Toprakta Organik

Karbon Kaybı
Sunumu Hazırlayanlar
Melike Deniz
Naime TAŞ
 İçindekiler

1. Toprak Nedir?
2. Toprakta Organik Karbon Nedir?
3. Toprak Organik Karbon Stoğu
3.1Türkiye’de Organik Karbon Stoğu
3.2. Samsun Örneği
4. Toprakta Organik Karbon Kaybı Nedir?
5. Toprakta Organik Karbon Kaybına Yol Açan Durumlar
6. Toprakta Organik Karbon Kaybını Önlemek Adına Yapılabilecekler
7. Toprakta Organik Karbon Projeleri
8. Kaynakça

2 10.06.2024
Toprak Nedir?
 1.Toprak Nedir?
• Toprak; ana kayaçtan belirli süreçlerin ardından oluşmuş olsa
da ana kayaca biyolojik, kimyasal ve fiziksel olarak
benzemeyen, katmanları olan ve bu katmanlarda farklı
oranlarda organik madde barındıran bir varlıktır.

• Toprak oluşumu ana kayacın kimyasal özelliklerinden, iklim

koşullarından ve topoğrafyadan etkilenmektedir.

• Bununla birlikte topraklar, en büyük karasal organik karbon

havuzu olup; jeolojik yapıya ve iklim koşullarına bağlı olarak
farklı miktarlarda TOK içermektedir.

4 10.06.2024
Toprakta Organik Karbon Nedir?
 2. Toprakta Organik Karbonu Nedir ?
• Tok'un; toprak verimliliğinin bir göstergesi,
biyosferin sürdürülebilirlik ve stabilitesinin
bileşenlerinden biri olduğu kabul edilmektedir.

• Toprağa ilave olan organik karbon miktarı,

topraktan ayrışma yoluyla kaybolan karbon
miktarından fazlaysa toprağın organik karbon
içeriği artar.

• Toprak organik karbonunun kaynağını oluşturan

organik madde, karasal ekosistem üretkenliğinin ve
toprak verimliliğinin de önemli bir göstergesidir.

6 10.06.2024
 2. Toprakta Organik Karbonu Nedir ?
• TOK, toprakta havalanma, su muhafazası, kirletici
filtreleme, toprak dayanaklığı, besin elementi
döngüsü, biyoçeşitlilik, üretkenlik ve toprak yapısı
ile doğrudan alakalıdır.

• TOK; bitki ve hayvan kalıntılarının, kök salgılarının,

canlı ve ölü mikroorganizmaların ve toprak
biyotasının ayrışması yoluyla toprağa girmektedir.

• Doğal ekosistemlerde topraktaki organik karbon

bölgenin enleminden ve yıllık yağış miktarından
etkilenmektedir.

7 10.06.2024
Toprak Organik Karbon Stoğu
 3.Toprak Organik Karbon Stoğu

Karasal karbonun en büyük rezervi topraklarda bulunmaktadır.

Değişen çevre koşulları, topraktaki organik madde dolayısıyla organik

karbon içeriği ve miktarı üzerinde etkili olmaktadır.

Ekosistem çeşitliliği ve bu ekosistemlerin yönetimleri ve pek çok çevre

faktörü de etkili olmaktadır.

Erozyonla Türkiye topraklarından yılda 20 milyon ton organik karbon

kaybedilmektedir.

TOK stoklarını etkileyen faktörler olarak toprak, topografya, vejetasyon,

iklim ve ana materyal faktörlerine ait toplam 260 değişken belirlenmiştir.

9 10.06.2024
 Türkiye'de Organik Karbon Stoğu

10 10.06.2024 Alt bilgi ekleme

 3.1. Türkiye'de Organik Karbon Stoğu
• Toprak organik karbonu miktarının iklim ve arazi
örtüsü şartlarına bağlı olarak en yüksek olduğu
değerin Karadeniz Bölgesi,

• En düşük değerin ise Güneydoğu Anadolu

Bölgesi’nde olduğu görülmektedir.

