(Buraya dersin kodunu yazınız)

(Buraya dersin adını yazınız)

(Buraya bu modülde / haftada

işlenecek konunun adını yazınız)

(Buraya dersi yüreten hocanın

ünvanını, adını ve soyadını yazınız)
 NELER ÖĞRENECEĞİZ

Bu ünite sonunda;
• Farklı dil tanımlarını karşılaştırabileceksiniz.
• Dilin doğuşu ile ilgili görüşlerini öğreneceksiniz.
• Toplumsal yaşamımızda dilin nasıl çeşitlendiğini kavrayacaksınız.
• Dil aileleri hakkında yapılan sınıflandırmaları sıralayabileceksiniz.
 Anahtar Kavramlar

• Dil tanımları
• Dilin kökeni
• Dilin özellikleri
• Dillerin sınıflandırılması
• Dilde varyasyon
 GİRİŞ SORULARI

1. Dil nasıl ortaya çıkmıştır?

2. İngilizce, Çince diğer dillerden üstün müdür?
3. Tehlike altında olan diller var mıdır?
4. Bir ülke sınırları içerisinde neden herkes standart dili konuşmaz?
5. Teknolojinin gelişimi dilimizi nasıl etkiler?
 Sizce dil nedir?

• Dilin gerekliliği.
• Sizce dilin tanımı nedir?
• Aklınızdaki tanımı, cümleyi, kelimeyi veya zihninizde çağrışım yapan kelimeleri boşluğa yazar mısınız?

Cevap: _____________________________________________________________________________.
 Giriş

• Dil, bizi diğer canlılardan ayırır.

• Bildirim aracıdır.
• İletişim sistemidir.
• Toplumsal bir eylemdir.
• Saussure’ün tanımı.
• Sapir’in tanımı.
• Chomsky’nin tanımı.
 Dil Tanımları- 2

• Banguoğlu’nun tanımı.
• Aksan’ın tanımı.
• Ergin’in tanımı.

• «Dil insanlar arasında anlaşmayı sağlayan tabii bir vasıta; kendi kanunları içinde yaşayan ve gelişen canlı bir varlı
milleti birleştiren, koruyan ve onun ortak malı olan sosyal bir müessese; seslerden örülmüş muazzam bir yapı;
temeli bilinmeyen zamanlarda atılmış bir gizli antlaşmalar ve sözleşmeler sistemidir.»
 Dilin Kökeni

Dilin ne zaman ve nasıl ortaya çıktığı henüz tam olarak bilinememektedir.

• İlk varsayımlar, inanç kaynaklı.

 Dilin kökeni ile ilgili diğer kuramlar

• Dilin ortaya çıkışıyla ilgili çok fazla sayıda görüş vardır. Ancak bunlardan hiçbirisi tam olarak kanıtlanamamıştır.
• Yansıma kuramı,
• Jest-mimik kuramı,
• İş kuramı,
• Ünlem kuramı,
• Müzik kuramı ve vd. dilin kökenini açıklamaya yönelik öne çıkan varsayımlardır.
 Dilin Özellikleri

• Tüm canlılar kendi aralarında iletişim sağlar.

• Arı örneği* (1. https://www.youtube.com/watch?v=y0_n2gzq_8Y
• 2.https://www.youtube.com/watch?v=LA1OTMCJrT8 )

• Özellikler;
• İletişim.
• Sistemdir.
• Üretkendir.
• Göstergeler nedensizdir.
• Toplumsaldır.
 Dünya Dilleri

• Dünyada kaç dil olduğunu söylemek zordur.

• WALS , (http://www.wals.info )
• Ethnologue, (http://www.ethnologue.com )
 Dünya Dilleri ve Sayılar

Dünyada ana dili olarak konuşur sayısı farklı kaynaklarda farklı rakamlarla verilebilmektedir. En çok
konuşulan diller Etnologue’un 22. baskısında (2019) şöyle sıralanmıştır:

Dil Ana Dili (milyon) Dünya Nüfusuna Göre Oran

1. Mandarin Çincesi 918 % 11.922

2. İspanyolca 480 % 5.994
3. İngilizce 379 % 4.922
4. Hintçe 341 % 4.429
5. Bengalce 300 % 4.000
6. Portekizce 221 % 2.287
7. Rusça 154 % 2.000
8. Japonca 128 % 1.662
9. …
 Dillerin Ölümü

Tabloda görüleceği üzere 7,6 milyar olan dünya nüfusunun yaklaşık %40’ı bu sekiz dili ana dili olarak konuşmaktadır.
Dünya nüfusunun %60’ı ise diğer dilleri konuşmaktadır.
• Dillerin birçoğunun kaybolacak.
 Türkçenin Konuşur Sayısı

• Bugün dünyada Türkçe konuşan sayısı, 220 milyondur.

