Inistitiyuutii Leenjii fi Qorannoo

Seeraa Oromiyaa
Yakka Malaammaltummaa fi Qabeenya Bu’aa Yakka
Malaammaltummaa ta’e deebisiisuu

Leenjisaan/Haala-mijeessaan: Abdii Asaffaa (LLB, LLM, MA)

Onkoloolessa 2016
ILQSO,
Leenjii Yakka Malaammaltummaa fi Qabeenya
Bu’aa Yakka Malaammaltummaa Deebisiisuu
This is a legal training; kanaaf garaagarummaan
yaadaa jiraachuu danda’a…

Yaadonni
garaagaraa
filatamaadha;
haa ta’u
malee…

Perspective matters!!!!!
Hirmaachuun dirqama…
Yaadota ka’an irratti walfalmuun hayyamamaadha…
Yaadonni ka’an irratti mari’achuun kan deemamu
ta’a.
Yaada ofii harka kaasuun dabareen dubbachuun
filatamaadha…
Bilbila keessan yoo dandeessan cufaa ykn girgirree
irra kaa’adhaa…
Maloota Leenjii • Ibsa daree
• Gaaffii fi Deebii
• Marii Garee
huursituu (buz group
discussion)
• Marii daree (plenary
discussion)
Kaayyoo Leenjii
✓ Yakkoota malaammaltummaa bu’uura labsii
881/2007 irratti hubannoo jiru dabaluu.
✓ Qabeenya Bu’aa yakka malaamaltummaa ta’ee
deebisiisuuf haguuggii seeraa jiru irratti hubannoo
jiru cimsuu.
 ❖ Seerota Farra Malaammaltummaa
Itiyoophiyaa fi
Qabiyyee Leenjichaa ❖ Seerota Qabeenya Bu’aa yakka
Malaammaltummaa Deebisiisuu
 • Malaamaltummaa fi Qabeenya bu’aa yakka kanaa
akkamitti ilaaltu?
• Qabatamaan dhiibbaa malammaltummaan qabu
Yaada jireenya keenya fi hojii keessan keessatti akkamitti
ka’umsaa… argaa jirtu?
• Kanaaf falli isaa maali jettu?
• Leenjii kana irraa maal eegdu?
 SEEROOTA FARRA
MALAAMMALTUMMAA RDFI, MNO FI
TARKAANFILEE BIROO
 Seensa

➢ Dirqama waliigalteewwan akka idila addunyaa fi akka

gamtaa Afriikaattiin fudhatame bahuuf.
➢ Hammeenyummaa gocha yakka kana hubachuun akkataa
waliigaltee seenamee jiruun Seeroota gocha
➢ Malaammaltummaa yakka taasisuu,
➢ dhaabbilee bilisa ta’anii ittisa, qorannaa fi murti adabbii kennan
hundeessuun hojiirra oolchaa jirra akka biyyaatti.
 Seeroota Farra Malaammaltummaa RDFI
❖ KNFMF ---------> hojii ittisaa irratti akka hojjetuu,
❖ AAWF -------> qorannaa fi himannaa irratti akka hojjetu.
❖ Akka waliigalaatti, sadarkaa federaalaatti seerootni jiran;

- Labsii KNFM irra deebiin hunddessuuf bahe lakk. 1236/2013,

883/2007, 433/2005
- Labsii yakka Malaammaltummaa lakk. 881/2007,
- Seera deemsaa fi ragaa farra Malaammaltummaa lakk. 434/97,
lakk. 882/2007
 itti fufe…
- Labsii qabeenya ykn maallaqa gocha yakkaan argame seera qabeessa
fakkeessuun dhiyeessuu…lakk. 780/2005
- Labsii qabeenya beeksisuu fi galmeessuu lakk. 668/2002
- Labsii Mana Hojii A/A Waliigala Fedaraalaa hundeesse lakk. 943/2008 fi kkf
dha.
- Kan irratti xiyyeeffannu ---> Seeroota MM jiran keessaa Lab. 881/2007 fi
Lakk, 434/97, 882/2007 akka fooyya’eetti dhimmoota xiyyeeffannaa
barbaadan qofa irratti kan xiyyeeffatamu ta’a.
KUTAA WALIIGALAA YAKKA
MALAAMMALTUMMAA LABSII
LAKK.881/2007
 Kaayyoo Labsichaa akka waliigalaatti.

➢ Tumaa yakka malaammaltummaa SY keessa turan kan raawwii

keessatti rakkisan ifa gochuu fi fooyyeessuu,
➢ Yakkooni malaammaltummaa Seera yakkaatiin tumaman;
✓ Gochoota malaammaltummaa seektara dhuunfaa keessattuu
qabeenya uummatarraa walitti qabame ykn
✓ Qabeenya uummataaf jedhamee walitti qabame bulchaniin
raawwataman sirnaan waan hin hammanneef isaan kana
hammachisuuf,
 itti fufe…
➢ Bu’uura dirqam konvenshinoota idila-addunyaatiin gochoota
matta’aa, qabeenya uummataa fi mootummaa qisaasuu fi
gochoota walfakkaataa dhaabbattoota dhuunfaan keessatti
raawwataman yakka malaammaltummaa taasiisuun tumamuu…
➢ Yakkoonni Malammatumaa ariitiin of jijjiiruu waan
dandaa’aniif Seera yakkaatiin tumuu caalaa labsiin kophaatti
tumuun filatamaa waan ta’eef;
 Gaaleewwanii Labsichaan Hiikni Kennameef
➢ Jaarmiyaalee Uummataa (kwt 2/4) vs labsii lakk.1236/2021 kwt.2(5)
➢ Kaampaanii rogummaa qabu ( kwt 2/6)
➢ Hojjetaa Jaarmiyaalee uummataa (kwt 2/5) vs labsii lakk.1236/2021 kwt.2(10)
● Angahoota jaarmiyaa uummataa labsii lakk.1236/2021(2/9)
● Qabeenya tajaajila uummataatiif walitti qabamen(kwt 2/7) vs labsii lakk.1236/2021
kwt.2(14)
● Dhaabbata tola ooltummaa ( 2/8)
● Dhaabbata Amantaa ( 2/9)
● Paartii Siyaasaa (2/10)
● Dhaabbata Idil-addunyaa (2/11)
● Hojjetaa/nama hojii yeroof hojjetu (2/12) vs labsii lakk.1236/2021 kwt.2(7,10)
 Kan itti fufe…

• Hojjetaa mootummaa: labsii lakk.1236/2021 kwt.2(7)

• Angahoota Mootummaa; labsii lakk.1236/2021 kwt.2(6) yaada haaraa
dabalame.
 Waajjira mootummaa (kwt. 2 (1) labsii 881/2007
• Waajjira mootummaa jechuun…
• Hojii mootummaa federaalaa ykn naannoo qaama hojjetu fi
• Bajata isaa guutummaan ykn gartokkeen mootummaa irraa kan argatu akka ta’e
ni tuma.
• Haaluma walfakkaatuun labsii 1236/2013 kwt. 2(3) jalatti tumameera.
Gaaffiin ka’uu danda’u…
• Waajjiraalee mootummaa ykn qaamolee hojii mootummaa hojjetan garuu bajata
mootummaa irraa hin arganne akkamitti ilaallaa?
• Labsii 214/2013 kwt. 2 (13) jalatti waajjira mootummaaf hiikkoon kenname.
• Bajata + hojii mootummaa or
• Bajata or hojii mootummaa kan hojjetan kamiyyuu kan jedhudha.
• Kamitu sirriidha? Hojii irrattis fudhatamee ittiin hojjetamuu qaba?
 1. Labsii 881/2007 kwt. 2(12) jalatti; Hojjetaa
Gaaffii Marii Mootummaa/ jaarmiyaa uummataa
keessatti qaxaramee, ramadamee ykn
miseensummaan filatamee dhaabbiin ykn
yeroof nama hojjetudha jedha, haa
ta’uyyuu malee ‘yeroof gaaleen’ jedhu kun
hanga guyyaa meeqqatti?
2. Labsii 1236/2013 kwt. 2 (7&10) jalatti
agarsiiftuu ji’a sadii ol kan hojjete jedhu
qaba. Kun hojjetaa yeroo labsii 881/2007
jala jiru waliin akkamitti ilaalama?
 Jaarmiyaa Uummataa jechuun???
• kewt. 2/4 – Seektara dhuunfaa miseensota ykn ummata irraa tajaajila hawaasummaaf
jedhamee maallaqa walitti qabameen qabeenya adda addaa qaama bulchuu fi Kubbaaniyoota
rogummaa qabanis kan dabalatu yoo ta’u; kanneen armaan gadii hin dabalatu;
✓ Dhaabbilee Amantaa,
✓ Dhaabbilee Siyaasaa (Paartii),
✓ Dhaabbilee Idila-Addunyaa fi
✓ Afooshaa/Iddirii/ ykn waldaalee walfakkaatoo qabiyyee aadaa fi amantaan qaban
• Dhaabbileen kunneen maalif labsicha jalatti hin hammatamne? Qixa
qajeeltoo walqixxummaa s/y kewt.4?
• Dhaabbileen kun seera roggummaa qabu biroon hin gaafataman
jechuudhaayii?
 Kaampaanii rogummaa qabu -
• Kewt.2/6/ -
• Jaarmiyaa ummataan dhaabbate (maal jechuudha???)
• kaampaanii itti gaafatamummaan isaa murtaa’e yoo ta’u
• waldaalee sharikummaa kaampaaniwwan walfakkaatoon akkasii kanneen
biroo wajjiin uuman kan dabalatu dha.
• Share campany qofa ilaallataa?
• One man company ykn PLC kan maatii ni hammataa?
• Plc qofa ilaallata yaada jedhuhoo akkamitti ilaaltuu? Share company hin
dabalatu jechuudha?
• Plc’n akkataa inni itti malaamaltummaan gaafatamu hin jiru jechuudha?
 Kaampanii rogummaa qabu...
• Gaaleen “… through the contribution of shares by public organizations…” jedhu
kun maal jechuudha????
• Afaan amaariffa isaa. “ … በሕዝባዊ ዲርጅት የተቋቋመ …” jedhu Waliin akkamitti
ilaalamaa???
 Labsii kana irraa kan hubatamu…
❖ labsiin 881/2007 qaamoole dhuunfaa yakka malaammaltummaan gaafachuuf
ulaagaa lama irratti hundaa’a. Isaanis:-
1ffaa, Hiika malaammaltummaaf kenne:
2ffaa, Tajaajiloota mootummaan kennamaa turan kan kennuu yoo ta’e
(dhaabbilee dhuunfaa yoo ta’aniyyuu hojii mootummaan hojjetamaa ture kan
hojjetan waan ta’eef itti gaafatamuu.) fkn. Kwt. 20 (2) jalatti akka tumamee
jiru yoo seeraan tumame.
• Fkn, dhaabbilee dhuunfaa hayyama konkolaachisuu, gahuumsa
konkoolaataa mirkanneessan, fayyummaa namaa mirkaneessan,
mirkanneessa sadarkaa ragaa barnoota kennan itti gaafatamu ni
danda’u. Kwt 20 (2) ilaalaa…
 Jaarmiyaalee uummataa jechuun maal jechuudha? ….
➢ Bu’uura hiika Jaarmiyaalee dhaabbata uummataan kennameen qabeenyi
dhaabbilee/jaarmiyaalee uummataan bulu:
✓ qabeenya miseensoota irraa bifa buusii miseensumma ykn
✓ kaffaltii aksiyoonaan walitti qabame;
✓ uummatarraa bifa Qusannaan, Inshuraansiin ykn teleetooniin fi kkf kan
walitti qabame; Qabeenya ykn maallaqa tajaajila uummataaf walitti
qabame ta’uu danda’u.

Qabeenyi kan eenyuuti?

Qabeenya kana eenyuutu bulchaa?
Qabeenya kanaaf eegumsa gochuun maaliif barbaachisee?
EJJENNOO A/A FEDERAALAA PLC
FI DHAABBILEE DHUUNFAA
BIROO ILAALCHISEE QABU…

BARREEFFAMA AA FEDERAALAA QOPHEESSE IRRAA KAN

FUDHATAMEDHA.
 በሙስና ወንጀሎች አዋጅ 881/07 በስሩ ስለሚሸፈኑና ህዝባዊ እና ህዝባዊ ያልሆኑ
ናቸው ሊባሉ የሚችሉ ድርጅትን ሲተረጉም ግልፅ ልዩነት አለማስቀመጡን በተመለከተ
፤

Ka’umsi isaa ፡-
• Labsiin kun wantoota haaraa fide keessaa tokko የግል ዘርፉ ላይ የሚፈፀሙ
የሙስና ወንጀሎችን ለመከላከልና ለመቆጣጠር ያስችል ዘንድ ህዝባዊ ድርጅቶችን በማካተት
በስራ ላይ መዋሉ ነው፡፡
• Dhaabbilee dhuunfaa kana akkanatti haammachiisuun kan
barbaachiseef
• Dirqama konvenshinootaan seename waan jiruuf
• በአዋጁ መግቢያ እንደተመለከተው የግል ዘርፍ ተቋማትን ለማካተት አስፈላጊ ሆኖ
ከመገኘቱ.
 Itti fufee…
• Jaarmiyaalee dhuunfaa warren kamitu akka jaarmiyaa uummataatti
fudhatama kan jedhuuf labsichi hiikkoon deebii kennuuf yaaleera.
• በዚህም መሰረት አዋጁ ‹‹ህዝባዊ ድርጅት››
• ማለት በማንኛውም አግባብ ከአባላት ወይም ከህዝብ የተሰበሰበ፣
• Gaaffiin; “qabeenya miseensota irraa sassaabame” jedhu maal
jechuudha?)
• ወይም ለህዝብ አገልግሎት እንዲውል ታስቦ የተሰበሰበ ገንዘብ፣ ንብረት ወይም ሌላ
ሀብትን የሚያስተዳድር ወይም የሚያንቀሳቅስ የግል ዘርፍ ሲሆን አግባብነት ያለው
ኩባንያን የሚያካትት ሲሆን፤
 ለዐቃቤያነ ሕግ ውሳኔ መለያየት ምክንያት የሆነው እና
አከራካሪው ጉዳይ?
• ሃላፊነቱ የተወሰነ ማህበር አመሰራረቱ ከህዝብ በሚሰበሰብ ገንዘብ አይደለም የሚቋቋመው የሚል
እሳቤ በመኖሩ ህዝባዊ ድርጅት ነው ወይስ አይደለም? የሚለው ጉዳይ አከራካሪ ሆኗል፡፡
• በተጨማሪም የግል ድርጅቶችን በተመለከተ በሁለት እና ከዚያ በላይ በሆኑ ሰዎች ወይም ህዝባዊ
ድርጅቶችን በአባልነት በመያዝ የተመሰረተ ኃላፊነቱ የተወሰነ የግል ማህበር እንደ ህዝባዊ ድርጅት
የሚቆጠር ነውን?
• በሚሉ ጉዳዮች ግልፅና ወጥነት ያለው አሰራር እንዲኖር ለማድረግ የሚያስችል የተቋሙ አቋም ሆኖ
የሚሰራበት ውሳኔ ያስፈልገዋል፡፡
 የጠቅላይ ዐቃቤ ሕግ አቋም
• Bu’uuraan gaaffileen deebii argachuu qaban lamadha, isaanis:-
• ሀላፊነቱ የተወሰነ የግል ማሕበር እንደ ህዝባዊ ድርጂት ተቆጥሮ በሙስና ወንጀሎች አፈፃፀም ወሰን ውስጥ
የሚካተት ነው? አይደለም?
• ህዝባዊ ድርጅቶች አባልነት የተመሰረተ የግል ማሕበር ቢኖር ተመሳሳዩ ይፈፀማል? አይፈፀምም? የሚሉት
ናቸው፡፡
• ለጉዳዩ እልባት ለመስጠት የአዋጁን ዓላማና ፍላጎት /objective and purpose/ ና የህግ አውጭውን ሀሳብ
/lawmaker intent/ በዋነኛ የትርጉም መሰረታዊነት፤
• እንዲሁም አዋጁ ለግል ዘርፉ መካተት ያስቀመጠመውን መለኪያ መስፈርት /the parameters in the text
of the law/ እና ሌሎች የወንጀል ህግ ትርጉም መርሆዎችን በመጠቀም ወደ አንድ ሀሳብ ለመምጣት ጥረት
ይደረጋል፡፡
 Itti fufee…

• የሙስና ወንጀሎች አዋጅ ቁ. 881/2007 በአንቀፅ 2(4) ለህዝባዊ ድርጅቶች ትርጉም

ሲሰጥ ሶስት መሰረቶችን ተጠቅሟል፡፡ እነዚህም ምንነታቸውን
• በመግለፅ /Definition/ ፤
• ተጨማሪዎችን በማካተት /Illustrations/
• እንዲሁም የማይካተቱትን በመዘርዘር /Exclusions/ እንደሆነ ከድንጋጌው
ቀጥታ ንባብ እንረዳለን፡፡
• Bu’uura kanaanis xiinxalli gaggeeffame kan agarsiisu…
 Definition/ ምንነት/፡-
• ህዝባዊ ድርጂት ማለት
• ከአባላት ወይም ከህዝብ የተሰበሰበ፣
• ለህዝብ አገልግሎት እንዲውል ታስቦ የተሰበሰበ ገንዘብ፣ ንብረት ወይም ሌላ ሀብትን የሚያስተዳድር ወይም
የሚያንቀሳቅስ የግል ዘርፍ ነው፡፡

• የግል ዘርፉ በሙስና ወንጀሎች አዋጅ ተገዢ እንዲሆን የሚያስተዳድረው ሀብት ከአባላት ወይም
ከህዝብ የተሰበሰበ፣ ወይም ለህዝብ አገልግሎት እንዲውል ታስቦ የተሰበሰበ መሆን እንዳለበት
ተደንግጓል፡፡

• Ulaagaan ka’ames:- /the parameters in the text of the law /

1. ንብረቱ ከህዝብ የተሰበሰበ፣ ወይም
2. ለህዝብ አገልግሎት ታስቦ የተሰበሰበ የሆነ እንደሆነ ነው በማለቱ
3. ከዚህ ዓላማ ውጪ የሆነን ንብረት የሚያስተዳድር ድርጅት ከአዋጁ ተፈፃሚነት ወሰን በላይ መሆኑን
ለመገንዘብ ይቻላል፡፡
 Itti fufee…
• መለኪያ መስፈርቱን በአንቀፅ 2(7) ሲተረጉመው ደግሞ ‹‹ለህዝባዊ አገልግሎት እንዲውል ታስቦ
የተሰበሰበ ሀብት››
• የተወሰነ የህብረተሰብ ክፍልን ወይም ህብረተሰቡን በአጠቃላይ ለመርዳት ወይም ለመደገፍ
ወይም ለማበረታታት ወይ ለማልማት ታስቦ

• በመሆኑም ሀላፊነቱ የተወሰነ የግል ማህበር ለግል እግረ መንገዱን /Indirect Benefit/ ማህበረሰቡን
የማልማት ውጤት ይኖረው ካልሆነ በቀር

• ቀዳሚ ዓላማው /Primary Objective/ ለማህበሩ ትርፍ ወይም ንግድ ዓላማ ታስቦ የሚቋቋም
መሆኑ የሚታወቅ ስለሆነ በዚህ ትርጉም መሰረት የግል ማህበር በመርህ ደረጃ በሙስና ወንጅሎች
አዋጅ አይካተትም ብሎ ለመደምደም ይቻላል፡፡
 Illustrations / ተጨማሪዎች/ ፡-
• ህዝባዊ ድርጅት ማለት አግባብነት ያለው ኩባንያን ይጨምራል፡፡
• አግባብነት ያለው ኩባንያን በአንቀፅ 2(6) ትርጉም ሲሰጠው
• በህዝባዊ ድርጅት የተቋቋመ ሃላፊነቱ የተወሰነ የግል ኩባንያ መሆኑ እና
• እንደዚህ ዓይነት ኩባንያ ከሌሎች ኩባንያዎች ጋር የሚያቋቋመው የሽርክና ኩባንያን
የሚያጠቃልል ነው ተብሏል፡፡
• በመጀመሪያው መለኪያ የግል ማህበርን ከአዋጁ ወሰን በመርህ ደረጃ/principle/ ያስወጣን ቢሆንም
• አዋጁ በራሱ አግባብነት ያለውን ኩባንያ ጨምሮ በመገኘቱ ሀላፊነቱ የተወሰነ የግል ማህበር አግባብነት
ያለው ኩባንያ ለመሆን የሚችል ከሆነ በልዩ ሁኔታ /Exception/ ለመካተት ይችላል ማለት
ይሆናል፡፡
 Itti fufee….