• Karadeniz Bölgesi’ndeki toprak organik karbonu

Grafik 1. Bölgeler Bazında Hesaplanan TOK Miktarı
miktarının yüksek olmasının temel nedeni, bu
bölgede ormanlık alanların geniş yer kaplaması ve
topraklarının organik madde yönünden zengin
olmasıdır.

11 10.06.2024
 • 3,51 milyar ton civarında olan toplam
TOK miktarının % 38,3’ü orman
alanlarındadır.

• Ormanları mera ve tarım alanları

izlemektedir.

• Sulak alanlar ve su yüzeyleri ile yapay

ve çıplak alanlardaki TOK stokları ise
Türkiye toplam TOK stokunun ancak %
1,36’sını oluşturmaktadır.

• Yükselti ve topografik özelliklere göre

en fazla TOK 2251 m ve yukarısı dağlık
alanlar, sıra dağlar ve yüksek dağlık
alanlar yer alırken, en az 0-250 m alçak
Harita 1.:2007-2017 Yılları Arasında Alınan Toprak Verileri Üzerinden Hazırlanan Türkiye ova ve kıyı ovalarda belirlenmiştir.
Toprak Organik Karbon Stok Haritası

12 10.06.2024
 Samsun Örneği

13 10.06.2024 Alt bilgi ekleme

 3.2 Samsun Örneği
• Samsun ilinin Vezirköprü yüzey ve yüzey altı
toprağında toprak organik karbon miktarlarının
belirlenmesi, dağılım haritalarının oluşturulması, bazı
toprak fiziko-kimyasal toprak karakteristikleri ile
toprak organik karbon içerikleri arasındaki ilişkilerin
incelenmesi ve arazi örtüsü, arazi kullanım çeşitlerinin
toprak organik karbon içeriğindeki stok miktarına
etkisinin araştırılmıştır.

14 10.06.2024
 3.2 Samsun Örneği

• Toprak tiplerinin ve toprak örtüsünün, TOK yoğunluğunun mekânsal varyasyonu için iki önemli
faktör olduğunu göstermiştir.

• Toprak sınıflarına ait TOK yoğunluğunun, diğer toprak sınıflarına göre daha yüksekte olduğunu, bu
durumun özellikle ana nedenlerinin toprak profili derinliği ve pedolojik gelişim olarak belirtmişlerdir.

• Bu ana faktörlere de yüzey toprakların TOK değerleri üzerinde arazi kullanımı, arazi örtüsünün
etkisinin daha baskın olduğunu, yüzey altı topraklarda ise toprakların bünye, genetik horizon
çeşitliliği, derinlik etki edebilmekte olduğunu ifade etmişlerdir.

• Öte yandan araştırmacılar, toprak çeşidi ve arazi örtüsünün kombinasyonunun TOK yoğunluğunun
önemli ölçüde daha iyi bir belirleyicisi olduğu sonucuna varılabileceğini belirtmişlerdir.

15 10.06.2024
 • Şekil incelendiğinde; çalışma alanında
yüzey toprakları için TOK değerleri
yüzey topraklarında alanın kuzey ve
doğu ile güney doğu sınırlara doğru artış
göstermesine karşın, yüzey altı
topraklarında ise özellikle alanın güney
doğu kesimlerinde artış göstermekte
olduğu görülmektedir.

Harita 2. Çalışma alanına ait yüzey ve yüzey altı toprakların TOK

dağılım haritaları

16 10.06.2024
 Organik Karbon Kaybı Nedir?