• 95 milyon Türkiye Türkçesi konuşuru bulunmaktadır.
• Prof.Dr. Ahmet Bican Ercilasun’un videosu (Videoyu izlemeye 22.dakikadan başlayarak 27. dakikaya kadar izleyiniz. )
https://www.youtube.com/watch?v=f0M3a3L4Z-o
 Bazı diller zayıf mıdır?

• Bazı dillerin geniş alanlarda konuşulması ya da bazılarının tehlike altında olması dillerin zayıf/güçlü özelliklerinden
mi kaynaklanmaktadır?
• Çağdaş dilbilime göre bilimdışıdır.
• Kırgız Türkçesinde at

• Arapçada deve
 Dillerin Sınıflandırılması

• Bazı diller ortak bir atadan gelmektedir. Örnek; İngilizce, Sanskritçe.

• 18. yüzyılda dil sınıflandırmaları yapılmaya başlanmıştır.
• Diller genellikle kaynak(köken) ve yapı bakımından sınıflandırılmaktadır.
 Köken Bakımından Diller

• Bazı diller birbirleri ile benzerdir.

• Coğrafya dili farklılaştırır.
• Aynı kökenden gelen diller, dil ailelerini oluşturur.
• Dil aileleri ile ilgili tasnifler de farklılık göstermektedir.
 Peki dünya üzerinde kaç dil ailesi vardır?

Dünya üzerindeki dil aileleri konusunda net bir sayı vermek zordur. Bazı dilbilimcilere göre yüzden fazla dil ailesi
mevcuttur. Burada, dil sayısının en fazla olduğu dil ailelerini öğrenelim.

AİLE DİL
1. Nijer-Kongo 1.535
2. Avustronezya 1.225
3. Trans-Yeni Gine 477
4. Çin-Tibet 455
5. Hint-Avrupa 445
Toplam 4.137
 Konuşur Sayısı Bakımından Dil Aileleri

• Altay dil grubu, 62 dilden oluşmaktadır.

AİLE KONUŞUR
Hint-Avrupa 3.290.000.000
Çin-Tibet 1.400.000.000
Afroasyatik 583.000.000
Nijer-Kongo 571.000.000
Avustronezya 327.000.000
Toplam 5.171.000.000
 Dünya Dilleri

Şekil 1: Dünya Dilleri

(https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_language_families#/media/File:Primary_Human_Language_Families_Map.png)
Siz de https://www.ethnologue.com/guides/largest-families sayfasını ziyaret edip ayrıntılı bilgi edinebilirsiniz!
 Yapı Bakımından Diller

• Diller, ses, biçim bilgisi ve söz varlığı açısından da sınıflandırılabilir.

• Söz yapımı, en yaygın olan. Söz yapım ölçütüne göre diller;
tek heceli (yalınlayan), bükümlü (kaynaşmalı) ve eklemeli olmak üzere üç grupta incelenir.

• Tek heceli diller; Çince, Vietnamca.

• Bükümlü diller, Hint-Avrupa Dilleri, özellikle Arapça. Örnek: k-t-b; kitab, mektub, mekteb, katib…
• Eklemeli diller, Türkçe, Moğolca. Ör: Göz-lük-çü, uç-tu-m
 Yapı Bakımından Dillere Örnekler

Yapı Bakımından Diller

Tek Heceli Diller Bükümlü Diller Eklemeli Diller

Çince İngilizce, Fransızca Türkçe, Moğolca
Tibetçe Almanca, Arapça Korece, Japonca
Vietnamca Farsça, Rusça Fince, Macarca
 Dilde Varyasyon

• Dil kullanımındaki farklılıklar.