• በዚህም መሰረት የግል ማህበሩ በህዝባዊ ድርጅት የተቋቋመ ሃላፊነቱ የተወሰነ የግል
ኩባንያ ከሆነ ወይም
• ከህዝባዊ ድርጅት ማለትም ከህዝብ የተሰበሰበ /ለህዝብ አገልግሎት የተሰበሰበ ሀብት
ከሚስተዳድር ኩባንያዎች ጋር የሚያቋቋመው/ በአባልነት የያዘው/ የሽርክና ኩባንያን
የሚያጠቃልል ከሆነ በሙስና ወንጀሎች አዋጅ የሚሸፈን ይሆናል ማለት ነው፡፡
• በዚህም መሰረት ማህበሩ የግል ማህበር በመሆኑ ብቻ አይካተትም ለማለት ሳይሆን
አግባብነት ያለው ኩባንያን የያዘ ከሆነ ለሚያስተዳድረው ጥቅል ሀብት ወይም ካፒታል
ሲባል በአዋጁ የሚሸፈን ይሆናል፡፡
 Itti fufee…
• ለዚህ ድምዳሜ ማጠናከሪያ ሀሳብ ሊሆን የሚችል ፍሬ ነገር በሙስና ወንጀሎች አዋጅ ረቂቅ
ማብራሪ ሰነድ ላይ የሚከተለው ሀሳብ ሰፍሮ እናገኛለን፡፡ ይኸውም፡-
• ''…..ማንኛውም ኃላፊነቱ የተወሰነ የግል ኩባንያ በሙስና ወንጀል ተጠያቂ እንዲሆን ሳይደረግ
እንደዚህ ዓይነቱ/ በህዝባዊ ድርጅት የተቋቋመውን ለማለት ነው/ ኃላፊነቱ የተወሰነ የግል
ኩባንያ ብቻ በህዝባዊ ድርጅት ትርጓሜ ውስጥ እንዲካተትና በሙስና ወንጀል ተጠያቂ እንዲሆን
የተፈለገው የተቋቋመበት ካፒታል ከህዝብ የተሰበሰበ በመሆኑ ነው፡፡ ….''
• ከማብራሪያው የምንረዳው ማጠቃለያ ህግ አውጭው/legislative intent/ ሀላፊነቱ የተወሰነ
የግል ማህበርን በመርህ ደረጃ ከአዋጁ ተፈፃሚነት ወሰን አስወጥቶ በልዩ ሁኔታ ብቻ ለማካተት
የፈለገ መሆኑን ነው፡፡
 Exclusions /የማይካተቱ/ ፡-

• አዋጁ የሃይማኖት ድርጅት፣ የፖለቲካ ድርጅት፣ የዓለም አቀፍ ድርጅት፣ እንዲሁም

ዕድር እና ተመሳሳይ ባህላዊ ወይም ሃይማኖታዊ ይዘት ያላቸው ማህበራትን በግልፅ
ከትርጉሙ አስወጥቷቸዋል፡፡
• በዚህም መሰረት አዋጁ የግል ማህበር በልዩ ሁኔታ ካልሆነ በስተቀር በመርህ ደረጃ
እንዲሁም በማይካተቱ ድርጂቶች ዝርዝር ውስጥ የጠቀሳቸውን ድርጂቶች ደግሞ
የሚያስተዳደሩት ሀብት ከግምት ሳይገባ ከአዋጁ ወሰን እንዲወጡ የተደረገበት
ማህበራዊ፤ እኮኖሚያዊና ፖለቲካዊ ምክንቶች እንዳሉት የረቂቅ ህጉ ማብራሪያ
ያመለክታል፡፡
 akka gaaffiiti kana waliin walqabate kan ka’u…
➢ dhaabbileen dhuunfaa qabeenya miseensoota ykn uummatarraa walitti
qabame bulchan:
❖ Waldaalee Aksiyoonaa, Yuuniyeenoota, waldaalee hojii gamtaa, waldaalee
misoomaa,
❖ waldaalee ogummaa, baankii fi Ishuraansii dhuunfaa kkf
❖ Akkasumas waldaaleen akka IMX fi waldaaleen dhuunfaa hunda ni dabalata
jechuudha?

❖ xiyyeeffannoo argachuu kan qabu, qabeenya sassaabamee fi eenyuun bulchamaa jira

kan jedhudha.
❖ Qabeenya uummataa irraa sassaabame
❖ Qaama bulchu jidduu walitti dhufeenya akkamiitu jiraa?
 Dhimma kana ilaalaa… (የሰ.መ.ቁ. 203654
ሐምሌ 30 ቀን 2013 ዓ.ም)
በተያዘው ጉዳይ አመልካቾች የእምነት ማጉደል ወንጀል ፈጽማችኋል በሚል የሙስና አዋጅን ጠቅሶ ተጠሪ ክስ የመሰረተባቸው ሲሆን
የሙስና ወንጀሉ ተፈፀመ የተባለውም አመልካቾች ሲሰሩበት የነበረው የግል ተበዳይ ኃላፊነቱ የተወሰነ የግል ድርጅት መሆኑ
የሚያከራክር አይደለም፡፡
ከማስቀረቢያ ነጥቡ አኳያ ግራ ቀኙን እያከራከረ ያለው የግል ተበዳይ ድርጅት ህዝባዊ ድርጅት ሊባል የሚገባው ነው ወይንስ
አይደለም? የሚለው በመሆኑ በዚህ ሰበር ሰሚ ችሎት በጭብጥነት ተይዞ ሊመረመር የሚገባው ሆኖ ተገኝቷል፡፡
የግል ተበዳይ የሆነው የሐረር ጠቅላላ ሆስፒታል ኃላ/የተ/የግ/ማህበር የገንዘብ ምንጩ ከአባላት በተሰበበሰበ በአክሲዮን ግዥ በተገኘ
ገንዘብ ከሚሰጠው የህክምና አገልግሎት ባፈራው ገንዘብ፣ ንብረት እና ሀብቶች የሚስተዳደር ነው፡፡
በአዋጅ ቁጥር 881/2007 አስቀድሞ የነበረውን የሙስና አዋጅ ያሻሻለበት ዋና አላማን በመግቢያው ሲያብራራ ፡-
“--------- የሙስና ወንጀሎቹ ማካተት የነበረባቸውን ተመሳሳይ ተግባራት በተለይም ከህዝብ የተሰባሰበ ወይም ለህዝብ
ተብሎ የተሰባሰበ ሀብት በሚያስተዳድሩ የግል ዘርፍ አካላት የሚፈፀሙ ተመሳሳይ ተግባራትን በአግባቡ ያላካተቱ በመሆናቸው
እነዚህኑ ማካተት በማስፈለጉ፣----" በሚል ዓላማውን ይዘረዝራል፡፡
 Itti fufee…
• በዚሁ አዋጅ አንቀጽ 2/4 ትርጓሜ ስር፡- “ ህዝባዊ ድርጅት ማለት በማንኛውም አግባብ ከአባላት ወይም
ከህዝብ የተሰበሰበ ወይም ለህዝባዊ አገልግሎት ታስቦ የተሰበሰበ ገንዘብ፣ ንብረት ወይም ሌላ ሃብትን
የሚያስተዳድር አካልና አግባብ ያለው ኩባንያን የሚያካትት የግል ዘርፍ ሲሆን፣ የሚከተሉትን አያካትትም፡-
• ሀ. የሀይማኖት ድርጅትን፣
• ለ/ የፖለቲካ ድርጅትን/ፖርቲን/፣
• ሐ/የዓለም አቀፍ ድርጅትን፣ እና
• መ/ ዕድርንና ተመሳሳይ ባህላዊ ወይም ሃይማኖታዊ ይዘት ያለው ማህበርን፡፡ “በሚል ይደነግጋል፡፡
• እንዲሁም በአንቀጽ 2/6 ስር ፡- “ አግባብነት ያለው ኩባንያ ማለት በሕዝባዊ ድርጅት የተቋቋመ ኃላፊነቱ
የተወሰነ ኩባንያ ሲሆን እንደዚህ ዓይነት ኩባንያ ከሌሎች ጋር የሚቋቋመውን የሽርክና ማህበርን ያጠቃልላል፣ ”
በሚል ይደነግጋል፡፡
 Itti fufee…
• ወደ ያዝነው ጉዳይ ስንመለስ አመልካቾች የሚሰሩበት የግል ተበዳይ የሆነው የሐረር ጠቅላላ ሆስፒታል
ኃላ/የተ/የግ/ማህበር የገንዘብ ምንጩ ከአባላት በተሰበበሰበ በአክሲዮን ነው፡፡ አክስዬን ማህበር ደግሞ ኩባንያ እንደሆነ
ግልጽ ነው፡፡ ከላይ እንደተመለከትነው የቀድሞው የሙስና አዋጅ በአዲስ እንዲሻሻል የተፈለገበት ዓላማ የሃይማኖት
ተቋማት፣ የፖለቲካ ድርጅቶች፣የዓለም አቀፍ ድርጅቶችና ዕድሮች እንዲሁም እነዚህን የመሳሰሉ የሃይማኖት እና የባህላዊ
ማህበራት እስካልሆኑ ድረስ የሙስና ወንጀል በህዝባዊ ድርጅቶች እና በኩባንያዎች ውስጥ በሚፈፀመ ጊዜ በአዋጁ
የማይሸፈን በመሆኑ በአዋጁ እንዲጠቃለል የተደረገ መሆኑን ነው፡፡
• የግል ተበዳይ ኩባንያ ምንም እንኳን በግለሰቦች የተመሠረተ ቢሆንም ነገር ግን በአዋጁ ድንጋጌ መሠረት በኩባንያ ውስጥ
የሙስና ወንጀል በተፈፀመ ጊዜ በሙስና አዋጅ ክስ የሚመሰረት መሆኑን የሚያስገነዝብ በመሆኑ በአመልካቾች ላይ
የሙስና አዋጅን በመጥቀስ የእምነት ማጉደል ወንጀል ፈጽመዋል በሚል የቀረበውን ክስ የስር ፍ/ቤት ተገቢ ነው ሲል
የደረሰበት መደምደሚያም ሆነ የበላይ ፍ/ቤት መቀበሉ መሠረታዊ የህግ ስህተት ፈጽማል ለማለት የማይቻል ስለሆነ
ሊፀና የሚገባው ነው ብለን ተከታዩን ወስነናል፡፡
 Yaada addaan bahiinsaa tokko…
• ህጉ ከላይ እንደተመለከተው በመግቢያው ላይ የግል ዘርፍ / private sector / የሚለውን ሀረግ
የተጠቀመ ቢሆንም በህጉ የትርጉም ክፍል አንቀፅ 2/4/ እና 2/5/ እንዲሁም በዝርዝር የወንጀል
ድንጋጌዎቹ ላይ በተደጋጋሚ የተጠቀመው ህዝባዊ ድርጅት /public organization/ የሚለውን
ከማካተት አንፃር ጠበብ ብሎ የተቀረፀውን ሀረግ ነው፡፡
• በህጉ አንቀፅ 2/4/ የተመለከተው ህዝባዊ ድርጅት ለሚለው ሀረግ የተሰጠው ትርጉም ሰፋ ብሎ
የተመለከተ መሆኑን በማስመልከት በሥራ ባልደረቦቼ የተሰጠውን ገለፃ የምስማማበት ነው፡፡ ይህ
ድንጋጌ አንድ ድርጅት ህዝባዊ ድርጅት ለመባል በሁለት መስፈርቶች ማለትም በምንጭ መስፈርት
እና /ወይም በግብ መስፈርት / The source-purpose test/ ሊሰፈር የሚገባ መሆኑን
ያመለክታል፡፡
 Itti fufee…
• ስለዚህ የገንዘብ ምንጭ ህዝባዊ መሆኑ አልያም ለህዝባዊ አግልግሎት የተሰበሰበ ሀብት ድርጀቱ ማንቀሳቀሱ
ድርጅቱን ህዝባዊ ድርጅት ለማለት በቂ ነው ብዬ አምናለሁ፡፡
• እዚህ ጋር በህጉ አንቀፅ 2/4/ የገንዘቡን ምንጭ አስመልክቶ በማንኛውም አግባብ ከአባላት ወይም ከህዝቡ
የተሰበሰበ ሀብት በማለት ህጉ ምንጩን አስመልክቶ ሰፋ ያለ ትርጉምን የተከተለ ቢሆንም ኩባንያን አስመልክቶ
ግን የተለየ ትርጉምን የተከለ መሆኑን በሚያሳይ መልኩ አግባብነት ያለውን ኩባንያን የሚያካትት መሆኑን
በሚያመለክት መልኩ የተቀረፀ ሲሆን አግባብነት ያለው ኩባንያ ማለት ምን ማለት እንደሆን ደግሞ በአንቀፅ
2/6/ በግልፅ ተመልክቷል፡፡
• በዚህ ትርጉም መሠረት አግባብነት ያለው ኩባንያ ማለት … any Private limited company which is
established through the contribution of shares… በማለት መመልከቱ ህጉ አግባብነት ያለው
ኩባንያ ከሚለው ሀረግ ትርጉም አንፃር ጠበብ ያለ ትርጉም መከተሉን ያሳያል ፡፡
 Itti fufee…
• ይህ ትርጉም አክሲዮንን ለህዝብ በመሸጥ የተቋቋሙትን ኩባንያዎች( companes established by share
subscription by the public at large) ብቻ የሚያጠቃልል በመሆኑ መስራቾች (Founders ) ብቻ
ተደራጅተው ያቋቋሟቸው ኩባንያዎች (አክሲዩን ለህዝቡ በመሸጥ ካፒታላቸውን በማሳደግ ህዝባዊ
ድርጅትነትን ካልተጎናፀፉ በስተቀር) እንዲሁም ሁለት ግለሰቦች ገንዘብ ወይም ንብረት አዋጥተው ያቋቋሙት
ኃላፊነቱ የተወሰነ ኩባንያ አሁን ባለው ነባራዊ ሁኔታም የቤተሰብ አባላት የሚያቋቁሙት ከህዝባዊነት ይልቅ
ግለሰባዊነት የሚንፀባረቅበት ተቋም በመሆኑ የፀረ ሙስና ህጉ ተሻሽሎ የወጣው እንደዚህ አይነት ምንም
አይነት ህዝባዊነት የማይታይባቸውን ድርጅቶች ለመጠበቅ በዚህ አግባብም ታላላቅ የሆኑ የሙሰና
ወንጀሎችን ከመዋጋት ይልቅ ተቋሙ ጥቃቅን በሆኑ ህዝባዊ ድርጅት ባልሆኑ ድርጀቶች ጊዜውንና ገንዘቡን
እንዲሁም የሰው ሀይሉን ለማባከን ነው ብዬ አላምንም፡፡
 Itti fufee…
• ስለሆነም ማንኛውም ሀላፊነቱ የተወሰነ ኩባንያ ህዝባዊ ድርጅት ነው በሚል በጥቅል የሚወሰድ ትርጉም የአዋጁን
ግብ መሠረት ያደረገ ነው ብዬ አላምንም፡፡
• ከዚህ ይልቅ የድርጅት ህዝባዊ መሆን እንደ ጉዳዩ አግባብ / case by case / ሊታይና ሊመረመር ይገባል፡፡
• መሠረታዊ መስፈርቱም ድርጅቱ አክሲዩንን ለህዝብ በመሸጥ የተቋቋመ ኩባንያ (companies established by
share subscripition by the public at large ) ነው ወይስ አይደለም የሚለው ሊሆን ይገባል ብዬ
አምናለሁ፡፡
• ይህ ትርጉምም ህጎችን ወይም በህጎች ውስጥ የሚገኙ ድንጋጌዎችን ሀረጎችን እና ቃላቶችን ከአላማቸው አንፃር አይቶ
ትርጓሜ የመስጠት አስተሳሰብን የተከለ ዓላማዊነት (purposivism) ፅንሰ ሀሳብን የተከተለ ነው፡፡
• አሁን በያዝነው ጉዳይ የሐረር ጠቅላለ ሆስፒታል ኃ/የተ/የግ/ማህበር ህዝባዊ ድርጅት መሆን አለመሆን በዚህ
አግባብ ተመርምሮ በሥር ፍርድ ቤቶች ለጉዳዩ እልባት ያልተሰጠው በመሆኑ በዚህ አግባብ ተጣርቶ እንዲወሰን
ጉዳዩ ለክልሉ ጠቅላይ ፍርድ ቤት ሊመለስለት ይገባ ነበር በማለት ከሥራ ባልደረቦቼ በሀሳብ ተለይቼያለሁ፡፡
 Mariif

• Dhimma kana fi yaadota abbotii seeraa garee lamaanuun

ka’an akkamitti ilaaltu?
• Isa kamitu dhama qabeessa fakkaata? Maaliif?
 Faayidaa argame ykn argamsiifame jechuun maal
jechuudha??

Labsii 881/2007 = Kwt.2/13 – faayidaa jechuun kanneen armaan gadii kan

hammatu dha.
a. Fedhii ykn mirga maallaqa irratti ykn wanta gatii qabu ykn qabeenya
b. Muudama, qaxarrii ykn waliigaltee
c. Liqaa, dirqama ykn idaa kamiyyuu guututti ykn gar-tokkeen kafaluu,
dhiisuu, herreega buusuu ykn kanneen irraa bilisa gochuu…
d. Fayidaa jedhamee wantootni fudhatamuu danda’an kamiyyuu kan
fudhate (what constitutes advantage?)
 Faayidaa hin Malle jechuunihoo???
• Kewt. 2/14/ - faayidaa seera qabeessa hin taane ykn faayidaa karaa hin malleen
argamedha jechuun ibsa.
• Faayidaa hin malle vs faayidaa.
• Fkn. Hojii mootummaa hojjechuu isaatiif dabalataan faayidaan tajaajilamaa
irraa fudhatu faayidaa hin malle jedhamuu danda’a.
• Affeerraan daawwanaa ykn bashannanaa (hospitality & sponsored travel) hojjetaa
mootummaa, mudamaa fi filatamaa uummataa tajaajila kenneef taasifamu faayidaa hin
malle jedhamuu danda’aa?
• Lab. qabeenya beeksisuu fi galmeessuu lakk.668/2002 kewt. 15(1)=
• itti gaafatamummaa isaa gaaffii jala kan galchuu danda’u qeebbaluu hin qabu…
 Namoota biroo yakka malaammaltummaan
gaafatamuu danda’an…
Amala yakka malaammaltummaa irraa kan ka’e
• hiikni hojjetaa mootummaa, hojjetaa jaarmiyaa uummataaf kenname
kanneen armaan gadii illee akka haammachuu danda’uutti ballateera…
▪ Yakka matta’aa fudhachuu Jaarsoolii fi namoota birootiin
raawwatamu (kwt.12);
▪ Karaa hin malleen Hayyama kennuu fi mirkaneessuu (kwt
20/2)
➢ kanaaf haguuggiin yakkichaa dabaleera…
 Qajeeltoo Waliigalaa raawwii Y/MM. Kwt 4
Karaa yakki malaammaltummaa ittiin raawwatamuu danda’u.
1) Dirqama ykn itti gaafatamummaa itti kenname raawwachuuf
ykn
✓ Waan raawwachuu hin qabne raawwachuuf jecha nama biraa irraa
faayidaa fudhachuu ykn gaafachuuf yaaluu ykn
2) Karaa kamiin iyyuu ofiif ykn nama biraatiif faayidaa
argamsiisuuf jecha aangoo kennamee ykn adaraa uummataa
garmalee fayyadmuun Ykn. Mirga/dantaa nama biroo miidhuun,
 Kan itti fufe..

