Geografia jako

nauka
ERATOSTENES Z CYRENY
w III w p.n.e. (wybitny grecki astronom i geograf)
• dokonał pierwszych pomiarów Ziemi (obwód
Ziemi wg niego wynosił 39.800 km, tak więc był
bardzo bliski prawdzie
•Opracował on także mapę świata zamieszkałego
– ekumeny

•Wprowadził on także termin „Geografia”

 Przedmiot geografii

Geografia- nauka badająca zróżnicowanie powłoki ziemskiej

pod względem przyrodniczym i społeczno- gospodarczym oraz przestrzenne
związki między powłoką ziemską a działalnością człowieka.

Powłoka ziemska( epigosfera, geosfera)- warstwa Ziemi

obejmująca zasięg gospodarczej działalności człowieka.

Składniki powłoki ziemskiej:

• atmosfera
• litosfera
• pedosfera
• hydrosfera
• biosfera
środowisko przyrodnicze
środowisko antropogeniczne
środowisko geograficzne
 Początki „ geografii”
• jedno z najstarszych znalezisk geograficznych z zakresu kartografii
( ok. 2200- 2500 r. p.n.e)- mapa wykonana na tabliczce glinianej
• znaleziona podczas wykopalisk miasta Ga- Sur w Mezopotamii
• przedstawia mały fragment terenu
 Babilończycy
• ok. 600r. p. n. e wykonali
tabliczkę glinianą z mapą
świata
•Ziemia miała postać
płaskiego krążka oblanego
oceanem nazywanym
Gorzką Rzeką
• za oceanem umieszczono
wyspy
•W centrum mapy
umieszczony został Babilon.
Geografia jako nauka
ukształtowana
w starożytnej Grecji
HOMER w VIII wieku p. n. e.

• mówił, że świat jest płaską tarczą oblaną

wodami szerokiej rzeki lub oceanu

Mapa Homera
 ANAKSYMANDER,
geograf i filozof z Miletu
• pierwszy narysował mapę świata
• wg niego Ziemia miała kształt walca

Mapa Anaksymandera
 PITAGORAS w VI wieku
• wysunął hipotezę o kulistym kształcie Ziemi
• Twierdził, że Ziemia ma najdoskonalszy,
boski kształt, czyli kuli

HEKATEUSZ z MILETU
w V wieku p.n.e. opracował
pierwszy przewodnik geograficzny
dla żeglarzy
pt. „Podróż dookoła świata”
HERODOT, twórca geografii historycznej
• autor licznych opisów podróży,
• jak też materiałów historycznych, etnograficznych i
geograficznych.
ARYSTOTELES ,
IV wieku p.n.e.
• podał dowody na kulistość Ziemi w
(cień naszej planety na tarczy
Księżyca, znikanie i pojawianie się
gwiazd).
• Głosił on pogląd, że świat składa
się z żywiołów, a są nimi: ziemia,
woda, powietrze i ogień.
• Arystoteles uważał nieruchomą
Ziemię za centrum wszechświata.
• Uważał, że jej wnętrze jest
poprzecinane jaskiniami, w których
krążą „wyziewy” wytwarzane przez
„ogień centralny”. Wyziewy
powodowały również trzęsienia
ziemi.
• Grecki filozof twierdził też, że lądy i
morza zmieniają swe granice.
ERATOSTENES Z CYRENY
w III w p.n.e. (wybitny astronom i geograf)
• dokonał pierwszych pomiarów Ziemi (obwód
Ziemi wg niego wynosił 39.800 km, tak więc był
bardzo bliski prawdzie
•Opracował on także mapę świata zamieszkałego
– ekumeny
•Wprowadził on także termin „Geografia”
 HIPPARCH w II wieku p. n. e.
• jako pierwszy wprowadził w swoich obliczeniach
podział koła na 360 stopni
• jest autorem działa z zakresu kartografii, w którym
nakreśla matematyczne podstawy kartografii:
• wprowadza szerokość i długość geograficzną
• stosuje odwzorowanie azymutalne i stożkowe
KRATESA Z MALLOS
• wykonał pierwszy globus w 150 r. p.n.e.
( świadczyć to może o utrwaleniu poglądu o
kształcie kulistym Ziemi)

STRABON, żyjący na przełomie er był

autorem obszernej pracy (17 ksiąg)
„Geographiká”, pierwszej w dziejach geografii
powszechnej, która zawiera opisy krajów,
zwyczajów różnych ludów, ich kultów
religijnych, anegdoty historyczne, podaje
informacje o dawnych geografach, podstawowe
definicje geograficzne oraz ok. 4 tys. nazw
geograficznych.
 KLAUDIUSZ PTOLEMEUSZ,
grek żyjący w II w. n.e

• Jest autorem ośmiotomowego dzieła, pt. „Geografia” („Wstęp do

Geografii”), powstałego w latach 127–155 n.e. W dziele tym poruszał
kwestie związane z konstrukcją globusów i projekcji map.
• opracował on teorię geocentryczną
 Co nowego odkryto w średniowieczu?
Znajomość świata przez europejczyków ograniczała się, oprócz własnego
kontynentu, do zachodniej i południowej Azji i północnej Afryki.

