Wykładnia celowościowa.

Kryteria aksjologii otwartej w wykładni prawa.

 Rola wykładni systemowej i funkcjonalnej

potwierdzenie rezultatu wykładni językowej;

 wybór jednego ze znaczeń językowych i eliminacja pozostałych;

 przyjęcie odmiennego znaczenia niż językowe.

„Wykładnia językowa nie może prowadzić do rozstrzygnięcia, które w świetle powszechnie
akceptowanych wartości musi być uznane za rażąco niesłuszne, niesprawiedliwe, nieracjonalne lub
niweczące rationem legis interpretowanego przepisu”.
Uchwała SN z dnia 22 marca 2007 r., III CZP 8/07.
 Wykładnia funkcjonalna

W przypadku niewystarczalności wykładni językowej i systemowej można odwołać

się do wykładni funkcjonalnej.

Jeżeli mamy kilka językowo możliwych znaczeń interpretowanej normy

prawnej i wiemy, jakim systemem wartości kierował się prawodawca przy
ustanawianiu aktu prawnego, w którym ta norma jest zawarta to powinniśmy
wybrać takie znaczenie interpretowanej normy prawnej, które nie powoduje
skutków społecznych naruszających ten system wartości i przy którym miałby on
lepsze uzasadnienie aksjologiczne.
Dyrektywy interpretacyjne

1/ interpretowanej normie prawnej należy przypisywać takie znaczenie, aby nie była
ona sprzeczna z celami instytucji prawa, do której należy.

2/ interpretowanej normie prawnej należy nadawać takie znaczenie, aby była ona
jak najbardziej zgodna z celami instytucji prawa, której jest częścią. Przykładem
jest art. 5 k.c.: „Nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze
społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia
społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za
wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony”.
3/ interpretowanej normie prawnej nadawanie takiego znaczenia, aby nie była ona
sprzeczna z powszechnie akceptowanymi ocenami i normami społecznymi
Rodzaje wykładni funkcjonalnej

 literalna
 rozszerzająca
 zwężająca
 statyczna (historyczna)
 dynamiczna
Wykładnia celowościowa

1/ Stosowanie dyrektyw interpretacyjnych kolejno wykładni językowej, systemowej i funkcjonalnej

może prowadzić do uzyskania różnych znaczeń interpretowanych przepisów (kolizji znaczeń)
2/ Kolizje te powinny być rozstrzygane zgodnie z dyrektywami interpretacyjnymi (regułami wykładni
drugiego stopnia (wskazują na preferencje i zakres stosowania poszczególnych reguł wykładni I
stopnia).
3/ W prawie UE dominują zdecydowanie pozajęzykowe reguły wykładni (wykładni funkcjonalnej
i aksjologicznej).
4/ Zgodnie z orzecznictwem TSUE językowa interpretacja przepisów UE nie stanowi granicy
wykładni.
5/ Można pominąć ustalone językowe znaczenie interpretowanego przepisu/normy, gdy wymagają
tego podstawy aksjologiczne prawa UE lub przez wzgląd na spójność i efektywność tego systemu
prawnego.
6/ Wykładnia celowościowa jest znacznie w tym systemie ułatwiona z uwagi na obszerne wstępy
(arengi) zamieszczone przed aktami normatywnymi, które objaśniają cele, jakim akt dany ma służyć.
Konsekwencje dla sądy krajowego przy dokonywaniu wykładni prounijnej
(prowspólnotowej)

Cel: uzyskanie zgodności prawa krajowego z prawem unijnym.

Etapy rozumowania prawniczego:
1/ Rekonstrukcja unijnego wzorca interpretacyjnego w oparciu o pierwotne i pochodne prawo UE.
2/ Rekonstrukcja krajowego wzorca interpretacyjnego.
3/ Porównanie zawartości unijnego wzorca interpretacyjnego i zawartości krajowego wzorca interpretacyjnego.
4/ Ustalenie, czy możliwa jest wykładnia prounijna przy rozstrzyganiu rozpoznawanego przypadku.
5/ Wydanie, albo zaniechanie wydania, przez organ krajowy rozstrzygnięcia (decyzji, wyroku) na podstawie
tego wzorca.
Problemy:

Trudności w rekonstrukcji unijnego wzorca interpretacyjnego.