3) Faayidaa ofii argachuuf ykn nama birootiif argamsiisuu ykn

mirga ykn dantaa nama biroo irratti miidhaa geesiisuuf
yaaduun:
✓ hojjetaa mootummaa tiif ykn
✓ hojjeta jaarmiyaa uummataa tiif faayidaa hin malle
kennuuf waadaa seenuu, dhiyeessuu, kennuu ykn
dhiyyeessuuf waliigaluun raawwachuu Ykn
 KAN ITTI FUFE…
4) Hojii mana hojii mootummaa ykn dhaabilee misooma
mootummaa ykn jaarmiyaa uummataa seera eegee
raawwatameef ykn raawwatamuuf
❖ faayidaa hin malle nama kamiifuu kennuun Ykn
❖ faayidaa hin mallee fudhachuun raawwatamuu ni
danda’a.
 Qabeenya yakka MM. wal qabatu Dhaaluu Kwt
4(3)(a)(b)
➢ Faayidaa ykn maallaqa ykn qabeenya karaa seeraan ala argame dhaaluu
ykn
➢ Bu’aa ykn dhala qabeenya bu’aa yakka irraa horatame dhaaluu ykn
➢ Faayidaan ykn maallaqni ykn qabeenyi yoo hin argamne immoo
qabeenya bu’aa yakkaa hin taane fi qabeenya malaammaltummaan
argameen wal-gitu dhaaluun akka deebi’u ni taasifama.
 itti fufe…
➢ Faayidaan yakkicharraa argame yoo hin jirre;
❖ miidhaan qabeeyaa mootummaa ykn dhaabbilee misooma
mootuumma ykn jaarmiyaa uummataa irra gahuu yoo
mirkanaa’e miidhaa gahe waliin kan waligitu dhaalamee
akka kaffalamu ni taasifama.
❖ Miidhaa beenyessuu…
 itti fufe…

➢ Nama kamiiyyuu hariiroo hojjetaa motummaa fi

dhaabbiilee uummatattin waliin qabuun;
❖ fayidaa hinmalle argate ykn
❖ miidhaa qabeenya mootummaa ykn dhaabbilee misooma
uummataa ykn jaarmiyaa uummataa irraan yoo qaqqabsiise
 Gaaffii marii
1. Manni murtii qabeenyi bu’aa yakkaa ta’e haa dhaalamu
jedhee yeroo akkamii murteessaa?
2. Kwt. Kun tumaa seeraa dirqisiisaadha. Kana irraan kan ka’e
M/M A/Alangaa gaafates gaafachuu yoo dhiises qabeenyi
bu’aa yakkaa ta’e haa dhaalamu jedhee murteessuu dirqama
qabaa? Maaliif?
3. Adabbiidha waan ta’eef adabbii A/Alangaa hin gaafatu yoo
ta’e M/M hin murteessuu? Maaliif?
 Tilmaama Seeraa Faayidaa argachuu ykn
miidhuuf yaaduu kwt.3
• tilmaamni faayidaa argachuu ykn miidhuu jira jechuuf:-
• gochi yakkicha hundeessu raawwatamuu mirkaneeffamuu
qaba.
• Ragaa ittisaan tilmaama fashalaa’uu danda’udha.
➢ Dirqamni S/Y Kwt.23(2)’n tumamee jiru bifa addaan labsii yakka Mal. Kwt. 3
amala addaa yakkichaa bu’uura godhachuun kutaan seeraa fi kutaan gochaa
mirkanoofnaan kutaan yaadaa akka tilamaamamu kaa’ee jira.
 Gaaffii marii

➢ Dirqama raawwii yakkaa mirkaneessuu S/Y fi Labsii 881/2012 kwt. 3

jidduu garaagarummaa jiru qabatamaan akkamitti ilaaltu?
➢ Haala Kanaan seerichi tumuu maaliif barbaachise jettuu?
➢ Kutaan yaadaa kun mirkanaa’uu danda’a jettuu?
Dh/Ij/Federaalaa… lakk. Galmee 162738 jildii 24 irratti…
 DHIMMA ITTI AANU ILAALAA…

Galmeen kun kan eegale himannaa A/A gaafa 22/6/2014, L/Galmee MM 66675 ta’e irratti Mana
Murtii Ol’aanaa Godina Shawaa Bahaatti dhiheesseenidha.
Himannaan dhihaates, Himatamaan Waaqayyoo Daadhii jedhamu, labsii farra malaamaltummaa
lakk. 881/2007 kwt. 31(1) irra taruun miliishaa ganda ta’ee Godina Shawaa Bahaa Aanaa Boosat
ganda Agamsa Coqorsaatti osoo hojjechaa jiruu faayidaa isaaf hin malle argachuuf ykn nama
biroof argamsiisuuf yaaduun gaafa guyyaa 8/6/2014 halkan irraa sa’a 8:00 yoo ta’u meeshaa
waraanaa lakk. SKS 1715562 tokko fi rasaasa firii 5 tilmaamni gatii isaa 3302.28 fi gatiin rasaasaa
tokkoon 17x5 walumatti qarshii 85 ta’e, nageenya hawwaasaa gandichaa akka ittiin eegu qaamni
mootummaa hidhachiisee jiru kan hojii ajajameen raawwatee mootummaaf akka deebisu yeroo
gaafatamutti waan deebisuu dhabeef yakka amantaa hiri’isuu cimaa raawwachuutiin himatameera.
 Gaaffii

• A/A maal mirkaneessuu qaba?

• Bu’uura kwt. 3 tiin qabxiin tilmaamamee fudhatamu maalidha jettuu?
 Itti fufee….

• Himannaa kana keessatti himatamaan kun falmii meeshaan kun haala

rakkoo koo hin taaneen kan fudhatamedha ykn badedha kan jedhu yoo
dhiheesse; kana mirkaneessuu kan qabu eenyuudha? Maaliif?
• Kanas mirkaneessuu yoo danda’e kutaan yaadaa mirkanaa’eera jechuu
dandeenyaa?
• Kutaa yaadaa yakka kanaa raga akkamii dhiheessuun kutaa yaadaa kana
fashaleessuu danda’a jettu?
TUMAA GOOREE YAKKOOTA
MALAAMMALTUMMAA
A. MATA’AA FUDHACHUU KWT.10
 itti fufe…

➢ Hojjeetaan mootummaa ykn hojjetaan jaarmiyaa uummataa…

✓ Itti gaafatamummaa ykn
✓ dirqama hojii itti kennameen gocha raawwatamuu hin qabne
raawwachuuf ykn gocha raawwatamuu qabu hambisuun
✓ ማድረግ የሚገባዉን ለማድረግ ወየም ማድረግ የሚገባዉን ላለማድረግ
✓ kallattiin ykn al-kallattiin
✓ faayidaan ofii isaatiif ykn nama biraatiif akka kennamu
✓ gaafachuu, fudhachuu ykn waadaa fudhaachuun isaanii yoo
mirkaana’ee dha.
 Itti fufe…

kanaaf faayidaa hin malle kan gaafate, fudhate ykn waadaa sensifate…
A/A maal mirkaneessuu qaba
❖ Faayidaan fudhatamuu ykn dhihaachuu ykn waadaa seenamuu
❖ Ofiif ykn nama biraaf argamsiisuuf
❖ Faayidaan maaliif akka fudhatame agarsiifamuu qaba??
 Dhimma itti aaneee jiru ilaalaa…

• Dhimma tokko irratti Abbaa seeraa tokko abbaan dhimmaa dhimma isa biraa qabu
tokko matta’aa akka kennuuf gaafachuun; mattaa’aa yeroo fudhatutti harkaa fi
harkatti qabame himatamee adabame jira.
• Gaaffii yaadonni ta’uu danda’an…
• Gochaa A/S kana akkamitti ilaaltu?
• Faayidaa argateera moo hin arganne jechuu dandeenya?
• Yakkicha keessatti qaamolee hirmaataniin osoo hin gargaaramin poolisiin hordoffii
taasiseen kan seeratti dhiheesse yoo ta’e garaagarummaa fidu jiraa?
• Faayidaa dhimmichaaf miti kanan fudhadhe kan jedhuu qabu A/Seerichaacha.
 Dhimmaa
• Himatamaan tokko Waajjira Galiiwwanii Magaala Adaamaatti gargaaraa Oditaraa
ta’ee osoo hojjetu gaaffii kaffalaan gibiraa gibira gabbaruuf dhiheesse bu’uura
godhachuun oditti akka taasiisu ajajamee gibira qarshii 275,000 kaffalaa gibira irratti
herregame qarshii 20,000 tti gad buusuuf waliigalee gara qrshii 15,390 tti gad buusuun
hojjetee qarshii 37,950 yommuu fudhatu harkaa fi harkaatti waan qabameef yakka
maalammaltummaa Mattaa’a fudhachuu raawwateen adabamee jira.
• Faayidaa argateera moo hin arganne jechuu dandeenya?
• Namoonni yakka kana keessatti hirmaatan gaheen isaanii akkamitti ilaalamaa?
• Yakkicha ifa baasuu keessatti gaheen isaan qaban fi bu’aa isaan argatan irratti
dhiibbaa maalii fidaa?
• Matta’aadha (kwt.10) or faayidaa hin malle (kwt. 11)dha?
FAAYIDAA HIN MALLE FUDHACHUU(11)
 B. Faayidaa Hin Mallee Fudhachuu (Kwt 11)

hojjetaa mootummaa ykn jaarmiyaa uummataan irratti raawwatiinsa qaba.

➢ Hojjetaan kun…
✓ seeraa fi qajeelfama osoo hin cabsiin
✓ hojii hojjetamuu qabu hojjetee hojii hojjeteef faayidaa yoo
fudhate ykn gaafatedha.
✓ የተሰጠዉን ኃላፊነት መሠረት ማድረግ
➢ Tajaajilamaan tajaajila kennameefitti gammadee kennaa yoo kenneef tarkaanfii akkamiitu
fudhatama?
➢ Gaaffiin; faayidaa kana fudhachuun isaa malaammaltummaadha moo mitiidha?
➢ Akka ulaagaatti kan kaa’amee jiru ‘ጥቅም እንድሰጠዉ የጠየቀ፤ ያገኘ ወይም የተስፋ ቃል የተቀበለ እንድሆነ...’
➢ Faayidaa hin malle; Karaa hin malle kan jedhu ilaalamee kan itti gaafatamu ta’a.
 Bu’uura keewwati 11 tiin wanti mirkanaa’uu qabu:

➢ Hojii hojjetamuu qabu hojjetee/hojjechuun dura faayidaa

fudhachuu ykn gaafachuu ykn waadaa galchisiifachuu, ykn
➢ Bu’uura I/Gafatamummaa kennameen hojii hojjetamuu qabu
raawwachuuf jecha;
 Fakkeenya Dhimmaa

• Dhimma tokko irratti abbaan dhimmaa tokko Waldaa Aksiyoonaa Liqii fi Qusannaa
tokko irraa qarshii liqeeffachuuf ulaagaa barbaachisu guutee liqii yommuu gaafatu;
• hojjetaan waldichaa qr 10,000 liqeessuuf qr 1,000 akka kennuuf gaafatee waliigalanii
qr.400 kenneefii qr.600 kennuun dura liqeeffataan itti gaafatamtoota waldichaatiif
beeksifnaan hojjetichi qr.600 yommuu fudhatu haarkaaf harkaatti waan qabameera.
• Mattaa’aa vs Faayidaa hin mallee???
• Dhimmi kun Kwt. 10 matta’aa fudhachuu ta’amoo kwt. 11 faayidaa hin malle
fudhachuu ta’a?
 C. Aangoo ykn itti gaafatamummaatiin daldaluu (kwt
16)

Kaayyoon isaa…
● hojjetaa mootummaa ykn hojjetaa jaarmiyaa uummataa ta’ee
aangoo ykn itti gaafatamummaa qabuun kan daldale adabuuf kan
tumameedha.
● Itti gaafatamummaa qabuun ykn nan qaba jechuun… (akka qabu
fakkeessuun dhiheessuun)
● Dhimma tokko irratti ofiif kan murteessu ta’uu baatus,
● aangoo dahoo godhachuun faayidaa isaaf hin malle namaaf
argamsiisuuf itti fayyadamu dha.
 ➢ Kan mirkanneessuun barbaachiisu;
itti fufe… ➢ hojjetaan mootummaa ykn hojjetaan
dhaabbata uummataa tokko :
❖ Dhagahama kan qabu ta’uu isaa ykn namni
kennaa kenneef sun yoo xiqqaate hojjetichi
dhagahama qaba jedhee amanuu isaa,
❖ Nama biraatti fakkaatee waanti
mullatu maaltu jira…
❖ Faayidaa nan argamsiisa jedhee kennaa
fudhachuu ykn gaafachuu isaa mirkaaneessuun
barbaachisaadha.
Dhimma itti aanee jiru ilaalaa…
 D. Dhagahama dhuunfaatiin daldaluun (kwt. 29)

• Nama kamiinuu kan raawwatamu ta’uu.

• Kan fayyadamuuf yaadee fayidaa kenne ykn kennuuf waadaa gales dabalataan adabuuf kan
tumameedha(29(3))
• Kunis aangoon daldaluu waliin kan wal faakkatu yoo ta’u, (kwt. 16 waliin garaagarummaa
jiru hubachuun barbaachisaadha.) adda addumman isaanii,
• Kwt. 16; himatamaan hojjetaa mootummaa yookiin jaarmiyaa uummataa yoo ta’u,
• Kwt. 29; immoo hojjetaa mootummaa hin ilaallatu
• Tajaajila ykn faayidaa ykn mirga hojjetaa mootummaa/ jaarmiyaa uummataan qofa
kennamu nama biraaf argamsiisuuf
• Kennaa/faayidaa kan argate/waadaa fudhate
• Kenne/waadaa gale
 Itti fufee…akka gaaffitti kan ka’uu danda’u??
Garaagarummaan kwt. 29 fi 28 jidduu jiru maalii?
 E. Aangoo Hin Qabnetti Fayyadamuu (kwt, 28)

Yakka kana hundeessuuf himatamaan:

❖ Hojii mootummaa ykn hojii jaarmiyaa uummataa irraa ari’amee, aangoo
dhiisee fi kkf osoo jiruu hojii irra akka jiru fakkeessuu isaa ykn
❖ Gara fuula duraatti hojjetaa mootummaa ykn hojjetaa jaarmiyaa
uummataan ta’a jedhee amanuun ykn hojjetaa mootummaa fakkaatee
dhiyaachuun faayidaa gaafachuu ykn fudhachuu isaa mirkaaneessuun
barbaachisa dha,
❖ Ofii bu’aa wayii argamsiisuuf kan jedhudha.
❖ (ofii hojjechuun ykn argamsiisuuf waadaa seenaa jira ykn fakkeessaa
jira.)
 Gaaffii marii
❖ kwt.28(3) yakka gowwomsaa kwt.32 irraa maaliin adda bahaa?????
✓ Dhimma tokko irratti hojjetaa ELPA kan ture erga hojii irraa ari’amee booddee, mana jiraattota
magaalaa Adaamaa keessaa ganda tokko irra naanna’ee ani hojjetaa ELPAti jedhee of beeksiisuun
lakkooftuun ifaa isaanii rakkoo qaba jechuun jiraattota lama irra isiniifan sirreessa jedhee buqisee
fudheera.
• Adeemsa kana keessatti hojii irraa dhorkamuu isaa dhoksuun, qoxaariin
ykn lakkooftuun rakkoo qaba jechuun fuudheera.
• Gochaan kun gowomsaan kwt. 32 jalatti himatamuu qabamoo?
• Aangoo hin qabnetti gargaaramuun kwt. 28 jalatti himatamuu qaba?
Maaliif? Or kwt. 692 SY (fraudulent misrepresentation) ???
• Qoxaarii fudhachuun isaa akka faayidaa fudhachuutti lakkaa’amuu
danda’a?
Kam jalatti himatamuu qaba??
F. Yakka malaammaltummaa matta’aa fudhachuu jaarsolii
araaraan ykn namoota biroon raawwatamu (kwt.12)
 Kan itti fufe…
✓ Kunis S/Y kwt. 410 matadureen isaa gargaagarummaa
hin qabu.
“Any conciliator, arbitrator, juror, trustee or liquidator,
translator or interpreter engaged by the public
authorities in their technical capacity, or expert
testifying before or giving his opinion to judicial or
quasi-judicial proceedings…” kan jedhuu turee,
 Kan iti fufe…

➢ Labsichi Kwt. 12(1) … or auditor or auditing Incomes and

expenditures or an engineer who verifies the construction according to
the agreement…itti dabaleera, MAALLIIF?
✓ Odiitarri baasii fi galii mirkaneessuu fi
✓ Mahaandisin ijaarsi bu’uura waliigalteen raawwatamuu mirkanneessuu…
➢ Hojetaa mootummaa ta’uu batanillee, hojiin isaan hojjetan faayidaa
uummataa waliin walqabata.
 itti fufe…

➢ Akkuma beekamu hojiin qaamoleen biroo fi jaarsoliin araaraa raawwatan mirga nama
tokkoo akka malee miidhuu fi kaan ammoo fayyaduuf akka hin saaxilamneef labsichi
kwt. 12 kan tumameedha,
✓ Hojiin ga’ee mootummaa / dhaabbata uummataa bakka bu’uun amantaan/ Imaanaan
irratti gatamee kan hojjetaniidha
✓ yakki qaamoolee kanaan raawwatamu yakka hojii mootummaa irratti
raawwatamu waan ta’uuf yakka malaammaltummaa keessaati akka
hammatamu ta’e jechuu dha,
G. Dhimmoota Sababa Malee lafarra
Haarkisuu(Kwt.18)
 itti fufe…

Hojjetaa Moot. Ykn Jaarmiyaa Ummataa :

1ffaan - Itti gaafatamummaa/dirqama isaa irraa kan ka’e dhimma isaaf
dhihaate murteessuu dhiisuu ykn tursiisuu isaa; lafarra kan
harkise …
2ffaan - Dhimmicha murteessuu dhabuun ykn tursiisuun isaa seera ykn
dambii hojii ykn qajeelfama ykn hojimaata barameen ala ta’uun,
3ffaan - Kana gochuu isaaf sababa gahaa kan hin qabne ykn hin dhiyeesine
yoo ta’e itti gaafatama,
 Kan itti fufe…

Fakkeenyaaf,
✓Hayyama hojii tokko kennuuf yeroon ni fudhata jedhame
daangeefamee taa’ee yoo jiraate,
✓hayyamni yeroo kaa’ame keessatti hin raawwatamne,
✓hojjetaan mootummaa ykn hojjetaan jaarmiyaa uummataa
dhimmicha murteessuuf aangoon kennameef hayyamichi yeroo
kaa’ame keessatti kennuu dhabuun isaaf sababa gahaa
dhiheessuu yoo baate itti gafatamu danda’a.
 Aangootti garmalee fayyadamuu (kwt 9)

Hojjeetaa mootuummaa ykn j/uummataan raawwatamuu danda’a

❖ Kutaan yaadaa yakka kanaa
✓ faayidaa hin malle argachuu ykn
✓ nama biraatiif argamsiisuu ykn
✓ mirga ykn faayidaa nama biraa irratti miidhaan akka gahuuf yaaduun
raawwatama.
Kwt. 9 aangootti garmalee fayyadamuu
 መብት / ጥቅም የምለዉን እንደት ልተረጎም አለበት?

➢ Miidhaa qaamaa irra gahu tumaa Kanaan akka malaammaltummaatti fudhachuun ni

dandaa’ama?
➢ Fkny. Poolisiin reebicha namoota / hidhamtoota to’annoo isaa jala jiran irratti adeemsa
qorannoo keessatti sagalee amantaa argachuuf raawwatamu akka bu’aatti argachuuf
jedhutti fudhachuu dandeenyaa?
➢ Kan ilaalamuu qabu faayidaa kan jedhamu ‘advantage or gain or value’ waliin kan wal qabatu
ta’uu isaati.
➢ Ykn miidhaa mirgaa fi dantaa garee biraa irra gahuu ilaalamuu qaba. (miidhaan dhaqqabes
mirga maallaqaan tilmaamuu danda’u waliin kan walqabatu fakkaata?)
➢ The nature of corruption is for gain or advantage (not physical injury)
➢ Dhimmoota amala yakka malaamaltummaa hin qabne yakkootuma idileen kan ilaallu ta’a.
➢ Faayidaa jedhamee kwt. 2(13) jalatti hiikkoo ka’amee jiru yeroo hundumaa tilmaama keessa
galchaa adeemuun barbaachisaadha.
Kwt. 2 (13) dantaa ….
 Kan itti fufe…

Yakki kun bifa 3’n raawwatamu danda’a :

1) Muudama ykn aangoo ykn itti gaafatamummaa kennameefiin
✓ wanta raawwachuu qabu raawwachuu dhiisuun ykn
✓ kan seerri dhorku immoo raawwachuun
gar-malee itti fayyadamuu ulaaagaa jedhu agarsiisa. (skwt. 9(1,a)
 Aangoon kennames karaa lamaan ilaalama…

A) Qajeelfamoonni ykn sirnoonni hojii ifatti addaan bahanii tarreeffamanii kaa’amu qabu.
✓ Muudama ykn aangoo ykn itti-gaafatamummaatti seeraan ala fayyadamuu
haala salphaa ta’een mirkaneessuuf
✓ sirnoonni hojimaataa ifatti addan baafamanii taa’uun tooftaa tokko dha,
B) Kaayyoo fi galma seeraan ka’ameen ala aangootti ykn itti/gaf gar-malee kan fayyadame
yoo ta’e,
✓ Muudama ykn aangoo ykn Itti-gaafatamummaa kaayyoo fi galma kaa’ameef
ala fayyadamuu mirkaneessuun yoo danda’ame
✓ yakka aangoo/Itti gaafatamummaa gar malee fayyadamuu raawwatameera
jechuun ni danda’ama jechuudha,
 Kan itti fufe…

2) Aangoo ykn Itti-gaafatamummaa ifatti kennamee darbu hojjechuun raawwatamuu

ni danda’a (9(1B) ].

