ПРИНЦИПИ НА

ОДАНОЧУВАЊЕТО
 Даночните принципи на Адам Смит

 Во литературата за јавни финансии има многу

обиди да се формулираат некои принципи врз
основа на кои треба да се заснова оданочувањето
и „доброто“ регулирање на даночниот
систем.Адам Смит во своето дело „Истражување
за природата и причините за богатството на
луѓето“ (1776 v.) ги формирал четирите познати
класични максими или „канони“ за оданочување,
кои благодарение на неговиот авторитет одамна
се актуелни во теоријата за јавни финансии.
 Четирите даночни принципи според Смит се:
1. Рамномерност (еднаквост на оданочувањето): секој
граѓанин е должен да го плати државниот данок за
покривање на неговите трошоци според неговата
способност и економски можности;

2. Одреденост на данокот : даночната обврска мора да биде

регулирана со закон; значи дека данокот не смее да биде
произволен, туку износот на данокот, начинот и времето
на плаќање, местото на плаќање мора да му бидат
познати на даночниот обврзник;
 PRINCIPET TATIMORE
Principet tatimore të Smithit

3. Даночна угодност: данокот треба да се собира и да се

наплати тогаш кога тоа е посоодветно за даночниот
обврзник;

4. Економизација: утврдувањето и собирањето на даноците

трба да биде со помалку трошоци, односно секој данок да
биде однапред смислен за од џебовите на граѓаните да се
повлекува што помалку од она што влегува во државната
каса.
 Даночните принципи на Вагнер
 Најпознат и најприфатен систем на даночни
принципи во литературата за јавни финансии е
оној формулиран од германскиот финансиски
теоретичар А. Вагнер (крајот на
деветнаесеттиот век).
 Вагнер формулирал девет принципи и, според
сличноста, ги систематизирал во четири групи:
 Даночните принципи на Вагнер
I. Финансиско-политички принципи, кои поставуваат два
критериуми:даночна изобилност и даночна еластичност;
II. Економско-политички принципи: кои поставуваат два
критериуми:избор на правилен избор на даночниот извор, и на
даночни видови;
III. Социално-политички принципи, кои ги одредуваат овие критериуми:
прицип на општност на даночната обврска и принцип на рамно
мерност на даночната обврска
IV. Административно (технички) - даночни принципи, кои ги поставуваат
следните критериуми:принцип на одреденост на данокот, угодност и
економичнос на собирање
.
 Финансиски принципи на оданочување -
принципот на изобилност
 Финансискиот принцип значи дека данокот обезбедува
доволно средства за финансирање на јавните расходи.
 Даночниот систем, според овој принцип, треба да ги опфати
само оние даноци кои обезбедуваат големи суми на средства
и избегнуваат даноци кои имаат солиден финансиски ефект,
кои само ја оптоваруваат даночната администрација и ги
вознемируваат даночните обврзници.
 Даноците со најголеми финансиски ефекти вклучуваат: данок
на доход, данок на додадена вредност, акцизи, придонеси за
социјално осигурување и данок на добивка.
 Финансиски принципи на оданочување -
принцип на финансиска еластичност
 Принципот на адекватност (принципот на еластичност) значи
способност на даночниот систем брзо да се прилагоди на
промените во државните трошоци.
 Постојаното зголемување на обемот на државните расходи бара и
зголемување на побарувачката на финансиски средства пред
даночниот систем, тој има задача да ги исполни овие барања, преку
обезбедување на финансирање на зголемените државни расходи.
 Според овој принцип, даночниот систем треба да вклучува даноци
кои можат релативно лесно да се прилагодат на промените во
потребните средства, со промена на висината на даночната стапка,
или со редефинирање на други елементи како на пр. на даночната
основа. Такви даноци се: потрошувачките даноци и даноците на
доход. Данокот на доход од имот и данокот на имот се нееластични.
 Даноците кои се финансиски отпорни се најпогодни за движењата
на јавната потрошувачка и се помалку чувствителни на
несоодветни конјуктурни економски флуктуации.
 Економски принципи на
оданочување
 Бидејќи даноците предизвикуваат очигледни ефекти
кои се манифестираат во микроекономскиот и
макроекономскиот план, неопходно е да се внимава
на некои економски принципи, кога некои даноци се
користат како инструмент на економската политика.
 Економските принципи на оданочување се различни,
но сè во суштина може да се синтетизира во овие
групи:
 Принципи на ефикасност
 Принцип на даночно оптоварување претпазливост
 Принципот на економска отпорност
 Принципот на стабилност на даночниот систем
 Економски принципи на оданочување -
принципот на ефикасност
 Неутрален данок - данок кој не влијае на економските одлуки, кој не
вклучува нарушување во распределбата на ресурсите.
 Оданочување што е можно помалку да имат влијае на економските одлуки
на деловните субјекти.
 Даноците се генерално нарушувачки и имаат ефект врз приходите - што се
манифестира со намалување на приходите и промена на даночната положба
на даночните обврзници, како резултат на наплатата на даноците.
 Ефектот на супституција - се изразува преку ефектите на релативните цени
на стоките и услугите (преориентирање на потрошувачката од оданочена
стока на неоданочена стока,) намалување на обемот на работа.
 Ефект на однесување-влијание врз однесувањето на деловните субјекти,
односно даночните обврзници.
 Финансиски ефект - влијае на финансиската структура на корпорациите
(различен третман на дивиденда, капитална добивка, камата)
 Економски принципи на оданочување -
принципот на ефикасност

 Ефектот на општа рамнотежа, - данокот на камата може

да ги намали заштедите, примената на данокот на
капитал може да ја намали понудата на капитал.
 Корективни даноци - корекција на неуспех на пазарот,
регулирање на ефикасноста на распределбата на
ресурсите (еколошки даноци).
 Дисторзивни и недицтрозивни даноци - во зависност
од ефектите од однесувањето на даночните обврзници
и ефикасноста на локацијата на ресурсите (данок пер
капита- недисторзивен, неутрален данок, сите други
даноци се дистрзивни)
 Економски принципи на оданочување -
принцип на умереност
 Даночното оптоварување треба да се мери за да не се
обесхрабри зголемувањето на обемот на работа (заштеди и
инвестиции).
 Даноците се товар за економијата.
 Целта на данокот е да ги преориентира ресурсите во јавниот
сектор.
 Сооднос помеѓу даночните стапки и даночните приходи.
 Утврдувањето на таканаречената релативна даночна граница -
ниво на даночно оптоварување на кое зголемувањето на
нивото на даноците нема да донесе поголеми приходи и што
негативно ќе влијае на заштедите и инвестициите, ќе ја
стимулира даночната евазија и неформалната економија, ќе
влијае на неповолната распределбата на ресурси.
 Ефекти од ниските даночни стапки.
Економски принципи на оданочување
- принцип на умереност

Ниво на даночна
Стапка %
C
100

0 Даночни приходи

Лаферова крива (влијанието на даночната стапка во даночните приходи)

 Економски принципи на оданочување -
принцип на економска еластичност
 Економска еластичност - даночните приходи да бидат
чувствителни на промените во економските услови без
конкретно да се менуваат даночните стапки.
 Различни даночни еластичности - автоматски се прилагодуваат
на економските промени (персонален данок и корпоративен
данок на доход, ДДВ)Нееластични даноци - данок на имот
 Еластичните даноци се автоматски стабилизатор на целите на
фискалната политика: тие влијаат на условите на експанзија и
рецесија.
 Приспособувањето на нееластичните даноци на економските
промени се врши со промена на даночните стапки.
 Административните процедури предизвикуваат временско
задоцнување и ги ограничуваат стабилизирачките ефекти на
даноците
Економски принципи на оданочување - принципот
на стабилност на даночниот систем

 Стабилноста на финансискиот систем е од фундаментално

значење за националните и странските претприемачи.
 Даночните методи во една држава не мора често да се
менуваат доколку има голема потреба.
 Несакани и штетни се даночните промени според влијанието
на дневната политика.
 Пожелни се промени за подобрување на ефикасноста на
даночниот систем.
 Промени во даночната политика (стапки, даночни
поволности).
 Радикалните промени (даночната реформа) се сложени и
долгорочни процеси.
 социално-политички принципи на
оданочување
 Еден од главните принципи (лидери) на даночниот систем
заедно со принципот на ефикасност е принципот на
правичност
 Барањето за даночна правичност е старо, се појавило како
резултат на реакциите на привилегиите кои биле присутни
во историјата на оданочувањето до Француската револуција
од 1789 година, кога даночната обврска била прогласена за
„света обврска“.
 Даночната правичност се смета дека е постигната доколку
се исполнети следните два принципа на даночниот систем:
 Принципот на општост (универзалност) на данокот
 Принципот на даночна еднаквост (рамномерност).
 Социанлно-политички принципи на оданочување - принцип
на општост (универзалност) на даночната обврска

 Според принципот на општо оданочување, секој е должен да го

плати данокот, без разлика на класа, верска, расна, полова, јазична
положба, брачна состојба, политичка припадност итн.
 Овој принцип се спротивставува на постоењето на даночни
привилегии, но
 принципот на општост, не се противи на одредени ослободувања
и олеснувања од плаќање данок, кои се прифатени за социјални,
економски, политички цели итн., како што се:
 Ослободување од данок на доход на физичко лице кое е под
минималното ниво на егзистенција.
 Даночни ослободувања за остварување на економски и развојни ефекти.
 Даночни ослободувања за политички претставништва, конзулати, разни
меѓународни организации и врз основа на реципроцитет.
 Социално-политички принципи на оданочување -
принципот на даночна еднаквост.

 Принципот на еднаквост бара еднаква распределба на

даночното оптоварување меѓу даночните обврзници во
согласност со нивната даночна способност.
 Така, еднаквоста на даночниот обврзник може да се оствари
само доколку како основа за утврдување на данокот се земе
економската способност на даночниот обврзник.
 Дебатите за даночната еднаквост придонесоа за развој на два
контрадикторни пристапи кон ова прашање:
 Принцип на бенефит, кој бара даноците да се распределуваат меѓу
даночните обврзници според маргиналната корист што ја добиваат од
јавните добра и расходи. Овој принцип тешко може да се примени во
пракса
 Принципот на способност за плаќање данок (принцип на способност за
плаќање), според овој принцип правичност во оданочувањето се
постигнува кога даноците се распределуваат според способноста за
 Технички (административни) принципи на
даноците

 Овој принцип е дефиниран во интерес на даночната

администрација и даночните обврзници.
 Техничките принципи вклучуваат:
 Принципот на законитост на даноците
 Даноците се наплаќаат и одобруваат во согласност со закон
 Даноците се законска обврска
 Даночната обврска е општа
 Правото на државата на наплата и присилна наплата е
уставна категорија
 Извршната власт ги применува даночните закони, ги
анализира ефектите од даночната политика, подготвува
предлози за промени итн.
 Технички (административни) принципи на
даноците
 Принципот на точност (прецизност) на одредувањето
на данокот
 Даночниот обврзник мора однапред да биде свесен, пред да
оствари приход, за даночната обврска за која ќе плати
данок, според кои критериуми ќе се утврдува данокот, кога
и како ќе го платам данокот.
 Даноците полесно се собираат (наплаќаат) доколку
даночниот обврзник е убеден дека плаќа онолку колку што
должи.
 Неопходноста од јасност, прецизност и несигурност на
даноците
 Потребата од стручна помош при регулирање на даночната
обврска
 Технички (административни) принципи на
даноците
 Принципот на даночна адекватност
 Даноците ја намалуваат економската моќ на даночните
обврзници и се дополнително оптоварување, па затоа е
непожелна обврска
 Како да се направи данокот соодветен („пожелен“)
 Едноставна и кратка обврска
 Поедноставување на техниките за докази
 Начин и време што му одговара на даночниот обврзник
 Плаќањето да се наплати со остварување на приход - поефикасен
начин
 Плаќање на рати
 Соработка на даночната управа со даночните обврзници
 Стручна помош и насоки за даночните обврзници за даночни
олеснувања и ослободувања.
 Транспарентност во утврдувањето на даночните елементи и во
 Технички (административни) принципи на
даноците

 Принципот на економичност во наплатата на

даноците
 Минимизирање на трошоците при наплата на даноци и
даночни обврзници
 Трошоци за даночна администрација: нето вредноста на
даноците треба да биде помала од бруто вредноста на
даночните трошоци.
 Фактори на економичноста на наплата на даноците:
 Рационална даночна структура (помал број, поголем обем на
даноци)
 Техника за пресметка и начин на плаќање
 Рационална организација, оптимално екипирање, стручно
компетентна и технички опремена даночна администрација