Ekonomi̇ni̇n Esaslari

EKON 106 - Ekonominin Esasları
Kaynak: Tümay Ertek - Temel Ekonomi

TÜİK
1
1. KISIM
TEMEL KAVRAMLAR (GİRİŞ)
2
Ekonominin Tanımı
Ekonomi,
insanların sınırsız tüketim isteklerinin,
sınırlı kaynaklarla,
en iyi nasıl tatmin edileceğini inceleyen bir sosyal bilim dalıdır.
• İstekler sınırsız buna karşılık kaynaklar sınırlıdır.
• Soru: Hangi Kaynaklar sınırlıdır?

• Cevap: İhtiyaçların giderilmesini sağlayacak mal ve hizmetlerin üretimini
sağlayacak kaynaklar.
• Bu kaynaklara üretim faktörleri denilir. Üretim Faktörleri: Emek, Sermaye,

Doğal Kaynaklar ve Girişimcilik.
3
Fırsat Maliyeti
• Kaynakların sınırlı olması ve dolayısıyla üretilen ürünlerin sınırlı olması
tüketim yaparken bireyleri tercih yapmaya zorlayacaktır.
• Tercih yaparken ise maliyet kavramı ortaya çıkar(fırsat maliyeti).
• Fırsat Maliyeti: İktisadi bir seçim yapılırken vazgeçilmek zorunda

kalınan ikinci en iyi alternatiftir (örnekler).
• Dolayısıyla yapılan her bir tercihin bir fırsat maliyeti vardır..
MAKALE : Her Seçim Fedakarlıktır, Nasuh MAHRUKİ

4
Üretim Faktörleri
Mal ve hizmetlerin elde edilmesinde kullanılan
kaynaklar dört ana gruptan oluşur;
1. Emek
2. Sermaye
3. Doğal Kaynaklar
4. Girişimcilik
5
Üretim Faktörleri
1. Emek, insanların mal ve hizmet üretiminde sarf ettikleri bedensel ve
zihinsel çabalardır.
2. Sermaye terimi ile iktisatçılar tarafından kastedilen, fiziksel sermaye olup,

iktisatta basit olarak üretime tahsis edilen üretim araçlarını ifade eder
(araç, gereç,makine). Sermayenin kullanılması emeğin verimliliğini arttırır.
Makine ve teçhizat ile binalara sabit sermaye(I), işlenmiş hammadde ve

mal stoklarına ise stoklar(II) denir.
Bir üretim faktörü olarak sermaye dendiğinde Sabit Sermaye

anlaşılmalıdır.
Finansal sermaye(III) ise direkt üretim faktörü olmamakla birlikte sabit

sermayenin satın alınmasında gereklidir. 6
Üretim Faktörleri
3. Doğal kaynaklar, çoğunlukla toprak, arazi veya tabiat
şeklinde ifade edilirse de daha geniş kapsamlıdır; maden,
petrol, orman, su ve benzeri kaynakları kapsar. (doğanın
insanlara sağladığı olanakların tamamı)
4. Girişimcilik, emek, sermaye ve doğal kaynaklar olarak

belirtilen- üretim faktörlerini, başkalarının ihtiyaçlarını
karşılayacak mal ve hizmetler üretmek üzere tedarik eden
ve uygun şekilde birleştiren kimseye girişimci denir.
Girişimcilik ise girişimcinin mal ve hizmet üretme çabasıdır.

7
1.2. Üretim Olanakları Eğrisi
• Üretilen mallar • Üretim Olanakları Eğrisi
o Sermaye (Yatırım) malları
o Tüketim malları
Temel Ekonomi - Prof. Dr. Tümay ERTEK 8

• Artan Fırsat Maliyetleri Kanunu
Sermaye Tüketim
Malları Malları

• Ekonomik Büyüme

Üretim ve Ekonomik Büyüme
• Üretim: emek, doğal kaynaklar ve sermaye faktörlerinin girişimci tarafından mal
ve hizmetlere dönüştürülmesi sürecidir.
• Toplumun üretim olanakları ise, bir ekonomideki sınırlı kaynaklar ve teknoloji

düzeyi ile üretilebilecek maksimum mal ve hizmet bileşimidir.
• Hangi mal ve hizmetten ne kadar üretileceği piyasa ekonomilerinde tüketiciler

tarafından belirlenir.
• Toplum elindeki bu kaynakları en verimli şekilde tam olarak kullanabiliyorsa o

zaman ekonomide üretim etkinliğinden söz etmek mümkündür.
• Zaman içinde ekonomideki sınırlı kaynaklarda ve teknoloji düzeyinde artışlar

olur ve ekonominin üretim kapasitesi artar. Ekonominin üretim kapasitesinin
artıp daha fazla mal ve hizmet üretilmesine ekonomik büyüme denilir.
11
EKONOMİNİN İLGİLENDİĞİ TEMEL SORUNLAR
1. Ne, Ne Kadar Üretilecek ? Kaynakların sınırlı oluşu diğer bir

deyişle üretim faktörlerinin sınırlılığı üretilecek mal ve hizmetler
arasında bir tercih yapılması sonucunu doğurmaktadır.
2. Nasıl Üretilecek ? Üretimde nasıl bir teknoloji kullanılacaktır.

Sermaye yoğun teknolojiler mi? Yoksa emek yoğun teknolojiler mi?
3. Nerede Üretilecek ? Bir taraftan üretimin ekonomik olarak

gerçekleştirilebilmesi, diğer taraftan üretimin çevre kirliliğine
neden olup olmayacağı üzerinde durulması gereken konulardır.
Çevre kirliliğinin sosyal maliyeti çok yüksek olacaktır. Üretim yeri
seçilirken bazen girdilerin sağlanması bazen de üretilen malın
pazarlanabilmesi için gerekli ulaşım maliyetleri ve pazara yakınlık
daha önemli olabilmektedir.
12
EKONOMİNİN İLGİLENDİĞİ TEMEL SORUNLAR
4. Kimin için Üretilecek ? Mal ve hizmetlerin kim tarafından

tüketilecektir ? Bu sorular gelir dağılımıyla ilgilidir. Kapitalist
toplumlarda, üretilen mal ve hizmetlerden kimlerin ne kadar pay
alacağı sorunu, Marjinal Verimliliğe Göre Gelir Dağılımı Teorisi ile
açıklanabilir.
Bu teori Emek, Sermaye, doğal kaynaklar ve girişimcilikten oluşan

üretim faktörleri ve dolayısıyla bu faktörlerin sahipleri, üretime
katkıları oranında üretimden pay alırlar varsayımına dayanmaktadır.
Örneğin bir işçinin üretime katkısı ne kadar fazla ise üretimden

dolayısıyla yaratılan gelirden o kadar fazla pay (gelir) alacaktır. Bunun
doğru olabilmesi için de yegane koşul Tam Rekabet Piyasasıdır.
13
Ekonomi Politikasının Temel Hedefleri
• Tüm toplumlarda Ekonominin ulaşması

gereken bazı ekonomik hedefler vardır. Bunlar;
1. Etkinlik
2. Adil Gelir Dağılımı
3. Büyüme
4. İstikrar
5. İç ve dış Borçlardan Kaçınmak
14
1. Etkinlik
1. Etkinlik: Kaynakların en verimli şekilde tam olarak kullanılması üretim etkinliğidir.
Soru: Kaynaklar nasıl etkin kullanılmaz?

Cevap: İşsiz olup iş arayanlar, Kamu İşletmelerinde çalışıyor görünüp üretime katkısı
olmayanlar, atıl durumda bulunan fabrikalar kaynakların tam olarak etkin
kullanılmadığına verilebilecek örneklerdir.
• Kaynakların tam ve etkin bir şekilde kullanılmaması ise işsizliğe neden olmaktadır.
• İşsizliğin ekonomik maliyetinin yanında sosyal maliyeti de vardır. ( şiddete eğilim,

alkol uyuşturucu bağımlılığı, hırsızlık, depresyon, intihar eğilimi vs.)
15
Adil Gelir Dağılımı
16
3. Büyüme
• Ekonomik büyüme, ekonominin üretim kapasitesinin
arttırılması ve dolayısıyla daha fazla mal ve hizmet
üretilmesidir. Bu da Reel GSMH ( Gayri safi milli hasıla) veya reel GSYİH’deki
( Gayrisafi yurtiçi hasıla) artış yüzdesi ile ölçülür (makro ekonomi konuları
içerisinde detaylı anlatılacak).
• Yukarıdaki Gelir kavramlarının nüfusa bölünmesi ile elde

edilen kişi başına düşen ortalama gelirdeki artışlar refah
düzeyini gösterir.
• Hükümetin Hedefi Milli Gelir ve özellikle Kişi başına düşen

milli Gelir düzeyini arttırmak olmalıdır.
17
4. İstikrar
• İstikrar, üretim ve fiyatlardaki dalgalanmaların
kontrol altında olmasını ifade eder ve daha çok
fiyat istikrarı için kullanılır.
• Fiyat istikrarından ise enflasyonun kontrol

altına alınması anlaşılır. Enflasyon fiyatlar
genel seviyesindeki artış sürecini ifade eder ve
ekonomiyi olumsuz etkiler.
18
EKONOMİK SİSTEMLER
İnsanların sınırsız isteklerini, sınırlı kaynaklarla
nasıl karşılanacağına ilişkin sorulara verilen
cevaplar o toplumda uygulanan ekonomik
sistemle ilişkilidir. 3 tür sistemden söz etmek
mümkündür:
1. Kapitalist Sistem
2. Sosyalist Sistem
3. Karma Ekonomik Sistem
19
1.Kapitalist Sistem
• Özel Mülkiyet: Üretim faktörleri özel kişilere aittir
• Piyasa Mekanizması: Üretim faktörlerinin ve üretilen mal ve

hizmetlerin piyasalarda özgürce alınıp satılması, Dolayısıyla
fiyatların arz ve talep karşılığında belirlenmesi
• Merkeziyetçi olmayan karar alma politikası: Kararlar çok sayıda

alıcı ve satıcı tarafından belirlenir
• Maddi Teşvikler: Kapitalist sistemde devletin temel görevi adalet,

savunma ve güvenliktir. Ekonomik yönden ise piyasaların en iyi
çalışabilmesi için gerekli düzenlemeleri yapmaktır.
20
2. Sosyalist Sistem
• Devlet Mülkiyeti: Sermaye ve Doğal kaynaklar devletin
mülkiyetindedir.
• Merkezi Planlama: Kıt kaynakların nasıl kullanılacağı

devletin belirleyeceği stratejiler ile tespit edilir. Dolayısıyla
bazı mal ve hizmetler yetersiz miktarlarda üretilirken bazı
mal ve hizmetler ise çok sayıdadır. Böylece kaynaklar tam
etkin kullanılmamış olacaktır.
• Merkeziyetçi karar alma yapısı:

• Hem maddi hem manevi teşvikler:
21
3.Karma Ekonomik Sistemler
• Üretim araçlarının mülkiyetlerinin bir kısmı
özel sektörde bir kısmı ise devlet
kontrolündedir.
22
1.6. Bir Sosyal Bilim Olarak Ekonominin Başlangıcı
“Oikia” “Nomos” “Oikonomia”

Ev Kural Ev yönetimi
• Sanayi Devrimi
• Adam Smith
o Ulusların zenginliği
o Ekonominin kurucusu
TARTIŞMA
• Kitaplarda Ekonomi tanımı yapılırken ihtiyaçların veya isteklerin sınırsız

olduğundan bahseder. Hangisi doğrudur ?
• İhtiyaçlar mı sınırsızdır?
• İstekler mi sınırsız?
İhtiyaç: İnsanı, gereksinme duyulan bir şeye yönelten duygudur.
İnsanlar varlığını sürdürmek için en temel ihtiyaçlarını karşılamak zorundadırlar

(beslenme, giyinme ve barınma)
İstek: Bir şeyi elde etme, yapabilme dileği, arzusu
İhtiyaçlar karşılandıktan sonra daha fazlası istektir.
Hangi mallar istekleri hangi mallar ihtiyaçları karşılar ?