3) Osoo aangoo ykn Itti/gaafatamummaan isaa kan hin hayyamneef; keessumaa

aangoo osoo hin qabaatin, ykn erga hojii irraa dhorkamee, geeddaramee,
aangoo irraa buhee ykn aangoo isaa dhiisee booda kan ittiin hojjete yoo ta’e
( kwt 9/1/C).
VS
 Kwt. 9 jalatti garaagarummaan kwt. 9(1) fi (2) jidduu jiru
maalii?
➢ Sababa yakka Kanaan miidhaan gahe guddaadha jedhamee kan himannoon dhihaatu
yeroo akkamiidha?
➢ Miidhaa iddootti deebi’uu danda’u yoo ta’e miidhaa olaanaa jedhamuu qabaa?
• Fkn. Kaartaa lafaa fudhatamee osoo gaaree 3ffaatti darbee maqaan hin
geeddaramin kan qabame yoo ta’e, miidhaa deebi’uu danda’u jechuu
dandeenya.
➢ Tilmaama qabeenyaa olaanaadha jedhamuuf, tilmaamni isaa gatii gabaa yeroo bitamee
ykn yakki raawwateemoo yeroo himannoon dhihaatuu fudhanna?
• Gabaan konkolaataa amma jiruu fi yeroo muraasa dura jiru gatiin isaa tokko
miti waan ta’eef akkamitti fudhachuu dandeenya?
 Itti fufee…
➢ Aangoo himatamaa isa kamitu olaanaadha jedhamuu danda’a?
➢ Walumaa galatti Qajeelfama adabbii fi Labsii 433/97 kwt. 2(5) jalatti akkaataa
tarreeffamee jiruun fudhachuun himannoon ni dandaa’amaa? Maaliif?
➢ በተሻሻለዉ የወንጀል ቅጣት አወሳሰን መመሪያ ቁጥር 2/2006 አንቀፅ 11(5) መሰረት ከባድ ዓላማ
ማለት በአዋጅ ቁጥር 433/97 አንቀፅ 2(9) ሀ እና ሐ ስር በተሰጠዉ ትርጓሜ መሰረት የተፈፀመ
ወንጀል ሲሆን ነዉ በማለት ያስቀምጣል፡፡ (የተሻሻለዉ የወንጀል ቅጣት አወሳሰን መመሪያ ቁጥር
2/2006፣ገፅ 32)
➢ 2/የተገኘዉ ጥቅም/የደረሰዉ ጉዳት ከፍተኛ ነዉ ብሎ ለመዉሰድ እንደመለኪያ ተደርጎ የሚወሰደዉ
የተሻሻለዉ የወንጀል ቅጣት አወሳሰን መመሪያ ቁጥር 2/2006 አንቀፅ 11(4) (ሀ) (ለ) ማየት ይገባል ፡፡
 Contd…
• በአዋጅ ቁጥር 433/97 አንቀፅ 2(9) መሰረት ‹‹ከባድ የሙስና ወንጀል›› ማለት
• ከፍተኛ ስትራቴጂያዊ ጠቀሜታ ባላቸዉ የመንግስት መስሪያቤቶችና የመንግስት የልማት ድርጅቶች ላይ
የሚፈፀሙ ከፍተኛ የገንዘብ መጠንን ያካተቱ የሙስና ወንጀሎች ወይም
• የመንግስት ባለስልጣንን የሚመለከቱ የሙስና ወንጀሎች ወይም በ
• አገር ሉአላዊነት፣ ኢኮኖሚ፣ ፀጥታ እንዲሁም በህብረተሰቡ ኑሮ ላይ ከፍተኛ ጉዳት የሚያደርሱ ወይም
ሊያደርሱ የሚችሉ የሙስና ወንጀሎች ናቸዉ በማለት ያስቀምጣል፡፡
• የኃላፊነት/ የስልጣን ደረጃ በሚመለከት በተሻሻለዉ የወንጀል ቅጣት አወሳሰን መመሪያ ቁጥር2/ 2006 አንቀፅ 11 (3) (ሀ)
መሰረት ከፍተኛ ስልጣን ማለት በተሻሻለዉ የፌደራል ስነምግባርና ጸረ ሙስና ኮሚሽን አዋጅ ቁጥር 433/97 አንቀፅ 2(5)
ዉስጥ የተካተቱት ባለስልጣኖች ያላቸዉ ስልጣን ማለት ነዉ በማለት ያስቀምጣል ስለሆነም ዐ/ህጎች በተመሳሳይ ጉዳይ
ለሚከሰሱ ግለሰቦች የስልጣን ደረጃን ከፍተኛነት በተመለከተ ፍርድ ቤቱ ለቅጣት አወሳሰን የሚጠቀምበትን የተሻሻለዉ
የወንጀል ቅጣት አወሳሰን መመሪያ በተመሳሳይ በመዉሰድ ከሱን ለማክበድ ቢጠቀሙ የተሻለ ነዉ፡፡
 Garaagarummaa kwt. 9 fi 13 (1)?
Kwt. 13 (1) waa’ee dirqama kennameef, aangoo isaa keessatti dantaa dhaabbatichaa waan
miidhuu danda’u karaa kamiinuu, aangoo ykn dirqama kenname gargaaramuun, karaa
kamiinuu miidhuu.
• Daangoo aangoo kennameef keessatti kan raawwatamudha.
• ስልጣንን መሠረት ያደረጉ ናቸዉ።
• ከስልጣን አልፎ መስራትን አይመለከትም።
Kwt. 9: aangoo kenname cabsuun dantaa argachuuf hojjechuu,
• Aangoo ofii irra ce’uun ykn hin qabneen hojjechuu.
• In violation of the law.
• ህጉን በመተዉ/በማይፈቅደዉ ኳሃን መስራትን ይመለከታል።
• Kan miidhamu dantaa waajjira/jaarmiiyaa itti kennameedha.
 itti fufe…
✓ Kwt. 9(1)(2) yoo jiraatan iyyuu,
✓ Kwt. 9(4) gochi hojjetaan jaarmiyaa uummataa, bulchiinsa humna
namaan walqabatu raawwatu haaloti matta’aa kennuu fi fudhachuu
jiraachuu yoo mirkannaa’e malee yakka malaammaltummaan hin
himatamu’ kan jedhuudha.
✓ Yaadamni seera kana duuba jiru maali jettanii yaaddu? SY kwt.4 waliinoo akkamittiin
madaaltuu?
✓ Hojjetaan mootummaa bulchiinsa humna namaa waliin walqabasiisaa aangootti garmalee
fayyadamuun kan jiru yoo ta’e yakkaan itti ni gaafatama.
✓ Haa ta’u malee kan jaarmiyaalee uummataa maaliif akkanatti adda baasee bulchuu akka seerichi
barbaade ifaa miti?
B. Seeraan ala eeyyama
kennuu ykn raggaasisuu
(kwt.20 )
 itti fufe…
➢ Hojii mootummaa qofaatu hojeta ture, kanaaf bu’uura S/Y kwt 418 tiin
hojjetaa mootummaa qofatu itti gaafatama ture.
➢ Labsiin kun garuu dameen dhuunfaa karaa hin malleen heeyyama ykn
mirkanneessa ragaa akka hin kenniine ittisuuf tumaa haaraa dabaleera.
➢ Hojii mootummaan hojjetamaa turan kanneen dameen dhuunfaa akka
hojjetuuf seeraan aangeffamanidha.
➢ S/Y ‘…hayyama daldalaa hojii kan kenne yookiin kan raggaasise yoo ta’e
ykn iddoo waanti tokko itti raawwatamu seeraan ala kan hayyame ykn kan
kenne yoo ta’e…’ kan jedhu qofa ture.
➢ Labsiin kunis kwt. 20(2) fi (3) haaraa itti dabaleera
 Kan itti fufe…

❖ Kwt 20(2) nama heeyyama ykn waa mirkanneessuuf itti

gaafatamummaa qabuun gochaa raawwatamu yakka taasiisa.
❖ tumaan kun nama hojii uummaata (public function) akka
hojetuuf itti/gaafatamummaan itti kennemeen yakka
raawwatamu tuma.
 itti fufe…

❖ Aangoo ragaa gahumsaa ykn heeyyamaa kennu nama qabu tahee itti
yaadee
❖ nama gahumsa hinqabne ykn
❖ nama kennamuufii hinqabneef
❖ heeyyama konkolaachisummaa, ragaa tekinikaa gahumsaa,
mirkanneessa fayyummaa, ragaa sadarkaa/gahumsa barnootaa kan
kenne ykn mirkanneesse (20/2)
❖ Kwt.20(1) dhimmoota daldalaa ilaalchisee ‘business license’ kennuu
kan ilaallatu yoo tahu, hojjetaa mootummaa qofaan raawwatama.
 itti fufe…

✓ Kwt 20(2) ammoo gahumsa ogummaa waliin kan walqabatuu akkanatti

qoodeera.
✓ Nama itti gaafatamuumma hojii kana hojjechuu itti kenname
kamiiniyyuu raawwatama. (any body)
✓ Itti yaadee kan raawwatame yoo ta’e…
✓ Kwt 20(3) gochi kwt 20(1) fi 20(2) kuni dagannoon kan raawwatame
yoo ta’e hidhaa salphaa fi adabbii maallaqaa akka hordosiisu kan
agarsiisuu dha.
✓ Gochi kuni duraan ‘dagannoo’ kan haammate hin turre.
 C. Haala Mijaawaa Hin Taaneen Hojii Mootummaa
ykn Jaarmiyaa/Dhaabbata uummataa Gaggeessuu

✓ Labsichi Kwt. 13, S/Y kwt. 411 (mal administartion)

fooyyesse jira.
✓ Haaluma kanaan,
✓ Labsichi kwt.13 - Maladministration of Government or public
enterprise work jechuun fooyyesse jira.
✓ S/Y Kwt. 411(1) ‘Any public servant…’ isa jedhu Labsichi kwt.
13(1) ammoo ‘…or employee of a public organization…’ jedhu
dabale.
✓ Adabbiis fooyyesseera.
 Kan itti fufe…
✓ Kwt. 411(4,b)’n has purchased certain property or taken part in an auction, while prohibited by
law or regulations… jedhu; Labsichi kwt. 13(4,b)’n ammoo ‘… prohibited by law or regulations
or directives….’ jedhu dabaleera.
✓ Kwt 13(4)(a)(b) – yaada faayidaa argachuu ykn nama biraatiif argamsiisuu osoo hin qabaatiin
yoo ta’e iyyuu itti gaafatamuu akka qabu tuma…???
✓ Gochi amantaa hojicharraa qabatamu gaaffii jala kan galchu waan ta’eef irraa of
eeggachuu dirqama tilmaamni jedhu wan jiruuf.
✓ (walitti dhufeenya akka firooma fi karaa biraa walitti dhufeenya hojjetaan kun qabuun
dantaa walitti bu’iinsa hambsiuufidha)
✓ Dagannoon gochaalee raawwataman …dabaleera.
✓ S/Y Kwt. 411(1-4) tti qofa kan qabu ture, Kwt 13(4)(a)(b) walitti bu’iinsa faayidaa hambisuuf
kan tumamedha. Dantaa wal-faallessuu danda’u jiraannaan keessatti hirmaachuun seera
cabsuudha.
✓ Labsiin 881/2007 irratti ammoo kwt. 13(1-9) tti kan fooyya’eedha. Kwt. 13(5-9) tti kan jiran
haaraa dabalamaniiru.
 itti fufe…
✓ Kwt 13 (1)(a)(b)(c), faayidaa hin mallee argachuu ykn argamsiisuuf yaaduun
aangoo ykn itti gaafatamummaa fayyadamuun raawwatama.
✓ Aangoo Isaa gargaaramuunidha.
✓ Kunis karaa sadiin raawwatama
A. Daldalaan, hojii biraatiin, bittaan ykn gurguurtaan ykn hojii hojjetamuun walqabatee
hariiroo hojii kamiiniyyuu faayidaa kamiyyuu fudhachuu ykn waliigaltee faayidaa irraa
argatu irratti waliigaluu ykn tooftaa biraa uumuu,
B. Gatii Abbaa Taayitaa ykn I/G Dhimmi isaa ilaallatuun murtaa’ee olitti waliigaltee
meeshaa dhiyyeessuu, waliigaltee hojii addaan kutuu ykn waliigaltee hojii kamiyyuu
seenuu/waliigaluu ykn meeshaalee ykn tajaajiloota waliigaltee keessatti hin ibsamne
fudhachuu,
 itti fufe…

C) Bu’uura aangoo hojii ykn itti gaafatamummaa qabuun mana hojii mootummaa ykn
dhaabbilee misooma mootummaa ykn jaarmiyaa uummataa imaanaan itti kenname ykn
miidhaa irraa eeguu qabu irratti gocha faayidaa isaa tuqu tooftaa kamiiniyyuu kan
raawwate yoo ta’e…

➢ Akka gaaffiiti kan ka’u…

➢ Kwt 13(1c) kwt 9(1) irraa garaagarummaan qabu?
➢ Faayidaa argachuuf?
➢ Dantaa waajjiraa miidhuu (karaa kaminiyuu)?
➢ Seera ifaa cabsuu? (kwt. 9) fi seera ifaan cabsuu dhiisuu garuu karaa kamiiniyyuu
dantaa miidhuu? Kwt. 13 (1) (c).
➢ Kwt. 9 faayidaa eenyuu ilaallata?
➢ Kwt. 13 (1) faayidaa eenyuu ilaallata?
 itti fufe…
➢ Kwt. 13(6) ‘hojii gaggeessaan ykn hojjetaan mootummaa ykn jaarmiyaa uummataa sadarkaa
kamiyyuu irratti argamu ta’e jedhee nama beekuun irra hin jiraanneef koodii ykn iccitii deemsa
hojichaa akka beeku kan taasise ykn
✓ qulfii namni tokko qofti qabachuu qabu nama dhimmi isaa hin ilaallannetti laachuun
✓ qabeenyi mootummaa ykn dhaabbata uummataa akka qisaasamu, fudhatamu/hatamu, ykn
badu kan taasiisee yoo ta’e tumaa kanaan ni gaafatama.
➢Kwt. 13(6) iccitii kana hojjetaan ykn gaggeessaan eeguu akka qabu dirqama kaa’a.
➢Kwt. 13(7) ‘dagannoon’ yoo raawwatame adabbii hordofsiisu kaa’a.
➢ Dagannoon akka adabamuuf ykn yakka ta’uuf kan barbaadame;
eeggannoo taasisuun dirqama waan ta’eef.
➢ Miidhaan dhaqqabeera waan ta’eef, kanaaf ammoo eenyuutu itti
gaafatamuu qaba? Kan jedhu tilmaama keessa galchuunidha.
 itti fufe…

✓ Kwt. 13(8) koodiin/qulfiin heeyyama ykn beekumsa isaan ala fudhatamuu yoo
mirkanneesse malee akka beekaa qulficha kennetti ykn odeeffannoo /iccitii/ ifa
taasisetti lakkaa’ama kan jedhuudha. (Presumption)
❖ Eegumsa taasisuu qabu kan hin baane waan ta’eef itti gaafatama.
❖ Dirqama isaatis waan ta’eef…
✓ Kwt. 13(9) koodii ykn qulfii akka itti fayyadamu ykn qabu itti gaafatummaa
dhimmi isaa ilaallatuun osoo hin heeyyamne ykn hin kennamneef fudhachuun
qabeenya mootummaa ykn jaarmiyaa uummataa qisaasuu, fudhachuu, ykn
balleessuu ykn akka qisaasamu ykn fudhatamu ykn badu taasiisuu ilaallata.
 Qabeenyaa fi Maallaqa Maddi Isaa Hin Beekamne
( Kwt 21)
❖ Yakkichi H/Mootummaa ykn H/Jaarmiyaa Ummataan raawwatama.
❖ Tumaan kwt. 21 kun seera yakkaa kwt. 419 kan bakka bu’edha.
❖ Kutaa yaadaa yakka kanaa ilaalchisee
❖ Sy kwt 59 (2), vs kwt. 3 labsii 881/2007 walitti fiduun ilaalama.
➢ Sadarkaa jireenya galii isaan walhin madaalle or maallaqa qaabaachuun yoo
mirkanaa’e.
➢ Dirqamni Qabeenyaa kana eessaa akka fide ykn sadarkaa jireenya akkasii jiraachuu
haalli itti danda’e mirkaneessuu himatamaa irratti kufa.
❖ Gaaffileen ka’uu malanis…
➢ Hamma qabeenyaa ykn maallaqaa gaafatamu (disproportionate)
kun hagami jechuu dandeenya??
➢ Galii isaa waliin walhin gitu jechuuf ulaagaan maali?
 S

1. Sadarkaan jireenyaa isaa hojii irra amma jirutti ykn duraan irra ture
ykn galii seera-qabeessa karaa biraatiin argatu ykn argachaa turee kan
caale yoo ta’e ykn;
2. Qabeenyi qabuu ykn maddi maallaqa, galii amma argatu ykn hojii
duraan irra tureen ykn galii seera-qabeessa karaa biraatiin argachaa
ture waliin wal hin madaalle yoo ta’e fi
3. Sadarkaa jireenya akkanaa akkamitti akka jiraate ykn qabeenyi
akkamiin harkaa isaa galuu akka danda’e mana murtiif yoo
mirkaaneessuu/hubachiisuu baate qabeenyichi akka dhaalamu fi
adabbii salphaa waggaa tokko hin caallee…
 itti fufe…
❖ Himatamaan dura qabeenya qabaachuu isaa mirkaneessuu yoo danda’e;
ykn
❖ erga hojjetaa mootummaa ta’ee qaxaramee booda madda galii seera
qabeessa galii hojiirraa argatuun wal madaalu qabaachuu isaa yoo
mirkaneesse itti gaafatamummaa jalaa bahuu danda’a.
Gaaffiin ka’uu?????
❖ Qorannaan yakka kanaa akkamitti jalqabuu danda’a?
✓ Galii fi baasiin wal-gituu dhabuu agarsiisuu qofti qorannaa jalqabuuf gahaa
ta’uu danda’a.
✓ Hangam caalee yoo argamedha?
 Seerota keewwaticha kanaa tumsan;

✓ labsiin qabeenya beeksisuu fi galmeessuu lakk.668/2002 sadarkaa

Federaalaatti fi labsiin lakk.169/2003 Sadarkaa Naannootti
tumameera.
✓ Muudamaan, filatamaan uummaataa fi hojjetaan mootummaa
qabeenyaa fi madda galii maqaa isaa fi maatii isaatiin jiru yeroo
seeraan taa’e keessatti beeksiisuu fi galmeessiisuu akka qabu,
✓ dirqama kana yoo hin baane qabeenyichi bu’uura labsii
lakk.881/2007 kwt.21 tiin akka qabeenya maddi isaa hin beekamnetti
akka lakkaa’amu mul’isa jechuu dha.
 itti fufe…

❖ የሀብት ማሳወቂያና ማስመዝገቢያ አዋጅ ቁጥር 668/2002, 13 የሃብት አለመመዝገብ

የሚያስከትለው ውጤት በዚህ አዋጅ መሠረት ያልተመዘገበ ማናቸ ውም የተሿሚ፣ የተመራጭ
ወይም የመን ግሥት ሠራተኛ ሀብት ተቃራኒ ማስረጃ ካልቀረበ በስተቀር ለወንጀል ሕግ አንቀጽ
419/2/ ድንጋጌ አፈጻጸም ሲባል ምንጩ እንዳልታወቀ ንብረት ይቆጠራል፡፡
❖ Bifuma walfakaatuun Labsii 169/ 2003 kwt 14 jalatti qabeenya
galmeesiisuu dhabuun yakkaan kan gaafachisuu ta’uu tumameera
❖ Tumaan SY labsii 881/2007 waan fooyya’eef labsicha kwt 21 jalatti
gaafatamuu danda’a
 itti fufe…

✓ Dhimma tokko irratti himatamaan Miindaa qarshii 182 irra gara

928 tti guddatanii miindaa xiqqa kanaan maatii isaanii utuu
bulchanii qabeenya miliyoonati lakka’amu waan horataniif
yakka qabeenya maddi isaa hin ibsamne qabachuun
himatameera.
✓ Manneen murtii himatamaan miindaa xiqqaa kanaan qabeenya
kana horachuu fi haati warraa isaa galii seera qabeessa kan biroo
kan hin qabne waan ta’eef murtii balleessummaa irratti
dabarsaniiru.
✓ Murtiin kun dhaddacha Ijibbaataanis cimeera.
 itti fufe…

❖ Namni tokko galiin ykn miindaan isaa ji’aan ala galii seera
qabeessa qabaachuun isaa kan mirkanneessuu hin dandeenye yoo
ta’e qabeenya miliyoonaan tilmaamamu qabaatee yoo argame
sababuma qabeenya maddi isaa hin beekamne qabatee argameef
yakka malaammaltummaan kan adabsiisu ta’uu murtaa’ee kan
jiru dha
❖ Point to be made…
❖ Labsii 881/2007 kwt. 21 fi labsii 169/2003 kwt. 14 waliin
ilaaluudha.
 Mattaa’a daddabarsuu (ማቀባበል) / kwt 27.
❑ Yakki kun yakka nama kamuu raawwatu dha.
✓ Tooftaa raawwii yakkichaa
o hojjetaa mootummaatiif ykn jaarmiyaa uummataa tiif mattaa’aa
kennuuf nama biraa irraa maallaqa, waan gatii baasu, tajaajila ykn
faayidaa biroo fudhuu ykn
o dabtara herregaa baankii qabu mattaa’aa daddabarsuu oolchuu; ykn
o mattaa’aa akka walii kennaniif haala mijeessuu,
wal-qunnamsiisuu/waliingahuu, akka waliigalan taasiisuu fi hojii
faddaalummaa raawwachuu hammata.
Namni gocha kana raawwatu ofii isaati faayidaa kamiyyuu argachuu dhiisuu danda’a.
 Itti fufee…
• Gochi olitti tarreeffame kan raawwatame yoo ta’e kutaan yaadaa akka
jiruutti kan fudhatamu ta’a jechuudha.
• Dirqama gochaalee kana yeroo raawwatu maaliif akka raawwatu beekuu
qabda.
• Akkawuntii isaa ilaalchisee of-eeggannoo barbaachisu taasisuu qaba
dirqama jedhu kan agarsiisudha.
• Kanaaf yakka ta’e jedhamee raawwatame akka ta’eetti Seerichi kan
fudhate
• Ragaa dhiheeffachuun fashaleessuun gahee himatamaa ta’a.
 Amantaa hir’isuu Cimaa Kwt.31

