyı ilke edinmiş, sade bir dille verdiği nasihatlerle
insanların kalbinde yer edinmiştir.
Hacı Bektaş Veli, insanlar arasında ırk, renk, dil vb.
ayrımlar yapılmamasını öğütlemiştir. Allah’ın (c.c.)
yarattığı üstün varlık olması sebebiyle her insanın
sevilmesi gerektiğini belirtmiştir.

Buraya Logonuzu veya Adınızı 4

Ekleyin
 On İki İmam İnancı
Alevilik-Bektaşilikte en çok önem verilen ilkelerden biri de on
iki imam inancıdır. On iki imam inancı; Alevilik-Bektaşilikte
Hz. Muhammed’den (s.a.v.) sonra önder olarak kabul edilen ve
Hz.
Ali (r.a.) ile Hz. Fatıma’nın (r.a.) soyundan gelen on iki kişiyi
ifade eder. Buna göre on iki imam sırasıyla şu kişilerden
oluşur:

1. Hz. Ali (r.a.)

2. Hz. Hasan (r.a.)
3. Hz. Hüseyin (r.a.)
4. İmam Zeynelabidin
5. İmam Muhammed Bakır
6. İmam Cafer Sadık
7. İmam Musa Kazım
8. İmam Ali Rıza
9. İmam Muhammed Taki
10. İmam Ali Naki
11. İmam Hasan Askeri
12. İmam Muhammed Mehdi Buraya Logonuzu veya Adınızı 5
Ekleyin
 Cem ve Cemevi
Cem kelimesi sözlükte; bir araya gelmek,
toplanmak, bütünleşmek gibi anlamlara
gelir.
Dinî bir kavram olarak ise cem; Alevilik-
Bektaşilikte belli bir disiplin ve kurallar
içerisinde dede, pir veya mürşit denilen
manevi önderlerin yönetiminde
gerçekleştirilen törene verilen addır. Cemin
yapıldığı mekânlar ise cemevi olarak
isimlendirilir. Bektaşilikte cemevi yerine
“meydan evi” ifadesi de kullanılır. Cemevi;
ayin-i cem erkânının yapıldığı “yol, adap
ve erkân yeri” olarak da nitelendirilir.

Buraya Logonuzu veya Adınızı 6

Ekleyin
Alevilik-Bektaşilikte kul hakkına büyük önem Razılık ve Kul Hakkının
verilir. Kul hakkı yiyen kimseler âdeta toplum-
dan dışlanır. Bu kişilerin cem törenlerine
Sorulması
katılması uygun görülmez. Bu sebeple cem
töreni başlamadan önce pîr yani dede, ceme
katılanlara Kur’an‘dan bazı ayetler okuyarak şu
uyarıları
yapar: “Canlar! Hep birlikte ibadet edeceğiz,
yolumuz rıza yoludur. Biz sizi sizden alıp
Hakk’a
teslim edeceğiz, özünüzdeki Hakk’la dâr ve didâr
olacaksınız. Yüce Allah (c.c.) Kur’an’da; “Şu bir
gerçek ki müminler sadece kardeştirler. O hâlde
kardeşleriniz arasında barışı sağlayın...”
emrini veriyor. Başka bir ayette de Rabb’imiz,
“Ey huzura kavuşmuş insan! Sen ondan razı,
o da senden razı olarak Rabb’ine dön. Seçkin
kullarımın arasına katıl ve cennetime gir!”
buyuruyor. Biz de size soruyoruz: Birbirinizden
Buraya Logonuzu veya Adınızı 7
razı mısınız? Eğer kul kuldan razı olursa Allah Ekleyin
 Semah
Alevilik-Bektaşilikteki en önemli uygulamalardan ve
cemdeki on iki hizmetten biri de semahtır. Semah, ceme
katılanların, manevi coşku içerisinde aşkla ayakta ve müzik
eşliğinde dönmeleridir. Alevilik-Bektaşilik kültüründe
kadın ve erkekler birlikte semah dönerler, semahsız bir
cem töreni düşünmek mümkün değildir. Semah esnasında
bağlama eşliğinde deyişler okunur. Semah dönülürken el
ele tutuşulmaz ve ayaklar da çıplak olur. Semaha katılanlar
ya karşılıklı durarak ya da halka şeklini alarak dönerler.
Ayrıca dedenin yani mürşidin olduğu yöne sırtlarını
dönmemeye de dikkat ederler. Alevilik-Bektaşilik
kültürüne göre semah; din, dil, ırk, kadın-erkek ayrımı
olmaksızın, kişilerin ellerini göğe doğru kaldırarak
Allah’ın (c.c.) bir ve tek olduğunu ifade etmeleri demektir.

