Ewolucja systemu

kursowego na tle
ewolucji systemu
walutowego
T E O R I A I P O L I T Y K A K U R S Ó W WA L U T O W Y C H ( 2 3 2 5 8 0 )
M I C H A Ł G A Ł U S Z K A , 1 3 1 6 4 1 , M G 1 3 1 6 4 1 @ S T U D E N T. S G H . WAW. P L
Cel i plan prezentacji
Celem prezentacji jest przedstawienie ewolucji systemu kursowego na tle ewolucji
systemu walutowego.
Plan prezentacji:
• Efekt Greshema,
• Omówienie procesu załamanie systemu pieniężnego w XX wieku
• Standard waluty złotej,
• System dolarowo dewizowo-złoty
• Bretton Woods,
• Porozumienie Waszyngtońskie
• Płynne kursy walutowych.
• Klasyfikacja systemów walutowych MFW na przestrzeni lat,
• Druga połowa XX wieku, trzeci kwartał XX wieku, początek XXI, kryzys bankowy, obecnie.
 Efekt Greshama
Prawo Greshama najprościej można określić mianem wypierania gorszego pieniądza lepszym. Pieniądz jest
dobrem bardzo charakterystycznym, nie służy do konsumpcji, ani produkcji (chyba, że mówimy o pieniądzu metalowym).
Jego cechą jest roszczenie posiadacza do wymiany na inne dobra, które gwarantuje emitent. Z tej uniwersalności wynika
właśnie jego szczególnie pożądanie. Cechą, którą możemy mu przypisać, patrząc w przeszłość jest zmiana materiału, z
którego jest zrobiony. Przez wieki były to kruszce: miedź, srebro, złoto i inne. Obecnie tą role przejęły waluty głównie
papierowe (współcześnie polimer), które wypierane są przez pieniądz cyfrowy .
Przykład zastępowania pieniądza gorszego lepszym jest list T. Greshama do Elżbiety I, królowej Anglii. System
pieniężny, który jej wysokość odziedziczyła po ojcu Henryku VIII, to bimetalizm. Prowadzona przez Henryka a następnie
przez jego syna, Edwarda, polityka pieniężna polegała na deprecjonowaniu monety srebrnej, co przy nie dewaluowaniu
monety złotej, prowadziło do zmiany stosunku wartości monet srebrnych do złotych w kruszcu, przy zachowaniu takich
samych stosunków nominałowych. Przykładowo, wagę srebrnego pensa zmniejszono o 1/3, a zawartość srebra obniżono
do 25% jego zawartości początkowej. Prowadziło to do umacniania się złotego suwerena, a w konsekwencji do wypierania
monety złotej, która była „dobra”, przez monetę srebrną, która była „zła”. Stąd był apel Greshama do królowej, aby
przeprowadziła reformę pieniądza, gdyż w przeciwnym wypadku całe złoto odpłynie z królestwa. Miało się tak zadziać, ze
względu na fakt występowania w obiegu monet srebrnych i złotych o różnej wartości, gdzie jedna z nich jest
niedowartościowana. Jest to jeden z trzech przykładów działania prawa Greshama, pozostałe dwa to sytuacje gdzie:
pieniądz stary występuje równocześnie z nowym, gdy pieniądz papierowy ze zmniejszoną wartością, znajduje się w
obiegu obok pieniądza kruszcowego
Załamanie systemu pieniężnego w XX
wieku
Żeby zrozumieć obecną sferę finansową, należy cofnąć się do XX wieku, gdzie
dokonywały się największe od wielu wieków zmiany w krajowych jak i międzynarodowych
systemach walutowych. Termin międzynarodowy system walutowy można zdefiniować jako
zespół: zasad, procedur, instrumentów i instytucji niezbędnych do wykonania płatności
międzynarodowych. Nie jest to techniczne oprzyrządowanie służące wykonywaniu płatności,
całą infrastrukturę do procesu zabezpieczają banki. W ekonomii międzynarodowej system
walutowy odgrywa bardzo ważną rolę, dobre działanie systemu wpływa korzystnie na wielkość
wymiany handlowej, brak struktury zmniejsza ilość wymian międzynarodowy, w praktyce sprzyja
ograniczeniu handlu tylko do handlu wymiennego - towar za towar. Dodatkowo dobrze
zorganizowany porządek walutowy, pozwala uniknąć poszczególnym krajom niezrównoważonego
bilansu obrotów płatniczych. Dwudziestowieczną historię systemów walutowych według M.