➢ kwt. 31 kuni, S/Yakkaa Kwt. 676(1) fooyyesseera,

✓ Yakki kun hojjetaa mootummaa ykn hojjetaa jaarmiyaa
uummataa kamiyyuu raawwatamuu ni danda’a
✓ Kutaan yaadaa yakkichaa badhaadhina hin malle ofiif argachuu
ykn nama biraatiif argamsiisuudha.
 Ijoowwan yakkichaas
❖ Qabeenya taajajila murtaa’aaf imaanaan namatti kenname ykn maallaqa hunda ykn
gamisa faayidaa ofiif oolfachuu, nama biraaf oolchuu, fudhachuu, namni biraa akka
fudhatu taasiisuu, dhoksuu ykn tajaajila ofiif ykn nama biraaf oolchuu ykn gocha kana
fakkaatu kamiiyyuu raawwachuudha.
❖ Faayidaa hin malle argachuuf ykn argamsiisuuf…
❖ Qabeenya mootummaa ykn jaarmiyaa uummataa …
❖ Sababa wayiif itti kenname (adaraa)
❖ Kwt. 676(2) yakka malaammaltummaa jalatti hin hammatamu.
❖ (yakkoonni kwt. 676 (2) (a-c) tti tarreeffamanii jiran yakkoota labsii 881/2007 kwt. 12
‘matta’aa fudhachuu jaarsoolii araaraa fi qaamolee biroon raawwatamu’, kwt. 23 ‘material forgery of official or public
document’ jedhu irraa garaagarummaan isaan qaban hubatamuu qaba.
❖ Maaltu yakka malaammaltummaa vs yakka biroo irraa adda baasa kan jedhu hubatamuu
qaba.
 Kan itti fufe…

Bu’uura labsii kanaa kew.31 (3)(b) tiin yakka amantaa hir’isuu cimaa raawwatamuu isaa
mirkanneesssuuf A/A qabxiin mirkaneessuu qabu:
✓ Himatamaan mi’a ykn maallaqa caallaa imanaan fudhachuu isaa;
✓ Himatamaan imanaan kan fudhate akka deebisu yeroo gaafatamu,
✓ deebisuu ykn kaffaluu yoo hin dandeenyee fi
✓ mi’icha tajaajila barbaachisuuf oolchuu isaa mirkaaneessuu yoo hin
dandeenye ykn
✓ haala irra jiru agarsiisuu kan hin dandeenye ta’uu mirkaneessuun yoo
danda’ame yakkichi mirkanaa’era jechuudha.
 itti fufe…
▪ Labsicha kwt.31(3)(b) gaaleen himatamichi yeroo gaafatamu…. Kan jedhu
maal jechuudha? Yoom jechuu barbaadeetudha???
▪ shakkamaan yeroo mana hojii mootummaatti gaafatamu?
▪ qorannoon geggeefamu waajjira poolisitti?
▪ Mana Murtiitti yeroo jecha amantaa kennumoo?
▪ yeroo himatni A/A dhaddachatti dhiyaatee gaafatamu?
yakki amantaa hirrisuu raawwateera yookin hin raawwane jechuu
dandeenya????????
 Dhimma kana ilaalaa…
Galmeen kun kan eegale himannaa A/A gaafa 22/6/2014, L/Galmee MM 66675 ta’e irratti Mana
Murtii Ol’aanaa Godina Shawaa Bahaatti dhiheesseenidha.
Himannaan dhihaates, Himatamaan Waaqayyoo Daadhii jedhamu, labsii farra malaamaltummaa
lakk. 881/2007 kwt. 31(1) irra taruun miliishaa ganda ta’ee Godina Shawaa Bahaa Aanaa Boosat
ganda Agamsa Coqorsaatti osoo hojjechaa jiruu faayidaa isaaf hin malle argachuuf ykn nama
biroof argamsiisuuf yaaduun gaafa guyyaa 8/6/2014 halkan irraa sa’a 8:00 yoo ta’u meeshaa
waraanaa lakk. SKS 1715562 tokko fi rasaasa firii 5 tilmaamni gatii isaa 3302.28 fi gatiin rasaasaa
tokkoon 17x5 walumatti qarshii 85 ta’e, nageenya hawwaasaa gandichaa akka ittiin eegu qaamni
mootummaa hidhachiisee jiru kan hojii ajajameen raawwatee mootummaaf akka deebisu yeroo
gaafatamutti waan deebisuu dhabeef yakka amantaa hiri’isuu cimaa raawwachuutiin himatameera.
 Itti fufee…
Himatamaanis jecha amantaa waakkii isaan meeshaa fuuchuu osoo hin haaliin meeshaa
kana hidhadhee hojii eegumsaa irra osoon jiruu anaa rafee jiruu namni na jalaa fudhatee
jechuun ibseera.
Ragooliin A/As dhihaatanii meeshaa kana himataman hidhachuu fi himatamaan kun
meeshaan na jalaa bade jechuu ibsaniiru.
Manni murtiis kwt. Himatamaan jalatti himatame jijjiiruun 677 (2) jalatti akka ofirraa
ittisu ajajeera.
Himatamaanis raga ittisa akka hin qabne ibsateera.
Manni murtiis murtii balleessummee yeroo kennutti sababi jijjiirraa kwt kanaaf kaa’e,
 Itti fufe…

• Seerri yakkaa kwtn 677 (1) (b)’n namni kamiyyuu itti yaadee faayidaa hin malle
ofiif argachuuf ykn mana biroof argamsiisuuf osoo hin ta’in;
• qabeenya mootummaa ykn ummataa kamiyyuu imaanaan itti kennaman
miidhaan akka irra gahu kan taasise yoo ta’a akka gaafachiisu tuma,
• gochi kun dagannoon yoo raawwatmu immoo muraa xiqqa lama (677 (2)) jalatti
akka gaafachiisu tuma.
• Himatmaan kunis miidhaa dagannoon gahef akka of irraa ittisu ajajamus iyyata
dhiheessen raga ittisaa hin qabu waan jedheef of irraa hin ittifne jechuun
balleessaadha jechuun adabbii kenneera.
 Gaaffii

1. Murtii manni murtii kenne kana akkamitti ilaaltuu?

2. Yakkoota malaammaltumma keessatti A/A maal mirkaneessuuti irraa
eegamaa?
3. Tilmaamni kutaa yaadaa ilaalchisee fudhatama jedhamuun kwt. 3
jalatti tumamee jiru M/M akkamitti ilaale jettuu?
 Itti fufee…

A/A komii dhiheesseen

• M/M jalaa kwt geeddaruun isaa dogongora,
• gochi raawwatamuu mirkanaa’eera, yoo ta’e yakkoota
malaammaltummaa ilaalchisee bu’uura kwt. 3 labsii 881/2007
tiin tilmaamni faayidaa argachuuf ykn argamsiisuuf jedhu kan
fudhatamudha.
Tilmaani kun hin jiru kan jedhu yoo ta’e ammoo kana
fashaleessuu kan qabu himatamaadha.
Himatamaan ammoo ragaa ittisaa hin dhiheeffanne.
 Itti fufee…

M/M/ Waliigalaas.
Murtiin mana murtii jalaa hin komachiisuu ragoonni A/A kan
mirkaneessan himatamaan ta’e jedhee itti yaadee kan raawwate
ta’uu osoo hin taane dagannoon gocha kana kan raawwate
waan ta’eef yaada jedhuun murtii mana murtii jalaa cimsaniiru.
 Dhimma kana ilaallaa

Dhimma Mana Murtii Olaanaa Arsii lakk. Gal. 99061 ta’e irratti ilaalamee murtii
argatedha.
Dhimmichaaf ka’umsa kan ta’e himmannaa A/A, himatamaan kun Labsii lakk. 881/2007
kwt. 31 (2) bira darbuun faayidaa isaaf hin malle ofii argachuuf ykn nama biroof
argamsiisuuf yaadee Yuuniyenii Aarbaa Guugguu keessatti konkolaachisaa ta’ee yeroo
hojjechaa turetti qabeenya dhaabbatichaa kan ta’e Tiraaktera qonnaa gost YTO-130
lakk.Gabat Liyu OR 1239 meeshaa guutuun waliin baasii godhee fudhatee booddee otoo
ittiin hojjetuu turee booda yeroo keessi isaa ogeessaan qoratamu meeshaalee garaagaraa
tilmaamani isaa qarshii 107,200 ta’u hirri’isee waan argameef yakka amantaa hirrisuu
cimaa raawwateera jedhamee himatameera.
 Itti fufee…
• Ragooliin A/A dhihaatanii himatamaan kun konkolaataa fayyaa fi guutuu mallatteessee
fuuchuu isaa mirkaneessaniiru.
• Akkassumas konkolaataa Kanaan hojjechaa erga turee booddee meeshaaleen tarree
himannoo keessatti dhihaatan sababa keessaa hirrateef Yuuniyenichi kokolaataa
himatamaa harkaa fuuchuun hojii irraa dhaabee turuu ibsaniiru.
• Manni murtiis gocha ittiin himatame raawwachuun himatamaa waan irratti
mirkanaa’eef akka ofirraa ittisu jedheera.
• Ragoonni ittisaa himatamaan dhihaatanii, meeshaan jedhame garaajiitti qabamee kan
jiru ta’uu, kunis sababa Yuuniyenichi maallaqa abbaa garaajiitti hin kanfalin hafeef
akka qabsiisaatti kan qabatee jiru ta’uu ibsaniiru.
 Itti fufee…

• Walumaagalatti himatamaan meeshaa dhaabbatichaa sababa hojiin harka isaa gale

sirnaan fayyadamuu dhabee ykn deebisuu dhabee faayidaan ala waan taasiseef,
akkasumas nagaheen waan hin deebifneef sadarkaan aangoo isaa fi miidhaa inni
dhaqabsees ulaagaa kwt. 31(2) waan hin guunneef, bu’uura SDFY kwt. 113(2) tiin
kwt. 31(1) geeddaruun balleessadha jechuun murteessera.
Gaaffii
• Kwt. 31 (1) fi (2) jidduu garaagarummaan jiru maaliin ibsamu danda’a
dhimma kana irratti jiraachuu maaltu agarsiisa?
• A/A maal agarsiisee himatee M/M ammoo ulaagaa maalii bu’uura
godhatetu gara kwt. 31 (1) geeddaree?
• Qabatamni jiru maal fakkaata? Maalta’uu qaba turee?
 Garaagarummaa kwt. 15 fi kwt. 31
Kwt. 15 (Adeemsa hojii keessatti fudhachuu fi dhoksuu raawwatamu)
✓Sababa hojii kamiiniyyuu (በማናቸውም የስራ አጋጣም እጁ ልገቡ የቻሉትን...)
✓Hanna irraa garaagarummaa akka qabaatuuf maqaan kun kennamee…??
✓Biyyoonni biroon gochaa kana qabeenya sochoo’aa waliin yeroo walqabsiisan… jiraa? Kun kwt.
15 jalatti akkamitti ilaalama?
✓Hojjetaa mootummaa / jaarmiyaalee uummataa ilaallata.
✓Qabeenyaan harka isaa gale kan nama dhuunfaa ta’uu danda’a.
• fkn sakatta’a dallaa irratti taasifamuun meeshaa wajjira keessa hin seene,
waardiyyaa biratti dhiifamee yoo fudhatame.
✓በአደራ የተቀበለዉ የምለዉ በአንቀፅ 31 ከተመለከተዉ የተለየ ነው።
Kwt. 31 (Amantaa hirrisuu cimaa)
✓Faayidaa hin malle argachuuf ykn argamsiisuuf.
✓Qabeenya mootummaa ykn jaarmiyaa uummataa ta’e.
✓Sababa wayiif (hojiif ta’uu danda’a) itti kenname (adaraan)
 • Gochoota yakkaa hojjetaa Mootummaa qofaan
faayidaalee hin malle argachuuf yaaduun
Gocha Fudhachuu fi Miliqsuu raawwataman kwt. 15(1a)
Hojii irratti Raawwatamu Kwt.15 • Gochoota yakkaa hojjetaa mootummaa ykn
jaarmiyaa uummataan haala kamiinuu sababa
hojiitiin mi’a ykn maalaqa harka hojjetichaa gale
mi’aa ykn maallaqa kan fudhate ykn kan miliqse
kwt,15(1b) ilaallata.
• Gaaffii: kwt.15(1b) Kwt. 31 irraa maaliin adda
ba’aa?????
• Kwt. 15 (1) = adeemsa hojii idilee isaa keessa
qabeenya harka isaa gale ilaallata??
• Kwt. 31 = a property of another which is entrusted
to him for a specific purpose???
 Dhimma kana ilaallaa...

Dhimmi kun Mana Murtii Olaanaa G/Sh/Bahaatti, lakk. Gal. 66641

irratti dhihatee kan ilaalamedha.
Himanni himatamaa, Saj/ Olaanaa M jedhamu irratti A/Alangaan
dhihaates himatamaan kun labsii yakkoota malaammaltummaa
tumuuf bahe lakk. 881/2007 kwt. 15 (1)(b) irra darbuun
badhaadhina isaaf hin malle argachuuf ykn nama biraatiif
argamsiisuu yaaduun gaafa guyyaa 07/03/2014 galgala keessa
tilmaamaan sa’a 4:00 yoo ta’u,
 Itti fufee...

mooraa Qaj/Poolisii Mag/ Moojoo keessatti miidhamaa dhuunfaa HH jedhamu

yakkaan shakkamee Qaj/Poolisii Mag/Moojootti to’atamee jiru himatamaan
dabaree eegumsaa to’atamootaa ta’ee yemmuu hojjatu miidhamaan kun man
hidhaa yemmuu seenu kiisii isaa sakatta’ee Dabtara Qusannoo Baankii fi ATM
Baakii Daldala Itoophiyaa lakk. Iccitii isaa waliin irraa fuudhee wajjira galchee
galmeessee kaa’uufii osoo qabuu ATM sababa hojiin harka isaa gale
fayyadamuun qarshii miidhamaan baankii keessaa qabu gaafa guyyaa 12/03/14
qarshii 5000, gaafa guyyaa 13/03/14 qarshii 7000, gaafa guyyaa 14/03/14 qarshii
1500 walumatti qarshii 13500 damee Dirree Fooqaa irraa baasee faayidaa
dhuunfaa isaaf waan oolfateef yakka raawwateer jechuun himatameera.
 Itti fufee...

• Himatamaanis jecha amantaa fi waakkii kenneen qarshii kana

baankiidhaa miidhamaan sababa mana hidhaa jiruuf naaf
baasi jennaan baaseefiiraa,
• haa ta’u malee qarshii ani qabu 13500 osoo hin taane 15000
dha qarshii 1500 naa jala balleessite jechuun na himate
malee, dhuunfaan waanan itti fayyadame hin qabu.
 Itti fufee...

• ATM’n jedhames sakatta’aan mana himatamaa kanaa kan argame

ta’uu, CD’n suura yeroo inni ATM irraa qarshii baasuu fi ragaan
qorattoota poolisii miidhamaan himannoo biratti dhiheeffatee dhihaatee
dhagaahameera.
• Ragooliin ittisaa himatamaas ragoolee hidhamtoota ijaaramanii
dhihaatanidha jechuun kufaa taasisuun himatamaan balleessaa
jedhameera.
Dhima kana attamitti ilaaltu?
 Gowwomsaa cimaa (kwt. 32)
❑ S/Y Kwt. 696 irra kan jiru akkuma jirutti ta’ee, garuu yakka
malaammaltummaadhaaf raawwatiinsa akka hin qabnetti (Labsicha kwt.
36(1) n haqeera.
➢ Hojjetaan Mootummaa ykn jaarmiyaa Uummataa badhaadhina isaaf hin
malee ofiif argachuuf ykn nama biraatiif argamsiisuuf yaaduun
➢ Waantoota dogoggorsiisaa ta’an dubbachuun; ykn haala ykn eenyummaa
ofii dhoksuun ykn wanta ifa gochuu qabu dhoksuun; ykn
 ➢ dogoggora tilmaama ykn amantaa nama biraa
itti fufe… fayyadamuun
➢ gocha seerri dhorku raawwachuun ykn kan seerri
ajaju raawwachuu dhiisuun nama biraa
gowwomsuun
➢ Namni gowomsame faayidaa isaa ykn qabeeny isaa
ykn nama sadaffaa akka miidhu yoo taasise yakka
gowwoomsuu cimaan akka himatamu labsicha
kwt.32 jalatti tumeera.
 Akka gaaffiitti kan ka’uu danda’u…
Garaagarummaa yakka kwt. 28, 32 labsii 881/2007 fi seera yakkaa kwt. 692 jiru maalidha?
Kwt. 28
• Nama kam irrattiyuu raawwatiinsa kan qabaatudha. “whosoever” kan jedhu “ ማንኛዉም ሰዉ”
kan jedhu waan ta’eef.
• Gochaalee aangoo hin qabnetti gargaaramuu ykn fakkeessuutti gargaaramuun raawwatamu
kan ilaallatudha.
• Erga aangoo irraa bu’ee, ykn hojii irraa gaggeeffamee, hojjetaa mootummaa ta’uufan jedha
jechuun, ykn fakkaatee mullachuun…
• Kwt. 32
• Hojjetaa mootummaan/jaarmiyaalee uummataan kan raawwatamudha.
Art. 28 vs 32 ilaalaa...
 Sanadoota mootummaa ykn Jaarmiyaalee uummataa
fakkeessuun qopheessuu, gara sobaatti jijjiiruu, sanada sobaatti
gargaaramuu Kwt 23 (1-4)

• Yakkichi nama kamiiniyyuu, ykn hojjetaa mootummaa ykn jaarmiyaa

uummataatiin raawwatamuu danda’a.
✓ Qopheessuu, gara sobaatti jijjiiruu, itti fayyadamuu,
✓ Yakkicha kan raawwate hojjetaa mootummaa ykn jaarmiyaa
galmeewwan, barreeffamoota, sanadoota beekaman ykn sanadoota akka
➢ qopheessu galmeessu,
➢ eeguu ykn
➢ koppii akka kennu
➢ itti gaafatamummaan itti kennameen yoo ta’e adabbiin isaa kan cimu
ta’a
 Kan itti fufe…

✓ Sanadni maqaa hojjetaa mot. ykn jaarmiyaa uummataatiin

ykn faayidaa isaaf akka oolu fakkeeffamee hojjetame ykn gara
sobaatti jijjiirame mana, konkolaataa, kiisii ykn too’annaa
isaa jalatti yoo argame akka ofii qopheessetti ykn
qopheesiseetti tilmamama ( kwt 23/4) (rebuttable
presumption )
✓ Ragaa barnootaa mana barumsaa dhuunfaa irraa argame
sobaan qophaa’een fayyadamuu seera kamiin ilaalama
yakkummaan isaa???
 Gaaffii marii
• Waraqaa raga sobaa qabachuuna argamuu akkamitti ilaaltu?
• Labsi 881/2007 kwt. 23 (3) jalatti ‘… osoo beekuu…’ kan jedhu akkamitti
ilaaltu?
• A/A himatamaan beekuu isaa maaliin mirkaneessu danda’a?
• Dhimmoota akkanaa irratti kutaan yaadaa tilmaamni ni fudhatama jechuu
dandeenyaa? Kwt. 3 labsii 881/2007 akkamitti raawwatama?
• Waraqaa eenyummaa waliin walqabatee tumaan rogummaa qabu labsii 881/2007
malaamaltummaadhamoo labsii 760/2004 waraqaa eenyummaa waliin walqabatee
bahedha? Kamtu rogummaa qaba jettuu? Or s/y kwt. 385/ 378 ’n himatamaa?
 Gowomsaa s/y tiin ilaalamumoo kwt. 23 ragaa sobaa
qopheessu dha?

Dhimma kana ilaalaa

Jiraataa M/Finfinnee kan ta’e himatamaan Waraqaa eenyummaa
Inskindir Adimaasuu jedhu maqaa obboleessa isaa Ameerikaa jiruu
baafachuun, Akkaawuntii Awwash baankii inni qabu irraa qarshii 98,ooo
baafatee erga itti fayyadamee booddee, Abbaan isaa bakka bu’aan
Isnkindir inni sirriin; kan akka akkawunticha bulchuuf bakka
bu’ummaan kennameef, shakkiin bankii beeksiseera.
Himatamaan kunis baankiidhaa qarshii baasuuf osoo jedhuu qabameera.
 Gaaffii
• Himannaan kan dhihaachuu qabu bu’uura seera kamiinidha? Gochi raawwatame
gowomsaadha moo sanada sobaa qopheessuudha?
• Gochi kun tumaa kwt. 23 (1) jalatti kufamoo, tumaa kwt. 23 (3) jalatti kufaa?
• Gochi kun tumaa s/y kwt. 378 ykn s/y kwt. 385 jalatti kufuu qabaa?
 Gaaffii marii ....