17 10.06.2024 Alt bilgi ekleme

 4. Toprakta Organik Karbon Kaybı Nedir?
• Son yıllarda karbonun farkındalığı
arttığından topraklardaki organik madde
“Toprak Organik Karbonu” yönünde
tanımlama daha yaygın kullanılmaya
başlamıştır.
• Organik madde toprağın kalite ve
verimini arttırır, bireysel toprak
parçacıklarını birbirine bağlayarak iyi bir
toprak yapısının oluşmasını sağlar,
böylece toprak bünyesi üzerindeki bitki
örtüsü ve içindeki canlı türleri için yeteri
kadar su ve hava sağlar.
18 10.06.2024 Alt bilgi ekleme
• Organik madde içeriği düşük olan
topraklarda organik madde
tarafından sağlanamayan gözenekli
yapı noksanlığı nedeniyle toprak
yapısı sert ve sıkışık olur. Bu nedenle
toprağın verimliliği için gerekli olan
hava ve su tutma kapasitesi düşer.
• Bu topraklar aynı zamanda suyun
toprağa sızmadan yüzey akışına
geçmesi ve toprak parçacıklarının
güçlü olmaması nedeniyle erozyona
duyarlıdır.
 4. Toprakta Organik Karbon Kaybı Nedir?

• TOK kaybı belirli bir dereceye kadar • hava sıcaklığındaki yükselişin

toprak bozulmasına işaret etmektedir topraktaki bozulmayı ve toprak
organik maddesinin kaybını artırması
• Aşırı sulama veya toprağı çıplak bırakmak muhtemeldir.
gibi yanlış yönetim uygulamaları
toprakların verimliliğini tehlikeye sokarak
organik karbon kaybına ve şiddetli
erozyona yol açmaktadır. TOK kaybı
sadece toprak sağlığını ve gıda üretimini
olumsuz yönde etkilemekle kalmayıp,
iklim değişikliğini de tetiklemektedir.
.

19 10.06.2024 Alt bilgi ekleme

Toprakta Organik Karbon Kaybına
Yol Açan Durumlar
 5.Toprakta Organik Karbon Kaybına Yol Açan Durumlar
• Arazi örtüsü veya arazi kullanımındaki değişim, aşırı sulama veya
toprağı çıplak bırakmak gibi yanlış yönetimler

• Tarımsal kullanımdaki yoğun toprak işleme teknikleri,

• Erozyon ve ormanlarda yapılmakta olan farklı faaliyetler nedeniyle

toprakların karbon stokları önemli ölçüde azalmaktadır.

• Erozyonla Türkiye topraklarından yılda 20 milyon ton organik

karbon kaybedilmektedir.

• Tarım topraklarındaki organik karbondaki azalma ve organik

karbonun toprak işleme ile hızlı bir şekilde parçalanarak toprak
erozyonu ile üst topraktan çevre faktörlerinin de etkisiyle
taşınması şeklindeki kayıplar olarak belirtilmiştir.

21 10.06.2024
 5.Toprakta Organik Karbon Kaybına Yol Açan Durumlar
• Ormanların tahribi, Orman ve mera alanlarının tarıma
açılmasıyla organik karbon miktarının % 20 düzeyinde
azaldığı belirtilmişti.

• Bu azalmanın miktarı toprak işleme tekniği, süresi ve

yoğunluğu gibi etmenlere bağlı olarak artış göstermektedir.

• Doğal bir ekosistemin tarıma açılması ile başlangıçtaki toprak

organik karbon, yaklaşık olarak % 50-60 oranlarında
kaybolmakta.

• Toprak organik karbonundaki azalma toprağın biyolojik

çeşitliliğinin azalmasına yol açarak besin zinciri dengesinin
bozulmasına sebep olur ve bu da toprak ekolojisini olumsuz
etkiler.

22 10.06.2024
Toprakta Organik Karbon Kaybını
Önlemek Adına Yapılabilecekler
 6.Toprakta Organik Karbon Kaybını Önlemek Adına
Yapılabilecekler
• Karasal ekosistemlerde tutulan toplam
karbon miktarının % 50’si ormanlar
tarafından tutulduğundan, nüfus ve gıda
ihtiyacı var olan tarım arazileri ile yeterli
düzeyde karşılanabiliyor ise orman
tahribatının mümkün olduğunca
azaltılması gerekir.