Buraya Logonuzu veya Adınızı 8

Ekleyin
Semahta dikkat çeken bazı hareketler vardır.
Mesela semahta en çok görülen figür, sağ elin
ayasının yukarıya (göğe), sol elin ise yere
dönük olmasıdır. Bu sembolik davranış,
Alevilik-Bektaşilikteki “Hak’tan alır, halka
veririz. Kendimize hiçbir şeyi mal etmeyiz.”
düşüncesini ifade eder. Semah aynı zamanda
insanın maneviyatıyla yüzleşmesi, maddi
dünyadan uzaklaşması ve Yüce Allah’a (c.c.)
yaklaşmasıdır.

Buraya Logonuzu veya Adınızı 9

Ekleyin
Musahiplik (Yol Kardeşliği)

Musahiplik, Alevilik-Bektaşilik kültüründe yer alan

temel kavramlardan biridir. Bu kavram
sözlükte, ’kardeşlik, yol kardeşliği’ gibi anlamlara gelir.
Musahipliğe, “ikrar ve nasip alma” da denir.
Alevilik-Bektaşilik kültürüne ait dinî bir kavram olarak
ise musahiplik, iki ailenin yani evli iki erkek ile
eşlerinin, aralarında uzlaşıp anlaşarak birbirlerine;
Allah’a (c.c.) kul, Hz. Muhammed’e (s.a.v.) ümmet ve
Hz. Ali’ye (r.a.) de bağlı olacaklarına dair söz
vermeleridir. Alevi-Bektaşi kültüründe, iki aile
birbirleriyle musahip olmak için kesin karar
verdiklerinde onlar için bir musahiplik cemi düzenlenir.

Buraya Logonuzu veya Adınızı 10

Ekleyin
Musahip (yol kardeşi) olmaya karar veren kişiler ceme
gelmeden önce evlerinde boy abdesti alır, temiz
kıyafetler giyerler. Musahiplik cemini yöneten dede,
huzuruna gelen canlara şu ayeti okur: “Ey iman edenler!
Samimi bir tövbe ile Allah’a dönün. Umulur ki Rabb’iniz
sizin kötülüklerinizi örter. Peygamberi ve onunla birlikte
iman edenleri utandırmayacağı günde Allah sizi,
içlerinden ırmaklar akan cennetlere sokar. Onların
önlerinden ve sağlarından (amellerinin) nurları aydınlatıp
gider de ‘Ey Rabb’imiz! Nurumuzu bizim için tamamla,
bizi bağışla; çünkü sen her şeye kadirsin.’ derler.” Bu
ayeti okuduktan sonra dede, musahipleri tövbe etmeye
çağırır. Onlara, “Şimdi hep birlikte tövbe edelim.” der.
Böylece dedenin huzurunda tövbe edilip söz verilir, dede,
yol kardeşi olmaya karar veren canlardan, bundan sonra
ölünceye kadar birbirlerinden ayrılmayacaklarına,
kardeşliklerini devam ettireceklerine dair söz alır.