Rothbard-a można zorganizować w dziewięć następujących faz.
Klasyczny standard złota, 1815-1914
System ten opierał się na sztywnej wymianie walut narodowych (możliwe były jedynie
minimalne wahania kursów wynikające z tak zwanych punktów złota). Dolar, funt, frank były
tylko nazwą dla określonej wagi złota. Zamiana walut były ustalane przede wszystkim na
podstawie ilości kruszcu, nie podlegały arbitralnym regulacją rządu. Na przykład amerykański
Gold Standard Act z 1900 zdefiniował dolara jako 1,505 grama złota. Złote waluty miał
nieograniczoną wymienialność, emisja takich pieniędzy była ściśle związana z ilością
wydobywanego kruszcu.
Stałe kursy walutowe sprzyjały: wyeliminowaniu ryzyka kursowego (sprzyja to
rozwojowi handlu międzynarodowemu), automatyczne przywracanie równowagi bilansom
płatniczym danego kraju. Deficyt skutkował, odpływem rezerw złota, to prowadziło do spadku
podaży, niższe ceny krajowe sprzyjają eksportowi i ograniczają import (szybkość działania
mechanizmu zależy od tempa cyrkulacji pieniądza w obiegu).
Łacińska Unia Monetarna (1866 do
1914)
Państwa członkowskie
przyjęły 20-frankówkę (waga 6,451
grama, próba złota 900 = 5,806 g
czyste złoto) jako punkt odniesienia
dla wszystkich bitych przez siebie
złotych monet, a utrzymujący się
stabilnie od początku XVIII wieku
parytet złota do srebra, którego
przybliżony kurs wymiany wynosił 1-
15,5, został przyjęty jako stały
standard dla przyszłych transakcji.
System utrzymał się do początku I
wojny światowej.
I wojna światowa (1914-1918) i okres po
zakończeniu wojny
Wszystkie rządy szykujące się do (jak się później okazało tragicznej w skutkach) I wojny
światowej, musiały zwiększyć podaż własnego pieniądza papierowego, oraz waluty bankowej
(nie mając równomiernie powiększających się rezerw kruszcowych). Inflacja przybrała tak
poważne rozmiary, że rządy państw biorących udział w wojnie, nie były w stanie wywiązać się z
obietnic (zobowiązań) i „odeszły od standardu złota”, to znaczy ogłosiły swoje de-facto
bankructwo (klęska ówczesnych systemów walutowych) niedługo po przystąpieniu do wojny
(jedynym wyjątkiem były Stany Zjednoczone). Po wojnie kursy walut kształtowały się dowolnie
nie odbiegając przy tym w sposób znaczący, od kursów wynikających z siły nabywczej.
Pomimo wszelkich przeciwności, podjęto działania dążące do odbudowy bezpieczeństwa
finansowego świata. W roku 1922, z inicjatywy Francji i Wielkiej Brytanii, odbyła się w Genui
międzynarodowa konferencja ekonomiczna, podczas której podjęto dyskusję dotyczącą
powojennego porządku walutowego. Większość państw przychylała się do odbudowy systemu
waluty złotej, jednak pozostał problem niedostatku rezerw złota monetarnego w większości
państw (spowodowanego spadkiem wydobycia w latach 1911-1920 i powojenną relokacją
kruszcu). Zapewnienie wymienialności nowych emisji sprzyjała deflacji i stagnacji gospodarki.
System waluty dewizowo-złotej (Wielka
Brytania i USA), 1926-1931
Standard waluty dewizowo-złotej działał w następujący sposób: Stany Zjednoczone
pozostały przy klasycznym standardzie złota i wypłacały za dolary złoto. Pewną ciekawostką jest,
że nie każdy papierowy dolar był wymienialny na złoto. Respektowane w ten sposób były jedynie
gold certificates nazywane również yellowbacks, zwykłe (niewymienialne) dolary nazywane były
greenbacks. Wielka Brytania i inne kraje Zachodu powróciły natomiast do standardu pseudo-
złota. Zjednoczone Królestwo zachowywało kurs wymiany funta do dolara na poziomie 4,86 (taki
obowiązywał przed wojną) mimo, że obecna sytuacja pozwalała na kurs 3,5. Ta decyzja
sprawiała, że inne państwa chciały wymienić swoje funty na złoto (co negatywnie odbiło się na
gospodarce Wielkiej Brytanii). Stabilizacji gospodarczej nie sprzyjał również wielki kryzys
gospodarczy w latach 1929-1933. Równocześnie do systemu waluty dewizowo złotej
funkcjonował system sztabowo-złoty gdzie można było wymieniać banknoty wyłącznie na sztabki
ważące od 4 do 10 kg (ograniczenie wymiany przez mniejsze jednostki). Celem obydwu koncepcji
było przewrócenie waluty złotej, przy jednoczesnym niedopuszczeniu do całkowitej utraty
krajowych rezerw złota.
