Ludowy kodeks moralny

na podstawie ballady Adama Mickiewicza

Lilije
 Temat ballady został zaczerpnięty z tradycji ludowej.

• Poeta oparł balladę na motywach pieśni Stała się nam nowina i nowatorsko
przetworzył pieśń gminną
• Stała się nam nowina
• Stała nam się nowina,
• Pani pana zabiła.
• W ogródku go schowała,
• Rutkę na nim posiała.
• Rutkę na nim posiała,
• I tak sobie śpiewała:
• Rośnij rutko wysoko,
• Jak pan leży głęboko.
Nowatorskie przetworzenie pieśni ludowej
• Na kanwie pieśni osnuty dramat psychologiczny kobiety: zabójstwo
męża, wyrzuty sumienia, wewnętrzna walka
• Zharmonizowanie krajobrazu i zjawisk przyrody z wewnętrznymi
przeżyciami Pani.
Ogólny charakter ballady
• Połączenie dziwności i tajemniczość z pogłębioną analizą
psychologiczną bohaterki.
• Swoista naiwność, chłód i bezstronność narratora
• Etyczna wizja rzeczywistości
• Połączenie tradycji z nowatorstwem

Kazimierz Cysewski
Romantyczne opozycje obecne w utworze
• Bóg – szatan
• ład – chaos
• dobro – zło
• dzień - noc
• początek – koniec
• życie - śmierć
• Wykonawcy: Tadeusz Woźniak, Romuald Tesarowicz, Jolanta
Majchrzak, Stanisław Jaskułka, Piotr Woźniak

• https://www.youtube.com/watch?v=ByqIW6TZrnY
 Świat przedstawiony w balladzie
• Zbrodnia narusza ład, wprowadza chaos (rama fabularna)
• Fabuła oparta na motywie niewierności małżeńskiej. Zdrada zdarzyła się podczas
nieobecności męża, który z królem Bolesławem Śmiałym poszedł na Kijowiany.
• Niedopowiedzenia, bo nie wiadomo, jak mąż dowiedział się o zdradzie żony, co się
zdarzyło, kiedy się o tym dowiedział, ani tego, jak doszło do zabójstwa.
• Opowieść zaczyna się w miejscu, które mogło być finałem utworu.
• Szczegółowa narracja zaczyna się od utajnionego pogrzebu i rytualnej pieśni (zasiewając
tak śpiewa), którą Pani śpiewa przy zasiewie kwiatów na grobie.
• Od momentu zbrodni wydarzenia toczą się na dwóch równoległych płaszczyznach; na
płaszczyźnie etycznej, w świecie zewnętrznym.
• Przyroda od momentu zbrodni staje się przestrzenią demoniczną, naturą rządzi szatan,
otwiera swe otchłanie pod naporem chaosu.
Kompozycja
• Rozbicie tekstu na części o różnej długości ma uzasadnienie.
• Ballada Lilije jest obszerna i brak jej typowego dla gatunku
skondensowania fabuły.
• Wyodrębnione części to epizody, z których składa się fabuła.
• W ten sposób autor przyspieszył tempo następujących po sobie
zdarzeń.
• Wzmaga się dramatyzm zdarzeń, postacie ukazane są w działaniu.
Kompozycja
• Kompozycja składającego się z kilku epizodów utworu jest dynamiczna.
Decyduje o tym kilka czynników:
 utwór Lilije ma nieregularną budowę,
przeważają w nim wypowiedzi dialogowe,
postaci ukazane są głównie w działaniu,
większość orzeczeń wyrażono w czasie teraźniejszym, co potęguje
dramatyzm opowieści i sprawia wrażenie, jakby wydarzenia rozgrywały
się bezpośrednio przed oczyma czytelników.
• Poecie udało się w ten sposób zbliżyć utwór do emocjonalnej relacji
mówionej.
Scharakteryzuj zachowanie pani
• Zmiany w życiu głównej bohaterki ballady po dokonaniu zbrodni:
 mężobójczyni nie może spać,
 nic jej nie cieszy,
 widzi i słyszy upiora, cały czas myśli o zbrodni, którą popełniła.
• Paniczny strach przed karą znakiem uległości wobec zła.
• Pani wybrała zło, gdy odwołała się do magii: pieśniowe zaklinanie grobu, prowokowanie
drzemiących w podziemiu sił demonicznych.
• Nie rozumie jednak głosu sumienia, stara się jedynie go zagłuszyć i za cenę wieczności chce
realizować doczesne zamiary.
• Zaślepiona, niepomna na przestrogi Pustelnika, głucha na wyrzuty sumienia, pogrąża się w
grzechu coraz dalej, zbliżając się do katastrofy.
• Złamała zasady moralne, dlatego nie może normalnie funkcjonować – Nie masz zbrodni bez
kary.
Scharakteryzuj zachowanie pani
• Wina bohaterki wzrasta jeszcze bardziej, gdy zamierza ponownie wyjść za
mąż.
• W pełni świadoma zbrodni, po raz drugi przekroczy prawo wierności
małżeńskiej.
• Nie zapomniała jeszcze o dokonanej zbrodni, gryzie ją sumienie, zmarły mąż
nie daje jej spokoju, a ona chce ponownie wyjść za mąż za któregoś z braci
męża.
• Zaślepiona, niepomna na przestrogi Pustelnika, głucha na wyrzuty sumienia,
pogrąża się w grzechu coraz dalej, zbliżając się do katastrofy.
• Złamała zasady moralne, dlatego nie może normalnie funkcjonować – Nie
masz zbrodni bez kary.
 W jakich sytuacjach Pani przychodzi do Pustelnika, jaki jest cel
tych wizyt i jakie są reakcje kobiety na rady starca ?
• Mężobójczyni pojawia się u pustelnika dwukrotnie.
• Za pierwszym razem zwierza się ze swojej zbrodni i oczekuje rady, co ma zrobić, aby ją
ukryć.
• Jest zadowolona, gdy dowiaduje się od pustelnika, że wydać zbrodnię może tylko jej
mąż, który nie żyje.
• Starzec uświadamia jej, że ona nie żałuje zbrodni, tylko boi się kary.
• Za drugim razem zbrodniarka chce się dowiedzieć, w jaki sposób ma wybrać męża
spośród braci zamordowanego.
• Pustelnik proponuje jej wskrzeszenie męża, ale zabójczyni nie chce o tym słyszeć. W
dalszym ciągu nie żałuje zbrodni, tylko boi się kary.
• Pustelnik podsuwa jej sposób wyboru nowego męża, a kobieta po raz kolejny
odchodzi zadowolona
Kim jest pustelnik i jaka jest jego rola?