• Proclamation 760/2004 labsii galmeessa ragaalee kwt. 66(1) vs

proclamation 881/2007 kwt. 23 akkamitti ilaaltu?
• Ragaa sobaan qophaa’e ilaalchisee ragaa galmeessa ragaaleen
kennamu yoo ta’e raawwatiinsa kan qabu kami?
• Yakki kan raawwatame hojjetaa mootummaan yoo ta’e jijjiirama fidu
jiraa?
 Yaada furmaataa????

• Labsiin 760/2004 haala addaan የወሳኝ ኩነት ሰነዶች ስለምመለከት በሙስና ወንጀእልነት
መታየት አግባብነት የለውም yaada jedhu AA Federaalaa ni kaasa. Yaada kana
akkamitti ilaaltu?
• Labsiin 881/2007 hojjettoota mootummaa labsii biroon yakkichi haala addaan
kan hin haguugamne yoo ta’e irratti raawwatiinsa qabaata? Falmiin jedhus
jiraa?
• በሙስና ወንጀሎች የተደነገገዉ ጠቅላላ መንግስታዊ ሰነዶችን በሀሰት ስለመስራት ይመለከታል፤
• በለሎች በልዩ ህግ ክልከላ ላልተላለፈላቸዉ የመንግስት ሰራተኞች ላይ ተፈፃምነት ይኖረዋል፤
• በልዩ ህግ የምገዙት ብልዩ ህጉ መክሰስ የተሻለ ይመስላል።
Gaaffii itti aanee ka’u… • Seerri addaa dura bahe seera waliigalaa booda baheen
haqamuu ni danda’aa?
• Haala addaans seera baaftuun ifatti akka haqamuuf kan
tume yoo ta’e malee.
• Kanaaf labsiileen galmeessa sanaadaalee, waraqaa
eenyuummaa ilaallatan haqamaniiru jechuun
rogummaa hin qabu.
• Dhimmoota isaan ilaallatan irrattis raawwatiinsa ni
qabaatu jechuudha.
• Haa ta’u malee labsii 881/2007 kwt. 36 akkamitti
ilaaltuu.
ITTI FUFEE...
 Gaaffii marii

• Himannaa dhihaate kana akkamitti ilaaltu?

• Sanada sobaa dhimmoota taaksii waliin walqabatee jiru ilaalchisee
tumaan raawwatiinsa qabu labsii 881/2007 malaamaltummaadha moo
labbsii 203/2009 kan Oromiyaa ykn labsii 983/2008 kan Federaalaa
kan taaksiidha?
 Dhimma itti aanee jiru ilaalaa…

Ka’umsi dhimmichaa Abbaan Alangaa Godina Addaa Adaamaa himannaa mana murtii
jalaatti dhiyeesseen iyyattootni ammaa Labsii Yakka Malaammaltummaa Ittisuuf Bahe
Lak.881/2007 keewwata 23(3) darbuun mirga yookiin faayidaa hin malle argachuuf
yookiin nama biroof argamsiisuuf yaadanii gaafa 04/02/2014 sakatta’insa qaamolee
seeraan tasa taasifameen waraqaa eenyummaa sobaa waan isaan harkatti qabameef
yakka sanada mootummaa sobaan fakkeeffamee hojjetameen tajaajilamuu raawwataniiru
jechuun keewwata walfakkaatuun dhuunfaa dhuunfaatti kan himataman yoo ta’u,
iyyattootni yakka itti himataman kana mana murtii jalaatti dhiyaatanii haalanii
falmaniiru.
 Itti fufee…
Manni Murtii Ol’aanaa Godina Addaa Adaamaas falmii bitaa fi mirgaa dhagahuun ragaan
erga qulqulleessee booda iyyattootni ammaa waraqaa eenyummaa sakatta’insa tasaa
taasifameen isaan harkatti qabameera.
Waraqaan eenyummaa qabame kun qaama kenne jedhame irraa yommu gaafataman kan
isaan biraa hin baane ta’uu waan mirkanaa’eef iyyattootnis ragaa ittisaa akka dhiyeeffatan
gaafatamani illee hin qabnu waan jedhaniif sanada mootummaa sobaan fakkeeffamee
hojjetametti beekanii fayyadamuu isaanii mirkanaa’eera jechuun tokko tokkoo isaanii
labsii farra malaammaltummaa ittisuuf bahe lak.881/2007 keewwata tokko tokkoon isaanii
itti himataman keewwata 23(3) jalatti balleessaa taasisuun tokko tokkoo isaanii hidhaa
cimaa wagga 3(sadii) fi adabbii maallaqaa qarshii 1,500(kuma tokkoo fi dhibba shan)
adabeera.
 Itti fufee…

Iyyattootni ammaa murtii balleessumaa fi addabbii kenname kana

komachuun komee ol’iyyannoo isaanii Mana Murtii Waliigalaa Oromiyaa
Dhaddacha Dhaabbii Bahaatti kan dhiyeeffatan yommu ta’u, Dhaddachi
Dhaabbii Bahaas immoo falmii bitaa fi mirgaa erga dhagahee booda murtii
balleessummaa cimsuun adabbii hidhaa qofa gara hidhaa cimaa waggaa
2(lamaa)tti fooyyessuun murtii kenneera.
Iyyattoonis komee Dh/Ij tti dhiheeffataniin waraqaan eenyummaa kun qaama
adda addaa irraa yeroo adda addaa bahee osoo jiruu idoo tokko himatamuun
keenya dogongoraa…
Waraqaa kanas namatu isiniifan baasa jedhee nu gowomse malee kan sobaa
ta’uu hin beeknuu,
 Itti fufee…

Adabbiis ilaalchisee miidhaan gahe osoo hin jiraanne adabbiin ulfaataa kan
nurratti kenname dogoggoora dha.
Gochi itti himatamne Labsii Lak.881/2007 Keewwata 23(3) kan guutu miti.
Waraqaa foorjidii ta’uu osoo hinbeekin baafannetti yakka malaammaltummaan
osoo aangoo tokko illee hin qabaatiin adabamuun keenya dogoggoora waan
ta’eef akkasumas miidhaan gahe waan hin jirreef; maatiin bulchinu rakkoof kan
saaxilaman waan ta’eef kun hundi nuu ilaalamee murtiin jalaa diigamee bilisaan
akka gaggeeffamnu yookiin adabbiin akka nuuf daanga’u yookiin adabbiin
bu’uura S.Y lak.86 fi 179- C tiin akka nuuf salphatu jechuun gaafataniiru.
 Itti fufee…

Dhaddachi Ijibbaataa Qorannoo Duraas gocha yakkaa iyyattootni ammaa

raawwataniif Labsii Lak.881/2007 Keewwata 23(3) moo S.Y.385 -1-A
rogummaa qaba?
Jechuun ijoo qabatee yakki isaan raawwatan yakka malaammaltummaa ta’uuf,
• namni dhuunfaan hojjetaa mootummaa ykn jaarmiyaalee waliin
walitti dhufeenya qabuun yakka raawwatu malee,
• dhuunfaa isaan sanada sobaan qophaa’etti fayyadamuu hin ilaallatu
jechuun murtii mana murtii jalaa diiguun s/y kwt. 385 (1) (b) jalatti
balleessaadha jechuun adabbii kenneera.
 Gaaffii marii

Murtii Dh/Ij Oromiyaa kana akkamitti ilaaltu?

Sanadoota sobaan gargaaramuu jechuun tumaa 378 fi 385 s/y jalatti
kan tumamee jiruu fi labsii 881/2007 kwt. 23 (3) jalatti kan tumamee
jiru jidduu garaagarummaan jiru maali?
 Garaagarummaan tumalee kana jidduu jiru kan maddu amala addaa
sanadoota kanaa irraa kan aka’edha.
- ከሀሰተኛ ሰነድ መገልገል ጋር በተያያዘ የሚቀርቡ ክሶችን በተመለከተ ተፈፃሚ ሊሆን የሚገባው ድንጋጌ በተለይ ሰነዱ በወንጀል
ህጉ አንቀፅ 385 የተመለከተው ከሆነ (የብቁነት ማረጋገጫ፣ ግላዊ ሁኔታ የሚገልጽ)
- ከሆነ ክሶቹ በወንጀል ህጉ አንቀጽ 378፣ 385(1) መሰረት ሊቀርብ የሚገባው እንጂ በሙስና ወንጀሎች አዋጅ 881/07
አንቀጽ 23(3) መሰረት ሊሆን አይገባም?
- Yaada kana akkamitti ilaaltu?
- በወንጀል ህጉ አንቀጽ 378፣ 385 እና ከሙስና ወንጀልች አዋጅ ቁጥር 881/07 አንቀጽ 23 መካከል ያለው ልዩነት
የሚመነጨው ከሰነዶቹ ልዩ ባህሪ አንጻር ነው፡፡
- የብቃት ማረጋገጫ (ምስክር ወረቀቶች) በወንጀል ህጉ አንቀጽ 385(1)(ሀ) ስር በግልጽ የተካተቱ ስለሆነ በሙስና አዋጅ
ሊያስጠይቁ የሚገባ አይደለም፡፡ ???
- Sanadoota kana dhugumaan sanadoota dhuunfaadha jechuu dandeenyaa?
- Sanadoonni kun dantaa mootummaa of keessaa kan hin qabnedha jechuu dandeenyaa?
 Itti fufee…

- በመሆኑም ክሱ በወንጀል ህጉ አንቀጽ 385(1)(ሀ) መቅረብ ይገባዋል፡፡

- ይህ ድንጋጌ በቸልተኝነትም የሚያስጠይቅ መሆኑን ልብ ይሏል፡፡
- በመሆኑም ለምሳሌ መታወቂያ ወይም ሀሰተኛ የትምህርት ማስረጃን በተመለከተ ከድንጋጌ አንፃር ክሱ መቅረብ ያለበት በወንጀል ህጉ
385(1)(ሀ) መሆን ይገባዋል፣ ዋነኛው የወንጀሉ መለያ ባህሪ የሰነዱ ዓይነት ከመሆኑ አንፃር በ385(1)(ሀ) ስር መታወቂያ ወይም
የትምህርት ማስረጃ እንደ ምስክር ወረቀት የሚቆጠር በመሆኑ ክሱ ከሙስና ወንጀልች አዋጅ 881/07 አንቀጽ 23(3) ይልቅ
በወንጀል ህጉ መቅረብ ይገባዋል፡፡
- ከዚህ በተጨማሪ የሙስና ወንጀሎች አዋጅ በወንጀል ህጉ በአንቀጽ 379 ስር የተደነገገውን ድንጋጌ በግልፅ የሻረው እና የአዋጁም አንቀጽ
23 ይህንኑ የተሻረውን ድንጋጌ የሚተካ እንጂ በግልፅ ያልተሻረው እና በይዘቱ የተለየ የሰነድ ባህሪ ያላቸውን ሰነዶች የሚመለከተውን
የወንጀል ህጉን አንቀፅ 385 የሚመለከት ባለመሆኑና አዋጁም በግልፅ ያልሻረው በመሆኑ ተፈፃሚ ሊሆን የሚገባው ይህ የወንጀሉ ድንጋጌ
ነው፡፡
- Yaada kana akkamitti ilaaltu?
- Qabatamaadhaan akkamitti itti hojjechaa jirutu?
1. Sanada amala dhuunfummaa
qaban jechuun maal
jechuudha?
2. Sanada jedhame kana
ammoo kan qopheeffate
maaliifidha? Faayidaa
argachuu mitii?
3. Ulaagaa kwt. 4 jala jiru kan
guute yoo ta’e seera
yakkaatti maaliif deebifnaa?
Maallaqa ykn Qabeenya Gocha Yakkaan Argame Seera
Qabeessa Fakkeessanii Dhiheessuu fi Yakkicha
Gargaaruu kwt 33
 Kan itti fufe…

✓ Labsii 881/2007 Kwt.33 Maddi qabeenyichaa yakka malaammaltummaa yoo

ta’e akkaataa barbaachisummaa isaatti Seerri (Money laundering) ykn Seerri
malaammaltummaa rogummaa qabaniin himannaan ni dhiyyata.
✓ Yakka malaammaltummatiin ni himatamaa jechuu dha.
✓ Labsii Yakki Maallaqa Ykn Qabeenya Gocha Yakkaan Argame Seera Qabeessa
Fakkeessanii Dhiheessuu fi shororkeessummaa maallaqaan gargaaruu ittisuu fi
too’achuuf Lakk. 780/2005 kwt. 57(1)(B) SY Kwt. 684 haqeera.
✓ Kana jechuun dhimma 684 SY irra ture yeroo ammaa Labsii 780/2005 tiin
ilaalama jechuudha,
 itti fufe…
Kanaaf yakka kanaaf tumaan rogummaa qabu labsii 780/2005 kwt. 29 irra kan
jiru dha.
Ijoowwan seeraa kwt.29 jalatti jiranis:
➢ Namni kamiyyuu bu’aa yakkaa ta’uu isaa osoo beekuu ykn beekuu osoo qabuu:
✓ Qabeenya bu’aa yakkaa ta’e dhoksuun ykn nama yakka duraan raawwate dhoksuun
akka seeraan hin gaafatamne gochuuf qabeenyicha kan jijjire ykn kan dabarse,
✓ Abbaa qabeenyummaa qabeenyichaa kan dhokse,
✓ Qabeenyicha kan fudhate ykn kan itti tajaajilame yoo ta’e kan nama gaafachiisu ta’uu
ni tuma.
➢ Nama yakka duraa (predicate offence) raawwatetu qabxiiwwan armaan olii bu’aa
yakkichaa dhoksuu fi kkf raawwatee yoo argame dabalataanis kan gaafatamuu
danda’u labsichi kwt. 29(3d)
 Kaayyoon isaa …
• Madda isaa dhooksuuf.
• Bifa isaa geeddaruu
• Seera qabeessa fakkeessuu
• Yakka Kanaan gaafatamuuf yakka madda (predicate offence)‘n balleessaa ta’uun ykn itti gaafatamaa ta’uun
haalduree miti.
• Kutaan yaada yakka kanaa gocha raawwatamu irraa akka hubatama. (kwt. 29 (3) (a) labsi 780/2005.
Sirna Qorannaa fi Himannaa Yakka
Malaammaltummaa
 KAN ITTI FUFE…

➢ Labsii Lakk 943/2008

➢ Labsii KNFM federaalaa 1236/2013
➢ Labsii 434/97
➢ Labsii 882/2007
➢ Labsii lakk. 883/2007
 Qorannaa Yakka Malaammaltummaa

Lab. lakk.433/2005 kwt.7(4) – Aangoon yakka malaammaltummaa

qorachuu – KNFMF ture.
Amma garuu bu’uura lab.943/2008 kewt.22/3/ - Kom/Polisii/Feder.
Komi.Poolisii Feder. Yakka malaammaltummaa:
✓ M/hojii Federalaa, dh/misooma federaalaa,
✓Jaarmiyaalee ummataa fi
✓deeggarsa moot/ Federalaa naannooleef taasiisu irratti
raawwatamu qorachuu danda’a.
 Aangoo A/Alangummaa (Himannaa Hundeessuu)

▪ Yakka Malaammaltummaa M/hojii Mootummaa Federalaa,

Dh/misooma mootummaa Federalaa, jaarmiyaalee uummataa naannolee
tokko ol keessatti hojjetan keessatti fi deeggarsa mootummaan federalaa
naannooleef taasiisu irratti raawwatamu himachuuf aangoo
A/Alangummaa kan qabu KNFMF ture.
▪ Kana malees, Komishinichi aangoo yakka malaammaltummaa
b/bu’uummaan kennuu fi himannaa kaasuu labsii 883/2007 kwt.9tiin
kennameefii ture.
▪ Haa ta’u malee, aangoon kun AAW Federalaatiif labsii lakk 943/2007
kwt 22 (2) tiin darbee jira.
 itti fufe…

• Sadarkaa Naannoottis haaluma walfakkatuun Aangoon A/Alangummaa

komishinichaa bu’uura Lab. lakk. 214/2011 kwt. 7(10) (12)(13)(20) (21)
tiin AAWO tti darbeera
• Adeemsa himannaa yakka malaammaltummaa keessatti hordofamuu qaban
maanuwaaliin dhimmoota yakka malaammaltummaa fi taaksii M/hojichaan
bahe kaa’eera.
• Maanuwaalii kana irraas; himata dhiheessuu; ragaa ibsuu; himata kaasuu
ykn adda kutuu kutaa 8ffaa lakk. 114, 115 fi 117 jalatti walduraa duubaan
maanuwaalichi kaa’ee jira.
 Aangoo Mana Murtii

• Lab.434/97 kewt.7/1/ jalatti MMO fi Waliigalaa Federaalaa

dhimma yakka Malaammaltummaa Aangoo Federaalaa
ilaaluuf aangoo akka qabu yoo tumu kwt.7/2/ jalatti immoo
fff

MMO fi Waliigalaa Naannoo ilaaluuf aangoo akka qabu

tumeera.
 itti fufe…
• Dhimmoonni ajaja Qabiinsa, Sakkata’iinsa, Yeroo Beellama, mirga wabii,
dhorkaa ykn uggurri akkasumas dhimmoonni biroo qorannaan wal qabatan
kan ilaalaman M/Murtii yakka malaamaltummaa dhagahuuf aangoon
kennameef Mana Murtii ol’aanaa akka ta’e labsiin lakk.434/97 kwt. 7 (4)
jalatti tumeera.
• Tumaan kun yaada ajaja qabiinsaa, mirga wabii fi sakatta’iinsi Mana murtii
kamiin iyyuu kennamu hanbisuun, dhaqabamummaa tajaajila haqaa irratti
rakkoo olaanaa fidaa tureera.
 itti fufe…
▪ Labsiin 882/2007 labsii lakk.434/97 kwt. 7 fooyyessuun kwt. 7(5) itti dabaluun
▪ qaamni rogummaa qabu falmiilee adeemsaa Yakka malaamaltummaa M/M
aangoo qabutti dhiyaachuun isaa
▪ mirga himatamaa kan hubu,
▪ ragaan kan baduu fi
▪ dhamaatii hin malleef kan saaxilu
▪ ta’uu yoo itti amane M/M Sadarkaa duraatti dhiyeessuu ni danda’a jechuun
tumeera.
▪ Gaaffiin addanatti ka’uu danda’u aangoo maneen murtii dhimma tokko ilaaluu
fi dhabuu qaama dhimmi ilaallatuuf kennuu hin ta’uu?
 Kan itti fufe…
• Qaamni rogummaa qabus qaama aangoo yakka malaamaltummaa
qorachuu fi/ ykn himachuu danda’uu akka ta’e labsii lakk.434/97
kwt.2/3/ jalatti hiikkoon kennameeraaf.
• Haala qabatamaa amma jiruun qaamni falmii kana mana murtiitti
dhiyeessu Abbaa Alangaadha.
• Kanaafuu, falmiilee adeemsaa yakka malaamaltummaa fi dhimmoonni
qorannaan walqabatan ilaalchisee aangoon M/M Aanaaf kennamee
hayyama qaama rogummaa qabu irratti kan bu’uureffatee fi ulaagaalee
olitti tarreeffaman jiddu galeessa kan godhateedha.
• Kun dhiibbaa inni mirga shakkamaa irratti qabu maali jettu? Rakkoon
qabatamaan muullatu jiraa?
 Dhimma kana ilaalaa
• Bara 2014 keessa shakkamtoota Kumalaa Kabbadaa fi Lalisee Indaaluu jedhaman Yakka
Malaammaltummaa Sanada Mootummaa gara Sobaatti jijjiiruu raawwataniiru jedhamee osoo qorannaa
irra jiranii shakkamtoonni mirga wabii Mana Murtii Aanaa Magaalaa Buraayyuutti iyyatan. Manni
Murtiis lakk.Galmee 59631 ta’ee irratti banuun abbaan alangaa M/Buraayyuu akka deebii itti kennu
ajajee.
• Abbaan alangaa Magaala Buraayyuus galmeen yakka malaanmaltummaa ta’ee kan qorachaa jiruu KPO FI
BAAWO ta’uu ibsee nuti yaada itti kennuu hin dandeenyuu isaan yaada itti yaa kennan jedhee deebisee.
• Manni Murtiis mirga wabii ilaalee murteessuuf aangoo qabaachuusaa ibsee sababnisaa immoo galmeen
yeroo beellamaa isaan biratti ilaalamaa waan tureef alkallattiin qaamni aangoo qabu mirgi wabii Mana
Murtii Aanaa kanatti akka ilaalamuu kan eeyyame ta’uu ibsee abbaan alangaa aanaa qaama dhimmi
ilaallatu irraa qulqulleeffatee yaada kennuu qaba ture garuummoo yakki isaan raawwataniiru jedhamee
shakkiidha malee hin himatamne waan ta’eef wabii qarshii 10,000 eegneerraaf jechuun murteesse.
• Achumaan shakkamtoonni bahanii badan.
Gaaffii:- Galmee kana keessatti murtii Mana Murtii akkamitti ilaaltu? Abbaan Alangaa hoo waan gochuu
dhiise qabaa?
 Mirga Wabii