24
Üretilen Malların sınıflandırılması
Ekonomik birimlerin mal ve
Mallar
hizmetleri ihtiyaç veya
isteklerini karşılamak amacıyla
satın alıp kullanmalarına,
Ara Mallar Nihai Mallar tüketim denir.
Firmaların ürettikleri mallarla

Tüketim Sermaye ilgili önemli bir sınıflandırma
Malları Malları
soldadır.
Sabit
Dayanıklı Dayanıksız Sermaye
Tüketim Tüketim Malları Stoklar
Malları Malları
25
2. KISIM
PİYASA EKONOMİSİNE GENEL BAKIŞ
26
Giriş
• Avcılık, Toplayıcılık Dönemi
• Neolitik Çağ : Çiftçilerin yaşamaları için gerekenden fazlasını
üretebilmeleri artı değer yaratılmasına ve yeni mesleklerin ortaya
çıkmasına neden oldu: Zanaatkarlar,askerler, din adamları ve devlet
memurları.
• Herkesin kendi mesleğinde uzmanlaşması ve o sahada daha verimli olması

ve ürettiğinin fazlasını kendi ihtiyacı olan diğer mal ve hizmetlerle
değiştirmesine neden oldu. Bu da beraberinde ticareti getirdi. Böylece
Pazar ekonomisinin temelleri atılmış oldu.
• Takas Ekonomisinde insanlar istedikleri malları bulup kendi ürettikleri mal

ile değiştirmekte güçlüklerle karşılaştıklarından zamanla bir değişim aracı
olarak parayı keşfettiler.
27
Paranın Fonksiyonları
1. Değişim Aracı
2. Değer ölçümü
3. Değer biriktirme
- Paranın ticarete ivme kazandırması

- İşbölümü Sürecinin gelişmesi, Seri üretim
- Seri üretim verimlilik artışı ve maliyetlerin
düşmesi
- Sanayi Devrimi
28
Piyasa Ekonomisinin Aktörleri
• Ekonomideki kişilerin davranışlarını incelemek
için onları 3 ana gruba ayırmak mümkündür:
(Dış Dünya, yani ticaret yapılan diğer ülkelerdeki
aktörler 4. aktör olarak sayılabilir)
1. Ev Halkı
2. Firmalar
3. Devlet
29
2.3. Piyasalar
• Piyasa, alıcı ve satıcıları bir araya getiren, onların bilgi
alışverişinde bulunup iş yapmalarını sağlayan
düzenlemedir.
• Faktör (Kaynak) piyasaları
o Ev halkı – satıcı
o Firmalar - alıcı
o Üretim faktörleri
 Emek – ücret
 Sermaye – faiz
 Doğal kaynaklar – rant
 Girişimcilik – kâr
o Tam rekabet ortamı
2.3. Piyasalar
• Ürün (Mal ve Hizmet) piyasaları
o Ev halkı – alıcı
o Firmalar – satıcı
o Tam rekabet ortamı
• Döviz piyasaları
o Döviz alım satımı
o Döviz kurlarının belirlenmesi

2.4. Ekonomik Faaliyetlerin Döngüsel Akımı
• Ücret
• Faiz
• Rant
• Kar

Mikroekonomi ve Makroekonomi Ayrımı
• Mikro Ekonomi: Herhangi bir piyasada malın fiyatının nasıl
belirlendiği, bir tüketicinin maksimum fayda elde etmek
için parasını nasıl harcayacağı, bir firmanın üretim ve
maliyet yapısı ve bu yapı ile ait olduğu ürün piyasasında
nasıl davranacağı konuları üstünde durur.
• Makro Ekonomi ise, ekonomideki toplam gelir, toplam

tüketim, toplam tasarruf, toplam yatırım ve genel fiyat
düzeyi gibi makro değişkenlerin nelerden etkilendiklerini
ve ekonomide tam istihdam, fiyat istikrarı ve ekonomik
büyüme gibi temel hedeflerin nasıl elde edileceğini inceler.
33
2.5. Mikroekonomi ve Makroekonomi Ayrımı
• Mikroekonomi, • Makroekonomi,
o piyasada malın fiyatının o toplam gelir
belirlenmesi o toplam tasarruf
o tüketicinin maksimum o toplam yatırım
fayda elde etmek için o genel fiyat düzeyi
parasını nasıl harcayacağı o tam istihdam
o firmaların üretim ve
o fiyat istikrarı
maliyet yapısı, ürün
o ekonomik büyüme
piyasasında nasıl
davranacağı konularıyla ilgilenir.
konularıyla ilgilenir. • John Maynard Keyness
• Alfred Marshall
3. KISIM
FİYAT MEKANİZMASI, TALEP ARZ VE FİYAT
35
Fiyat Mekanizması
• Kapitalist Sistemlerde fiyatlar piyasalarda belirlenir
• En ideal piyasa şekli tam rekabet piyasasıdır.
• Tam rekabet piyasası çok sayıda alıcı ve satıcının bulunduğu ve homojen

bir malın alınıp satıldığı piyasadır.
• Bu tip bir piyasada malın fiyatı arz ve talebe göre belirlenir.
Piyasa Mekanizması
36
Talep
• Bir ekonomide bütün tüketicilerin belli bir
zaman içinde satın almayı planladıkları mal ve
hizmet miktarına denir.
• Talep kavramının kapsamına neler girer ?

– Satın almayı istedikleri
– Satın alacak güçte oldukları
– Satın alma planları olduğu
37
Talep Edilen Miktarı Neler Belirler
• Bütün tüketicilerin belli bir zaman içinde satın almayı planladıkları
mal veya hizmet miktarını aşağıdaki etkenler belirler:
1.Malın Fiyatı
2.İlişkili Diğer Malların Fiyatları
3. Gelir (ortalama tüketici geliri)
4.Gelir Dağılımı
5. Nüfus
6. Tercihler
7. Reel Faiz Oranı
8.Geleceğe Dönük Fiyat ve Gelir Beklentileri
38
1. Talep Edilen Miktar ve Fiyat
• Talep Kanunu: Ceteris paribus ( diğer etkenler
sabit kalmak üzere), talep edilen miktar ve
fiyat arasında ters yönlü bir ilişki vardır.
• Bir malın fiyatı arttıkça talep edilen miktarı

azalır. Fiyatı azaldıkça talep edilen miktarı da
artar.
39
Koyun Eti Talebi Çizelgesi
Fiyat (TL/kg) Miktar (milyon kg/ 1 hafta)

4 85 • Tüketicilerin bir haftada
8 50 koyun eti piyasasından
12
16
35
25
talep edecekleri koyun
20 20 eti miktarı yandaki
24 17 tablodaki gibidir.
• Çizelgeden talep edilen

miktar ve fiyat
arasındaki ilişkinin ters
yönlü bir ilişki olduğu
görülmektedir.
40
Koyun Eti Fiyatı Talep Eğrisi
30
25
20
15 Talep Eğrrisi
10
0
10 20 30 40 50 60 70 80 90
Koyun Eti Miktarı (Q)
• Talep Eğrisinde görüldüğü gibi fiyat arttıkça talep

edilen miktar azalmakta, fiyat azaldıkça talep edilen
miktar artmaktadır. (TALEP KANUNU)
41
Talep Kanunu İstisnaları
• Talep eğrisi diğer değişkenler sabit kalmak
üzere talep edilen miktar ile fiyat arasındaki
ilişkiyi göstermekteydi. Ve bu ilişki negatif idi..
• Bu ilişkinin pozitif olduğu iki istisna var:

1. Fakir Malları
2. Marka Mallar (bknz gazete haberi)
42
43
Talepte bir Değişme
• Talep eğrisi fiyat dışındaki bütün değişkenlerin
sabit kaldığı varsayımı altında çizilmişti..
• Sabit varsayılan etkenlerde bir veya daha fazlası

sabit kalmayıp değişirse, o zaman talepte bir
değişme olur ve talep eğrisi sağa veya sola kayar.
• Talep eğrisi sağa kaymışsa talep de bir artış, sola

kaymışsa talepte bir azalış olmuştur.
44
• Örneğin Tüketici Gelirinin arttığı durumda
Talep eğrisi nasıl değişir ?
Miktar (milyon Gelirin arttığı Gelirin Azaldığı
Fiyat (TL/kg) kg/ 1 hafta) durumda Durumda
4 85 95 80
8 50 58 45
12 35 40 30
16 25 30 20
20 20 25 15
24 17 22 13
45
Gelirin artması durumunda talep eğrisi sağa kayarken, gelirin
azalması durumunda talep eğrisi sola kayar
• Talepte bir değişme

2. Talep ve İlişkili Diğer Malların Fiyatları
İlişkili Mallar ikiye ayrılır:
1. İkâme Mallar ( Çay ve Kahve / Koyun eti Dana

Eti)
2. Tamamlayıcı Mallar ( Araba ve Benzin / Yazıcı

ve kartuş )
47
• İkame malın fiyatı ile incelediğimiz malın talebi
arasında pozitif ilişki vardır.
• Koyun eti talebi örneğinde, “ ceteris paribus”, dana

eti fiyatı azalırsa tüketiciler dana etinden daha
fazla tüketeceklerinden dana etine olan talep
miktarı artarken koyun etine olan talep azalacaktır.
• Bu durumun Grafiğini Çizebilir misiniz ?