• Meraların ıslah edilmesinin ve ormanlık

alanlarda oluşan tahribatın ortadan
kaldırılarak sürdürülebilir orman
yönetiminin gerekliliğini ortaya
koymaktadır.

24 10.06.2024
 6.Toprakta Organik Karbon Kaybını Önlemek Adına
Yapılabilecekler
• Tok'unun korunması tarım alanlarında malçlama,
toprak yüzeyini bitkilendirme, dengeli gübreleme
ve uygun sulama gibi sürdürülebilir toprak
yönetimiyle sağlanabilir.

• Sıfır toprak işleme veya azaltılmış toprak işleme

gibi toprakta karbon kaybını azaltan bazı
yöntemler toprak organik karbonunu arttırır,
toprak erozyonunu azaltır, toprak nemini korur ve
sera gazı emisyonlarını azaltır.

• Kompost, ahır gübresi, hasat artıkları vb. organik

materyallerin toprağa uygulanmaları ve nadas
süresinin kısaltılması da toprak organik
karbonunun artmasına yardımcı olmaktadır.
25 10.06.2024
Toprakta Organik Karbon Projeleri
 7.Toprakta Organik Karbon Projeleri

• Ülkesel coğrafi toprak verimliliği ve organik karbon bilgi yönetim sistemi projesi

• Türkiye toprak organik karbonu projesi

• Ülkesel coğrafi toprak verimliliği ve organik karbon bilgi yönetim sistemi projesi, Tarım ve Orman
Bakanlığı, Toprak Gübre ve Su Kaynakları Merkez Araştırma Enstitüsü ile Birleşmiş Milletler Gıda
ve Tarım Örgütü (FAO) iş birliğinde 2012-2015 yılları arasında yürütülmüştür.

• Söz konusu proje ile “Türkiye Topraklarının Organik Karbon Dağılım (%) Haritası” ve “Türkiye
Topraklarının Karbon Bütçesi Haritası (t/ha)” oluşturulmuştur. Türkiye toprak organik karbonu
projesi, Tarım ve Orman Bakanlığı Çölleşme ve Erozyonla Mücadele Genel Müdürlüğü ile TÜBİTAK
(BİLGEM-YTE) koordinasyonunda yürütülmüş ve tamamı kamu yatırım kaynağı ile finanse edilmiş
olan bir projedir. Söz konusu projeye 2017 yılında başlanmış ve proje 2019 yılında tamamlanmıştır.
Bu projenin genel amacı; Türkiye’nin toprak organik karbon stokunun belirlenmesi, bu stokta
yaşanan değişimin izlenmesi ve stokun artırılmasına yönelik çalışmaların yapılmasıdır.

27 10.06.2024
 KAYNAKÇA

• YILMAZ M., DENGİZ. O. (2021). Bazı Toprak Özellikleri İle İlişkili Olarak
Arazi Kullanımı ve Arazi Örtüsünün Toprak Organik Karbon Stokuna Etkisi.
Türkiye Tarımsal Araştırmalar Dergisi, 14.
• ÇEM. 2018. “Toprak Organik Karbonu Projesi, Teknik Özet”, Çölleşme ve
Erozyonla Mücadele Genel Müdürlüğü, Ankara, Türkiye.
• Topçu, P., Yavuz, Ö. & Tolunay, A. (2022), Sürdürülebilir toprak yönetiminde
toprak organik karbonunun önemi Turkish Journal of Forest Science, 6(2), 604-
614.
• EVLİYAOĞLU, G. (2019). FARKLI ALAN KULLANIMLARINDA TOPRAK
ORGANİK KARBONDİNAMİĞİNİN BELİRLENMESİ., 92.

28 10.06.2024 Alt bilgi ekleme

 Bizi dinlediğiniz için teşekkürler.

29 10.06.2024