Sąd krajowy może zwrócić się z pytaniem prejudycjalnym do Trybunału Sprawiedliwości (art. 267
TFUE) co do znaczenia prawa UE.
Wykładnia prawa krajowego w zgodzie z prawem Unii Europejskiej z zasady powinna się zaczynać i kończyć
na poziomie krajowym, samo natomiast wnoszenie pytań prejudycjalnych winno stanowić ostateczność.
Np. Z. Radwański i M. Zieliński, System prawa prywatnego, t. 1, Warszawa 2007, s. 479–480.

Jednak gdy TSUE wydaje orzeczenie interpretacyjne w odpowiedzi na pytanie prejudycjalne, w

stosunku do spraw podobnych do sprawy, w związku z rozpoznawaniem której to pytanie zostało
zadane (w których w grę wchodzi interpretacja tych samych postanowień prawa unijnego), organy
krajowe uzyskują „gotowy” wzorzec unijny.
Wówczas sąd krajowy powinien tylko ustalić wzorzec krajowy.
 Orzecznictwo sądów unijnych ułatwia ustalenie właściwego znaczenia poszczególnych pojęć
unijnego prawa oraz poznanie celów i wartości, jakim to prawo ma służyć.
 Jest wiążące dla krajowych organów stosujących prawo.
 W przypadku konfliktu między precedensami (zarówno tymi de facto, jak i de iure)
pochodzącymi od sądów krajowych i orzeczeniami TS, pierwszeństwo ma orzecznictwo TS.
znaczenie wyroków ETPCz dla sądu krajowego

1 czerwiec 2010 r. wejście w życie protokołu nr 14 do EKPCz Komitet może wraz

z uznaniem skargi za dopuszczalną orzec w jej przedmiocie, jeżeli jej istota w
zakresie wykładni i stosowania EKPCz jest objęta ugruntowanym orzecznictwem
Trybunału.
Ugruntowane orzecznictwo Trybunału to linia orzeczeń kształtujących standardy
ochrony praw człowieka.
↓
jeżeli sąd krajowy nie będzie uwzględniał w swoim orzecznictwie „ugruntowanej
linii orzeczniczej Trybunału”, to Komitet w składzie 3 sędziów będzie
automatycznie wydawał wyrok zgodny z tymi standardami.
Wykładnia celowościowa: przykłady z orzecznictwa

1/ „podstawowe znaczenie ma wykładnia językowa, a dopiero wtedy, gdy ta zawodzi, prowadząc do wyników
niedających się pogodzić z racjonalnym działaniem ustawodawcy i celem, jaki ma realizować dana
norma, należy sięgnąć do dyrektyw wykładni systemowej i funkcjonalnej”
Uchwała SN z 14 lipca 2006 r., III CZP 53/06, OSN 2007, z. 4, poz. 58.

2/ „nie jest możliwe uzyskanie poprawnej wykładni poszczególnych wyrażeń i zwrotów zawartych w
przepisach prawa w oderwaniu od całości porządku prawnego” i ,,nie można poznać znaczenia przepisów ”.
Uchwała SN z 7 grudnia 2006 r., III CZP 118/06, OSN IC 2007, nr 9, poz. 136.

3/ wykładnia funkcjonalna wzmacnia argumentację prawniczą. Uchwała SN z 7 lutego 2007 r.28 III CZP 154/06, OSN IC 2007, z.
12, poz. 1811.

W orzecznictwie Sądu Najwyższego Izby Cywilnej przyjęto, że:

