ડબલ ફોર્ટિફાઈડ મીઠું અને ફોર્ટિફાઈડ ચોખાનું

પ્રશિક્ષણ

Date: 10 February 2023

Sadhish Kumar Jain
Nutrition International
 ફોર્ટિફિકે શન
• WHO ના પ્રમાણે ફોર્ટિફિકે શન એટલે "પોષણમાં સુધારો કરવા માટે , ખોરાકમાં આવશ્યક સૂક્ષ્મ પોષકતત્ત્વો, એટલે કે
વિટામિન્સ અને ખનિજો ની માત્રા વધારવાની રીત અને ખાદ્ય પુરવઠાની પોષક ગુણવત્તામાં સુધારો કરવો અને આરોગ્ય
માટે ન્યૂનતમ જોખમ સાથે જાહે ર આરોગ્ય લાભ પૂરો પાડવો.
• ભારતમાં સૂક્ષ્મ પોષકતત્ત્વોના કુ પોષણના ઊંચા ભારને ઘટાડવા માટે ઓક્ટોબર 2016 માં, FSSAI એ ઘઉંનો લોટ અને
ચોખા (આયર્ન, વિટામિન B12 અને ફોલિક એસિડ સાથે), દૂધ અને ખાદ્ય તેલ (વિટામન્સ A અને D સાથે) અને ડબલ
ફોર્ટિફાઇડ સોલ્ટ (આયોડિન અને આયર્ન સાથે) ફોર્ટિફાઈ કરવા માટે ફૂ ડ સેફ્ટી એન્ડ સ્ટાન્ડર્ડ્સ (ફૂ ડનું ફોર્ટિફિકે શન)
રેગ્યુલેશન્સ, 2016 કાર્યરત કર્યું.

2
2
 ફૂડ ફોર્ટિફિકે શન શા માટે ?

ફૂ ડ ફોર્ટિફિકે શનએ ખાસ કરીને બાળકો અને

પ્રજનન વયની મહિલાઓ માટે સુક્ષ્મ
પોષકતત્વોના કુ પોષણને દૂર કરવા માટે એક
વસ્તી આધારિત ઓછો ખર્ચાળ અભિગમ છે

Government Safety Net

Programmes
• ડબલ ફોર્ટિફાઇડ મીઠું
• Salt iodization mandated • ફોર્ટિફાઇડ ચોખા
since 1992 • ફોર્ટિફાઇડ ઘઉંનો લોટ
• DFS mandated in ICDS
• ફોર્ટિફાઇડ દૂધ
and MDM programs since
2011 • ફોર્ટિફાઇડ તેલ

3
 ફોર્ટિફિકે શન ના ફાયદા

આહાર પદ્ધતિ અને

ખોરાકની પ્રાકૃતિકતામાં કોઈ પણ ખાઈ
સામાજિક સ્વીકૃતિમાં
કોઈ ફે રફાર નથી.
કોઈ ફે રફાર થતો નથી સકે છે

સતત ધોરણે મલ્ટિ-

ઓછી દૈ નિક માત્રામાં માઇક્રોન્યુટ્રિઅન્ટ્સ
સલામતી સાથે ઝડપી RDA ના નોંધપાત્ર
અસર ધરાવે છે. પ્રમાણની ડિલિવરી.

4
 ફોર્ટીફાઇડ ચોખા
• ભારત સરકાર તથા ગુજરાત સરકારે સંયુક્ત રીતે તા.૦૧/૦૪/૨૦૨૧ થી પીએમ
પોષણ યોજના હે ઠળ તમામ જિલ્લામાં ફોર્ટીફાઈડ ચોખાનું વિતરણ શરૂ કરેલ છે.

• રાઈસ ફોર્ટીફિકે શન એ સૂક્ષ્મ પોષકતત્ત્વો ઉમેરવાની પ્રક્રિયા છે

આયર્ન
ફોલિક એસિડ
વિટામિન બી-૧૨
ઝીંક
વિટામીન્સ અને ચોખાનો
વિટામિન A મીનેરલ્સ લોટ
• વર્ષ ૨૦૨૧-૨૨ માં કુ લ ૬૭,૪૫૨ મેટ્રિક ટન ફોર્ટીફાઇડ ચોખાનું વિતરણ
કરવામાં આવેલ છે.
પાણી

ફોર્ટિફાઈડ રાઇસ કરનેલ્સ

 ડબલ ફોર્ટિફાઈડ મીઠું (DFS)?