• Udziela rad Pani po zabójstwie męża i przed ślubem z jednym z jego

braci.
• To nie wróżbita i nie czarownik[…] to ambasador nadprzyrodzonej siły
bożej, która z ukrycia rządzi losami ludzi; to powiernik sumienia pani,
starzec spokojny, wszystkowiedzący, obdarzony władzą wskrzeszania
zmarłych, a jednocześnie sędzia tajemny, który umie dotrzeć do
ukrytego wnętrza duszy ludzkiej. (Czesław Zgorzelski)
Pani z ballady Lilije wykrzykuje: „Ach, widzę, słyszę
trupa!”. Określ funkcje obecnych w balladzie
elementów grozy.

• Służą ukazaniu psychiki oraz świata uczuć i

przeżyć bohaterki.
• Służą ukazaniu ludowego systemu moralno-
etycznego
Pani z ballady Lilije a Lady Makbet
• Złamanie zasad moralnych,
• determinacja,
• próba ukrycia zbrodni i strach przed jej ujawnieniem,
• potrzeba spokoju, ale brak poczucia winy
• zwidy, zjawy
• wyrzuty sumienia,
• zasłużona kara
Oceń zachowanie braci.

• Przyjeżdżają do domu Pani, początkowo czekają na brata,

a potem obaj zakochują się w gospodyni.
• Każdy z dwóch braci powinien być z racji więzów krwi
mścicielem brata, a nie zalotnikiem jego zdradliwej żony. Jest
jednak inaczej i to dodatkowo powiększa winę Pani.
Symbolika bieli
• Biel to w tradycji chrześcijańskiej kolor niewinności, światła, czystości, świętości.
• Z lilią w ręku malowano archanioła Gabriela w scenach Zwiastowania, by symbolizować
dziewictwo Najświętszej Marii Panny.
• W cyklu „Ballady i romanse” Mickiewicza biel to także kolor sukienek umarłych, ich
zimnych dłoni, bledziutkich lic, szat strasznych martwic i upiorów.
• Jezioro Świteź też jest srebrne, sine, białawe.
• Biel — blada, śnieżna, łabędzia, bladawa mieni się wielu odcieniami. Występuje
najczęściej ze wszystkich barw i prawie zawsze jest niesamowita. Nie tylko wtedy, gdy
jawi się biały jak chusta ukochany zmarły, ale także wtedy, gdy w „wodnej lilijek bieli”
„łabędzią piersią” wśród „srebrnych kropelek” uwodzi Strzelca („Świtezianka”).