 znaczenie językowe jest znaczeniem prima facie
 sądy mają kompetencje do kontrolowania wyników wykładni językowej przez wykładnię systematyczną lub
funkcjonalną
 zawsze powinny one przeprowadzić te wykładnie; (w przeciwnym wypadku sądy nie mogłyby ocenić, czy
wyniki językowej wykładni nie pozostają w kolizji z wynikami wykładni systemowej lub funkcjonalnej).
Uchwała SN z dnia 21 stycznia 2016 r., Sygn. akt III SZP 4/15
W judykaturze wskazuje się, że niekiedy dopuszczalne jest odstępstwo od wykładni językowej
przepisu i posiłkowanie się innymi metodami wykładni. Jeżeli wynik wykładni językowej
prowadziłby do wypaczenia treści przepisu, należy dokonać jego wykładni logicznej i
celowościowej.
SN powołał wcześniejsze orzecznictwo i poglądy doktryny.
(uchwała Sądu Najwyższego z 8 lutego 2000 r., I KZP 50/99, OSNKW 2000/3-4/24; uchwała Sądu Najwyższego z 11 stycznia 1999 r., 1 KZP
15/98, OSNKW 1999/1-2/1; wyrok Sądu Najwyższego z 8 kwietnia 2002 r., V KKN 281/00, OSNKW 2002/7-8/56 i uchwała składu 7 sędziów
Sądu Najwyższego z 18 października 2001 r., I KZP 22/01, OSNKW 2001/11-12/86). Poglądy takie wyrażane są także w piśmiennictwie (Z.
Wronkowska, Z. Ziembiński, Zarys teorii prawa, Poznań 1997, s. 165; J. Wróblewski, Sądowe stosowanie prawa, Warszawa 1972, s. 124; L.
Morawski, Wstęp do prawoznawstwa, Toruń 1997, s. 151; A. Redelbach, S. Wronkowska, Z. Ziembiński, Zarys teorii państwa i prawa,
Warszawa 1992, s. 203; L. Morawski, Wykładnia w orzecznictwie sądów. Komentarz, Toruń 2002, s. 158-159).
 Możliwe jest nieprzestrzeganie kolejności stosowanych metod wykładni.
 Nie jest to sprzeczne ze wskazówkami podawanymi w teorii prawa, gdyż dopuszcza się
równoległe zastosowanie dyrektyw systemowych i funkcjonalnych.
 Dyrektywy funkcjonalne, z reguły stosowane są chronologicznie później.
 Wspólnie z systemowymi dyrektywami interpretacyjnymi współwyznaczają sens
interpretowanego zwrotu.

Dyrektywy systemowe w swej roli interpretacyjnej chronią wartości (spójność systemu prawa).
Pełnią identyczną rolę jak dyrektywy funkcjonalne, aksjologiczne.
M. Zieliński, Wykładnia prawa. Zasady. Reguły. Wskazówki, Warszawa 2002, s. 320.
Kryteria aksjologii otwartej.

Otwarte kryteria pozaprawne nie są elementem systemu prawnego, tak jak zasady prawa.
Wchodzą do procesów stosowania prawa, stając się w ten sposób elementem rozumianego funkcjonalnie porządku
prawnego. Szczególnie wówczas, gdy ukształtowała się praktyka precedensowa co do sposobu rozumienia takiego
kryterium.
Są argumentami walidacyjnymi.
Argumentacja aksjologiczna zostaje przesunięta na wcześniejsze etapy interpretacji (występuje już na etapie wykładni
językowej).

I. Rodzaje kryteriów:
 Generalne klauzule odsyłające: zasady słuszności, zasady współżycia społecznego, dobre
obyczaje, dobro dziecka – wskazują na kryteria pozasystemowe, które wchodzą w skład
rekonstruowanej normy prawnej.
 Zwroty szacunkowe: ważne powody itp. – odnoszą się bezpośrednio do ustalonego stanu
faktycznego.
Generalne klauzule odsyłające

Klauzule generalne to nieokreślone znaczeniowo zwroty, które są częścią przepisu prawnego.

Odsyłają do ogólnie ukierunkowanych, ocennych kryteriów pozaprawnych. Ich konkretna treść jest ustalana
w procesie stosowania prawa.
Klauzule generalne odsyłające: wyrażone w przepisie prawnym odesłania skierowane do podmiotu
stosującego prawo i upoważniające go do uwzględniania w procesie decyzyjnym nieinkorporowanych do
systemu prawnego kryteriów (pozaprawnych), nazwanych w tym przepisie.
 Odesłania nie decydują o konkretnej ocenie albo regule, na której organ stosujący prawo ma się oprzeć.
 Jest to upoważnienie do korzystania z kryteriów pozaprawnych, które nie są zdefiniowane ani ściśle
określone przez prawodawcę.
 Podmiot stosujący prawo poddaje je odpowiednim rozumowaniom interpretacyjnym, głównie opartym
na swojej intuicji, samodzielności i doświadczeniu zawodowym.
Prawodawca pozostawia swobodę decyzyjności zarówno w zakresie konieczności skorzystania przy
rekonstrukcji podstawy normatywnej decyzji stosowania prawa z kryterium klauzuli generalnej odsyłającej,
jak i wyboru oceny lub reguły, jaką dany podmiot wyinterpretuje.
II. Rekonstrukcja treści kryterium otwartego:
generalna klauzula odsyłająca – wyrażana w przepisie prawa II stopnia, składa się z
dwóch określeń:
wartość, ocena (zasady, interes, dobro) + sfera rzeczywistości społecznej, w
odniesieniu do której ustala się treść pierwszego zwrotu (społeczny, publiczny,
jednostkowy) niekiedy z odwołaniem do aksjologii – sprawiedliwość, słuszność,
współżycie.
Prawodawca nie odsyła do konkretnego zestawu ocen,
ustalenie treści pozostawia interpretatorowi, który działa w określonym kontekście
kulturowym, ekonomicznym, ustrojowym.