Buraya Logonuzu veya Adınızı 11

Ekleyin
 Gülbank
İslam kültürüne ait bütün yorum biçimlerinde olduğu gibi
Alevilik-Bektaşilikte de duaya büyük bir önem verilir. Dua,
gülbank olarak da adlandırılır. Alevilik-Bektaşilik inancına
göre insanlar günlük hayatta, kendi kelimeleriyle ve
diledikleri şekilde Allah’a (c.c.) dua edebilirler. Çünkü dua,
tamamen kul ile Allah (c.c.) arasında gerçekleşen bir
iletişimdir. Alevilik-Bektaşilik kültürüne göre insanlar hem
bireysel olarak hem de topluca Yüce Allah’a (c.c.) dua
edebilirler. Topluca yapılan dualar ise genellikle cem
evlerinde gerçekleşir. Cem evlerinde, çoğunlukla cem
yapılırken dede ve babaların öncülüğünde sık sık dua ve
gülbank okumak Alevilik-Bektaşilik kültürünün ayrılmaz bir
parçasıdır. Okunan gülbanklar buna örnek olarak
gösterilebilir. Alevi-Bektaşiler gülbank okumaya genellikle,
“Bism-i Şah Allah, Allah!” diyerek başlarlar. Dua ve
gülbankların sonunda da “Allah’ım dualarımızı kabul et!”
anlamında, “Allah, Allah!” demeyi ihmal etmezler.

Buraya Logonuzu veya Adınızı 12

Ekleyin
• Hızır Orucu ve Muharrem Orucu
• Bu oruç, genellikle şubat ayının 13, 14 ve 15. günlerinde tutulur. Bu oruç; gece yarısı başlayıp
ertesi gün akşama kadar hiçbir şey yememek ve içmemek suretiyle yerine getirilir. Alevilik-
Bektaşilik kültürüne göre Hızır orucunun temeli şu olaya dayanır:
• Bir gün Sevgili Peygamberimizin (s.a.v.) torunları, Hz. Hasan (r.a.) ve Hz. Hüseyin (r.a.)
hastalanır. Hz. Fatıma (r.a.), babası Hz. Muhammed’in (s.a.v.) yanına giderek ona,
çocuklarının hastalığından duyduğu üzüntüyü anlatır. Peygamberimiz (s.a.v.) de kızına, Hz.
Hasan (r.a.) ve Hz. Hüseyin’in (r.a.) hastalıktan şifa bulup iyileşmesi için üç gün adak orucu
tutmalarını söyler. Daha sonra Hz. Fatıma (r.a.), babasının yanından ayrılarak evine gelir. Ev
işlerinde kendisine yardım eden Fıdda ile birlikte adak orucu tutmaya başlarlar. Oruçlu
oldukları birinci günün akşamında, iftar edecekleri sırada fakir biri kapılarına gelir ve onlardan
yiyecek ister. Esasen sofralarında bulunan yiyecek miktarı da sınırlıdır. Ancak onlar yine de
iftar için hazırladıkları yiyeceklerin hepsini kapılarına gelen fakire verirler. Kendileri de
sadece su ile iftar eder ve bununla yetinirler. İkinci gün de benzer bir durum yaşanır. Hz.
Fatıma (r.a.) ve Fıdda iftarlık yiyeceklerini ikinci gün, kapılarına gelen bir yetime, üçüncü gün
ise bir esire verirler. Bu merhametli ve fedakâr insanlar üç gün boyunca hiçbir şey yemeden
tuz ve suyla iftar etmek durumunda kalırlar.