Wyjątek stanowią:

• wyprawy Wikingów,- którzy dopłynęli do Grenlandii i Labradoru ( IX- X w.)

• Podróże MARCO POLO w latach 1271- 1295- na Daleki Wschód ( do Chin)
ODRODZENIE- OKRES WIELKICH ODKRYĆ
GEOGRAFICZNYCH dzięki
wyprawom:

• KRZYSZTOFA KOLUMBA (znany jako odkrywca Ameryki.

W latach 1492–1493 (będąc w służbie króla Hiszpanii)
zorganizował pierwszą wyprawę w poszukiwaniu nowej,
krótszej drogi morskiej do Indii.)

• VASCO DA GAMY (w latach 1497–1498 odkrył drogę

morską z Hiszpanii do Indii wokół Afryki)

• FERDYNANDA MAGELLANA (wspólnie z J. del Cano jako

pierwszy opłynął Ziemię w latach 1519–1522, udowodniając
tym samym jej kulistość)

• AMERIGO VESPUCIEGO (za życia uznany za odkrywcę

Nowego Świata. Odkrył ujście Amazonki i zbadał wybrzeże
Brazylii do 6° szerokości geograficznej południowej).

• oraz innych sławnych badaczy i podróżników.

 W okresie renesansu żyli i tworzyli słynni drukarze niderlandzcy :

MERKATOR i ORTELIUS, którzy zasłynęli zwłaszcza w kartografii

atlasowej (jako pierwsi tworzyli atlasy zgodne z dzisiejszą definicją).

Autor odwzorowania
walcowego wiernokątnego,
znanego jako odwzorowanie
Merkatora.
 1.GEOGRAFIA FIZYCZNA
PRZEDMIOT: naturalne związki i zależności między składnikami
powłoki ziemskiej

PREKURSOR: A. Humboldt

SZCZEGÓŁOWE DYSCYPLINY:

Geomorfologia
Geologia
Hydrologia
Meteorologia
Klimatologia
Pedologia, gleboznawstwo, geografia gleb
Biogeografia
 GEOMORFOLOGIA
• bada rzeźbę powierzchni Ziemi,
• bada ukształtowanie powierzchni lądów, dna mórz
• oraz zależności pomiędzy budową geologiczną a krajobrazem
terenu.
GEOLOGIA – bada dzieje i budowę skorupy ziemskiej
oraz procesy w niej zachodzące.
GEOLOGIĘ DYNAMICZNĄ – bada procesy zachodzące w litosferze, prowadzące do jej
zmian,
• tektonika – bada ruchy skorupy ziemskiej i sposób ułożenia mas skalnych,
• geochemia – bada rozmieszczenie i obieg pierwiastków chemicznych w przyrodzie,
• geofizyka – bada budowę i właściwości fizyczne globu ziemskiego,

GEOLOGIĘ HISTORYCZNĄ – bada przeszłość Ziemi,

• paleogeografia – zajmująca się rekonstrukcją wyglądu środowiska Ziemi w minionych
epokach geologicznych
• paleontologia – zajmuje się badaniem wymarłego świata organicznego,
• stratygrafia – zajmuje się badaniem następstwa warstw skalnych i określaniem ich
wieku,

GEOLOGIĘ STOSOWANĄ – zajmuje się wykorzystaniem wyników badań geologii

podstawowej do celów praktycznych.
• hydrogeologia – zajmuje się badaniem krążenia wód w skałach,
• kartografia geologiczna – zajmuje się opracowywaniem map geologicznych,
• mineralogia – jej zadaniem jest badanie składu, właściwości i pochodzenia minerałów,
petrografia – bada skały występujące w litosferze i zajmuje się ich klasyfikacją
HYDROLOGIA – nauka opisująca ogół zjawisk związanych z
obiegiem wody w przyrodzie.

W jej obrębie wyróżnia się dodatkowo:

KRENOLOGIĘ – naukę o źródłach,

POTAMOLOGIĘ – nauka o rzekach,

LIMNOLOGIĘ – naukę o jeziorach,

PALUDOLOGIĘ – naukę o terenach podmokłych,

GLACJOLOGIĘ – naukę o lodowcach,

OCEANOGRAFIĘ – badającą zjawiska i procesy zachodzące w

oceanach.
 METEOROLOGIA – nauka o zjawiskach i procesach
fizycznych zachodzących w atmosferze ziemskiej.

Meteorologia dzieli się na:

DYNAMICZNĄ – zajmującą się badaniem ruchów atmosfery,

SYNOPTYCZNĄ – która analizuje pogodę na danym obszarze w

określonym czasie i stara się przewidzieć jej zmiany, czyli
przedstawić prognozę pogody na kilka godzin naprzód,

CHEMICZNĄ – zajmującą się głównie składem atmosfery,

FIZYCZNĄ – która bada zjawiska optyczne, akustyczne i elektryczne

w atmosferze oraz zajmuje się fizyką chmur i opadów
atmosferycznych,

STOSOWANĄ – która wykorzystuje w praktyce wyniki badań

meteorologicznych.
KLIMATOLOGIA, nauka o klimacie, która dzieli się na:
KLIMATOLOGIĘ OGÓLNĄ – która bada przyczyny powstawania
różnych typów klimatu.