 Interpretator nie ustala znaczenia językowego poszczególnych zwrotów klauzuli

np. zasady współżycia społecznego – ustala ramy aksjologiczne.
1/ Ustalenia treści/zawartości generalnej klauzuli odsyłającej należy dokonywać w odniesieniu do
konkretnego stanu faktycznego.
2/ Władczego ustalenia treści/zawartości generalnej klauzuli odsyłającej będzie zawsze dokonywał
podmiot stosujący prawo (niezależnie od typu stosowania prawa).
3/ Zawartość treściowa konkretnej klauzuli generalnej podlega każdorazowemu ustaleniu w procesie
stosowania prawa.
Szczególnie ważne są metaklauzule:
art. 2 Konstytucji RP (zasady demokratycznego państwa prawa i
sprawiedliwości społecznej, zakres oddziaływania – cały system prawa)
art. 7 k.p.a. (zasada legalizmu) – szeroko rozumiane prawo
administracyjne;
art. 5 k.c. – zasady współżycia społecznego

• wyznaczają związki pomiędzy aksjologią wewnętrzną (systemową)

systemu prawa (zasady prawa) a pozasystemową (otwartą) i same
stają się samodzielnymi zasadami prawa
Art. 5 KC:
Nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-
gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego.
Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie
prawa i nie korzysta z ochrony.
Zakaz nadużycia prawa podmiotowego.
W każdym przypadku, gdy prawo wprost reguluje skutki działań niezgodnych np. z zasadami
współżycia społecznego, stosowanie art. 5 k.c. jest zbędne.
Klauzula generalna zawarta wart. 5 k.c. ma znaczenie uniwersalne dla całego systemu prawa cywilnego oraz
obejmuje wszelkie prawa podmiotowe, niezależnie od ich rodzaju (majątkowe, niemajątkowe, względne,
bezwzględne itd.) oraz niezależnie od rodzaju stosunku cywilnoprawnego i kategorii podmiotu (zarzut z art. 5
k.c. przysługuje osobom fizycznym, osobom prawnym oraz jednostkom nieposiadającym osobowości prawnej,
o których mowa w art. 331 k.c.).
Art. 446 § 4 KC.
Sąd może także przyznać najbliższym członkom rodziny zmarłego odpowiednią sumę tytułem
zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę.

Warunkiem koniecznym stosowania klauzuli generalnej z art. 5 k.c. jest ustalenie statusu strony jako
podmiotu „uprawnionego” (legitymowanego materialnie).