48
Cevap… (ikame mal fiyatı ve talep ilişkisi)
49
Tamamlayıcı mal fiyatı ve talep ilişkişi
• Tamamlayıcı mallarda durum tersidir.
• Yani, Fotoğraf makinesi fiyatının azalması

sonucu talep edilecek fotoğraf makinesi sayısı
ve dolayısıyla talep edilecek fotoğraf filmi
miktarı da artacaktır.(Benzin- Otomobil örneği)
• Grafiği Nasıl olur?
50
Tamamlayıcı mal fiyatı ve talep ilişkişi
51
3. Talep Ve Gelir
• Diğer koşullar sabit iken tüketicinin geliri
arttıkça bir çok mal ve hizmet için talep artar.
Bazı mallara olan talep ise azalır.
• Tüketicinin geliri arttıkça talebi artan mallara

normal mallar,
• Tüketicinin geliri arttıkça talebi azalan mallara

ise düşük mallar (inferior mallar denir.)
52
4. Talep ve Gelir Dağılımı
• Bir toplumda gelir dağılımı değiştikçe, çeşitli

mal ve hizmetlere olan talep de değişir.
• Geliri azalan tüketicilerce daha çok talep

edilen mallarda talep azalması, geliri artan
tüketiciler tarafından daha çok talep edilen
mallarda ise talep artması olur.
53
5. Talep ve Nüfus
• Ceteris Paribus, bir ülkede nüfusun artması
tüketici sayısını ve dolayısıyla mal ve
hizmetlere olan talebi arttırır.
54
6. Talep ve tercihler
Tercih, bir malın lehine gelişiyorsa talep artar,
bir malın aleyhinde gelişiyorsa talep azalır.
Tercihlerin oluşmasında reklamın çok büyük
önemi vardır.
Gazete Haberi..
55
7. Talep ve Reel Faiz Oranı
• Günlük yaşamda gazete ve TV’lerden vb. kaynaklardan

duyduğumuz faiz oranları cari faiz oranıdır. Bundan
enflasyonun arındırılmış hali ise Reel faiz oranıdır.
• Reel Faiz Oranı azalınca insanlar daha az tasarruf yapar daha

fazla tüketime yönelirler.
• Ayrıca faiz oranlarının azalması tüketicilerin daha fazla kredi

kullanmasına neden olur. Böylece bazı mallara olan talep
artar.
56
8. Talep ve Geleceğe Dönük Fiyat ve Gelir
Beklentisi
• Gelecekte bazı malların fiyatlarında artış

beklenirse, o mallara olan talep artar.
• Gelecekteki gelirde artış beklentisi de aynı

yönde etki yaratır.
57
TALEP EĞRİSİ BOYUNCA HAREKET ve TALEP
KAYMASI
Bir malın talep edilen miktarı üç şekilde

değişebilir;
1. Talepte bir değişme (talep kayması) ile,

2. Malın fiyatında bir değişme (Talep eğrisi boyunca
hareket) ile,
3. Hem talepte hem de fiyatta değişme ile.
Bu değişmeler ilerleyen slaytlarda görülmektedir.

58
59
60
61
ARZ
Bir piyasada bütün firmaların (üreticilerin)
belli bir zaman içinde satmayı planladıkları
mal ve hizmetin miktarına arz edilen miktar
denir.
Bu tanımda, “belirli bir zaman”ile kastedilen

firmaların satmayı planladıkları miktarın ne kadar bir
süre (bir gün, bir hafta, bir ay, vb.) içinde olduğunun
belirtilmesidir.
62
Arz Edilen Miktarı Neler Belirler ?
• Malın fiyatı
• Girdi (üretim faktörleri, ara malları) fiyatları
• Teknoloji düzeyi
• Üretilen diğer malların fiyatları
• Firma sayısı
• Geleceğe dönük fiyat beklentisi
63
1. Arz Edilen Miktar ve Fiyat
Arz kanunu: Diğer etkenler sabit olmak üzere
(ceteris paribus) arz edilen miktar ile fiyat
arasında pozitif bir ilişki vardır. Yani bir malın
fiyatı arttıkça arz edilen miktarı artar, fiyatı
azaldıkça arz edilen miktarı azalır.
64
Firmaların arz edecekleri koyun miktarı; malın fiyatı, girdi miktarı, teknoloji
düzeyi, üretilen diğer malların fiyatları, firma sayısı ve geleceğe dönük
beklentilere bağlıydı
Koyun eti piyasası örneğine dönersek, fiyat dışında diğer etkenlerin sabit
kaldığını varsayalım.
65
Arz Eğrisinde görüldüğü gibi fiyat arttıkça arz edilen koyun eti miktarı da
artmaktadır. Fiyat azaldıkça arz edilen koyun eti miktarı da azalmaktadır.
66
• Arzda bir değişme: Arz eğrisi, fiyat
dışında bütün etkenlerin sabit kaldığı
varsayımı altında çizilmektedir.
• Sabit varsayılan diğer etmenlerden bir

veya daha fazlası sabit kalmayıp
değişirse, o zaman arzda bir değişme
olur ve arz eğrisi sağa veya sola doğru
kayar.
• Arz eğrisi sağa doğru kaymışsa arzda bir

artış, sola doğru kaymışsa arzda bir
azalış vardır.
67
2. Arz ve Girdi Fiyatları
• Girdiler, üretim faktörlerini ve ara mallarını kapsar.
• Bir malın üretiminde kullanılan herhangi bir girdinin fiyatının

azalması maliyetleri azaltarak kârı arttırır. Kâr artınca, o fiyatta
(fiyat değişmeksizin) daha fazla mal arzı olur (Arz eğrisi sağa
kayar).
• Bir girdinin fiyatının artması ise maliyetleri arttırıp karı azaltır. Kar
azalınca o fiyatta daha az mal arzı olur (arz eğrisi sola kayar)
• Bir önceki örnek grafikte durum tekrar incelenirse,

68
2. Arz ve Girdi Fiyatları
69
3. Arz ve Teknoloji Düzeyi
• Ceteris Paribus, maliyetleri azaltan herhangi
bir teknolojik yenilik malın belirli bir fiyatında
kârı arttırır ve o maldan daha fazla üretilip arz
edilmesine neden olur.
70
4. Arz ve üretilen diğer malların fiyatları
Üretilen diğer mallar ikiye ayrılır:
• 1.İkame malları ( Belirli bir tarımsal alanda

üretilecek birden fazla tahıl olsun. Buğday, arpa,
mısır gibi. Herhangi birinin fiyatının artması
onun üretiminin artmasına ve diğer malın
üretiminin azalmasına neden olacaktır)
• 2.Tamamlayıcı mallar (koyun eti ve derisi)

71
5. Arz ve Firma Sayısı
• Piyasadaki firma sayısı arttıkça arz eğrisi sağa

kayar, firma sayısı azaldıkça arz eğrisi sola
kayar.
72
6. Arz ve Geleceğe Dönük Fiyat Beklentisi
• Bir malın gelecekte fiyatının azalması

bekleniyorsa, bugün daha fazla arz edilecek
(arz eğrisi sağa kayacak)
• Fiyatın artması bekleniyorsa bugün daha az arz

edilecek yani arz kısılacaktır (arz eğrisi sola
kayacaktır).
73
ARZ EĞRİSİ BOYUNCA HAREKET ve ARZ
KAYMASI
• Bir malın arz edilen miktarı üç şekilde değişebilir;
• 1.Arzda bir değişme (arz kayması) ile,

• 2.Malın fiyatında bir değişme (Arz eğrisi boyunca
hareket) ile,
• 3.Hem arzda hem de fiyatta değişme ile.
• Bu değişmeler ilerleyen slaytlarda görülmektedir.

74
75
76
77
PİYASA DENGESİ
• Arz ve talebin bir araya gelmesiyle piyasa oluşur.
• Piyasada tüketicilerin arzusu fiyatın düşük olması, firmaların

arzusu ise fiyatın yüksek olmasıdır.
• Bu nedenle piyasada, tüketicilerin ve firmaların arzuları

çelişmektedir. Arz edilen miktar ile talep edilen miktar
arasındaki eşitlik denge noktasını ifade eder ve bu noktada
denge fiyatı oluşur.
78
• Fiyat denge noktasından yüksek olduğunda arz edilen
miktar, talep edilen miktardan fazla olacak ve bir arz fazlası
oluşacaktır.
• Fiyat denge noktasından düşük olduğunda da talep edilen

miktar, arz edilen miktardan fazla olacak ve bir talep fazlası
oluşacaktır.
• Bu durum grafiksel olarak şu şekilde ifade edilebilir.

79
80
3.4. Denge Fiyat ve Miktarda Değişmeler
• Talepte bir değişme
QD  25 QD  35
35  25  10
Talep fazlası
Talep kanunu
Arz kanunu
P1  20, QD  QS  Q1  30
Örnek Olay
• İstanbul’da kışın normal olarak günlük domates arz ve talebinin
aşağıdaki tabloda verildiği gibi olduğunu varsayalım
1) Bir grafik çizerek arz ve talep
Fiyat Talep Edilen Arz Edilen eğrilerini gösteriniz
(TL/kg) Miktar(ton) Miktar(ton)
1 2000 500 2) Domatesin piyasa denge fiyatı ve
2 1000 1000 miktarı nedir ? Grafik üzerinde
3 700 1400 gösteriniz
4 500 1600
3) Kötü hava koşulları nedeniyle
5 400 1700
Antalya ve Çukurova’dan belli bir
6 350 1750 kış gününde İstanbul’a gelen
domates miktarının ve dolayısıyla
domates arzının yarı yarıya
azaldığını varsayalım. Bu durumda
yeni arz eğrisi ile yeni piyasa
denge fiyatı ve miktarının ne
82
olacağını bulunuz
Denge Fiyatı ve Miktarında Değişmeler
83
84
• Arzda bir değişme
Koyun eti maliyeti
Arz
P0  16 P1  12
Q1  35

• Arzda bir değişme
P0  10 TL, Q0  100 bin kg
Arz
P1  4 TL
Q1  170 bin kg

• Hem arz ve hem de talepte bir değişme
Talep & Arz
Denge fiyatı
Denge miktarı burada düşmüş
(NOT: Arzdaki artış

Talebe oranla az olsa
idi miktar artabilirdi.
• Hem arz ve hem de talepte bir değişme
Talep & Arz
Denge miktarı artar

Denge fiyatı arzdaki
artış çok daha fazla
olduğu için azalmış.

4. KISIM
ESNEKLİKLER
89
Esneklikler
• Bir malın talep edilen miktarını belirleyen bazı etkenler
bulunduğunu ve bu etkenlerdeki değişmelerin malın talep
edilen miktarını hangi yönde etkilediği anlatılmıştı.
• Bu bölümde ise bir malın talep edilen miktarının, o miktarı

belirleyen etkenlerdeki değişmelere ne derece hassas
olduğu anlatılacaktır.
• Örneğin bir malın fiyatındaki %10’luk bir azalmanın talep

edilen miktarda % kaçlık bir artışa neden olacağı talebin
fiyat esnekliği ile ilgilidir.
90
Talebin Fiyat Esnekliği
Talep edilen miktarın fiyattaki değişmelere olan hassasiyetini ifade eder.
Örneğin, malın fiyatı % 10 azaldığı zaman talep edilen miktar %15 artmış ise, o
zaman fiyat esnekliği;
** Sonuç, mutlak değer içinden pozitif olarak çıkacaktır.
91
4.1. Talebin Fiyat Esnekliği
• DA Esnek olmayan talep
• DB Esnek olan talep

• Fiyat esnekliğinin mutlak değeri;
• 1’den büyük ise talep esnektir.