• Źródło: Marta Piwińska, Ballady i romanse, „Teksty Drugie” 1995, nr 6, s. 42.

Lilie- znak rozpoznawczy właściciela wianka
Oto w wieńcu lilije,
Ach czyjeż to są, czyje?
Któż mój mąż, kto kochanek?
• Lilie są w obu wiankach przygotowanych przez braci.
• Nadprzyrodzone wyroki boskie nadały im istotnego znaczenia, stały się narzędziem boskiej
sprawiedliwości, bo zawiodła sprawiedliwość ziemska.
• Kwiaty pełnią funkcję symboliczną.
• Ich obraz dopełnia kluczowe momenty fabuły, wydziela główne epizody ballady.
• Powracający opis kwiatów służy ukazaniu upływu czasu.
• Lilie są symbolem niewinności, przebaczenia, czystości a posadzenie ich na grobie męża miało
zamaskować zbrodnię.
• Zerwanie kwiatów z grobu, ułożenie na ołtarzu (miejscu składania ofiary Bogu), aby Pani mogła wybrać
jeden z nich i poślubić jednego ze szwagrów to świętokradztwo i zbezczeszczenie pamięci o zmarłym.
Winnych spotkała kara, więc lilie mogą też symbolizować prawdę i sprawiedliwość.
Wyjaśnienie funkcji natury w utworze Lilije i sposobu jej
przedstawienia w kontekście ludowego i romantycznego
światopoglądu
• Natura jest zarówno świadkiem wydarzeń, jak i strażnikiem ładu
moralnego – wymierza karę.
• Lilie – symbolika wyrażająca ład (ROSNĄ W MIEJSCU SKAŻONYM
PRZEZ ZŁO)
• Natura buduje atmosferę utworu – koresponduje z odczuciami
bohaterki.
Zasady ludowego kodeksu moralnego wynikające z ballady

• Zawsze należy dochować wierności złożonej przysiędze.

• Złamanie danego słowa to zbrodnia podlegająca karze.
• Każdą zbrodnię spotka zasłużona kara.
• Ukarani zostaną wszyscy związani ze zbrodnią, nawet jeśli uczestniczą
w niej nieświadomie.
• Zbrodnia się nie przedawnia.
• Częścią kary są wyrzuty sumienia
 Ballada Lilije jest wzorowana na mowie potocznej i stylizowana na pieśń
gminną.
Cytat
Stuk, stuk, stuk, stuk
Jadą, jadą w tę stronę,
Tuman na drodze wielki,
Rżą, rżą koniki wrone, Ostre
błyszczą szabelki.
Jadą, jadą panowie,
Nieboszczyka bratowie!
I iskry z gęby sypie
Nazwa środka Funkcja
stylistycznego
onomatopeje wzmocnienie obrazowości i
zdynamizowanie opisu
powtórzenie nadawanie charakterystycznej dla
pieśni ludowej melodyjności
kolokwializm wywołanie wrażenia prostoty języka i
jego potoczności, podkreślenie
prymitywizmu i surowości
Ballada Lilije jest wzorowana na mowie potocznej i stylizowana na pieśń
gminną. Wypełnij poniższą tabelę

Cytat Nazwa środka

stylistycznego
Funkcja

Rżą, rżą koniki wrone, Zdrobnienie naśladowanie języka

Ostre błyszczą szabelki. ludowego, prostoty,
infantylności wypowiedzi
„Ha! mąż, ha! trup!” wykrzyknienie emocjonalizacja
wypowiedzi,
udramatyzowanie
wypowiedzi
Praca domowa
Opisz, w jaki sposób w utworze Lilije są obecne:

fantastyka historyzm ludowość