Pytania:
1/ czy zadośćuczynienie należy się w sytuacji, gdy małżonkowie pozostawali w separacji (brak
więzi emocjonalnej np. z uwagi na wcześniejszą przemoc w małżeństwie)?
2/ czy zadośćuczynienie należy się zawsze (przepis został wprowadzony w roku 2008)?
1/ Nadużycie prawa jest zachowaniem nie do zaakceptowania z moralnego i celowościowego punktu
widzenia.
2/ W praktyce sąd odnosi się do pojęć słuszności, dobrej wiary, uczciwości, lojalności, niezależnie
od tego, czy nadużycie polega na działaniu sprzecznym z zasadami współżycia społecznego, czy z
celem gospodarczo-społecznym prawa.
3/ Katalog zasad nie może być z natury rzeczy zamknięty.
4/ Sąd Najwyższy prezentuje stanowisko, że sąd orzekający powinien wskazać konkretną naruszoną
zasadę w konkretnych okolicznościach faktycznych. (np. orzeczenie SN z 14 X 1998 r., II CKN 928/97, OSNC 4/1999, poz. 75).
Obowiązkiem sądu jest zatem określenie, czy w danych okolicznościach można uznać, że
postępowanie strony jest naganne z punktu widzenia konkretnej normy etycznej.
Doktryna wskazuje ponadto na konieczność przytoczenia zachowania, które byłoby zgodne z
zasadami współżycia społecznego, jeśli identyfikacja konkretnej zasady jest utrudniona.
ustalanie treści kryterium to połączenie ustalania zakresu aksjologii ogólnej np. społecznej, z aksjologią
indywidualną interpretatora w połączeniu ze znajomością praktyki stosowania prawa
↓
przyjęty i zaakceptowany w orzecznictwie pewien sposób odczytywania wartości społecznych lub grupowych
czy indywidualnych
wyrok SA w Łodzi z 28 V 2013 r. Sąd orzekł, że klauzula generalna zawarta w art. 5 k.c. nie może być rozumiana jako
pozostawienie sądowi orzekającemu dowolności w udzielaniu określonej stronie procesu ochrony prawnej lub odmowy
takiej ochrony. Na treść zasad współżycia składają się akceptowalne i godne ochrony reguły rzetelnego postępowania w
stosunkach społecznych (po obu stronach stosunku cywilnoprawnego).
↓
powiązanie treści klauzuli ze skutkami w ramach wykładni całej stosowanej normy to przypadek reguł
funkcjonalnych wykładni
↓
argumentacja aksjologiczna jest konieczna już na etapie wykładni językowej
Uzasadnianie decyzji interpretacyjnych

uzasadnianie decyzji interpretacyjnych ma charakter heurystyczny

 argumentacyjne podejście do uzasadniania decyzji interpretacyjnych

 istnieje zasadnicza zbieżność (korespondencja) między sposobem dokonywania

wykładni a sposobem uzasadniania decyzji interpretacyjnych
 sposób uzasadniania decyzji w sytuacji, gdy pojawia się potrzeba uzasadniania odstępstwa od
jednoznacznego rezultatu wykładni językowej uwarunkowany jest przyjmowaną przez sąd
(intuicyjnie bądź świadomie) moralnością polityczną porządku prawnego danego państwa.
moralność polityczna porządku prawnego wyrażana jest przez cel, któremu ma
służyć porządek prawny danego państwa
 termin „moralność polityczna” określa zbiór zasad moralnych odtworzonych i uznawanych przez
sądy, a dotyczących tego, jaki powinien być cel, któremu służyć ma dany porządek prawny w
państwie, a w szczególności jak powinna wyglądać relacja jednostka – państwo
 uzasadnianie sądowe jest czynnością polegającą na wykazywaniu trafności
decyzji orzeczniczych
 uzasadnianie decyzji orzeczniczej polegające na wykazywaniu podstaw dla jej
zaakceptowania ze względu na przyjmowaną przez sąd moralność polityczną
porządku prawnego określa się mianem argumentacji z moralności politycznej.
Przesłanki argumentacji z moralności politycznej:

zasady konstytucyjne
 zasady moralności politycznej zaakceptowane przez społeczeństwo, które to
zasady znajdują swój przejaw w określonych demokratycznych formach
instytucjonalnych
 kultura prawna
 filozofia polityczna danego porządku prawnego.
 sąd musi przedstawiać podstawy przyjęcia takiej, a nie innej argumentacji oraz podać powody nie
uwzględnienia innych argumentów;
 sąd musi przedstawiać argumenty przeciwstawne;
 sąd musi eliminować niezgodności zachodzące między argumentami;
 sąd nie może swej argumentacji indywidualizować, tj. odnosić do konkretnej osoby;
 sąd musi argumentację oprzeć na normach generalnych;
 sąd musi argumentować w oparciu o fakty;
 sąd musi wyraźnie wskazać normy, na których oparł swą decyzje;
 sąd nie może w argumentacji zawrzeć twierdzeń logicznie niezgodnych;
 sąd nie może w argumentacji opierać się jedynie na tzw. prawdach oczywistych i zdrowym rozsądku;
 sąd musi wyjaśniać i uzasadniać wszystkie etapy swego rozumowania;
 sąd musi przyjąć, iż porządek prawny jest porządkiem koherentnym.