• 1’e eşit ise talep birim esnekliğe sahiptir.
• 1’den küçük ise talep esnek değildir.
• Örneğimizdeki talep esnektir.
93
94
4.2. Fiyat Esnekliğinin Ölçümü
• P1 , Q 1 Başlangıç fiyatı ve miktarı
• P2 , Q 2 Yeni fiyat ve miktar
Q / Q (Q 2  Q1) / Q1
EP  
P / P ( P 2  P 1) / P 1
• Veya:

Soru
A noktasında fiyat (P) 25
TL ve talep edilen mal
miktarı 50 birimdir. B
noktasında ise fiyat 15 TL,
talep edilen mal miktarı
200 birimdir.
Talebin fiyat esnekliği
kaçtır?
(İlk Durum A’dır)
96
Şekil 4.3. A’dan B’ye giderken
Esneklik:
(200  50)/50
| EP || | ...
(15  25)/25
... | 7,5 | 7,5

ORTALAMALARDA ESNEKLİK VEYA YAY
ESNEKLİĞİ
• Bir önceki örnekte A noktasından B noktasına giderken
hesaplanan esneklik ile B’den A’ya giderken hesaplanan esneklik
farklıdır.
• B’den A’ya hesaplandığında 1,33 çıkmaktadır (diğeri 7,5 idi)
• Bu yüzden ortalama bir esneklik ölçüsüne de ihtiyaç

duyulmuştur.
Yay Esnekliği (Ortalama esneklik) yukarıdaki formül ile hesaplanır
98
4.2. Fiyat Esnekliğinin Ölçümü
• Yay esnekliği (Ortalama esneklik)
Q / Q
EP 
P / P
Q1  Q 2 P1  P2
Q ,P 
2 2
• Şekil 4.3. için:

1
(200  50)/ (50  200)
| EP || 2 | 2,4
1
(15  25)/ (25  15)
2
Soru
A ve B malına ilişkin talep eğrileri
yandaki grafikte gösterilmiştir.
Talep eğrisinin ve olduğu

durumlarda, talebin fiyat
esnekliklerini hesaplayınız.
100
• Bir talep eğrisinin farklı noktalarında talebin
fiyat esnekliği farklı çıksa da, genel olarak
esnek olmayan talep oldukça dik, esnek talep
ise oldukça yatık bir talep eğrisi ile gösterilir.
101
• Talebin fiyat esnekliğinin firmaların fiyat politikasında
önemli bir yeri vardır.
• (1)Bir mala olan talep esnek ise; o malın fiyatında bir

azalma malın talep edilen miktarında daha büyük oranda
bir artışa neden olacaktır. Dolayısıyla satışlardan elde
edilecek toplam hasılatta da bir artış meydana gelecektir.
• (2) Bir mala olan talep esnek değilse o malın fiyatındaki

bir azalma, malın talep edilen miktarında daha düşük
oranda bir artışa ve dolayısıyla satışlardan elde edilecek
toplam hasılatta bir azalmaya neden olacaktır. 102
TALEBİN FİYAT ESNEKLİĞİ VE TOPLAM HASILAT
Önce hasılat kavramını açıklayalım;
TR= P*Q
TR: Toplam hasılat
P: Fiyat (TL,$ vb. )
Q: Satılan mal miktarı
Bir malın fiyatı ile toplam hasılat arasındaki ilişki fiyat esnekliğine
bağlıdır. Üç farklı fiyat esnekliği için üç farklı ilişki söz konusudur.
Şimdi bu ilişkileri inceleyelim.
103
1) Talep Esnek Olduğunda Toplam Hasılat ve Fiyat
Talep esnek olduğunda, bir malın fiyatı azalırsa

toplam hasılat artar. Malın fiyatı artarsa toplam
hasılat azalır.
104
2) Talep Birim Esnek Olduğunda Toplam Hasılat ve Fiyat
Talep birim esnek olduğunda, bir malın fiyatının

azalması veya artması toplam hasılatı etkilemez
105
3) Talep Esnek Olmadığında Toplam Hasılat ve Fiyat
Talep esnek olmadığında, bir malın fiyatı artarsa

toplam hasılatta artar, malın fiyatı azalırsa
toplam hasılat da azalır.
106
107
5. DEVLETİN FİYAT KONTROLÜ
• Tavan fiyatı
• Taban fiyatı

5.1. Tavan Fiyatı
• Tavan fiyat, bir mal veya hizmet için devletçe
belirlenen maksimum fiyata denir.

5.1. Tavan Fiyatı
• “Önce gelen alır” uygulaması
• Satıcıların malı istedikleri kimselere gizlice
satması
• Vesika (Karne) uygulaması
• Karaborsa

5.1. Tavan Fiyatı
Gazete Haberi: Arjantinde ekonomik dram: Şeker
ve pirinç karneye bağlanıyor

5.2. Taban Fiyatı
• Taban fiyat, devletin piyasalara müdahale
ederek bazı mal, hizmet ve üretim faktörleri için
denge fiyatının üstünde bir minimum fiyat
belirlemesidir.
o Tarım ürünler için taban fiyatı
Tütün, fındık, buğday, çay vb.
o Emek için taban fiyatı
Asgari ücret

TEMEL EKONOMİ
6.TÜKETİCİ DAVRANIŞ
TEORİSİ
113
6. TÜKETİCİ DAVRANIŞ TEORİSİ
• Marjinal fayda ve tüketici dengesi
• Tüketici talep eğrisi ve piyasa talep eğrisi
• Paranın marjinal faydası ve tasarruf
• Değer paradoksu
• Tüketici davranış teorisine
kayıtsızlık eğrisi yaklaşımı

• FAYDANIN ÖLÇÜLEBİLİRLİK PROBLEMİ VE TERCİH
SIRASININ SAPTANMASI
– Kardinal faydacılar
– Ordinal faydacılar
– İki yaklaşımın karşılaştırılması
– EK: Paranın Marjinal Faydası ve Risk Altında Karar
– EK: Paranın Marjinal Faydası ve Yatırım Kararı
– EK: Değer Paradoksu (Su-Elmas Paradoksu)
• Liberal kapitalist sistemde, hangi mal ve hizmetlerin nasıl ve kimler için üretileceğini
fiyat mekanizması çözümler.
• Herhangi bir malın fiyatı, o malın arzına ve talebine bağlıdır.
• Piyasa fiyatını açıklayabilmek için talebi ve arzı açıklayabilmek gerekir.
• Tüketici teorisi: bir tüketicinin (talebin), sabit bütçesi ile hangi maldan ne kadar almaya
nasıl karar verdiğini ve nasıl dengeyi sağladığını (tüketici dengesi) inceler.
• Tüketici dengesi ile bireysel talep ve piyasa talebi açıklanabilir.
• Tüketicinin denge koşulu fayda maksimizasyonudur. (maks. fayda=en yüksek tatmin)
• Fayda: mal ve hizmetlerin gereksinimleri karşılama özelliği.
• Rasyonel tüketici, veri geliri ve piyasa fiyatları karşısında, kendisine en yüksek faydayı
sağlayan mal ve hizmet miktarını satın almaya yönelir.
• Bu durumda, satın alınacak her malın faydası bilinmelidir ki toplam fayda maks. yapılsın.
• Mal ve hizmetlerin faydaları bilinebilir mi?
– Kardinal faydacılar: mal ve hizmetlerin faydaları ölçülebilir.
– Ordinal faydacılar: mal ve hizmetlerin faydaları ölçülemez ancak sıralanabilir.
FAYDANIN ÖLÇÜLEBİLİRLİK PROBLEMİ VE TERCİH
SIRASININ SAPTANMASI
• Rasyonel hareket eden tüketici, bütçe kısıtı dahilinde, kendisine daha fazla
fayda sağlayan mal ve hizmetleri, diğerlerine tercih eder.
• Bu durum, tüketici talebinin temel belirleyicisinin «fayda» olduğunu gösterir.
• Fayda: mal ve hizmetlerin gereksinimlerimizi karşılama özelliğidir.
• Mal ve hizmetlerin faydalarını ölçebilen veya en azından bunları
karşılaştırabilen tüketici, elindeki sınırlı bütçesini kullanarak farklı mal ve
hizmetleri satın alarak en yüksek toplam fayda seviyesine ulaşmaya çalışır.
• Faydanın ölçülüp ölçülemeyeceğine dair 2 farklı yaklaşım bulunur:
– Kardinal Faydacılar
– Ordinal Faydacılar
117
• 1-Kardinal Faydacılar
• Fayda ölçülebilir ve birimi «util» (ağırlık için kg, uzunluk için metre gibi)
• Örnek: Herhangi bir tüketici için;
– 1 kg koyun eti = 36 util ve 1 kg tavuk eti = 18 util ise

– 1 kg tavuk etinin kilosu, 1 kilo koyun etinin faydasının
yarısını karşılar.
• Yeni bir soru ortaya çıkar:
Bir malın faydası başka bir malın faydasından bağımsız

mıdır?
• Birinci görüş: Evet, bağımsızdır!
– Her malın faydası, sadece o maldan tüketilen miktarın bir fonksiyonudur.
– Yani sahip olunan mal arttıkça, o malın faydası artar.
– Örn: Pinpon topu.
– Görüşe göre pinpon topu tüketim miktarı arttıkça tüketicinin faydası
artar.
– Hata! Pinpon oynamak için raket yoksa, pinpon topu işe yaramaz.
• İkinci görüş: Hayır, malların faydaları birbirlerinden bağımsız değildir!
– Çeşitli malların faydaları birbirlerine bağlıdır.
– Bu nedenle bir grup malın toplam faydasından söz edilebilir.
– Bu durumda da toplam fayda fonksiyonunu maksimum eden mal
miktarları tespit edilmelidir.
6.1. Marjinal Fayda ve Tüketici Dengesi
• Fayda; tüketicinin bir mal
veya hizmeti satın alıp
tüketmesi sonucu elde
edeceği haz ve mutluğa
denir.
o Toplam fayda
o Marjinal fayda

• Azalan Marjinal Fayda Kanunu

• Tüketici dengesi
o Sınırlı miktardaki gelir
o Piyasadaki fiyatlar
o Toplam fayda
maksimizasyonu
• Örnek: Y  270 TL
PA  60 TL
PB  30 TL

• Fayda Maksimizasyonu (Tüketici Dengesi) Kuralı
MUA MUB

PA PB

• Örnek (devam…):
Ayşe’nin 270 TL maaşı olsun…
MUA (1. birim)  MUB (1., 2., 3., 4. birim)
• 1 birim A malı ve 1 birim B malı;
60 * 1  30 * 4  180 TL
• Kalan maaş;
270  180  90 TL
MUA (2. birim)  MUB (5. birim)
QA  2, QB  5
• Ayşe’nin toplam tüketimi;
PAQA  PBQB  60(2)  30(5)  270 TL
• Toplam fayda;
500  1800  2300 birim
• A ve B mallarının diğer bileşimleri Ayşe’ye daha

az bir toplam fayda sağlayacaktır.
6.2. Tüketici Talep Eğrisi ve Piyasa Talep Eğrisi
• Tüketici talep eğrisi

PA  60 TL 30 TL QA  2 4

• Piyasa talep eğrisi tüketicilerin bireysel talep

eğrilerinin yatay olarak toplanmasıyla elde edilir.