-ડબલ ફોર્ટિફાઈડ મીઠું એક પ્રકારનું ફોર્ટિફાઈડ ખાદ્ય વસ્તુ છે જે શરીરમાં ઓછી પણ

મહત્વપૂર્ણ માત્રમાં આયોડિન અને આયર્ન પહુચાડે છે.
- ડબલ ફોર્ટિફાઈડ મીઠું દિવસ નું 100% આયોડિન અને 30-60% આયર્નની જરૂરિયાત
પૂરી પડે છે.
સૂક્ષ્મ પોષકતત્વ જરૂરિયાત માત્રા
આયર્ન 850-1100 PPM

આયોડિન 15-30 PPM

6
 ફોર્ટિફાઈડ ચોખા અને મીઠાના સંગ્રહ ની પદ્ધતિયો

• બેગ, કવર હે ઠળ સ્ટૅક કરેલી હોવી જોઈએ જેમકે છતની નીચે, શેડ અથવા વોટરપ્રૂફ તાડપત્રી હે ઠળ,
જેનાથી સ્ટોકના ભીના થવાની અથવા હવાથી ભેજ લાગવાની શક્યતા ઓછી રહે છે.
• ફ્લોરમાંથી ભેજ આવાની શક્યતાને ટાળવા માટે બેગને પ્લાસ્ટિક અથવા લાકડાના પેલેટ પર અથવા
જમીનથી થોડું ઉપર સ્ટૅક કરવો જોઈએ.
• ફર્સ્ટ ઇન ફર્સ્ટ આઉટ (FIFO) પ્રિન્સિપલને સ્ટોક મેનેજમેન્ટ માટે અરજી કરવાની જરૂર છે.

8
 ફોર્ટિફાઈડ ચોખા અને મીઠાના સંગ્રહ ની પદ્ધતિયો

• ખાદ્ય અને બિન-ખાદ્ય સામગ્રી એક જ વિસ્તારમાં સંગ્રહિત ના થવી જોઈએ .

• બળતણ, જંતુનાશકો, સફાઈ એજન્ટો, સ્ટે શનરી અથવા અન્ય વસ્તુઓનો સંગ્રહ ફોર્ટિફાઇડ ચોખાથી દૂર હોવો જોઈએ.

• સ્ટોરેજ વિસ્તારોને સ્વચ્છ રાખો. એટલે કે ફ્લોર સાફ કરવું, કોબવેબ્સ અને ધૂળ દૂર કરવી, અને કોઈપણ અનાજના
ઢોળાવને એકત્ર કરવો અને દૂર કરવું.

• ઉંદરોને અટકાવા માટે ઉંદર-જાળ વાપરવું.

9
 ફોર્ટિફાઈડ ચોખા અને ડબલ ફોર્ટિફાઈડ મીઠાનો સંગ્રહ અને વપરાશ
ફોર્ટિફાઈડ ચોખા
• ફોર્ટિફાઈડ ચોખા સ્વાદ, સુંગંધ અને
દે ખાવમાં સામન્ય ચોખા જેવાજ હોય છે.
• ફોર્ટિફાઈડ ચોખાને સંગ્રહ કરવા માટે કોઈ
વિશેષ જાળવણીની ની જરૂર નથી.
• ફોર્ટિફાઈડ ચોખાને સામાન્ય ચોખાને જેમ જ
રાંધવું.
ડબલ ફોર્ટિફાઈડ મીઠું
• ડબલ ફોર્ટિફાઈડ મીઠાને બરણીમાંથી ચમચી વડે જ
કાઢવું.
• ડબલ ફોર્ટિફાઈડ મીઠાને પ્લાસ્ટિક અથવા કાંચની
બંધ બરણીમાં રાખવું જોઈએ.
• તેને સૂર્યપ્રકાશથી દૂર રાખવું જોઈએ.
• ડબલ ફોર્ટિફાઈડ મીઠામાં દે ખાતા કાળા કણો મીઠામાં
આયર્ન ઉમેરેલું છે તે દર્શાવે છે
ફોર્ટિફાઈડ ચોખાના જથ્થાની ઓળખ

11
 પીએમ પોષણ યોજના હેઠળ બાળકોના ભોજનમાં ડબલ ફોર્ટિફાઈડ મીઠું
• “પોષક” નામથી ફક્ત પીએમ પોષણ યોજના માટે ગુજરાત
સરકાર તરફથી વિનામુલ્યે દરેક શાળાના વિદ્યાર્થીઓના
ભોજનમાં ઉપયોગ માટે

• વાર્ષિક રૂ. ૩.૫૧ કરોડ ખર્ચ

• મરી-મસાલાના દૈ નિક ખર્ચમાં રાજ્ય સરકાર તરફથી

વિદ્યાર્થી દીઠ દૈ નિક ૩ પૈસાનો વધારો

12
THANK
YOU
13