Funt Dollar historyczny kurs wymiany (GBP
USD)
Płynne kursy „pustych” walut, 1931-1945
Międzynarodowy system gospodarczy nie radził sobie dobrze w chaosie: płynnych
kursów walutowych, konkurujących dewaluacji, regulacji kursów wymiany, barier w handlu.
Rozszalała się gospodarcza i monetarna wojna między poszczególnymi walutami i blokami
walutowymi. Obywatele stanów zjednoczonych nie mogli wymieniać dolara na złoto,
zabronione zostało również posiadanie go w kraju jak i za granicą. Po roku 1934 Stany
Zjednoczone utrzymywały nadal unikatową formę standardu złota. Dolar został zdefiniowany
jako 1/35 uncji złota i na złoto wymieniać go mogły obce rządy oraz banki centralne.
Kolejnym wydarzeniem, które miało niekorzystny wpływ na system walutowy, był
wybuch II wojny światowej, bowiem w latach 40. XX wieku nastąpiła limitacja dewizowa, przez
co wymiana waluty możliwa była jedynie przy posiadaniu odpowiedniego zezwolenia (wymiana
zgodnie z oficjalnymi kursami). Problem stanowił przy tym fakt, że strony biorące udział w wojnie,
często bazowały na własnych kursach, niepowiązanych w żaden sposób z kursami stosowanymi
przez pozostałych uczestników konfliktu.
Powojenne koncepcje kursów walutowych
W latach 30. XX wieku Stany Zjednoczone zdobyły dominującą
pozycję w gospodarce światowej. Konsekwencją tego był awans dolara do
roli głównej waluty światowej, pozycja funta jak i samej Wielkiej Brytanii
znacznie osłabła. Wyróżnić można trzy koncepcje organizacji powojennego
systemu walutowego:
◦ Plan Keynes-a: utworzenie międzynarodowej unii walutowej ze sztywnym
kursem walutowym w stosunku do zaproponowanej wspólnej jednostki
pieniężnej, nazwanej bankorem.
◦ Plan F. von Hayek-a: każdy kraj powinien posiadać własną jednostkę
pieniężanom, a funkcjonowanie wielu walut i konkurencję między nimi
uznał za bezpieczne rozwiązanie.
◦ Plan White’a - system dolarowo-złoty: dolar i złoto podstawią systemu,
wymienialność dolara na złota (dla banków centralnych), stałe kursy z +/-
1% wahań, złoto pełni funkcję jedynie składnika rezerw walutowych,
wartość dolara jako punkt odniesienia, utworzeni MFW.
Porównanie tych trzech koncepcji organizacji porządku walutowego
wskazuje na chęć stabilizacji porządku międzynarodowych kursach
walutowych.
Bretton Woods (1944), nowy standard
dolarowo-złoty (USA), 1945-1968
Nowy międzynarodowy porządek monetarny narodził się na międzynarodowej
konferencji w Bretton Woods , w stanie New Hampshire w połowie roku 1944. Dolar był warty
1/35 uncji złota. W tym systemie pieniądz papierowy opierał się na złocie, obce rządy mogły
wymieniać swoje rezerwy na kruszec. Przez duże rezerwy złota USA i zachowanie powojennych
kursów (poddanych dużej inflacji w trakcie II wojny światowej) wymian system mógł przez jakiś
czas „działać”. Podczas tego spotkania powstał MFW – Międzynarodowy Fundusz Walutowy ,
celem tego ogniwa intencjonalnego stało się dążenie do utrzymania stabilnych kursów
walutowych. Drugą powstałą tam instytucją jest Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju,
miał on za zadanie stopniowe minimalizowanie różnic w poziomie rozwoju krajów. Trzecią
utworzoną w Bretton Woods instytucją jest Światowa Organizacja Handlu (WTO) odpowiadająca
za minimalizację ograniczeń w handlu między poszczególnymi państwami jak i regionami świata
(zwłaszcza pod kątem barier celnych).