• Gelirde bir değişme ve talep eğrisinde kayma

Y  270 TL QA  4, QB  5
Y  450 TL QA  8, QB  7

6.3. Paranın Marjinal Faydası ve Tasarruf
• Paranın (1YTL’nin) marjinal faydası
MUTL MUTL
  MUTL
PTL 1
• Tasarruf
MUA MUB
 MUTL &  MUTL
PA PB
• Örnek (Tablo 6.4)
MUA MUB
QA  4, QB  5    MUTL
PA PB
• Tasarruf=Gelir-Tüketim
450  270  180 TL
• Tüketim ve tasarruftan elde edilecek toplam
fayda;
TU  TUA  TUB  TUTL 
 750  1800  3,3(180)  3144 birim
• Tüketici Dengesi Kuralı
MU 1 MU 2 MUn
  ...   MUTL
P1 P2 Pn

TEMEL EKONOMİ
7. Üretim ve MALİYETLER

7. ÜRETİM VE MALİYETLER
• Firmanın amacı
• Kısa dönemde üretim
• Kısa dönemde maliyetler
• Uzun dönemde üretim
• Uzun dönemde maliyetler
• Dışsallıklar

7.1. Firmanın Amacı
• Firmaların mal ve hizmet üretimindeki temel amacı
kar maksimizasyonudur.
• Kar=toplam hasılat – toplam maliyet
• Üretim
o Üretim fonksiyonu
o Kısa dönem
 Değişken girdiler
 Sabit girdiler
o Uzun dönem
 Değişken girdiler

7.2. Kısa Dönemde Üretim
Emek Sermaye Ürün
• Kısa dönem Sermaye sabit
• Toplam ürün (Total product = TP)

• Marjinal ürün (Marginal product = MP)
• Ortalama ürün (Average product = AP)

• Örnek: Sandalye üreticisi firma – Şık Mobilya
• Toplam ürün, bir günde üretilen toplam sandalye
sayısıdır. TP
• Marjinal ürün; MP  L
TP
AP 
• Ortalama ürün; L
• Artan marjinal getiri (verim)

• Azalan marjinal getiri (verim)

7.3. Kısa Dönemde Maliyet
• Açık maliyetler (Muhasebe maliyetleri)
• Örtük maliyetler
• Ekonomik maliyet = Açık maliyetler + Örtük
maliyetler
• Muhasebe karı = Toplam hasılat – Açık maliyetler
• Ekonomik kar = Toplam hasılat – Ekonomik maliyet
• Toplam maliyet Ekonomik maliyet (iktisatta)
• Kar Ekonomik kar (iktisatta)
• Toplam maliyet (total cost = TC)
o Toplam sabit maliyeti (total fized cost = TFC)
Sermayenin kira maliyeti
o Toplam değişken maliyeti (total variable cost = TVC)
TC=TFC+TVC
• Marjinal maliyet (marginal cost = MC)
ΔTC
MC 
ΔQ

AÇIK MALİYET-ÖRTÜK MALİYET VE MUHASEBE KÂRI-
İKTİSADİ KÂR
• Bir firmanın temel amacı maksimum kâr elde etmektir (kar maksimizasyonu).
• «Kâr = Toplam Hasılat – Toplam Maliyet» formülü ile hesaplanır.
• Kar maksimizasyonuna yönelen bir firma, ne kadar üreteceğine karar verirken, bir yandan toplam satış
hasılatının seyrini, öte yandan toplam üretim maliyetinin seyrini göz önüne almak durumundadır.
• Bunları iyi anlamak için: açık maliyet, örtük maliyet, muhasebe karı, iktisadi kar ve alternatif maliyet
kavramlarını iyi anlamak gerekir.
• Toplam hasılat, fiyat (P) ile satılan miktarın (Q) çarpımına eşittir.
• Toplam maliyet, üretimde kullanılan girdilerin (üretim faktörlerinin) piyasada değeridir.
• Toplam hasılatın hesaplanması kolaydır; (P x Q).
• Toplam maliyetin hesaplamasında ise dikkate alınması gereken 2 faktör vardır:
– Açık maliyetler
– Örtük maliyetler
• Buna bağlı olarak 2 çeşit kâr hesaplanabilir:
– Muhasebe kârı
– Ekonomik (iktisadi) kâr
141
AÇIK MALİYET-ÖRTÜK MALİYET VE MUHASEBE KÂRI-
İKTİSADİ KÂR
• Açık maliyet: firmanın üretim faaliyetiyle ilgili olarak firma sahipleri dışındaki, kaynaklarını kullandığı kişi
veya firmalara yaptığı doğrudan ödemelerdir. Girdiler ve ara mallar için firmanın kasasından çıkan tüm
ödemeler açık maliyeti oluşturur.
• Örtük maliyet: firma sahiplerinin üretim için kullandıkları kendi kaynaklarının fırsat maliyetinden oluşur.
• Muhasebe Maliyeti = Açık maliyetler

• Ekonomik Maliyet = Açık maliyetler + Örtük maliyetler
• Firmanın yıl sonunda vergi ödemelerinde baz olarak muhasebe karı esas alınır.
• Muhasebe kârı = Toplam hasılat– Açık Maliyetler
• Ekonomik kâr = Toplam hasılat – Ekonomik maliyet
= Toplam hasılat – (açık maliyetler + örtük maliyetler)
= Muhasebe karı – örtük maliyetler
142
• Ortalama sabit maliyet (average fixed cost = AFC)
TFC
AFC 
Q
• Ortalama değişken maliyet (average variable cost = AVC)

TVC
AVC 
Q
• OrtalamaTC
toplam maliyet (average total cost = ATC)
ATC 
Q
• ATC = AFC + AVC Temel Ekonomi - Prof. Dr. Tümay ERTEK 143


• Maliyet eğrileri ile ürün eğrileri arasındaki ilişkile

7.4. Uzun Dönemde Üretim
• Emek & Sermaye Değişken
• Sermayenin marjinal ürünü (marginal product of
capital = MPK ), emek sabit kalmak kaydıyla,
sermayedeki bir birim artışın toplam ürüne
sağlayacağı artışı
TP
gösterir.
MPK 
K
TP
MPL 
• Emeğin marjinal ürünü; L
• Azalan verim kanunu geçerlidir.


• Ölçeğe göre getiri, bütün girdilerde belli bir oranda
artışın toplam üründe ne oranda bir artışa neden
olacağı ile ilgilidir.
Toplam üründeki % artis
Ölcege göre getiri 
Girdilerdeki % artis
• Ölçeğe göre getiri>1 Ölçeğe göre artan getiri

• Ölçeğe göre getiri=1 Ölçeğe göre sabit getiri
• Ölçeğe göre getiri<1 Ölçeğe göre azalan getiri
7.5. Uzun Dönem Maliyetler
• Uzun dönem ortalama maliyet eğrisi (long-run
average cost curve = LRAC eğrisi)

• Fabrika ölçeği sonsuz sayıda olduğunda; uzun
dönem ortalama maliyet eğrisi

Uzun dönem ortalama maliyet eğrisi=Ölçek eğrisi
o Ölçek ekonomiler
o Ölçeğe göre eksi ekonomiler
o Optimum ölçek
Ölçek ekonomilerinin ana nedenleri
o Uzmanlaşma
o Artan boyutlarda ekonomiler
o Bölünmezlik
o Stoklarda ekonomiler
o Üstün teknikler
o Öğrenme
o Parasal ölçek ekonomileri
Gazete Haberi: Evin ölçüleri büyüdükçe fiyatı
düşer

Gazete Haberi: Bakkal amca 7 milyar dolar
kaybedecek

Gazete Haberi: Bir süpermarket 217 bakkala
bedel

Gazete Haberi: Ford- Toyota teknoloji alanında
ortaklık yapacak

• Ölçeğe göre eksi-ekonomilerin ana nedenleri
o Bir üretim faktörünün arzı sabit veya bir faktörün
maliyeti bu faktöre talep arttıkça artıyor olabilir.
o Bir fabrikanın (veya firmanın) kullandığı faktörün
etkinliği belli bir noktadan sonra azalmaya başlar.
Teknik kısıtlamalar
Yönetim zorlukları
İşçi-işveren ilişkileri
Ulaştırma maliyetleri

• Uzun dönem maliyet


7.6. Dışsallıklar
• Pozitif dışsallıklar
• Negatif dışsallıklar
• Piyasa başarısızlıkları
• Toplumsal maliyet=Özel maliyet + Dışsal maliyet
• Toplumsal fayda=Özel fayda + Dışsal fayda

• Devletin ekonomik etkinliği sağlamak için
kullandığı politika araçları;
o Toplum için zararlı bazı üretim faaliyetlerini
yasaklayabilir.
o Firmaların çevre kirliliğine neden olmayacak
önlemler almasını zorunlu kılabilir.
o Vergiler yoluyla üretim ve tüketimi kısmak;
subvansiyonlar yoluyla üretim ve tüketimi teşvik
edebilir.

Gazete Haberi: Portakal ağaçları arasında tatil

Gazete Haberi: Dünyayı büyük felaketler
bekliyor

Dünya biterken Çığlık

Yazar: Bekir Coşkun Yazar: Bekir Coşkun

Kuraklık Ayıların uykusu kaçmışken
Yazar: Bekir Coşkun Yazar: Bekir Coşkun

Gazete Haberi: Zehir akıyor

Gazete Haberi: Türkiye’deki 61 balık türünün 41’i
tehlikede

Gazete Haberi: Ormanı mahkemede de TEMA
vakfı koruyacak

Gazete Haberi: Ne kadar zehir, o kadar vergi

Karikatür

Ünite 13. MAKROEKONOMİYE GENEL BİR
BAKIŞ
• Ekonomi: İnsanların sınırsız tüketim
isteklerinin kıt (sınırlı) kaynaklarla en iyi nasıl
tatmin edileceğini inceleyen bilim dalıdır.
Mikro Ekonomi Makro Ekonomi

-Ev halkı, -Ekonominin bütünü ile
-Firmalar, ilgilenir.
-Piyasalar ile ilgilenir
171
Mikro ve Makro Ekonomi
Mikro Ekonomi; Makro Ekonomi;
• Malın Fiyatının Nasıl belirlendiği • Ekonomideki; Toplam Gelir,
ile
Toplam Tüketim, Toplam
Tasarruf, Toplam Yatırım Ve
• Tüketicinin maksimum faydayı
elde etmek için parasını nasıl Fiyatlar Genel Düzeyinin
harcayacağı ile nelerden etkilendiği ile
• Firmanın üretim ve maliyet • Ekonomide tam istihdam,

yapısı ile fiyat istikrarı ve ekonomik
büyüme hedeflerine nasıl
• Ve bu yapı ile piyasada nasıl
ulaşılacağı ile ilgilenir
davranacağı ile ilgilenir
172
Makro Ekonominin İlgilendiği konular
Nelerdir ?
• Milli Gelir
• Kişi Başına düşen milli gelir
• Gelirlerdeki Büyümeler
• Enflasyon
• İşsizlik
• İç ve Dış borçlar
• Vergiler
• Devlet Harcamaları
• Para piyasaları
• Dış Ticaret 173
Ekonominin Doğuşu
• Antik Yunan’da Okio (Ev) + Numos (Kural) = Ev yönetimi (okionomia)
• Sosyal Bilim dalı olarak ortaya çıkışı 18. yüzyıl İngiltere
• Kurucusu Adam Smith (Ulusların Zenginliği Kitabı)
• Smith, Serbest Piyasa Ekonomisini Savunur.
• Smith’e göre Devlet Müdahelesinin ve monopollerin(tekel) olmadığı

tam rekabet piyasalarında kişiler kendi çıkarları için en iyi kararları
verirken, toplum içinde en iyi kararları vermiş olurlar.
• Bu temel Görüş çerçevesinde Smith Klasik Okulun da kurusucudur.174

• Klasik Okulun Makroekonomik olaylarla ilgili
olarak üzerinde durduğu üç önemli görüş
vardır.
• 1) Ürün ve Faktör Fiyatları Esnektir

• 2) Ekonominin İtici gücü Arzdır
• 3) Devletin Ekonomiye Müdahele Etmemesi
Gerekir
175
1) Ürün ve Faktör Fiyatları Esnekdir
• Tam rekabet piyasasında faktör ve ürün fiyatlarını arz ve talep

belirler.
Piyasada Arz Fazlası varsa
Rekabet Fiyatın azalmasına
Fiyatın azalaması, Talep miktarının artması (Talep Kanunu)

Arz miktarının azalmasına neden olur.
Arz fazlası yok olur

176
Piyasada Talep Fazlası varsa
- Talep edenler arasındaki rekabet fiyatın
artmasına neden olur
- Fiyatın artması, Talep miktarının azalmasına
(Talep Kanunu) Arz miktarının artmasına neden
olur.
- Talep fazlası yok olur
- Arz fazlalığı durumunda fiyatların azalması,
- Talep fazlalığı durumunda fiyatların artması
Fiyatların Esnekliği diye adlandırılır.
177
• Emek piyasasında da aynı şey geçerlidir.
178
2) Ekonominin İtici gücü Arzdır
• Her Arz Kendi Talebini yaratır görüşü…
SAY KANUNU
• Bir ekonominin ve ekonomideki büyümenin itici gücü Arzdır.
• Bir malın üretimi o malın üretiminde kullanılacak üretim

faktörlerinin sahiplerine gelir sağlayacaktır (…..) Dolayısıyla bu gelir
de talebi arttıracaktır.
• Klasik okula göre ekonominin lokomotifi arz, vagonlar taleptir.