KLIMATOLOGIĘ REGIONALNĄ – przedstawiającą różne cechy

klimatu konkretnych obszarów, wyjaśniającą przyczyny ich
zróżnicowania i dokonującą regionalizacji klimatów na kuli ziemskiej.

PALEOKLIMATOLOGIĘ – badającą klimaty minionych epok

geologicznych w celu poznania warunków klimatycznych i ich zmian
w dziejach Ziemi.

KLIMATOLOGIĘ STOSOWANĄ – odpowiadającą na konkretne

zapotrzebowanie związane z życiem i gospodarką człowieka.
PEDOLOGIA (GLEBOZNAWSTWO)
i GEOGRAFIA GLEB – zajmuje się genezą i
ewolucją, różnorodnością (systematyką) oraz rozmieszczeniem gleb
na powierzchni Ziemi teraz i w przeszłości
 BIOGEOGRAFIA – zajmuje się rozmieszczeniem świata
ożywionego, w obrębie której wyróżnia się:

FITOGEOGRAFIĘ – badającą rozmieszczenie roślin,

ZOOGEOGRAFIĘ – badającą rozmieszczenie zwierząt.

 2. GEOGRAFIA SPOŁECZNO –
EKONOMICZNA
PRZEDMIOT: gospodarcza i polityczna działalność ludzkich
społeczeństw

PREKURSOR: K. Ritter
SZCZEGÓŁOWE DYSCYPLINY:

GEOGRAFIA ZALUDNIENIA (LUDNOŚCI)

GEOGRAFIA OSADNICTWA
GEOGRAFIA ROLNICTWA
GEOGRAFIA PRZEMYSŁU
GEOGRAFIA KOMUNIKACJI
GEOGRAFIA USŁUG
GEOGRAFIA KULTURY
GEOGRAFIA POLITYCZNA
Geografia turyzmu
 3. KARTOGRAFIA:
Jest to nauka o mapach, metodach ich sporządzania i
sposobach wykorzystywania.
 4. GEOGRAFIA REGIONALNA:
Opis fizycznogeograficzny i społeczno – ekonomiczny wybranych
obszarów i regionów Ziemi.

Dzieli się na:

GEOGRAFIĘ REGIONALNĄ OGÓLNĄ (dającą opis całej Ziemi)

GEOGRAFIĘ REGIONALNĄ SZCZEGÓŁOWĄ (opisującą wybrane
regiony).
 Koncepcje opisujące
relacje:
CZŁOWIEK-
ŚRODOWISKO
Determinizm
geograficzny
 Zakłada zależność człowieka od
warunków przyrodniczych np. klimat,
wody, gleby, wysokość n p m.

Według tej koncepcji:

Im lepsze warunki przyrodnicze, tym
wyższy rozwój społeczno- gospodarczy
 Argumenty popierające i
odrzucające założenia
determinizmu geograficznego:
ZA
W wielu miejscach Ziemi
człowiek nie może żyć na co
dzień ze względu na
ograniczenia środowiska-
bariery:
a. Termiczna
b. Świetlna
c. Grawitacyjna, wysokościowa
PRZECIW
Człowiek może przebywać w
skrajnie niesprzyjających
warunkach dzięki
zdobyczom techniki np.
a. stacje badawcze na
Antarktydzie
b. Osiedla górnicze za kołem
podbiegunowym
c. Wyprawy alpinistyczne na
najwyższe szczyty Ziemi
Nihilizm geograficzny
 Odrzuca zależność człowieka od
środowiska
 ponieważ, zdolność kształtowania
otoczenia i posiadane umiejętności
pozwalają ludziom żyć bez względu na
warunki kształtowane przez środowisko i
ponoszone przez nie koszty
Argumenty popierające i
odrzucające założenia nihilizmu
geograficznego:
ZA
Człowiek przekształca Zbyt silna ingerencja w
środowisko, żyjąc w
wytworzonej przez siebie
antroposferze
PRZECIW
środowisko naturalne
prowadzi do
nieodwracalnej
degradacji, co ma wpływ
na życie i zdrowie ludzi
np. zanieczyszczenie
środowiska na terenach
przemysłowych
Posybilizm geograficzny
 Powstał jako reakcja przeciwko
determinizmowi i nihilizmowi
 Zakłada współzależność między człowiekiem a
środowiskiem w myśl zasady zrównoważonego
rozwojowi:
Środowisko wpływa na życie człowieka, ale
człowiek może kształtować otoczenie,
wykorzystując racjonalnie zasoby
 Jest to obecnie powszechnie uznawana teoria
 ANTROPOPRESJA-
ingerencja człowieka w środowisko
przyrodnicze

 Wyczerpanie zasobów naturalnych

 Pustynnienie i erozja gleb
 Wzrost zanieczyszczeń
 Wzrost ilości odpadów przemysłowych i
komunalnych
 Niszczenie wielu gatunków flory i fauny