System w Bretton Woods, refleksje po latach
Należy powiedzieć, że ustalenia powołane do życia na konferencji Bretton Woods, już
parę lat później (lecz przed rozwiązaniem porozumienia) nie były oceniane przez środowisko jako
wybitny sukces. Można stwierdzić, że przez 20 lat układ był czynnikiem korzystnie wpływającym
na intensyfikację międzynarodowych powiązań handlowych. Mimo rozpadu, dwa z trzech
nadrzędnych celów przyświecających temu systemowi, zostały aktualne po dziś dzień:
1. redukcja barier celnych,
2. unikanie sytuacji prowadzących do wojen (zwłaszcza o zasięgu globalnym),
3. wymienialność walut oparta na systemie stałego kursu wymiany USD na złoto.
Koniec Bretton Woods - Płynne kursy
pustych walut, sierpień-grudzień 1971
W związku z panującą inflacją w
Stanach Zjednoczonych (wywołaną miedzy
innymi potrzebami finansowymi w związku z
przedłużającą się wojną w Wietnamie), banki
europejskie zagroziły, że wymienią sporą
część swoich zasobów dolarowych na złoto.
Administracja ówcześnie funkcjonującego
prezydenta Richard-a Nixon-a, podjęła
ostateczną decyzję o całkowitym zawieszeniu
wymienialności dolara na złoto. Pierwszy raz
w historii dolar nie miał pokrycia w złocie
(został od niego odłączony), co za tym idzie
inne waluty również straciły pośrednią
wymienialność na złoty kruszec.
Porozumienie waszyngtońskie,
grudzień 1971 – luty 1973
Nad światem zawisło widmo: dewaluacji, wojen
gospodarczych, zatrzymania handlu międzynarodowego, zaprzestania
inwestycji, ogólnoświatowej depresji gospodarczej. W takich nastrojach
by utrzymać porządek w sferze pieniądza, Stany Zjednoczone narzuciły
światu Umowę Waszyngtońską z 18 grudnia 1971 roku. Układ ten
zakładał, że państwa ponownie zobowiążą się do utrzymania
sztywnych kursów wymiany, ale rezygnując z jakichkolwiek
zabezpieczeń w postaci złota i/lub pieniądza światowego. Wartość
parytetów walut europejskich do dolara została zaniżona przyjmując
wartość 38 dolarów za uncję. Ta dewaluacja odbyła się stanowczo za
późno by przynieść pozytywny efekt to stała się kamieniem milowym
przekreślając zapewnienia władz amerykańskich o utrzymaniu kursu 35
dolarów za uncję. W związku z inflacją pieniężną i cenową w Ameryce,
deficycie płatniczym, spadającej roli dolara na światowej scenie,
sztywne kursy wymiany walut skazane były na szybki upadek. Te
okoliczności doprowadziły do wywindowania ceny uncji złota na poziom
215 dolarów
Płynne kursy pustych walut, marzec 1973 - ?
Gdy stało się oczywiste, że amerykańska waluta jest przeszacowana, a
europejskie i japońskie twarde pieniądze niedoszacowane, dolar w końcu
musiał się załamać się na światowych rynkach, na przełomie lutego i marca
1973 nastąpiła panika. Władze amerykańskie zdecydowałaby się zdewaluować
dolara do poziomu 42 dolarów za uncję. Gdy dalej z dnia na dzień wartość
amerykańskiej waluty w stosunku do innych walut spadała, Stany wsparte
opinią ekonomistów (przede wszystkim zwolenników ekonomii Friedmana)
stwierdziły, że płynne kursy walut to właśnie jest idealny system pieniężny. W
warunkach płynnych kursów walutowych nadwyżki dolara i gwałtowne
kryzysy w bilansie płatniczym przestały „gnębić” świat.
 Kształtowanie się ceny złota od 1915 do
2022 - wartości nominalne i realne
$3 000

$2 500

$2 000

$1 500

$1 000

$ 500

$-
1915 1917 1920 1923 1926 1928 1931 1934 1937 1939 1942 1945 1948 1950 1953 1956 1959 1961 1964 1967 1970 1972 1975 1978 1981 1983 1986 1989 1992 1994 1997 2000 2003 2005 2008 2011 2014 2016 2019 2022

Wartość nominalna Wartość realna (uwzględniająca indeks cenowy CPI)

Zanim jeszcze dolar został oderwany od złota, ekonomiści „szkoły” Keynesa i Friedmana przewidywali, że wartość złota może spaść w okolice 8 dolarów za uncję. Uważali oni, iż siła dolara windowała cenę złota a nie na
odwrót. Waluta papierowa „uwolniła” rządy od kryzysów bilansu płatniczego, ale doprowadzała do możliwości powstawania nieograniczonej inflacji, nad którą bardzo trudno panować.