179
180
3) Devlet Ekonomiye Müdahele Etmemeli
• Fiyat mekanizması bütün ekonomik sorunları çözer. Ekonomi
daima tam istihdam düzeyinde üretim yapacaktır .
• Klasik okula göre devletin temel işlevleri; Adalet, savunma ve iç

güvenliktir.
• Rekabet ve Fiyat esnekliği krizi ve işsizliği önlüyordu (18. ve 19.

yüzyılda)
• Teknolojinin gelişmesi, Üretimin artması, Monopol ve oligopol

yapıların oluşması, işçi örgütlenmeleri fiyat esnekliğinin
sağlanamamasına neden oldu.
181
• Özetle Klasik Okul 1929 Büyük buhranı engelleyemedi.
• Klasik okul, krizden çıkışta da reçete sunamadı.
• Amerikada işsizlik %25 oldu. Birçok firma iflas etti..
• Sonuç olarak Ekonominin tamamen serbest bırakılması, yani kendi

kendine dengeye geleceği düşüncesi terkedilecektir.
• Devletin ekonomide bir rolü olabileceği düşüncesi doğar (Komünist

sisteme geçmeden)
• Klasik okulun krizi açıklayamaması John Maynard Keynes’in

görüşlerinin tüm dünyada etkili olmasına neden oldu
182
Keynesyen Okul
• Makro ekonominin kurucusu kabul edilen Keynes’in
Klasik okula yönelik eleştirileri ve durgunlukları
önleme ve ekonomik krizlerin giderilmesine yönelik
görüşleri şunlardır:
1) Piyasalarda Fiyatlar Esnek Değildir. Katı veya

Yapışkandır
2) Ekonominin itici gücü arz değil Taleptir
3) Gerektiğinde Devletin Ekonomiye müdahelesi
gereklidir
183
1)Piyasalarda Fiyatlar Esnek Değildir. Katı veya Yapışkandır
Ürünlerdeki arz fazlalığı durumunda, Monopol ve Oligopol Piyasaların

varlığı
arz edenler arasındaki rekabeti engelliyor.
İşgücünde arz fazlalığı oluştuğunda İsçi sendikalarının varlığı

emeğini arz edenler arasındaki rekabeti engelliyor.
Özetle Arz Fazlalığını yok edecek rekabet Monopol piyasalar ve sendikalar

tarafından engelleniyor. Fiyatlar düşmüyor belli bir seviyede kalıyor. Yani
Fiyatlar Esnek değil Katıdır.
184
2)Ekonominin itici gücü arz değil Taleptir
• Keynes Say Kanunu’na karşı çıkar.
Eğer arz yeteri kadar talep yaratmıyorsa

işletmelerde stok birikecek
Firmalar üretimi kısacak
Bazı firmalar iflas edecek ve arz talep seviyesine

düşecektir.
185
• Yeteri kadar talep olmazsa ekonomide
durgunluk devam edecektir.
• Bundan ötürü Keynes’e göre itici güç Arz değil

taleptir.
• Ancak yeterli Talep varsa firmalar bunu

karşılamak için üretim yapar ve arz miktarını
arttırırlar..
186
3)Gerektiğinde Devletin Ekonomiye müdahalesi gereklidir
Kriz varsa, Durgunluk varsa
Devlet talep yaratmalı
İstihdamı ve üretimi arttırmalı
• Bireylerin ve firmaların ürünlere olan talebi yetersiz ise

devlet kendi harcamalarını arttırarak ekonomide talep
yaratır. Dolayısıyla arz miktarının dolaylı olarak
artmasına neden olur. Toplam gelir ve istihdam artar
187
ÜNİTE 14: MİLLİ GELİR
• Milli Gelir ile ilgili iki temel kavram vardır
GSMH GSYIH
Gayri Safi Milli Hasıla: Gayri Safi Yurtiçi Hasıla:
Bir ülkenin yurttaşları Bir ülkenin sınırları içinde hem

tarafından o ülkenin sınırları o ülkenin yurttaşları hem de
içinde ve sınırları dışında elde yabancılar tarafından elde
edilen gelirleri ifade eder edilen gelirleri ifade eder.
188
Gayri Safi Yurt İçi Hasıla (Gross Domestic
Product)
• GSYİH, belirli bir zaman içinde bir ülkede üretilen nihai
mal ve hizmetlerin piyasa değeridir.
• GSYİH Türkiye’de yıllık ve 3’er aylık dönemler halinde

hesaplanır.
• Tanımdaki Nihai Mal ve Hizmet, başka mal veya hizmet

üretiminde ara mal olarak kullanılamayan, doğrudan
tüketim, yatırım, devlet harcaması ve net ihracatta
kullanılan mal ve hizmetlerdir.
189
Nihai Mal, Ara Mal, Katma Değer
• Herhangi bir nihai Malın üretiminde
• Üretim Faktörleri (Emek, Sermaye, Doğal

Kaynaklar ve Girişimcilik) ve
• Ara Mallar kullanılır.
• Ekmek Örneğine bakarsak:
190
Nihai Mal, Ara Mal, Katma Değer
• Bakkalda Satılan Ekmek Nihai Maldır
• Fırında satılan ekmek, bakkalda satılan ekmek için Ara Maldır.
• Ekmeğin Yapımında kullanılan Un, Ara Maldır.
• Un üretimi için kullanılan Buğday, Ara Maldır.
• Milli Gelir Hesaplanmasında nihai mal olarak bakkalda satılan

ekmek hesaba katılır. Ara mallar hesaba katılırsa çifte hesaplama
olur ve bu yanlıştır çünkü milli gelir olduğundan fazla görünür!!!
191
Katma Değer
Bakkalda nihai mal olarak
satılan 40 Krş değerindeki
ekmekte; çiftçinin payı 15
Krş, un fabrikasının payı 8
Krş, fırının payı 12 Krş ve
bakkalın payı 5 Krş’dur.
Toplam katma değer =

15+8+12+5= 40 kuruşdur.
Bu değer de nihai mal

olan ekmeğin bakkaldaki
fiyatına eşittir. Yani Piyasa
değerine eşittir.
192
Piyasa Değeri
• Dolayısıyla bir ülkede üretilen nihai mal ve hizmetlerin piyasa
değeri, o mal ve hizmetlerin üretiminde elde edilen katma
değere eşittir.
• Diğer bir ifade ile Piyasa Değeri üretilen nihai mal ve hizmetlerin
satışından elde edilecek toplam hasılatı ifade eder.
• Piyasa değerleri nihai mal ve hizmetlerin üretildikleri yıllardaki

cari fiyatlarına göre hesaplanıyorsa Nominal GSYİH
• Belirli bir yıldaki sabit fiyatlar kullanılıyorsa Reel GSYİH söz

konusudur. Burada Fiyatlar Enflasyondan arındılmıştır.
193
Gayri Safi Milli Hasıla
GSYİH
+
O ülkenin yurttaşlarının yurt dışında kazandıkları faktör gelirleri
-
Yabancı ülke yurttaşlarının yurt içinde kazandığı faktör gelirleri
=
GSMH
GSMH sadece ülkenin yurttaşlarının yarattığı gelir

GSYIH o ülkenin sınırları içinde yaratılan gelir
196
Ekonomik Faaliyetlerin Döngüsel Akımı ve GSYIH
Mal+Hizmet Satın Alıyor Mal+Hizmet Satıyor

Mal ve
Hizmet
Piyasası
Tüketim Satış Karşılığı
Harcamaları Hasılat
Ev Halkı Firmalar
(Mal ve (Mal ve
Hizmet Tasarruf Yatırım
Hizmet
Tüketimi) Üretimi)
Faktörler için
Gelir Elde ediyor Üretim
Ödemler
Faktörleri
Piyasası
Faktör satıyor Faktör Satın 197
alıyor
Bir ülkedeki milli gelir 3 farklı şekilde hesaplanır.
• Üretim Yaklaşımı
• Gelir Yaklaşımı
• Harcamalar Yaklaşımı
198
Üretim Yaklaşımı
• Üretim yapabilmek için 1. Ara Mallar 2. Üretim
faktörlerine ihtiyaç vardır.
• Ekonominin değişik sektörlerinde firmaların

ürettiği toplam mal ve hizmetlerin piyasa
değerinden ara mallar için ödenen miktarlar
çıktıktan sonra geriye üretim faktörlerinin
payları kalır. İşte bu katma değerlerin
toplamına GSYİH’ı verir.
199
Üretimi Yaklaşımı ile Nominal GSYIH 2002-2006
200
Üretimi Yaklaşımı ile Reel GSYİH 2002-2006
201
202
Gelir Yaklaşımı
• Ekonomik Faaliyetlerin Döngüsel Akımına bakıldığında ev halkı, sattığı üretim
faktörleri neticesinde gelir elde eder. Emek için ücret, sermaye için faiz, doğal
kaynaklar için rant (kira) ve girişimcilik için kar.
• Ev halkının toplam geliri mal ve hizmet üretiminde yaratılan toplam katma

değere eşittir. Bu da mal ve hizmetlerin piyasa değerlerine eşittir.
• Faktör Fiyatları ile Yurtiçi Gelir= Ücretler + Faizler + Rantlar+ Karlar
• Piyasa Fiyatları ile Yurtiçi Gelir = Faktör Fiyatları ile Yurtiçi Gelir + (Dolaylı
Vergiler-Sübvansiyonlar)
• GSYIH( Piyasa Fiyatlarıyla) = Piyasa Fiyatları ile Yurtiçi Hasıla+ Amortismanlar
203
Harcamalar Yaklaşımı
• Ekonomik Faaliyetlerin Döngüsel Akımına göre Ev halkı elde ettiği
gelirin bir kısmını tüketir (C) kalan kısmı ise ise tasarrufa gider (S).
Tasarruflar finansal piyasalar (dolayısıyla bankalar) yolu ile firmalara
kredi olarak verilir. Yani yatırıma (I) dönüşür.
• Böylece ekonomideki toplam gelir (GSYIH)= Tüketim Harcamaları (C)+

Yatırım Harcamalarıdır (I)
• Hesaplamanın içine devlet ve dış dünyayı da katarsak;
• GSYIH (I)= C+I+G+(X-M)
• Burada G devlet harcamalarını, X-M ise ihracat ve ithalat farkıdır .