Buraya Logonuzu veya Adınızı 13

Ekleyin
• Üstelik az da olsa bulabildikleri bu nimetlerden
dolayı da Allah’a (c.c.) şükrederler. Böylece üç
günlük adak orucunu tamamlamış olurlar. Adak
orucunun sonunda, Sevgili Peygamberimiz
(s.a.v.) kızına ve damadı Hz. Ali’ye (r.a.),
oruçlarının nasıl geçtiğini sorar. Hz. Ali (r.a.) de
“Siz (yaşadığımız) durumu bilirsiniz. Ey Allah’ın
Elçisi!” der. Peygamber Efendimiz (s.a.v.) şöyle
der: “Üç gün peş peşe kapınıza gelen Hızır idi.
Yüce Allah sizi denemek için kapınıza Hızır’ı
gönderdi.” Bu olaydan kısa bir süre sonra da
Yüce Allah (c.c.), Peygamberimize (s.a.v.) şu
ayetleri vahyeder: “Onlar kendi canları
çekmesine rağmen yemeği yoksula, yetime ve
esire yedirirler.Biz sizi Allah rızası için
doyuruyoruz; sizden ne bir karşılık ne de bir
teşekkür bekliyoruz. Çünkü biz, çetin ve belalı
bir günde Rabb’imizden korkarız derler. İşte bu
yüzden Allah onları, o günün fenalığından
esirger, yüzlerine parlaklık, gönüllerine sevinç
verir.”
• Muharremin on üçüncü gününde ise Kerbelâ’dan
sağ kurtulan Hz. Hüseyin’in (r.a.) oğlu
Buraya Logonuzu veya Adınızı 14
Zeynelabidin’in hatırasına şükür kurbanı Ekleyin
kesmekte ve aşure pişirip dağıtmaktadırlar.
On iki Hizmet

Alevilik-Bektaşilik kültüründe cem, en çok önem verilen

uygulamalardan biridir. Cemin dü-
zenli, sistemli ve sorunsuz bir şekilde yerine getirilmesi şarttır.
İşte bunun gerçekleşmesi için
cem sırasında yerine getirilmesi gereken bazı hizmetler
vardır. Bunlar on iki hizmet olarak
adlandırılır.

Cem törenlerinin, insanlar arası ilişkileri düzenleyen bir yönü

de vardır. Mesela cemde ge-
lişigüzel oturulmaz ve gelişigüzel hareket edilmez.
İnsanların, cemevinde kendine çekidüzen
vermesi, cemin kurallarına uyması gerekir. Böyle olup
olmadığı da on iki hizmeti yerine getiren
görevlilerce denetlenir.

Buraya Logonuzu veya Adınızı 15

Ekleyin
On İki Hizmette Görevli Kişiler

Dede: Cemi yöneten kişidir. Cenaze, Rehber: Cemden önce dedenin

Gözcü: Cemin, kurallarına uygun
nikâh, sünnet, ad koyma vb. törenlerönüne post serer. Ceme katılanlara
olarak sessiz ve sakin bir şekilde
hep dedenin öncülüğünde yardımcı olur ve yol gösterir, cemde
düzeni sağlar. geçmesini sağlamakla görevlidir.
gerçekleştirilir.

Buraya Logonuzu veya Adınızı 16

Ekleyin
 4 5
6
Süpürgeci: Cemden önce ve
Çerağcı: Cemevinde bulunan mum,
sonra cemevini süpürür.
lamba vb. aydınlatma araçlarını yakmak
Zakir: Cemde tevhit, düvaz-imam,
Cemevinin temizliğinden
çerağcının miraçlama, mersiye, nevruziye okur. süpürge-
görevidir.
ci sorumludur.

Buraya Logonuzu veya Adınızı 17

Ekleyin
 7 8
9
Sofracı: Ceme katılacak kimselerin
getirdiği yemekleri toplar veSemahçı: Semah yapacakları
Sakacı: Ceme katılan canlara su, şerbet
bunların dağıtılmasını sağlar. ayağa kaldırır. Dönülen
vb. içecekler dağıtır.
Kesilen kurbanların dağıtılmasındansemaha öncülük eder.
sorumlu olan görevli de sofracıdır.

Buraya Logonuzu veya Adınızı 18

Ekleyin
 10 11
12
Peykçi: Cemin yapılacağını insanlara İznikçi: Ceme katılanların Bekçi: Ceme katılan
duyurur, herkesin cemden haberdarayakkabılarını düzenleyip muhafaza kişilerin evlerinin
olmasını sağlamak onun görevidir. eden kişidir. güvenliğini sağlar.

Buraya Logonuzu veya Adınızı 19

Ekleyin