Refleksje co systemu płynnych kursów walut
System kursów płynnych nie jest w pełni (uniwersalnie)
prawidłowym terminem. Cześć krajów nie wyrzekła się, możliwości
kontroli nad kursami swoich (jak również obcych) walut. Przede
wszystkim organy wykonawcze, którymi są banki centralne, mogą
podejmować interwencje, gdy kurs zawędruje w niepożądane
okolice. Określeniem bardziej pasującym do obecnego wyglądu
systemu to: system kursów płynnych kierowanych (w ramach
dostępnych narzędzi i możliwości), ma on cztery istotne właściwości:
• kursy walut ustalane są na rynku walutowym,
• w długim terminie poziom kursów determinowany jest przez popyt
i podaż,
• w krótkim terminie kurs może być korygowany przez interwencję
banków centralnych,
• kraje/grupy państw mogą stosować mniej, lub bardziej formalne
zasady prowadzenia polityki interwencji na rynku walutowym.
Podejście MFW do kontroli kursów
walutowych w drugiej połowie XX wieku
Wyróżnić można kilka okresów:
• Lata 1944-1971 - polityka stałych kursów walutowych, wahania kursów w marżach +/-1%,
• Na początku tak 70. XX wieku, zawieszono wymienialności dolara na złoto, dolar został
zdewaluowany o 7,89%, oraz poszerzono dopuszczalne marże wahań do +/-2,5%,
• Od 1976 do 1981 wyróżnić można cztery grupy systemów walutowych:
• kurs sztywny względem jednej waluty,
• kurs sztywny wobec koszyka walut,
• kurs pośredni poddawany modyfikacjom w zależności od kształtowania się wybranych wskaźników,
• wąż walutowy, czyli usztywnienie kilku walut względem siebie, z dopuszczalną marżą wahań +/-2,5%.
• Lata 1971-1990, upowszechnienie się kursów płynnych, które miały rozwiązać
niedociągnięcia systemu w Bretton Woods,
Rozwój teorii monetarnej M. Friedmana:
◦ umożliwienie osiągania równowagi wewnętrznej i zewnętrznej z wykorzystaniem sił rynkowych w warunkach „lepkości cen”,
◦ możliwość prowadzenia przez państwo niezależnej polityki monetarnej oraz ochrona jej przed niekorzystnymi czynnikami
zewnętrznymi,
◦ uniezależnienie się, za pomocą kursów płynnych, procesów gospodarczych i monetarnych od decyzji władz gospodarczych.
Klasyfikacja kursów walutowych w trzecim
kwartale XX wieku
W latach 1982-1998 funkcjonowała już kolejna klasyfikacja kursów walutowych:
• kurs sztywny wobec koszyka walut,
• kurs sztywny wobec jednej waluty,
• płynny kurs walutowy względem jednej waluty w przedziale +/-2,25%,
• płynny kurs walutowy w przedziale +/-2,25% względem kursów wzajemnych,
• kierowany kurs płynny,
• pośredni kurs walutowy, poddawany modyfikacjom w zależności od kształtowania się wybranych
wskaźników,
• kurs całkowicie płynny,
W okresie 1990-2014 dokonano procesu dywersyfikacji reżimów kursowych, co spowodowało,
że dotychczasowy podział wyróżniający kursy stałe i płynne przestał być aktualny. Coraz częściej
państwa stosowały reżimy pośrednie, czyli takie łączące ze sobą cechy kursów stałych i
płynnych. Dokonano w tym czasie trójpodziału reżimów kursowych na kursy: sztywne, stałe z
ograniczoną elastycznością oraz płynne.
Podział kursów walutowych (1975-2012)
Klasyfikacja kursów walutowych na
początku XXI wieku
W roku 1999 MFW wprowadził klasyfikację wyróżniającą osiem systemów kursów
walutowych. Klasyfikacja stworzona została w oparciu o cztery kryteria dywersyfikujące:
sposób w jaki definiowana jest wartość waluty, elastyczność kursu walutowego, stopień
niezależności polityki monetarnej oraz jawność polityki walutowej.