204
14.3. Milli Gelir ile İlgili Diğer Bazı Kavramlar
• Safi Yurt İçi Hasıla
• Yurt İçi Gelir
• Milli Gelir
• Kişisel Gelir
• Harcanabilir Kişisel Gelir

• Gayri safi yurt içi hasıla (GSYİH) – Amortismanlar
= Safi yurt içi hasıla(SYİH)
- Dolaylı vergiler + Subvansiyonlar
= Yurt içi gelir (YİG)
+ Net dış dünya faktör gelirleri
= Milli gelir (MG)
- Kazanılan,alınmayan + Alınan, kazanılmamış gelir
= Kişisel gelir (KG)
- Kişisel gelir vergisi
= Harcanabilir kişisel gelir (HKG)
Kişi Başına Düşen Milli Gelir
• Bir ülkenin GSYİH’sı o ülkenin nüfusuna
bölündüğünde kişi başına düşen GSYİH
bulunur.
• Milli Gelir Bir Ülkenin Ekonomik Gücünü
Gösterir. Kişi Başına düşen milli gelir ise bir
ülkenin yurttaşlarının ortalama gelir düzeyi
hakkında bilgi verir.
• Uluslararası Karşılaştırmalar ABD Doları
cinsinden yapılır.
207
208
Toplam GSMH (NominalFiyatlarla)
209
Kişi Başına GSMH (Cari/Nominal Fiyatlarla)
210
211
14.3. Milli Gelir ile İlgili Diğer Bazı Kavramlar
• Satın alma gücü paritesine göre milli gelir ve kişi
başına düşen milli gelir
o Satın Alma Gücü Paritesi’ne (SAGP) (Purchasing
Power Parity = PPP) göre belirlenen döviz kurunda
ülkelerarası iç fiyat farklılıkları ortadan kaldırılmıştır.

ÜNİTE 15: TEMEL MAKROEKONOMİ SORUNLARI VE POLİTİKA
ARAÇLARI
Ekonomik Büyüme Nedir ?
• Ekonomik büyüme, ekonominin üretim kapasitesinin arttırılması ve

dolayısıyla daha fazla mal ve hizmet üretilmesidir.
Bu durumun iki sebebi vardır;

1) Teknoloji düzeyindeki gelişmeler
2) Kıt kaynaklar olan üretim faktörlerindeki artışlar
Yeni yatırımlar sonucu sermaye arttıkça ülkedeki gelir ve istihdam

düzeyi artar
Daha fazla yatırım için daha fazla tasarrufa ve girişimciye ihtiyaç vardır
(Nitelikli insan gücü. Japonya örneği)
213
EKONOMİK BÜYÜMENİN ÖLÇÜLMESİ
• Ekonomik büyüme, reel GSYİH ve reel GSMH’daki artış oranı ile ölçülür.
Burada t yılındaki büyümeyi, t yılındaki GSYİH değerini ifade etmektedir.
Örneğin: 1981 yılındaki reel GSYİH 52.739 milyar ve 1980’deki GSYİH 50.296
milyar ise 1981 yılındaki büyüme aşağıdaki şekilde hesaplanacaktır (tablo
2.4)
Yani 1981’deki ekonomik büyüme %4,86’dır

214
Kişi Başına Düşen Milli Gelir
• Reel GSYİH’daki büyümenin yanı sıra kişi başına düşen reel GSYİH’daki
büyüme de çok önemlidir.
• Çünkü reel GSYİH artarken diğer taraftan nüfus da arttığı için, kişi başına
düşen gelirde artış olup olmadığı, artış var ise ne oranda olduğu önem
kazanmaktadır.
• 1981’deki kişi başına düşen reel GSYİH’deki büyümeyi hesaplayalım;
1981’de  1.158.081 TL
1980’de  1.131.824 TL
• 
215
• Dolayısıyla 1981 yılında milli gelirimiz % 4,86 büyürken
kişi başına düşen milli gelir ancak % 2,32 büyümüştür.
• Aradaki fark neden kaynaklanmaktadır ?
• Cevap: Aradaki farkın kaynağı nüfus artış hızıdır.
• İlgili dönemde %4,86 - % 2,32 = %2,54 bir nüfus artışı

olmuştur (yaklaşık).
216
Ekonomik Dalgalanmalar
• Zaman içerisinde ekonomide üretim ve istihdamda dalgalanmalar (artışlar
ve azalışlar) olur. Ekonomik faaliyetlerdeki düzenli olmayan bu devri
dalgalanmalara ekonomik dalgalanmalar (konjonktürel) denir.
• Ekonomik dalgalanmaların iki safhası ve iki dönüm noktası vardır. Safhalar,

genişleme (canlanma) ve daralma, dönüm noktaları da zirve ve diptir.
217
Enflasyon Nedir ?
• Hükümetlerin ekonomik hedeflerinden birisi istikrardır.
• Hem üretimde istikrar hem de fiyat istikrarı
• Enflasyon ile mücadele fiyat istikrarı için gereklidir.
• Enflasyon fiyatlar genel düzeyindeki artış sürecini ifade eder ve

ekonomiyi olumsuz etkiler. Büyüme, gelir dağılımı ve etkinlik gibi
hedeflere ulaşılmasını engeller.
• Enflasyon oranları aylık %50’liler geçtiğinde buna Hiper Enflasyon

denilmektedir.
218
Enflasyonun Hesaplanması
• Makro ekonomide bütün mal ve hizmet fiyatlarının ağırlıklı ortalaması alınır ve
bu ortalama fiyattaki değişmeler incelenir.
• Fiyatların ağırlıklı ortalamasına fiyatlar genel düzeyi veya sadece fiyat düzeyi
denilir.
• Fiyat düzeyindeki değişime ise fiyatlar genel düzeyindeki değişmeler denilir.
• Fiyat düzeyleri ise genellikle fiyat endeksleri yolu ile hesaplanır. 3 çeşit fiyat
endeksi vardır:
• TÜFE
• ÜFE
• GSYİH Deflatörü
219
TÜFE ( Tüketici Fiyat Endeksi)
Ürün piyasalarında fiyatlar ikiye ayrılır
Üretici fiyatları Perakende fiyatlar
Tüketici yönünden önemli olan perakende satış fiyatıdır.
TÜFE de perakende satış fiyatına göre hesaplanan bir endekstir.
Tüketicinin satın alıp tükettiği çok sayıda mal ve hizmet vardır. Onun için bu
mal ve hizmetleri en iyi şekilde temsil edecek sayıda mal ve hizmet ele alınır.
220
• Ele alınan mal ve hizmetlerden bir sepet oluşturulur ve sepetteki mal ve
hizmetlerin ağırlığı orta sınıf vatandaşa göre belirlenir.
• Örneğin orta sınıf vatandaşın koyun etine ayırdığı para toplam gelirinin % 5’i
ise sepetin %5’i koyun etinden oluşur..
• Bu mal sepetinde 2021 yılı Şubat ayında toplam 415 adet madde
bulunmaktadır.
• Her ayın belli günlerinde bu mal ve hizmetlerin fiyatları piyasalardan

öğrenilerek ağırlıklı ortalama fiyat belirlenir ve AYLIK TÜFE elde edilir
Mal sepeti ile ilgili haber için ;

(
http://www.milliyet.com.tr/enflasyon-sepeti-guncellendi/ekonomi/ekonomidetay/31.01.2013/166
2856/default.htm
)
221
Ana Harcama Grupları
222
223
Tüketici Fihyat Endeksi (2003=100)
2011 2012 2013 2014 2015
• Yıllık Enflasyon 2 şekilde Ocak 182,60 201,98 216,74 233,54 250,45
Şubat 183,93 203,12 217,39 234,54 252,24
belirlenir; Mart 184,70 203,96 218,83 237,18
Nisan 186,30 207,05 219,75 240,37
Mayıs 190,81 206,61 220,07 241,32
Haziran 188,08 204,76 221,75 242,07
(1) Bir önceki yılın aynı Temmuz

Ağustos
187,31
188,67
204,29
205,43
222,44
222,21
243,17
243,40
ayına göre % değişim Eylül

Ekim
190,09
196,31
207,55
211,62
223,91
227,94
243,74
248,37
Kasım 199,70 212,42 227,96 248,82
Aralık 200,85 213,23 229,01 247,72
Ortalama 189,95 206,84 222,33 242,02
Örneğin 2015 Şubat
ayındaki yıllık enflasyonu 2014 Yılının enflasyonunu
bulmak için aşağıdaki hesaplayınız !!!!
formülü kullanırız:
224
(2) Yıllık Ortalama Fiyattaki % Değişim
2014 yılındaki enflasyon oranını bulmak için
2014 yılındaki aylık endekslerin ortalamasını
2013 yılındaki aylık endekslerin ortalamasına
böleriz. Yani:
225
ÜFE (Üretici Fiyat Endeksi)
• ÜFE, üreticilerin üretip sattığı hammadde, ara mal ve nihai malların fiyatlarının
ağırlıklı ortalamasının hesaplanması ile elde edilir.
• Ele alınan fiyatlar malların fabrika çıkış fiyatlarıdır.
• ÜFE aşağıdaki sektörleri kapsamaktadır:

1) Tarım Avcılık ve Ormancılık
2) Balıkçılık
3) Madencilik ve taşocakçılığı
4) İmalat Sanayi
5) Elektrik gaz ve su
Türkiye’de fiyat endekslerini hazırlayan iki kurum vardır Bunlar TÜİK ve İstanbul
Ticaret Odasıdır (İTO). İstanbul Ticaret Odası sadece istanbul için fiyat endeksi
226
hazırlar.
GSYİH deflatörü (Örtük fiyat deflatörü)
GSYİH deflatörü =
(Nominal GSYİH/Reel GSYİH)*100
Enflasyon oranının hesaplanması
GSYİS deft
gp  1
GSYİS deft  1
Fiyat endeksi
o Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK)
o İstanbul Ticaret Odası (İTO)
tarafından hesaplanır.

Enflasyonun Ölçülmesinin Ekonomi için
Önemi
• Enflasyon Önemli bir makroekonomik sorun olduğundan ölçülüp
değerlendirilmesi gerekir
• Ev halkı sadece gelirindeki artışla değil ürün fiyatlarındaki artışla

da ilgilenir.
• Çünkü ürün fiyatları, ev halkının gelirinden daha fazla artıyor ise

ev halkının geliri reel olarak azalacaktır. Bu durumda aynı gelirle
daha az mal ve hizmet satın alacaktır.
• Toplu iş sözleşmelerin memur ve işci maaşları hesaplanırken

enflasyon oranları dikkate alınır
228
• Örneğin bir ülkedeki enflasyon oranı % 60 ve memur
maaşlarındaki artışın da % 40 olduğunu varsayalım. Bu
durumda memurların reel maaşlarındaki değişim ne olur ?
Bunun anlamı bir sene önceye göre memurların reel gelirleri %12,5
azalmıştır. Yani bu durumda memurlar bir sene önceye göre %12,5 daha az
mal satın alabilecektir.
229
• Nominal faiz, banka mevduatlarına ödenen faizdir.
• Nominal faiz oranı, faizin anaparaya olan oranıdır.
• Reel faiz oranı, enflasyondan arındırılmış faizdir.
1  iN
iR  1
1  gP
o iR : reel faiz oranı
o
iN : nominal faiz oranı
o gP : enflasyon oranı

İŞSİZLİK SORUNUN ÖNEMİ
Kaynakların tam veya en verimli şekilde kullanılmaması açık ve gizli her türlü
işsizliği ifade eder.
Hangi kaynaklar ?
Bir ekonomide kaynakların tam olarak kullanılmaması ile ilgili örnekler neler
olabilir ?
1) İşsiz olup iş arayanlar ( Emeğin israfı )