• Mirgi wabii mirgoota bu’uuraa yoo ta’u Heera RFDI kwt. 19 jalatti
tumameera.
• Garuu, mirga bu’uuraati yoo jennu mirga gonkumaa hin daangoofne
(Absolute right) akka hin taanee fi kan dhorkamu ykn daangeeffamu
ta’uu kew.19(6) ni tuma.
• Labsiin lakk. 434/97 qaamota yakka qorachuu danda’aniif aangoo fi
haala mirga wabii itti eeguu danda’an kenneefi jira.
• Labsiin kun labsii lakk.882/2007 kwt.3/1/ jalatti
fooyya’eera.
 1. Adeems Itti Qorataa poolisiiin mirgi wabii eegamu…

❖ yakki raawwatame jedhame shakkisiisa yoo ta’e ykn namni qabame yakkicha
raawwachuusaaf shakkisiisaa yoo ta’e,
✓ Prima-facie evidence kan hin jirre yoo ta’e…
✓ Raawwatamuu yakkichaa shakkisiisaa yoo ta’e…
✓ Eeruun hin jiru jechuu miti…
❖ Akkasumas yakki raawwatame jedhame adabbii cimaa ta’een kan hin
adabisiifne (labsii 434/97 kwt.4(2))
 Mana Murtiin mirgi wabii kan eegamu…

2) Poolisiin wabiin shakkama yoo gad-hin lakkifne manni murtii

mirga wabii dhorkuu kan danda’u; labsii 434/97 kwt. 4(4) tiin
a) Shakkamaan mirgi wabii eeggameefii bahe ni bada jedhee yoo
tilmamame fi
b)Ragaawwan ni balleessa ykn yakka biraa ni raawwata jedhamee
yoo tilmamame dha, kwt 4(4)
 itti fufe…
Gama biraatiin, M/Murtii shakkamaan mirga wabiin akka bahu yommuu murteessu
daangaawwan ka’uu danda’u;
❖ Naannoo murta’ee ala akka hin sochoone,
❖ Iddoo ragaa balleessuu danda’uu akka hin geenye,
❖ Yeroo murtaa’ee keessatti qaama ilaalatuuf akka gabaasu ykn,
❖ Gara biyya alaatti akka hin baane ajaja kennuu ni danda’a.
✓ Isaan kuni tokkoon isaa ykn wal faana akkaataa
barbaachisummaa isaatti ykn amala dhimmootaa irratti hundaa’ee
ajajamuu danda’a,
✓ Garuu yeroo hundaa ajajama jechuus miti, Labsiin 434/97 kwt.6
 itti fufe…

✓ Madaalliin ykn ulaagaan labsii lakk.434/97 kwt.4(1)tiin Mirga

wabii dhorkuuf kaa’ame adabbii ka’uumsaati moo baaxii isaatu
ilaallamu qabudha.
✓ Hojimaani Manneen Murtii Federaala akka agrsiisuutti madaallichi
baaxii adabbii ilaallata.
✓ Kaa’umsi adabbii waan fedhe yoo ta’e illee, namni yakkoota
malaamaltummaa baaxiin adabbii isaanii waggaa 10 ol ta’een himatame
mirgi wabii yommuu dhorkamu ni mula’ata.
 itti fufe…

✓ Labsiin 434/97 kwt.4(1) –Yakki ittiin himatame waggaa 10 oli kan

adabsiisu yoo ta’e himatamaan wabiin gadi hin lakkifamu’ kan jedhu
ture, Yeroo ammaa kwt. 4(1), labsii 882/2007 kwt. 3(1) tiin haqamee
bakka buufameera,
✓ Jijjiiramni kwt. 4(1) irratti taasifames:
❑ Kan duraa ‘AN ARRESTED PERSON CHARGED WITH A
CORRUPTION…’ inni jedhu, amma ‘...CHARGED OR
SUSPECTED…’ kan jedhuun tumameera,
❑ Shakkamaa + himatamaa ni ilaallata
 itti fufe…

✓ Nama himatame qofaa osoo hin taane nama shakkames akka

dabalatuu dha.
✓ Yakki ittiin shakkame/himatame waggaa 10 ol kan adabsiisu
yoo ta’e,
✓ Akkasumas, ‘yakkoota daddabalamaa waggaa 4 olii fi 10 gadiin
adabsiisan yoo ta’an ida’amni isaanii waggaa 10 oli taanaan
mirga wabiin akka gadi hin lakkifamne’ haaraa dabalameera.
 itti fufe…
❖ Jildii 12ffaa, KNFMM SSU Kibbaa Vs Lulee Sayis,
adoolessa 28/2003, Galmee 63344
❖ Yakka Malaammaltummaan shakkamee namni himannaan
irratti dhiyaate gaaffii mirga wabiin ba’uuf gaafa dhiyeessu
M/Murtii adabbii isa ol’aanaa (ga’umsa) (baaxii) isaa
bu’uureffachuun ajaja laachuu akka qaban kan agarsiisuu
dha.
❖ (የቅጣት ጣሪያ መነሻ በማድረግ ውሣኔ ልሰጡበት የሚገባ ስለመሆኑ፣ አዋጅ ቁ.
434/97 አንቀጽ 4/1)
 Gaaffii
– Mirga wabiitiif adabbiin filannoo hidhaa cimaa ykn hidhaa salphaa yoo jiraate isa kamtu filatamuu
qaba?
– Bu’uura Labsii 882/2007 keeww 2(3/1) tiin yakkoota daddabalamaa adabbiin isaanii waggaa 4 hanga
10 adabsiisuu danda’an irratti waggaan 4 adabbii ka’umsaa ta’uu qabaa?
• Gaaffiiwwan armaan olii kana irratti MMWF dhaddacha ijibbaataa galmee iyyataa AAWF FI waamamaa
Hagdo G/Goorgis irratti jiildii 24 lakkoobsa galmee 182050 ta’ee irratti murtii kennee jira.
– D/kennaan kuni labsii 881/2007 kew.9/1A,B/,2 jalatti himannaa 2’n himatamee booda Manni Murtii
bu’uura SDFY kew.113/2/ tiin lamaan isaa iyyuu gara 9/1A,B/ tti jijjiiree ofirraa ittisi jedhe.
– Isa booda mirga wabii gaafate.
– Mirga wabii ilaalchisees MMOF keewwatni himatamaan jalatti ofirraa ittisi jedhamee yoo walitti
ida’amee waggaa 10 ol adabsiisa waan ta’eef mirga wabii hin eegsisu jedhee jira.
– MMWF immoo ifaan labsichii yakkoota ka’umsi adabbii isaanii waggaa 4 ta’ee kan waggaa 10 gadi
immoo adabsiisan waan jedhuuf yakki ammaa immoo ka’umsi adabbii isaa waggaa 4 gadi waan ta’eef
mirga wabii hin dhorkisiisu jechuun eeyyamee jira.
 MMWFDHIjibbaataa immoo:-
• Waggaan 4 akka adabbii ka’umsaatti fudhatamuu akka hin qabne ibsuun garuu kuni yakkoota hidha cimaa
adabsiisaniif malee warreen hidhaa salphaa adabsiisaniif raawwii hin qabu jedheera. Kana jechuun yakkootni hidhaa
salphaan adabsiisan hangamillee daddabalamaa yoo ta’an mirga wabii hin dhorkisiisan jedhee jira.
• Gama biraatiin immoo yakkoota hidhaa salphaa ykn hidhaa cimaa waggaa 4 hanga 10 jidduu adabsiisuun namni
himatamee mirga wabiif jechaa adabbiin kam filatamuu akka qabuu murteessuuf Manni Murtii dhimmoota armaan
gadii ilaalee filachuu qaba jedhee jira.Kunis:-
• Gocha himatamaan raawwatee
• Amala addaa seerota malaammaltummaa
• Kaayyoo bu’uuraa mirga wabii
• Kana bu’uura godhatee MM himatamaa labsii 881/2007 kew.9(1A,B) jalatti yakka daddabalamaatiin
akka ofirraa ittisuu ajajame sababa miidhaa calqaba abbaan alangaa ibse hin mirkanoofneef hidhaa
salphaa filanneerra, hidhaan salphaa hangamiyyuu yoo daddabalamaa ta’e immoo mirga wabii hin
dhorkisiisuu waan ta’eef mirga wabii himatamaa kufaa gochuun sirrii miti jedhanii(3/5)
• Sagalee xiqqaan immoo kan ilaalamuu qabu adabbii baaxii dha. Kuni yakkoota adabbii filannoo hidhaa
salphaa ykn cimaa adabsiisaniifis ni hojjeta. Dhimmi amma qabnu immoo yakka daddabalamaa ta’ee
lamaan isaa yoo walitti ida’amee waggaa 10 ol adabsiisuu danda’a jechuun bu’uura labsii
882/2007,kew.2/3/1 tiin mirgi wabii dhorkamuu qaba ture jedhanii jiru.
Yaada kamtu dhama qabeessa?
 itti fufe…

✓ Labsiin 882/2007 dura yakka daddabalamaan walitti

ida’amee mirga wabii dhorkuu fi dhiisuu irratti falmiin
kan ture, yeroo ammaa fala argateera.
✓ Eeyyama ykn dhorka mirga wabii irratti kan oliyyatamu
ta’uu labsii lakk.434/97 kwt. 5(1) ni tuma.
 itti fufe…
• Ol’iyyannaan kan gaaafatamu Wabiin bahuu ykn hanga mallaqa
qabsiifamu irratti yoo ta’e, dhimmichi mana murtii ol’iyyannaa
ilaaluun hanga murtii argatuutti murtichi osoo hin
raawwatamiin ni tura.
✓ Shakkaman gadi hin lakkifamu (kwt.5/2)
✓ M/Murtii mirga wabii gaafa eegu murtii isaa keessatti guyyaa
madaalamaa ta’e (reasonable time) A/A ykn qorataan poolisii
eeguu akka qabu,
 itti fufe…

• Qaamni qoratus, guyyaa kana keessatti ol’iyyannaa gaafachuu

kan ibsu ragaa barreeffamaa M/M/Ol’iyyaannaa dhagahuu irra
dhiyyeessuu akka qaban ibsuun,
• kan hin dhiyeessine yoo ta’e ulaagaa ka’ame guutuun bahuu
akka danda’an ibsuun ajajuu akka qabuu dha (kwt.5/3)
 Dhimma Qabatamaa:
• Mana Murtii Aanaa Magaalaa Buraayyuu Lakk Galmee 59571 ta’een yeroo
beellamaa gaafatamaa turee booda dhaddacha gaafa 26/09/2014 ooleen Qorataan
Poolisii galmee qorannoo xumuruu ibsee shakkamtuun Yakka Malaanmaltummaan
shakkamtee waan jirtuuf hanga abbaan alangaa galmee irratti murtii kennutti mirgi
wabii dhorkamee Mana Amala sirreessaa akka galtu gaafate.
• Manni Murtii osoo yakki shakkamtuun ittiin shakkamtee mirga wabii kan eegsisu
dha moo miti jedhee adda hin baafatiin akkasumas mirga wabii irratti Abbaa
Alangaa irraa yaada hin fudhatiin wabii qarshii 100,000(kuma dhibba tookkoo)
eegeefii jira.
• Abbaan Alangaas murtii kana dhagahee hanga ol’iyyannoo fudhannee nuuf
ilaalamutti ajajni shakkamtuun mirga wabiitiin akka baatuuf ajajamee ture akka
dhorkamee turu Manuma Murtii Aanaa M/Buraayyuu gaafatus, Manni Murtichaa
dhaddacha gaafa guyyaa 30/09/2014 ooleen raawwii ajaja kennamee Mana Murtii
ol’iyyata ilaalutu dhorka kenna jechuun iyyata kufaa godhee jira.
Murtii Mana Murtii Kana Akkamitti ilaaltu?
 Qabeenyaa Ugguruu
A.Qabeenyi yakka MM argame fi firiin yakkichaa ykn kan shakkamu akka hin
dhokanne gochuuf fala seerri kaa’e kaa’e uggurrii/dhorka dha.
• Qabeenya yakka malaammaltummaan argame jedhamee shakkame uguruuf
sirni hordofamu qabu s/d/f/y keessati hin tumamne.
• Labsii lakk 434/97 tumaalee qabeenya malaamaltummaan argaman
ugguruu dandessisan qabatee jira.
• Labsiin lakk.882/2007 kwt.5 jalatti lab. lakk.434/97 kwt.8, 9 fi 29 haqee
fooyyessee jira.
 itti fufe…

• Labsiin kun qabeenya kamiyyuu yakka MM argamee fi firiin qabeenya

malaamaltummaatiin hojjetamuun argamu dabalataan akka ugguramu
tumeera.
• B. Adeemsa qorannoo yakka malaammaltummaa haalli itti isaan M/M
sadarkaa jalqabaan ilaalaman labsii 882/2007 jalatti tumameera.
• Hojiiwwan sadarkaa qorannoo irratti hojjetaman keessaa qabeenyi
himataan dura akka ugguramuuf gaafachuun isaan keessa tokko
waan ta’eef Mana Murtii Sadarkaa jalqabaatti dhiyaachuu ni
danda’a.
 itti fufe…

• kaayyoon qabeenya ugguruu faayidaa malaammaltummaan

argame ykn firii faayidaa kanarraa argame ykn miidhaa qaqqabe
bakkatti deebisuudha.
• Lab.434/97 ajaja uggurrii jedhuuf kew.2(4) hiika lateera.
• "Restraining order" means an order which prohibits the offender
from dealing with certain property and includes the right to
transfer, use & destroy in any manner”.
 Ugguruun …
• Qabeenya mootummaa fi uummataa saamame fi qisaasame mootummaa fi
uummataaf akka deebi’uuf hojii hojjetamaa adeemuu qabamu keessaa isa
jalaqabaadha.
• Qabeenyicha adda baasuu ykn bakka isaan jiran adda baasuutti aanee.
• Follow the money …qarshiin faana dhahuun….
• Ragaan akka hin banneefi qabeenyi akka hin banneef A/A fi Qorataan
Poolisii dursee hojjechuu qaba.
• Kanaaf labsiin 434/93 fooyyessuf labsiin lakk. 882/2007 kwt. 8 jalatti akka
qajeeltootti M/M qabeenya bu’aa yakkaa ta’ee fi firii bu’aa isaanii kamiyuu
dhorkuu/ugguruu akka danda’u ni tuma.
 Adeemsa dhorkisisuu kessattii..
• Qabeenya socho’aa dhorkisisuu irratti eenyuun biratti akka eegamuu fi
dhorkamu irratti xiyyeeffannoo kennuun barbaachisaadha.
• Fkn. Konkolaataa ilaalchisee A/Taayitaa geejjibaa maqaan akka
hin geeddaramne dhorkuu irraan kan hafe eegumsi konkolaataaf
taasisu hin jiru want ta’eef.

• Akka badu ykn qisaasamu hirrisuu irraatti rakoodha.

• Kanaaf furmaata maaltu ta’a?
• Eegduu muuduu ykn inshuraansii akka galamu taasisuu.
• Manni murtii eegumsa barbaachisaa ta’e akka fudhatu gaafachuun dirqama.
 Qabeenya bu’aa yakkaa ta’ee…
• qabeenya kallattiin bu’aa yakkaa ta’e qofa Osoo hin taane…
• qabeenya bu’aa yakkaan horatamanis dagatamuu hin qabu.
• Miidhaa dhaqqabe beenyessuuf qabeenyota gargaaruu danda’anis itti
dabalamee dhorkamuu kan qabudha.
• Kanaaf
• Qabeenya bu’aa yakkaa
• Firii qabeenya bu’aa yakkaa
• Miidhaa beenyessuuf
 Yoom dhorkamuu qaba?
• Adeemsi qorannoo erga eegalee booddee yakkichi raawwatamuu isaa ragaan gahaan jiraatee
shakkamaa to’achuu fi sagalee isaa irraa fuuchuun barbaachisaadha ta’uun yeroo hubatamee
kaasee qabeenyaan dhorkamuu qaba.
• Iyyannoo dhoorkaa Yoom dhihaachuu qaba? Labsii 881/2007 kwt. 8(3) = otoo himannaan hin
dhihaatin adeemsa qorannoo irratti ykn himannoon erga dhihaatee booddee dhihaachuu danda’a.
• Himannoo waliin dhihaachuun illee dirqama miti. Kaayyoo seerichaas dhorka daangessuu miti.
• Galmee maalii irratti?
• Iyyataan kan dhihaatu waan ta’eef M/M tti sadarkaa qorannoon irra jiruu fi barbaachisummaa
qabeenya dhorkamuu agarsiisuun dhorki ykn uggurriin akka kennamu gaafachuun ni
dandaa’ama.
• Labsii 882/2007 kwt. 8 (2) :- kakuu ragaan deggerame ykn raga kakuun deggeramee M/M ttii
dhihaachuu danda’a.
• Qorataa ykn A/A’n dhihaachuu danda’a.
• Qabeenyi akka dhaalamuuf dhorki haalduree murteessaadha.
 Qabeenya Dhaaluu

• Qabeenyi bu’aa yakkaa ta’e waliigalteewwan sadarkaa idila

addunyaatti fi Afriikaatti Itiyoophiyaan mallatteessite akka dhaalamu
ni dirqisiisa.
• Mana murtii ykn qaama biroon akka dhaalamu yeroo taasifamudha.
• Kaayyoon qabeenya dhaaluus…
✓Namoota yakkichaan miidhaman beenyessuu…
✓Yakkamaa adabuu…
✓Yakki bu’aa kan hin qabne ta’uu barsiisuu (show that crime does
not pay…)
 Qabeenya dhaaluun karaa 3 raawwatamuu danda’a.

1. Dhaaluu adeemsa yakkaa keessatti = himatamaan yakka ittiin himatameen

balleessaadha yoo jedhame murtee qabeenya dhaaluu kennamudha.
2. Dhaaluu adabbii irratti hin hundoofne = himatamaa himachiisuu ykn balleessaa
taasisuu haalli hin dandessifne kan jiru yoo ta’e kallattiin qabeenya irratti murtii ykn
ajaja dhaaluu gaafatamudha. (fkn. Shakkamaan yoo bade, mirga himatamuu dhabuu,
ragaan gahaan kan dhibe yoo ta’e, yoo du’ee fi kkf… )
3. Adeemsa bulchiinsaan dhaaluu = kun karaa mana murtii kan raawwatu osoo hin
taane, qabeenya qabame tokko irratti beeksisa baasuun mormiin kan hin jirre yoo
ta’e yeroo karaa bulchiinsaa dhaalamudha.
 Itti fufee…
Seerri keenya karaa bu’aan YMM ittiin dhaalamuu kanneen armaan gadii kaa’ ee jira:-
a) Murtii karaa galmee yakkaatiin kallattiin
✓ labsii 434/2005 akka labsii 882/2015 tiin fooyya’etti kwt 29 hanga 31/, conviction based
confiscation
✓ labsii lakk.881/2015.kew.4/3/,
✓ Maanuwalii.YMMT Kew.87/2B/
b) Karaa Falmii Hariiroo Hawaasaa
✓ labsii 434/2005 akka labsii 882/2015 tiin fooyya’etti kwt 32/, Civil confiscation
✓ Maanuwalii.YMMT Kew.87/2A,F/
c) Tarkaanfii Biroon (Bulchinsaan,……)
✓ labsii 214/2011,kew.7(13),7(21)
✓ Maanuwaalii YMMT bara 2012 bahe kew.88,
✓ labsii 881/2015,kew.7 Administrative and Civil Confiscation
 Itti fufee…
• Akka qajeeltootti qabeenya dhaaluun gosa adabbii keessaa tokko. (S/Y kewt.98/1/)
• Qabeenyi yakkaan argamees ta’e, karaa seeraatiin argame dhaalamuu danda’a.
• Fkny…
• Lab. lakk. 881/2007 kwt. 4 (3) jalatti qabeenyi bu’aa yakka
malaammaltumma, firiin isaa fi miidhaa dhaqqabeef beenyessu
danda’u dhaalamuu akka qabu ni dirqisiisa.
• Lab.lakk.881/2007 kwt.21/1/ jalatti qabeenya dhaaluun akka adabbiitti
tumamee jira.(qabeenya maddi isaa hin beekamane)
• Labsii 434/97, akka labsii 882/2007 tiin fooyya’eettis haaluma walfakkaatuun
ni kaa’a.
• Kan dagatamuu hin qabne bu’uura kwt. 29 labsii 882/2007 tiin yakka malaammaltummaatiin
shakkamaan balleessadha yoo jedhame qabeenyi inni argate akka dhaalamu manni murti ajajuu
qaba jechuun ulaagaalee kaa’ee jira.
Art. 29 as amended by proc. 882/2015
 Gaaffii marii…
• Gaheen A/A qabeenya dhaalchisuu keessatti qabu maalii?
• Yeroo akkanaa kana A/A qabeenyi akka dhaalamu gaafachuun
dirqamaa??? AA hin gaafatu yoo ta’e hin murtaa’u jechuudha?
• Hojimaatni naannoo kana jiru maalfakkaata?
• Tarreen qabeenyaa galmee irra hin jiru yoo ta’ehoo?
 itti fufe…