• system kursowy bez waluty własnej, np. unia walutowa, czy dolaryzacja,
• izba walutowa (emitowanie waluty w pełni zabezpieczonej),
• kurs walutowy stały względem jednej waluty oraz kurs walutowy stały wobec koszyka walut,
• stały kurs walutowy z dopuszczalnymi marżami wahań,
• pełzający parytet,
• kurs stały w pełzającym przedziale wahań,
• kurs płynny kierowany,
• kurs całkowicie płynny.
Kryzys bankowy 2007-2009
Duże rozbieżności pomiędzy zadeklarowanymi systemami, a tymi stosowanymi w praktyce,
spowodowały, że w 2009 roku klasyfikację kursów walutowych poddano kolejnej modyfikacji. Wyróżniono aż
dziesięć systemów kursowych. Systemy skrajne pozostawiono bez większych zmian, jednak znacznie
zmodyfikowano systemy pośrednie. Dodatkowo zmieniono również samo znaczenie terminu „kurs płynny”: dziś
oznacza on dokładnie to samo, co oznaczał termin „kurs płynny kierowany” z 1999 roku. Wprowadzono dwa
nowe systemy:
◦ system stabilizowanego kursu walutowego,
◦ system zbliżony do pełzającego parytetu marż (zamiast stałego kuru w pełzającym przedziale wahań),
◦ kurs płynny niezależny.
Wybuch kryzysu finansowego w latach 2007-2009 spowodował ingerencję MFW w politykę kursową
wielu krajów. Analizy prowadzone przez MWF pokazały, że stosowane rozwiązania kursowe nie były w całości
zbieżne z teoretycznymi założeniami danego modelu kursu walutowego, gdyż zawierały elementy
niezdefiniowany w ramach deklarowanego systemu. Zaobserwowano wiele przypadków stosowania rozwiązań
kursowych, które formalnie nie funkcjonowały: tworzono tzw. hybrydy kilku istniejących systemów.
Spowodowało to, że w ramach systemów pośrednich, wprowadzono system kursów walutowych, który grupuje
wszystkie rozwiązania kursowe, nie przyporządkowane wcześniej do żadnego z funkcjonujących systemów, czyli
system kursu walutowego bez jednoznacznej definicji.
Podział końcowy MFW
W późniejszym czasie badania prowadzone nad systemami kursowymi wskazały, że tak
szczegółowy podział, jak ten wprowadzony w 1999 roku i zmodyfikowany w 2010 roku, nie
zawsze był przydatny. Na potrzeby prowadzonych badań, grupowano systemy kursów
walutowych jedynie według kolejnych poziomów agregacji. W efekcie prowadzonych badań
stwierdzono, że systemy kursowe należy rozpatrywać pod kątem:
Sztywne: unię walutową, izbę walutową oraz jednostronne przyjęcie waluty obcej,
Płynne: kurs płynny kierowany i kurs całkowicie płynny
Pośrednie: kurs walutowy pełzający, kurs walutowy z korytarzem wahań, kurs pełzający z
korytarzem wahań, a także umowny kurs stały.
Bibliografia
Julita Augustyńczyk, EWOLUCJA SYSTEMÓW WALUTOWYCH, Uniwersytet w Białym stoku, EQUILIBRIUM
ZESZYTY NAUKOWE WSE NR1(4), 2019
INTERNATIONAL MONETARY FUND EXCHANGE ARRANGEMENTS AND EXCHANGE RESTRICTIONS 2021.
A. Rybarski: O pewnych właściwościach pieniądza, Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Nowym Sączu,
Nowy Sącz, 2018, s 2
MacroTrends – Gold Prices - 100 Year Historical Chart,
https://www.macrotrends.net/1333/historical-gold-prices-100-year-chart, dostęp z dnia 01.01.2023.
G. Haberler: Reflections of the Future of the Bretton Woods System, American Economic Association, USA
1953,
Z. Grocholski: Banki i Rynki Finansowe – Od zaufania publicznego do kasyna?, Poltext, Warszawa 2018,
A. Budnikowski: Ekonomia międzynarodowa, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne S.A., 2017,
M. N. Rothbard: Złoto, banki, ludzie – krótka historia pieniądza, Fijorr Publishing, Warszawa, 2004,
System kursów walutowych – Encyklopedia Zarządzania (mfiles.pl)