LIGJET E RUAJTJES NË REAKSIONET

BËRTHAMORE
• Ligji I ruajtjes së nukleoneve
Në reaksionin (7.27) dhe në reaksionet bërthamore që na
janë paraqitur në mësimet e mëparshme, shihet lehtë se
duhet të vlejë reaksioni:
A1+A2=A3+A4
Që paraqet ligjin për ruajtjen e nukleoneve, ku A1 është numri
atomik I elementit (numri I përgjithshëm I nukleoneve).Për
shembull, në reaksionin (7.29) kemi 7+4=10+1.
• Ligji I ruajtjes së ngarkesës elektrike

Po ashtu nga reaksioni (7.28) dhe reaksionet e mësimeve të

mëparshme, shohim se duhet te vlejë edhe ligji I ruajtjes se
ngarkesës elektike të cilin e shprehim në formën:
Z 1 +Z 2 =Z 3 +Z 4
që paraqet ligjin e ruajtjes së ngarkesës elektike, ku z1 është
numri I protoneve, që në të vërtetë është ngarkesa elektike e
bërthamës.Për shembull, në reaksionin (7.31) kemi 5+0=3+2.
• Ligji I ruajtjes së energjisë

Mund të thuhet se ligji më I rëndësishëm nga të gjitha ligjet e

ruajtjes është ligji I ruajtjes së energjisë, ligji për ruajtjen e energjisë
mund të shkruhet në formën:

ku Ek është energjia kinetike e grimcës përkatëse.Madhësia:

Q=-
quhet energji e reaksionit, e cila mund të njehsonet nga
ndryshimi I masave të grimcave që hyjnë në reaksion dhe dalin
prej tij apo nga ndryshimi I energjisë kinetike të grimcave
përkatëse.
Kjo energji Q mund të jetë pozitive dhe negative.
Nëse Q>0 reaksioni liron energji dhe quhet reaksion ekzoterm.
Pas këtij reaksoni bërthama është jostabile (epaqëndrueshme).
Nëse Q<0 reaksioni quhet endoterm dhe realizohet në llogari të
energjisë së shpenzuar për shpejtimin e grimces x dhe pas këtij
reaksioni bërthama është stabile (e qëndrueshme).
Energjia kinetike më e vogël e grimcës projektil x për realizimin e
reaksonit endoterm X(x,y)Y quhet energji e pragut, e cila mund të
njehsohet nga ligji për ruajtjen e energjisë dhe të sasisë së lëvizjes.
• Ligji I ruajtjes së impulsit

Ky ligj thotë: shuma e impulseve të grimcave para reaksionit është e

barabartë me shumën e impulseve të grimcave pas reaksionit.
Para reaksionit kemi grimcen projektil x që godet bërthamën X në
qetësi, kur pas reaksionit kemi bërthamën Y me grimcën tjetër y, të
cilat vazhdojnë me impulse përkatëse.
Ligjin e ruajtjes së impulsit mund ta shprehim në formën:
x+
Në reaksonit bërthamore vlen po ashtu edhe ligji I ruajtjes së
momentit të impulsit.
 ELEMENTET TRANSURANIKE DHE KAPJA
REZONANTE E NEUTRONEVE TË NGADALSHME
• Neutroni si grimcë pa ngarkesë për herë të parë është
zbuluar nga reaksioni bërthamor:

+He → +0n’

Kjo grimcë merr pjesë në të gjitha bërthamat atomike, përveq

bërthamës së hidrogjenit të zakonshëm. Mungesa e ngarkesës
elektrike e bën shumë të përbashkët për dëpërtim të tij
brenda bërthamave të rënda, kurse karakteri I bashkëveprimit
të tij varet na energjia, përkatësisht nga shpejtësia që ka.
Nëse kanë energji nga:
0.1-0.5 MeV , flitet për neutrone të shpejta
100 keV, flitet për neutrone të ngadalshme
0.025-0.5 eV, flitet për neutrone termale

Eksperimentet e kryera tregojnë se bërthama e atomeve thithin

neutronet e ngadalshme, të cilat kanë shpejtësi të caktuar, kjo
dukuri njohet si thithje ose kapje rezonante.

Një grup me rëndësi të reaksioneve bërthamore janë reaksionet me

anë të të cilat prodhohen elementet artificiale me numër atomik
më të madh se 92, që quhen elemente transuranike.
• Gjatë kapjes rezonante të neutronit nga izotopi I uranit U
krijohet izotopi tjetër I uranit U, I cili pas zbërthimit β me kohë
të zbërthimit 23 minuta do të transformohet në izotop të
neptuniumit Np sipas skenës:
U+0n’→ U → Np+-1e0+0u0
• Plutoniumi është gjithashtu element radioaktiv dhe me zbërthim
α transformohen në izotop të uranit U sipas skenës:
→U
• Procesi I krijimit të elementeve transuranike ndjek të njëjtin
proces; kapja rezonante e neutronit përcillet me zbërthimin β-.
• Jostabiliteti I madh I elektroneve transuranike është rrjedhojë e
forcës së madhe dëbuese kuloniale mes protoneve të bërthamës
me rritjen e numrit Z.

• Megjithatë, ekzistojnë fakte bindëse teorike të cilat supozojnë

se elementi me nr.rendor Z=114 me nr të neutroneve n=184
duhet të jetë stabil ndaj zbërthimit α, zbërthimit β dhe ndarjes
së vetvetijshme të berthamave.

• Elementet me nr rendor Z=110 dhe Z=111 jane vrojtuar me

reaksione me jone të rënda, si:
28Ni+82Pb→110X dhe 28Ni +83Bi→111X
A KENI NDONJË PYTJE?