• Akkasumas, labsii lakk.881/2007 kwt.4/3/ jalatti qajeeltoon

adabbiin tumame haalli itti qabeenyi dhaalamu yakkoota
malaamaltummaaf tumamee jira jechuu nu hin dandeessisuu???
• Lab. lakk.434/97 kwt.29 (labs.882/2007’n fooyya’ee kewt.29/1/)
jalatti qabeenyi malaamaltummaan argame ykn faayidaan argame
ykn firiin qabeenya kana irraa argame akka dhaalamu tumamee
jira.
 itti fufe…
• Qabeenyi himatamaa kan biroon faayidaa himatamaan argateen kan wal madaaluu ykn
miidhaa himatamaan geessise kan walmadaaluu dhaalamuu akka qabu dirqama ni kaa’a.
(‘the court shall give confisication order’ jedha waan ta’eef)
• Qabeenyi himatamaa gahaa ta’uu yoo baatee qabeenya waliinii himatamaan namoota
biro wajjin qabu (haadha warraa illee ta’uu danda’a.) akka dhaalamuu ni tuma
(kwt.29/2/).
• Qabeenyi maqaa daa’ima umuriin isaanii wagga 18 gadiin jiru illee dhaalamuu akka
danda’u ni agarsiisa.
 itti fufe…
▪Fkn, himatamtoonni ragaa sobaa fayyadamuun kaazinaa mootummaa keessaa
qr.1,025,267.81 baasii gochuun faayidaa isaaniif waan oolfataniif M/M/O/F murtii
dabarseera, akkasumas himatamtootni kaazinaa mootummaa keessaa Qr.549,609.92
baasii gochuun fudhachuun isaanii mirkanaa’ee itti murta’eera.
• A/Alangaa xalayaa barreesseen konkolaatootni yakka malaamaltummaatiin argaman
akka dhaalaman, Manni maqaa himatamaatiin jiru gurguramee maallaqni miidhaa
qaqqabe waliin wal-madaalu mootummaaf galii akka ta’u ajajni akka kennamu
gaafateera.
 itti fufe…
• Labsicha irraa akka hubatamutti murtiin dhaalumsaa murtiin
balleessummaa akkuma kennameen kennamuu qaba.
• Kwt. 29
✓Himatamaan irratti murtiin balleessummaa yommuu kennamu…
✓Bu’aa fi firii yakka malaammaltummaa akka dhaalamu ni murteessa.
✓Miidhaa dhaqqabeef beenyaa qabeenya himatamaarra akka dhaalamu ni murteessa.
• Akkasumas murtiin qabeenyi yakkamaa haa dhaalamu jedhu murtii
balleesummaa booda hanga yeroo ji’a jahaa(6) keessatti dheerachuu
danda’a. (kwt.30,31/2/).
 Itti fufee…
• Yeroon ji’a jahaa kun kan kennamu calluma jedhee miti. (akka feetee miti.)
• Ragaa dabalataan miidhaan dhaqqabee fi qabeenya himatamaa keessaa hangam
akka dhaalamu qulqulleessuun kan barbaachisu yoo ta’edha.
• Kwt. 30 labsii 434/97
• Ji’a jahaaf M/M kan murtii qabeenya dhaaluu dheeressuu danda’u
• Ragaa ykn odeeffannoo dabalataa murteessuuf kan barbaachisu yoo ta’e.
• Hanga himatamaan fayyadamee adda baasuuf,
• Hanga dhaalamuu ykn deebi’uu qabu murtessuuf kan gargaaru
• Haa ta’u malee gaaffii eenyuutiin yeroon kun kennama kan jedhu ilaalchisee..
• Gaaffii A/A ykn kaka’umsa M/M mataa isaan ta’uu danda’a.
Ajaja qabeenya dhaaluu ilaalchisee akkanatti kennamu kaayyoo
qabeenya dhaaluu waliin akkamitti ilaalama?
Ajaja akkanahoo akkamitti ilaaltuu???
 Manni murtii bu’uura kwt. 29 tiin otoo hin
murteessin yoo hafeyoo maaltu ta’a?
• Labsiin 882/2007 kwt. 31(1) labsii 434/93 fooyyesseera jira.
• Bu’uura kanaanis manni murtii otoo hin murteessin kan darbe yoo ta’e
A/A iyyata bu’uura kwt. 29 tiin dhiheeffachuu akka danda’u ni tuma.
• Itti dabalees 31 (2) jalatti = iyyanni bu’uura kwt. 31(1) tiin kennamu kun
murtii balleessummaa ykn adabbii (conviction) booda dhihaachuu kan
danda’u ta’uu ibsa.
• Galmeedhuma yakkaa irratti kan dhihaatu ta’uu isaa agarsiisa. Moo
galmee biraa irratti dhihaata???
 Gaaffii marii
• Murtiin qabeeny haa dhaalamu jedhu yoom murtaa’uu qabaa?
• Daangaan yeroo jiru jiraa? Hangam booda iyyanni akkanaa A/A’n
dhihaachuu danda’a jettu?
 • Dhimma kana ilaalaa

• M/Murtii Olaanaa GAONF galmee Taammiraat Guddataa fa’a n-17(Himatamtoonni 1-

11(mahandisoota), 12-17 immoo fayyadamtoota) ta’an galmee lakk 72404 ta’ee irratti kaartaa fi
nagahee tokkoon lafa bakka lamaa qabachuun akkasumas seeraan ala lafa dabalataa eeyyamuu fi
murtii qaama aangoo qabuun osoo hin kennamiin qabiyyee bakka tokkoo bakka biraatti jijjiiruun
fi dhimmoota biraan falmisiisaa erga turee booda himatamtootni 12-17 keessaa
14ffaa(Tewodiroos Mokonnin) irraa kan hafe kaan argamuu waan hin dandeenyeef yeroo
argamanitti dhimmi isaanii akka ilaalamuu bira darbee booda himatamtoota dhiyaatan Seera
Yakkaa Bara 1996 ALI Bahe Keewwata 32 (1,A),33 fi Labsii Yakkoota Malaanmaltummaa
hundeessuuf bahe lakk.881/2007 kew 9(1) jalatti balleessaa erga jedhee adabbii kennee booda
qabeenya bu’aa yakka malaanmaltummaa ta’ee ilaalchisee ajaja Abbaan Alangaa himannaa
hariiroo hawaasaa dhiyeessuun qabiyyee bu’aa yakka malaanmaltummaa ta’ee ykn tilmaama
isaan walgituu mootummaaf galii akka taasisuu jenneerra jechuun murtii kennee jira.
 Itti fufee…

• Abbaan Alangaas galmee kana ilaalchisee ijoo qabeenyi bu’aa

yakkaa ta’ee dhaalamuu osoo qabuu bira darbamuun
dogoggora dha kan jedhuu fi kan biraa irratti ol iyyannoo
fudhatee MMWO lakk.galmee 353684 ta’een falmii
gaggeessaa turee booda ajaja Mana Murtii jalaa diiguun
qabeenyi bu’aa Yakka Malaanmaltummaa ta’ee hundi
dhaalamuun mootummaaf galii akka ta’uu qabu dhaddacha
gaafa 24/02/2015 ooleen murteessee jira.
 Dhimma qabatamaa /Galmee Magaala Shanoo)
• A/Alangaa KNFMMO himatamtoota Tashoomaa Mulugeetaa fa’a N-26 irratti LGMMWO Lakk.246424 ta’ee irratti
himannaa Aangootti garmalee fayyadamuu fi Mallaqa seeraan alaa seera qabeessa fakkeessuun/money loundering/ tiin
himatee booda qabeenya bu’aa yakkaati jechuun kan himatamtoonni kuni seeraan ala(namoota galmee kana jalatti akka
himatamaatti hin dhiyaanneef) kennan lafa Kaaree 60,656 ta’ee dha jechuun Seera Yakkaa bara 1996 bahe
kew.32/1,A,B/,33, fi 407/2/ jalatti himannaan dhiyaatee jira.Manni murtiis falmisiisee booda ogeessota lafa kana kennan
balleessaa taasisuun,lafti kuni immoo bu’aa Yakka Malaanmaltummaati jechuun akka gara baankii lafa mootummaatti galii
ta’uu murteesseera.
• Iyyattoota:-Iyyata MMWO dhiyeeffatanii jiru.Ijoon iyyata isaaniis:-qabeenya nuti qaama aangoo qabuun murtaa’ee nuuf
kennamee fi kan nuti qabeenya irratti horannee osoo nuti itti hin himatamiin akkasumas balleessaa kamillee osoo hin
qabaatiin,mana murtiillee dhiyaannee osoo hin falmatiin dhaalamuun isaa seeraan ala kan jedhu dha.
• MMWO:-iyyata dhiyaatee keessummeessuuf aangoo hin qabu,akkasumas murtiin dura kennames kan komachiisu miti
jechuun iyyata isaanii kufaa godhee jira.
• MMWF:-Abbaan Alangaa iyyattoonni kuni qabiyyee lafaa kana seeraan ala argataniiru kan jedhu yoo ta’ee himannaa
keessatti isaan dabalee akka isaan falmatan taasisee dhaalchisuu ykn immoo galmee hariiroo hawaasaan himatee
deebisiisuu qaba malee osoo kana hin taasisiin ykn iyyattoonni dhimma kanaan himatamanii balleessaa qabachuun isaanii
bakka hin mirkanoofnetti qabiyyeen maqaa isaaniin jiru akka dhaalamuu murteeffamuun sirrii miti jedhee jira.
• MMWFDHI:- AAWO murtii kana irratti ol iyyannaan MMWFDHI hin dhiyeessisuu jedhee jira.
 Gaaffii
• Galmee kanarratti A/Alangaa KNFMMO hanqina uumeeru
qabaa?Hanqinni yoo jiraate hanqinichi kana booda sirreeffamuu
danda’aa?
• Murtiin sadarkaa sadarkan kenname kuni akkamitti ilaalama?
• Namni yakka malaanmaltummaan himatamee balleessaa hin
jedhamnee qabeenyi isaa bu’uura labsii 434/97(labsii
882/2007tiin akka fooyya’etti) kew.29(1) tiin dhaalamuu
danda’aa? Yoo dhaalamuu hin danda’uu ta’ee seerri fala biraa
kaa’eeraa?
 Dhimma Qabatamaa
• M/Murtii Olaanaa GAONF galmee Baacaa Caalaa fa’a n-28(Himatamtoonni 1-15(mahandisoota),
15-28 immoo fayyadamtoota) ta’an galmee lakk 72425 ta’ee irratti 1ffaa lafa kennuun dhorkaa
ta’ee osoo jiruu lafa waan kennaniif,erga lafa kennanii booda immoo nagahee sanaan lafa bakka
tokkoo qofa qabachuu osoo qabanii bakka adda addaa 2 hanga 4 fa’a waan ittiin qabataniif,
akkasumas seeraan ala lafa dabalataa eeyyamuu fi murtii qaama aangoo qabuun osoo hin
kennamiin qabiyyee bakka tokkoo bakka biraatti jijjiiruun fi dhimmoota biraan himannaa Seera
Yakkaa Bara 1996 ALI Bahe Keewwata 32 (1,A),33 fi Labsii Yakkoota Malaanmaltummaa
hundeessuuf bahe lakk.881/2007 kew 9(2) dhiyaate falmisiisaa erga turee booda himatamtootni
fayyadamtoota ta’an argamuu waan hin dandeenyeef yeroo argamanitti dhimmi isaanii akka
ilaalamuu bira darbee booda himatamtoota dhiyaatan fi muraasa immoo bakka hin jirretti Seera
Yakkaa Bara 1996 ALI Bahe Keewwata 32 (1,A),33 fi Labsii Yakkoota Malaanmaltummaa
hundeessuuf bahe lakk.881/2007 kew 9(1) jalatti balleessaa erga jedhee adabbii kennee booda
qabeenya bu’aa yakka malaanmaltummaa ta’ee qabiyyeen hundumtuu akka mootummaaf galii
ta’uu murteesseera.
 itti fufe…

• Gama biraatiin, waa’een qabeenya bu’aa yakkaa fi firiin argamsiise yoo jiraate
adeemsa mootummaaf galii gochuu labsii lakk.882/2007 kwt. 34 jalatti kaa’ameera.
• Hanga qabeenyaa galii ta’u murteessuun walqabatee qabeenya himatamaan argate
ykn bu’aa argate ykn firii qabeenya yakka irraa argame ykn hanga miidhaa
geessiseen wal gitu deebisuuf akka dirqamu tumeera.
• Akka waliigalaatti qabeenya deebsiisuun walqabatee adeemsi hordofamu labsii lakk.
882/2007 kwt. 29-34 jalatti karaa lamaan raawwatamuu akka danda’u tumaalee
kanneen irraa ni hubatama. (adabbii fi Himata H/H)
 Gaaffii marii

• Adabbii ta’ee seeraan qabeenyi dhaalamuun kan tumame yoo

ta’e A/A hin gaafatu yoo ta’e M/M hin murteessu jechuudha?
• Kun s/y kwt. 98, kwt. 29 labsii 434/97, 882/2007 akkamitti
ilaalee jira jechuu dandeenya?
• Murtii irraatti AA boodaa galmee biro irratti HHtiin gaafachuu
mirgi eegameera kan jedhamu bu’uura seeraa qabaa?
• MM yoo eeguu baate AA mirga kana ni dhaba jechuudha???
Dhhimma tokko irratti ajaja MM Qabeenya
ilaalchisee kenne kana ilaalaa
 Falmii Hariiroo Hawaasaan qabeenya deebisiisuu/labsii 434/97
labsii 882/2007 dhaan akka fooyya’etti Kew.32/

• Yooma hojjirra oolchinaa? Seerummaa gaafatamuu ?

• keewwata 29 jalatti kan tumame akkuma jirutti ta’ee, qaamni rogummaa qabuu qabeenya yakka
malaammaltummaatiin argame, yookiin bu’aa isaa, yookiin qabeenya kanaan walmadaalu, yookiin
qabeenya miidhaa ga’ee wajjin walmadaalu deebisiisuuf/fudhachuuf jecha qaamni dhimmi ilaallatu
himannaa siviilii hundeessuu ni danda’a.
• Kuni adeemsi galmee yakkaa sababa kamiinuu addaan citeera yoo ta’ee ykn sababa kamiinuu murtiin
balleessummaa hin kennamne yoo ta’ee qabeenya bu’aa yakka MM deebisiisuuf kan raawwatamu
dha.
• Bu’aan yakka malaammaltummaa irraa argamu qabeenya mana hojii mootummaa, dhaabbata
mootummaa yookiin jaarmayaa uummataa yookiin nama dhuunfaa kamiyyuu yoo ta’ee, qaamni
dhimmi ilaallatu, qaamni yookiin namni dhuunfaa qabeenya sana deebisuudhaaf nama shakkame
irratti himannaa siviilii akka hundeessuu hayyama yookiin bakka bu’insaa kennuu ni danda’a.
• Qaamni dhimmi ilaallatu bakka bu’insa kennee kan biraa deebi’uu osoo hin taanee bu’aa tarkaanfii
qaamolee birootiin fudhatamu hordofuuf dirqama qaba.
 Tarkaanfiin jalqabaa qabeenya uggursiisuudha.

በሙስና የተገኘ ወይም በሙስና የተገኘ ባይሆንም ለደረሰዉ ጉዳት ወይም ለተገኘ ጥቅም ማካካሻ
ሊሆን የሚችል ተመጣጣኝ ንብረት ማሳገድ የህዝብ ሀብት ማስመለስ ከፀረ-ሙስና ትግሉ አንዱ
ዘረፍ ነዉ፡፡
Qabeenyichi kan uugguramuuf akka hin banneef, hin geeddaramnee fi hin
dhoksamneefidha.
Gaaffiin ka’u…
• Yoom uggursiifamuu danda’a?
• Qabeenyi ugguurumu qabeenya akkamiiti?
• Eenyuun ugguramuu danda’a? fi kkf
 Kanaafis seerri yeroo deebii kennu…

• Labsii 434/93 fi labsii 882/2007 kwt 8 fi 9 ilaaluun barbaachisaadha.

• Dhorki kan kennamu akka qajeeltootti kan kennamu mana
murtiinidha.
• Haa ta’u malee qabeenyi dhokachuu, baduu ykn jijjiiramuu kan
danda’u ta’uu kan hubatamu yoo ta’e, ajaja mana murtiin
dhorkamuun isaa akkuma jirutti ta’ee, sa’a 48’f yeroof qaamni
aangoo qabu akka dhorkuu danda’u fala ni kaa’a.
 • Qaamni aangoo qabu kan jedhu kun eenyuu?
• Kwt. 8(4) jalatti abbaa aangoo olaanaan akka
Itti fufee… dhorkamuu danda’u ni kaa’a.
• Kun eenyuudha kan jedhu adda baafachuun
murteessaadha.
• Labsii 434/93 kwt. 2 (4) jalatti ‘qaama rogummaa
qabu’ f hiikkoo kenname… yakka
malaammaltummaa qorachuuf ykn himachuuf
aangoo qabu…’
• Labsii 882/2007 kwt. 2 (10) … jalatti ‘abbaa aangoo
qaama ilaallatuu’ jedhuuf hiikkoo kenname walitti
fiduun
• Tumaa kwt. 8 (4) jalatti ‘itti gaafatamaa qaama
dhimmi ilaallatu’ hubachuun eenyu akka ta’e
sadarkaa sadarkaan adda baafachuu dandeenya.
 ITTI FUFEE…
Akka qajeeltootti qabeenyi bu’aa yakkaa fi firiin isaa
dhorkamuu akka danda’u… kwt. 8
Iyyatni dhorkaa ykn uggurrii akkamitti dhihaachuu qaba. Kwt.
8 (2)…
✓Kakuu fi ragaan deggeramee dhihaachuu qaba.
✓በቃለ መሃላ በተደገፈ መረጃ
✓Kana jechuun maal jechuudha? Kakuun deggeramee? Or
kakuu fi ragaan deggeramee dhihaachuu qaba jechuu
barbaadeetu?
Yoom dhihaachuu qaba?
• Qorannoo irri osoo jiruu, himannoon duraa
• Himannoon yeroo dhihaatu ykn adeemsa himannoo irratti
dhihaachuu danda.
 Itti fufe…
• Ulaagaalee uggurriin ittin kennamu kwt. 8 fi 9 jalatti kaa’amee jira.
• Bu’aa yakkaa ta’uu agarsiisuu
• Ragaan bu’aa yakkaa ta’uu agarsiisu kan hin jirre yoo ta’es, miidhaan dhaqqabe
jiraachuu fi faayidaan argame jiraachuu yoo agarsiifame qabeenyi kun
dhorkamuu akka danda’u. kwt. 9
• Kakuun deggeruu inni jedhu dirqama ragaa qabatamaan deggeramee dhihaachuu
qaba jedhamuu hin qabu…
• Miidhaa dhaqqabe fi faayidaa argame kana gituu qabeenyaan shakkamaa akka
ugguramuu danda’u.
• Qabeenyaan haadha warraa
• Qabeenyaan/maallaqni ijoollee umurii 18 gadii jiru.
 Qabeenya ugguruun…

Kwt. 9(2) jalatti = mirga qabeenyichatti fayyadamuu dhorkuu dhiisuu akka

danda’u.
Kana jechuun maal jechuudha?
Kwt. 9(4) jalatti = qarshii baankii jiru mirga fayyadamuu hin eegamu.
Haa ta’u malee qarshii muraasa akka itti fayyadamuuf heyyameera.
Haala addaan akkanatti adda baasee akka itti fayyadamamu maaliif barbaachisee?
Kwt. 9 jalatti ulaagaa uggurii qabeenyota biroo kan kwt. 8 jalatti tumamee jiru
irraa maaliif adda baasee tumuu barbaachisee?
 Xiyyeeffannoo argachuu kan qabu…

• Qabeenya ugguraman kana ilaalchisee mirga itti fayyadamuu seerri yeroo

eeguuf miidhaa qabeenyicha irra gahuu danda’u akkamitti eegumsa laachuun
danda’ama?
• A/A M/M eegumsa barbaachisu akka taasisuuf gaafachuu qaba.
• Haa ta’u malee eegumsa barbaachisu jechuun maal jechuudha?
• Fakkenyyaf konkolaataa uggurame ilaalchisee eegumsa akkamii gochuun
danda’ama?
• Qaamni eegumsa gochuu danda’u hin jiru yoo ta’e maaltu ta’uu qaba?
Furmaanni jiru maalii?
• Haa ta’u malee yeroo mirgi itti fayyadamuu eegamu qabeenyicha irraa idaa
beenyaa booda barbaadamu akka hin dhabamsiifnetti tilmaama keessa galuu
qaba.
 Gochoota Yakkaa Labsii lakk.434/97 kwt.56 jala jiran.

1. Himatamaan ykn nama biraa ajajni ugguurrii ilallatu, ajaja uggurrii

Manni Murtii kenne kan hin kabajne yoo ta’e yakka ajaja mana murti
kabajuu dhabuutiin hidha wagga 2 hin caallee fi adabbii maallaqaa
qarshii 10,000 hin caalleen ni adabama.
2. Seera yakkaan caalmaatti kan adabsiisu yoo ta’e malee, labsicha
kwt.21(1) fi 22(2) irra darbuun ta’e jedhee Qabeenya irratti Miidhaa yoo
qaqqabsiise ykn waan saamsame yoo tarsaase ykn yoo bane hidhaa
wagga 3 hin caallee fi adabbii maallaqaa qarshii 50,000 hin caalleen ni
adabama.
Horaa Bulaa…