• Rize’de konuşulan dil ile Burdur’da konuşulan dil farklılık gösterir. (https://youtu.be/vVCgfobBv3M )
• Dilin, bireysel ve toplumsal yönü vardır.
• Diller, kişilerin yaş, cinsiyet, sağlık, bireysel ya da sosyal statüsünden etkilenirler. gibi toplumsal etkenlere
göre çeşitlenirler. (https://youtu.be/5U35Q42FHQs )
• Dildeki çeşitlenme belli kurallara göre olur.
• Jargonların birbiri üzerinde üstünlüğü yoktur.
 Standart Dil

• İletişim alanı en geniş olan dildir.

• Milli dil, edebi dil gibi adlandırmaları da vardır.
• Standart dilin aşamaları:
seçim > kodlama > yerleştirme > işlevlerinin geliştirilmesi (konuyla ilgili olarak bk. Haugen 1972: 110; König 1991:
68).
• İstanbul ağzı
 Soru

• Türkiye Türkçesindeki standart olarak kullanılan ağız nedir?

• A. Erzurum ağzı
• B. Bakü ağzı
• C. Oğuz Türkçesi
• D. İstanbul ağzı
• E. Ankara ağzı
 Standart Dilin Özellikleri

1. Prestijli.
2. Kodlanmıştır.
3. Yazı dilidir.
4. Yerel izler taşımaz.
 Yerel Varyasyon

• Standart dilden farklılaşma.

• Bölgesel dil.
• Ağız, lehçe, şive kavramları üzerine fikir birliği yoktur.
• Ergin’in tanımı.
• Demir’in tanımı.
 Toplumsal Varyasyon

• Dilsel çeşitlenmede, yaş, cinsiyet, meslek, sosyal statü dilin kullanımını etkilemektedir.
• Sosyal statünün dilsel çeşitlenme üzerindeki etkisi kolaylıkla fark edilebilir.
 Mesleki Gruplara Göre Dilde çeşitlenme

• Aynı meslek grupları, kendi aralarında özel bir dil geliştirirler.

• Jargon
• Elekçi, çerçi, kalaycı örnekleri (https://www.youtube.com/watch?v=juGI-yDTzls )
 Sosyal Statü ve Dilde Çeşitlenme

• Plaza dili.
• Örnek: https://www.youtube.com/watch?v=nhumx8Ii5qs&t=40s
 Teknoloji ve dile etkisi

• Teknolojideki hızlı gelişmeler.

• Ör: slm, nbr, aeo vb.
 Sonuç

Keyifli öğrenmeler diliyorum.

Ek Kaynak Önerileri:
Mutlaka izleyin:
https://www.ntv.com.tr/video/ntv-dijital/hacettepe-kelimesi-nasil-kullanilir-laf-aramizda,qyyTxt2Sr0-Qj_VCYM2fQQ
Okuma Önerileri
Derek, Bickerton (2012). Adem'in Dili İnsan Lisanı Nasıl Yarattı Lisan İnsanı Nasıl Yarattı (Çev. Mehmet Doğan).
İstanbul: Boğaziçi Yayınevi.
Deutscher, Guy (2015). Dilin Aynasından Kelimeler Dünyamızı Nasıl Renklendirir (Çev. Kemal Yardımcı). İstanbul: Metis Yayınlar
Pdf: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/648559
Video Önerileri
Diller ve Kullanım Alanları: https://youtu.be/0GLJ_P4gn4g
Konuşma Dili: https://youtu.be/kYRiRQHc_go
Bir dilde konuşmayı nasıl bu kadar çabuk öğrenebiliyoruz? https://youtu.be/4gMv4rHqvfs
Dilin Kökeni: Biyoloji mi Kültür mü? https://youtu.be/IquL-YHPx1I
Dil-Zihin İlişkisi: https://www.youtube.com/watch?v=j1RSrSdJ47Q
Prof.Dr. Mehmet Ölmez-Dillerin Tarihi : https://www.youtube.com/watch?v=L_xa0y2XxbE
 TEŞEKKÜRLER

(Dr. Hüseyin Göçmenler)

(huseyingocmenler@hacettepe.edu.tr)