2) Kamu teşebbüslerinde çalışıyor görünüp üretime katkısı olmayanlar
3) Atıl durumda bulunan fabrika ve teçhizat kapasiteleri (Sermayenin israfı)
• Kaynaklar tam olarak kullanılmadığında ekonomi, üretebileceğinden daha azını

üretir olacak ve ekonomide verimsizlik ortaya çıkar.
231
İşsizlik ile ilgili bazı kavramlar
• İşsiz: yaşı 15 veya daha fazla olup bir işi
bulunmayan, fakat cari ücret düzeyinde
çalışmaya hazır olan ve iş bulmak için çaba
gösteren kimsedir.
• İşsiz + Çalışanlar (istihdam edilenler) =

İŞGÜCÜ
232
2.853
İşş izlik Oran ı ( 2015 ) = →→%𝟗,𝟗
28.786
50,5
,
233
NEDENLERİNE GÖRE İŞSİZLİK TÜRLERİ
• Friksiyonel İşsizlik
• Yapısal İşsizlik
• Konjonkturel İşsizlik
234
Friksiyonel İşsizlik
• Geçici İşsizlik olup aşağıdaki gruplardan oluşur:
- İşgücüne yeni katılıp iş arayanlar

- Yeni iş bulmak için işten ayrılanlar
- Kötü yönetilen firmaların iflası nedeni ile geçici
olarak işsiz kalanlar
- Friksiyonel işsizliği önlemenin yolu işci ve işverenleri

bir araya getirecek örgütlenmeyi güçlendirmektir.
235
Yapısal İşsizlik
- Farklı mal üretmek için emek talebinin yapısında meydana gelen değişme
- Mal ve hizmet talebindeki değişme
- Teknolojideki değişme
- Uluslararası rekabetteki değişme
… yapısal işsizliğe neden olur
Örneğin: Gelişmekte olan ülkeler (Çin gibi), emek-yoğun sanayilerde daha

ucuza mal üretip satabilmektedir. Gelişmiş ülkelerde aynı sanayi kolu emeğin
daha pahalı olmasından dolayı bu rekabete dayanamayıp iflas eder ve ilgili
sektör çalışanları işsiz kalır.
Örneğin (2): Türkiye’deki tekstil sektöründeki bazı firmaların Çin ile rekabete
zayıf düşüp iflas etmeleri ve bu sebepten oluşan işsizlik yapısal işsizliktir.
İlgili sektörlerde çalışıp işsiz kalanların diğer sektörler de iş bulması da oldukça

güçtür (Türkiye’deki tarım sektörünün küçülmesi ve burada işsiz kalan çiftcilerin
diğer sektörlerde iş bulması güçtür)
236
Konjonkturel İşsizlik
• Ekonomik dalgalanmalar nedeniyle ortaya çıkan işsizlik.
Örneğin ekonomide daralma, durgunluk dönemlerinde
birçok işçi işini kaybeder. Ekonomi tekrar büyüme
aşamasına geçene kadar bu kimseler işsiz kalırlar.
• Konjonkturel işsizlik ekonomideki büyüme ve

canlanma ile yok edilebilir
• Friksiyonel işsizlik, işci ve işverenleri bir araya getirecek
örgütlenme ile yok edilir
• Yapısal işsizlik ise eğitim programları ile önlenebilir
237
Doğal İşsizlik Oranı
• Friksiyonel ve yapısal işsizlik ekonomide her zaman var
olduğu için bu ikisinin toplamına doğal işsizlik denilir.
Konjonkturel işsizlik yoksa ekonomi tam istihdam düzeyine

ulaşmış sayılır. Doğal işsizlik kabul edilebilir bir olgudur.
Ekonomik politikalar konjonkturel işsizliği önlemeye

yöneliktir
238
İÇ VE DIŞ BORÇLAR
Bütçe ve dış ticaret açıkları (cari açık) iç ve dış borçlanmalara neden
olur.
Bu durum da Ekonomik Hedeflere ulaşmayı engeller.
Bu Hedefler:
- Büyüme
- Adil Gelir Dağılımı
- Etkinlik
- İstikrar
239
Bütçe Açıkları
• Devletin gelirlerinin giderlerini karşılayamaması bütçe dengesinin

negatif olmasına neden olur. Yani bütça açık verir. Yukarıdaki tabloda
2006 yılı ve 2014 yılları arasında bütçenin devamlı açık verdiği
görülmektedir (Tersi Bütçe fazlası).
• Bütçenin açık vermesi Devletin borç alması ile sonuçlanır ve bu

borçların faiz ödemeleride gider kaleminde önemli bir yer kaplar.
240
Ödemeler Dengesi ve Dış Borçlar
• Bir ülkenin mal ihracatı ile mal ithalatı arasındaki farka dış ticaret
açığı/fazlası veya dış ticaret dengesi denilir.
• İhracat > İthalat ise Dış ticaret dengesi fazla verir

• İthalat > İhracat ise Dış ticaret dengesi açık verir (Türkiye’deki
durum)
Cari işlemler dengesi Bu mal dengesi dışında

-Net hizmet gelirleri (veya giderleri)
-Net yatırım gelirleri
-Cari Transflerler kaleminden oluşur.
Cari işlemler dengesinin açık vermesi de dış borçlanmaya neden olur

241
15.5. Makroekonomi Politikasının Temel Araçları
• Maliye politikası
o Hükümetin vergilerde ve harcamalarında değişiklikler
yaparak ekonomiyi etkilemeye çalışmasına denir.
• Para politikası
o Ekonomideki para miktarının ve dolayısıyla faiz
oranlarının değiştirilmesidir.
o Sıkı para politikası ile faiz oranlarının artırılması ve
dolayısıyla ekonomideki aşırı talebin azaltılıp
enflasyonun yok edilmesinin sağlanabilir.

15.5. Makroekonomi Politikasının Temel Araçları
• Dış ticaret ve döviz kuru politikaları

o Dış ticaret politikası ithalatı ve ihracatı etkileyecek
şekilde gümrük vergilerinde değişiklikler yapmak,
kotalar koymak, kotaları kaldırmak ve gümrük
mevzuatında diğer bazı değişiklikler yapmaktır.
o Döviz kuru politikası döviz kurunda değişiklikler
sağlayarak ithalatı ve ihracatı etkilemektir.

Ekonomi̇ni̇n Esaslari

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Ekonomi̇ni̇n Esaslari

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

EKON 106 - Ekonominin Esasları

Kaynak: Tümay Ertek - Temel Ekonomi

• İstekler sınırsız buna karşılık kaynaklar sınırlıdır.

• Soru: Hangi Kaynaklar sınırlıdır?

• Bu kaynaklara üretim faktörleri denilir. Üretim Faktörleri: Emek, Sermaye,

• Tercih yaparken ise maliyet kavramı ortaya çıkar(fırsat maliyeti).

• Fırsat Maliyeti: İktisadi bir seçim yapılırken vazgeçilmek zorunda

• Dolayısıyla yapılan her bir tercihin bir fırsat maliyeti vardır..

MAKALE : Her Seçim Fedakarlıktır, Nasuh MAHRUKİ

2. Sermaye terimi ile iktisatçılar tarafından kastedilen, fiziksel sermaye olup,

Makine ve teçhizat ile binalara sabit sermaye(I), işlenmiş hammadde ve

Bir üretim faktörü olarak sermaye dendiğinde Sabit Sermaye

Finansal sermaye(III) ise direkt üretim faktörü olmamakla birlikte sabit

4. Girişimcilik, emek, sermaye ve doğal kaynaklar olarak

Girişimcilik ise girişimcinin mal ve hizmet üretme çabasıdır.

Temel Ekonomi - Prof. Dr. Tümay ERTEK 8

Temel Ekonomi - Prof. Dr. Tümay ERTEK 9

Temel Ekonomi - Prof. Dr. Tümay ERTEK 10

• Toplumun üretim olanakları ise, bir ekonomideki sınırlı kaynaklar ve teknoloji

• Hangi mal ve hizmetten ne kadar üretileceği piyasa ekonomilerinde tüketiciler

• Toplum elindeki bu kaynakları en verimli şekilde tam olarak kullanabiliyorsa o

• Zaman içinde ekonomideki sınırlı kaynaklarda ve teknoloji düzeyinde artışlar

1. Ne, Ne Kadar Üretilecek ? Kaynakların sınırlı oluşu diğer bir

2. Nasıl Üretilecek ? Üretimde nasıl bir teknoloji kullanılacaktır.

3. Nerede Üretilecek ? Bir taraftan üretimin ekonomik olarak

4. Kimin için Üretilecek ? Mal ve hizmetlerin kim tarafından

Bu teori Emek, Sermaye, doğal kaynaklar ve girişimcilikten oluşan

Örneğin bir işçinin üretime katkısı ne kadar fazla ise üretimden

• Tüm toplumlarda Ekonominin ulaşması

Soru: Kaynaklar nasıl etkin kullanılmaz?

• İşsizliğin ekonomik maliyetinin yanında sosyal maliyeti de vardır. ( şiddete eğilim,

• Yukarıdaki Gelir kavramlarının nüfusa bölünmesi ile elde

• Hükümetin Hedefi Milli Gelir ve özellikle Kişi başına düşen

• Fiyat istikrarından ise enflasyonun kontrol

• Piyasa Mekanizması: Üretim faktörlerinin ve üretilen mal ve

• Merkeziyetçi olmayan karar alma politikası: Kararlar çok sayıda

• Maddi Teşvikler: Kapitalist sistemde devletin temel görevi adalet,

• Merkezi Planlama: Kıt kaynakların nasıl kullanılacağı

• Merkeziyetçi karar alma yapısı:

“Oikia” “Nomos” “Oikonomia”

• Kitaplarda Ekonomi tanımı yapılırken ihtiyaçların veya isteklerin sınırsız

İhtiyaç: İnsanı, gereksinme duyulan bir şeye yönelten duygudur.

İnsanlar varlığını sürdürmek için en temel ihtiyaçlarını karşılamak zorundadırlar

İstek: Bir şeyi elde etme, yapabilme dileği, arzusu

İhtiyaçlar karşılandıktan sonra daha fazlası istektir.

Hangi mallar istekleri hangi mallar ihtiyaçları karşılar ?

Firmaların ürettikleri mallarla

• Herkesin kendi mesleğinde uzmanlaşması ve o sahada daha verimli olması

• Takas Ekonomisinde insanlar istedikleri malları bulup kendi ürettikleri mal

- Paranın ticarete ivme kazandırması

Temel Ekonomi - Prof. Dr. Tümay ERTEK 31

Temel Ekonomi - Prof. Dr. Tümay ERTEK 32

• Makro Ekonomi ise, ekonomideki toplam gelir, toplam

FİYAT MEKANİZMASI, TALEP ARZ VE FİYAT

• En ideal piyasa şekli tam rekabet piyasasıdır.

• Tam rekabet piyasası çok sayıda alıcı ve satıcının bulunduğu ve homojen

• Bu tip bir piyasada malın fiyatı arz ve talebe göre belirlenir.

• Talep kavramının kapsamına neler girer ?

• Bir malın fiyatı arttıkça talep edilen miktarı

Fiyat (TL/kg) Miktar (milyon kg/ 1 hafta)

• Çizelgeden talep edilen

• Talep Eğrisinde görüldüğü gibi fiyat arttıkça talep

• Bu ilişkinin pozitif olduğu iki istisna var: