4 Các phương pháp nghiên cứu khảo cổ học trong phòng

PGS.TS. Lâm Thị Mỹ Dung

 Hai phạm trù thao tác
Một là: Nghiên cứu tài liệu vật chất theo nghĩa
rộng như thăm dò, khai quật, phương pháp lấy
tài liệu, phương pháp bảo tồn tại chỗ, hay đem
về phòng xét nghiệm.
Hai là: Thao tác về tinh thần hay thao tác về tư
duy nhằm đi tìm tính chất, niên đại, phân bố địa
lý, khôi phục sự kiện lịch sử, cấu trúc xã hội, các
hoạt động kinh tế, tôn giáo, tín ngưỡng và kỹ
thuật học.
 Thu thập  Tài liệu  Bình luận  Mệnh đề
nhận xét.
 Khảo cổ học hiện đại có ba mục
tiêu chính
1. Niên đại, 2. Phục dựng và 3. Diễn giải.
Niên đại là xác lập tuổi của hiện vật và di tích
khảo cổ.
Phục dựng là khôi phục lối sống của con người
trong quá khứ từ di tích cụ thể đến môi trường
sống.
Diễn giải là những lý thuyết khoa học nhằm giải
thích con người đã sống như thế nào, họ làm
gì, nghĩ gì và những mô thức sống cụ thể theo
thời gian, theo khu vực, theo tộc người.
Tiến trình nghiên cứu khảo cổ trong
phòng gồm có ba giai đoạn
Chỉnh lý tư liệu
Hoàn thành báo cáo khai quật
Nghiên cứu tổng hợp
Chỉnh lý tài liệu
Làm sạch hiện vật
Phân loại theo chất liệu, kiểm kê số lượng,
Lập hồ sơ cho từng hiện vật
Khôi phục hình dáng
Phân loại và xác định công dụng của hiện vật
Xác định thuộc tính
Xác định loại hiện vật
Xác định hạng hiện vật
Xác định loại hình:

Việc ứng dụng những phương

pháp của khoa học tự nhiên,
nhất là việc ứng dụng thống kê
toán học, định lượng, biểu đồ,
đồ thị vào việc phân loại và mô
tả, đã giúp cho khảo cổ học có
thể xác định một cách khách
quan và chắc chắn hàng loạt
hiện vật.
Làm sạch hiện vật
Khôi phục hình dáng
Giải phẫu hiện vật:
Nghiên cứu kỹ nghệ thời cổ phương
pháp truyền thống, việc ứng dụng
nhiều phương pháp khoa học tự
nhiên như các phương pháp phân
tích quang phổ, phân tích hoá học,
phân tích kích hoạt Nơtron (tóc),
phương pháp phân tích nhiệt (đồ
gốm), phương pháp kim tướng học,
phân tích Rơnghen (kim loại), nham
thạch học, phương pháp thực
nghiệm, phương pháp mô hình, phân
tích bằng kính lúp hai mặt, phân tích
hoá học…
Thực nghiệm chế tác công cụ đá
Đại học Harvard, Mỹ tháng 5 năm 2007
 Xác định niên đại
Niên đại tương đối là xác định tuổi của hiện vật và
di tích nào đó trong mối quan hệ với những hiện
vật và di tích khác. Niên đại tương đối dựa trên luật
chồng xếp. Ứng dụng quan trọng nhất của phương
pháp này là để thiết lập chuỗi niên đại trước - sau,
sớm - muộn, trên - dưới.
Phương pháp truyền thống như phân loại hình thức,
so sánh đối chiếu, địa tầng, phân bố địa lý
Phương pháp khoa học tự nhiên: So sánh hàm lượng
chứa Flo trong hoá thạch, phương pháp phân tích
bào tử phấn hoa; đo vận tốc truyền âm trong
xương; đo độ phủ patina…
Phương pháp địa tầng
Phân loại hình theo trật tự thời gian
 Niên đại tuyệt đối
Niên đại tuyệt đối (hay còn gọi niên đại
chronometer) là xác định năm tuổi của hiện vật,
hoá thạch và những tàn tích khác theo niên lịch
Lịch pháp: Phương pháp sử dụng lịch cổ để xác
định hiện vật theo niên lịch.
Phương pháp đếm vòng tâm của gỗ: sử dụng
vòng sinh trưởng hàng năm của những cây lâu
đời như cây thông để tính tuổi
 Niên đại tuyệt đối
Phương pháp xác định niên đại bằng hàm lượng các
bon phóng xạ C14 do nhà hoá học người Mỹ đã đoạt
giải Nobel, Willarr Libby và đồng nghiệp thử nghiệm lần
đầu tiên vào năm 1949 và mau chóng trở thành phương
pháp ưa chuộng nhất trong khảo cổ học
Tốt nhất là dùng gỗ và than để xác định bằng phương pháp
C14, nhưng giấy, da thuộc, xương, da, than bùn và vô
số những chất hữu cơ khác cũng có thể dùng để xác
định. Hạt cây và cỏ là những mẫu tuyệt vời nếu bị cháy,
vì chúng bảo tồn tốt hơn và là loại cây ngắn ngày nếu so
với gỗ
 Các phương pháp nghiên cứu
KCH trong phòng
Một số lưu ý khi xác định niên đại
Tình trạng an toàn của hiện trường. Ví dụ phải đảm bảo mẫu được lấy
thực sự có liên quan đến niên đại của di tích hay di vật.
Độ nhiễm bẩn của mẫu
Độ chính xác tức sai số của kết quả
Chữ viết tắt
AD: Sau CN (Anno Domini “Những năm của Chúa”
BC: Trước CN (Before Christ)
BP: Cách ngày nay (Before Present)
BCE: Trước Kỷ nguyên Chung (Before the Common Era) tương
đương BC
CE: Trong Kỷ nguyên Chung (In the Common Era) tương đương AD
Tìm hiểu nguồn gốc chủ nhân
Sử dụng phương pháp liên ngành
Khảo cổ học về cái chết và mộ táng. Gene,
AND…

Ba sọ trong một chum

Đôi tình nhân
 Kết quả phân tích một
bộ xương được phát
hiện tại Ấn Độ mang
bằng chứng về bệnh
phong. Bộ xương này
vừa là bằng chứng
khảo cổ lâu đời nhất về
việc con người bị
nhiễm loại vi khuẩn
Mycobacterium lepra,
vừa là bằng chứng đầu
tiên về một dịch bệnh
Ứng dụng khoa học trong nghiên cứu cư dân và xã hội trong lịch sử Ấn Độ cổ
đại.

Sọ người. A) Nhìn từ phía trước có thể thấy thương tổn do bị ăn mòn

từ hai phía ở vùng trên ổ mắt và giữa hai lông mày, ăn mòn ở hai
vành lỗ mũi, bao gồm xương sống mũi nhìn từ phía trước, hoại tử từ
hai phía của vùng dưới ổ mắt của hàm trên, và sự mất dần của vùng
ổ răng hàm trên có liên quan tới rụng răng trước khi tử vong. B) Quan
sát bên trong của hàm trên cho thấy các thay đổi bệnh lý dẫn tới u
vòm miệng, bao gồm các vết rỗ gần vùng ổ răng. (Ảnh: Robbins et
al., DOI: 10.1371/journal.pone.0005669)
 Hoàn thành báo cáo
Báo cáo tổng thể: Công bố toàn bộ dữ liệu khai quật
cùng với mọi kết luận và diễn giải liên quan.
- Diễn giải tóm tắt: Chỉ công bố những kết luận - phục
dựng lối sống của chủ nhân địa điểm khai quật kèm theo
ít hay không kèm theo dữ liệu.
- Công bố theo vấn đề: Công bố những ý kiến thảo luận
về vấn đề theo trọng tâm của cuộc khai quật và những
kiến giải, hay những hiểu biết để giải quyết vấn đề chỉ
với số dữ liệu đủ để chứng minh.
Việc hoàn thành báo cáo khai quật mới chỉ là cái mốc
đánh dấu bước đầu chỉnh lý, hệ thống và tổng hợp tài
liệu.
 Nghiên cứu tổng hợp
Nghiên cứu tổng hợp có thể tiến hành
theo giai đoạn, theo khu vực hay theo
chuyên đề. Với những đặc thù của khoa
học khảo cổ, công tác này có thể được
tiến hành trong việc nghiên cứu các tổng
thể văn hoá khảo cổ, dựng lại lịch sử của
những nền văn minh đã mất theo từng khu
vực, từng địa phương, hoặc theo từng
cộng đồng tộc thuộc.
ENJOY THE HUMAN PAST!