КОМПЬЮТЕР ТАРМАҚЛАРЫ

ҲАМ ОЛАРДЫН АҲМИЙЕТИ

 Temalar :
• Kompyuterlerdi bir-biri menen baylani’sti’ri’w;
• Tarmaq túsinigi hám onıń áhmiyeti;
• Tarmaq arqalı usınıs etiletuǵın xızmetler;
• Informaciyanı uzatıw hám qabıllaw ;
• Mánzil túsinigi;
• Lokal, regionallıq hám global kompyuter tarmaqları ;
• Informaciya ortalıǵında tezlik túsinigi, birlikleri hám informaciya
kanalları sıyımlılıg’ı ;
• Joqarı oqi’w ori’nlari’, kásip-óner kolledjleri hám akademiyalıq
liceylerdiń hám de mekteplerdiń kompyuter tarmaqları, olar
tiykarında sheshiletuǵın máseleler.
 Kompyuterlerdi bir-biri menen
baylani’sti’ri’w
Kompyuterler arasında maǵlıwmat almasi’wdi’
hám ulıwma máselelerdi birgelikte sheshiw ushın
kom'yuterlerdi bir-biri menen baylani’sti’ri’w
mútajligi payda boladı. Kompyuterlerdi bir-biri
menen baylani’sti’ri’wda eki qıylı usıldan
paydalanıladı :

Kabel járdeminde baylani’sti’ri’w. Bunda

kompyuterler bir-biri menen koaksial, oralǵan jup
kabeli (UTP) yamasa shıyshe talshıqlı kabeller arqalı
arnawlı tarmaq plata járdeminde baylanısadı.

Sımsız baylanısıw. Bunda kompyuterler bir-biri

menen sımsız baylanıs qurallar járdeminde, yaǵnıy
radio tolqınlar, infraqızıl nurlar, WiFi hám Bluetooth
texnologiyaları járdeminde baylanısadı.
 Tarmaq túsinigi hám onıń áhmiyeti
Tarmaq - kompyuterler, terminallar hám basqa qurılmalardıń
maǵlıwmat almaslawdı támiyinleytuǵın baylanıs kanalları menen óz-ara
baylanısqan kompleksi.

Kompyuterlerara maǵlıwmatlardı almaslawdı támiyinlep beretuǵın bunday

tarmaqlar kompyuter tarmaqları dep ataladı.

Tarmaq informaciyalardı uzatıw, bólek paydalanılıp atırǵan kompyuterlerdi

birgelikte islewin shólkemlestiriw, bir máseleni bir neshe kompyuter
járdeminde sheshiw múmkinshiliklerin beredi.
 Tarmaq arqalı usınıs etiletuǵın
xızmetler
Kompyuter tarmaqları informaciyalardı elektr signalları kórinisinde uzatıw hám
qabıllawǵa qánigelesken ortalıq. Tarmaq xızmetlerine tómendegilerdi mısal etip
keltiriw múmkin:
• Fayl server xızmeti. Bunda tarmaqtaǵı barlıq kompyuterler tiykarǵı
kompyuterdiń (server) maǵlıwmatlarınan paydalanıw yamasa óz maǵlıwmatların
tiykarǵı kompyuter yadına jaylastırıw múmkin;
• Print server xızmeti. Bunda tarmaqtaǵı barlıq kompyuterler óz maǵlıwmatların
xızmet engizilgen kompyuter basqarıwı arqalı qaǵazǵa baspadan shıǵarıwı
múmkin;
• Proksi server xızmeti. Bunda tarmaqqa jalǵanǵan barlıq kompyuterler xızmet
engizilgen kompyuter basqarıwı arqalı bir waqıtta Internet yamasa basqa
xızmetlerden paydalanıwı múmkin;
• Kompyuter hám paydalanıwshı basqarıwı xızmeti. Bunda tarmaqqa jalǵanǵan
barlıq kompyuterlerdiń hám olarda belgilengen paydalanıwshılardıń tarmaqta
ózin tutıwı hám de xızmet kórsetiwi belgilenedi hám qadaǵalaw etiledi.
 Informaciyanı uzatıw hám qabıllaw
Tarmaq ha’r qashan bir neshe kompyuterlerdi
baylani’sti’radi’ hám olardan hár biri óz informaciyaların
uzatıw hám qabıllaw múmkinshiligine iye.

 Informaciya uzatıw hám qabıllaw kompyuterler ortasında

gezek penen ámelge asıri’ladı.

 Kompyuterler tarmaqlar islengennen keyin odaǵı barlıq

kompyuterlerdiń mánzilleri belgilenedi. Sebebi
informaciyalardı tarmaq arqalı bir kompyuterden
basqasına uzatıw kompyuter mánzilleri arqalı ámelge
asıri’ladı.

 Uzati’li’ ati’rg’an informaciyaǵa ápiwayı turmısımızdaǵı

xat jıberiw procesi sıyaqlı uzatıwshı hám qabıl etiwshi
mánzilleri kórsetiledi hám tarmaqqa uzatıladı.
Lokal, regionallıq hám global kompyuter
tarmaqları
Kompyuter tarmaqların olardıń geografiyalıq
jaylasıwı, masshtabı hám de kólemine qaray bir
neshe túrlerge ajıratıw múmkin, mısalı :
Lokal tarmaq - bir kárxana yamasa shólkem degi
bir neshe jaqın ımaratlardaǵı kompyuterlerdi óz-ara
baylanıstırǵan tarmaq.
Regionallıq tarmaqlar - mámleket, qala, hám
wálayatlar dárejesinde kompyuterlerin hám lokal
tarmaqlardı arnawlı baylanıs yamasa
telekommunikatsiya kanalları arqalı óz-ara
baylanıstırǵan tarmaqlar.
Global tarmaqlar - ózine dúnya kompyuterlerin,
abonentlerin, lokal hám regionallıq tarmaqların
telekommunikatsiya (kabelli, sımsız, jasalma
joldas) baylanısları tarmaǵı arqalı baylanıstırǵan iri
tarmaq.
 Informaciya ortalıǵında tezlik túsinigi,
birlikleri hám informaciya kanalları sıyımlılıqı
• Málim waqıt aralıǵinda baylanıs ortalıqları arqalı uzatılatuǵın informaciya
kólemi - onıń uzatılıw tezligin belgileydi.
• Informaciyanı uzatıw tezligi birlikleri :
 Bit/sekund - bir sekundta baylanıs ortalıǵı arqalı uzatılatuǵın bıytlar sanı ;
 Kbit/sekund - bir sekundta baylanıs ortalıǵı arqalı uzatılatuǵın mińlaǵan
pútinlengen bıytlar sanı ;
 Mbit/sekund - bir sekundta baylanıs ortalıǵı arqalı uzatılatuǵın millionlap
pútinlengen bıytlar sanı ;
 Gbit/sekund - bir sekundta baylanıs ortalıǵı arqalı uzatılatuǵın milliardlap
pútinlengen bıytlar sanı.
Informaciya kanallarınıń sıyımlılıg’ı olar arqalı málim waqıt aralıǵinda
uzatılatuǵın informaciya kólemi menen belgilenedi. Bul óz gezeginde
informaciya kanallarınıń ótkeriwin ańlatadı.
 Bilimlendiriw tarawlari’nda kompyuter tarmaqları,
olar tiykarında sheshiletuǵın máseleler
Joqarı bilimlendiriw tarawlari’, kásip-óner kolledjleri hám akademikalıq liceyler hám mekteplerdiń
kompyuter tarmaqları hám de olar tiykarında sheshiletuǵın máseleler tómendegilerden ibarat :
•Informaciyanı shólkemlestiriw hám ızlep tabıw ;
•zamanagóy informaciya texnologiyaları járdeminde informaciya hám bilimlerdi almasi’wǵa
múmkinshiligin jaratıw ;
•pánlerden bilimlerin tereńlestiriw ushın qosımsha maǵlıwmatlardı tarmaqtan qıdırıw ;
•Studentlerdin’ pánlerden ózbetinshe jumısların orınlaw ;
•elektron kitapxanadaǵı dereklerden paydalanıw ;
•aralıqtan oqıtıw;
•esabatlar tayarlaw hám uzatıw ;
•elektron hújjet almasi’wdı shólkemlestiriw;
•studentler ata-anaları perzentleriniń ózlestiriw hám qatnasın qadag’alap barıw.
Itibarlarıńız ushın raxmet!