ფინანსური ბაზრები და ფინანსური

ინსტიტუტები

არასაბანკო ფინანსური ორგანიზაციები

ლექცია 9

თამარ გამსახურდია
Gamsakhurdia.t@gmail.com
 განსახილველი საკითხები

სადაზღვევო საქმიანობის ძირითადი სახეები

საპენსიო ფონდები: კერძო და სახელმწიფო საპენსიო სქემები

საფინანსო კომპანიები

კაპიტალის ბაზრები საფონდო ბირჟაზე

ინოვაციები საფინანსო მომსახურების სფეროში

 დაზღვევის შესახებ - მოკლედ, მარტივად და
ხელმისაწვდომად

• ”არასოდეს დაზოგოთ რეკლამირებაში, უსაფრთხოებასა და დაზღვევაში - და

თქვენი ბიზნესი წარმატებული გახდება ”.
ჯონ დ. როკფელერი
• დაზღვევა (ინგლისურად insurance - "ნდობა") - აირბაგი, რომელიც უზრუნველყოფს
ხვალინდელი დღეში თავდაჯერებულობას თქვენთვის და თქვენი
ახლობლებისთვის

• RISK: WHAT IS IT?

Risk = the possibility of financial loss

 სადაზღევო პოლისი
Insurance policy
Premiums
Premiums
პრემია

Insurance
Company ვალდებულება
Claims
სადაზღვევო კომპანიების სახეობანი
1. სიცოცხლის დაზღვევა
2. ქონების დაზღვევა
Types of insurance companies
3. Life insurance
4. Property insurance
HOW INSURANCE WORKS
 ორი ფაქტორი - მოსახლეობის დაბერება და სამუშაო ძალის
პროპორციული კლება, ასაკით უმუშევრებთან შედარებით სულ
უფრო მეტად ზრდის დეფიციტს წინასწარი გადახდის (Pay-As-You-Go)
საპენსიო სქემებში, სადაც დასაქმებულთა მიერ გადახდილი საპენსიო
ანარიცხებიდან ხდება პენსიონერების ფინანსური უზრუნველყოფა (ე.წ.
„სოლიდარული სქემა”).

2019 წლის 1 იანვრი - სავალდებულო საპენსიო სისტემა - თანაბრად

დაფინანსდება დამსაქმებლის, დასაქმებულის (თვითდასაქმებული მიიჩნევა
როგორც დასაქმებული და დამსაქმებელი)

დაგროვების სქემა - დარიცხული ხელფასიდან დასაქმებული დაზოგავს

2%-ს, დასაქმებული - ინდივიდუალურ საპენსიო ანგარიშზე 2%-ს და
სახელმწიფოც 2%-ს.
სახელმწიფო საპენსიო
დაზღვევა

კორპორაციული
საპენსიო საპენსი
დაზღვევა ო
ფონდებ
ი
კერძო საპენსიო
დაზრვევა
 ს აპ
უზ ენსიო
სო
ლ უზ მ ო რ უნ ვ
და იდარ რუნ საპ
ვ ე
მყა
დე
რებულ პ ელყონსიო
რ
ლე ელყო
ულ ინ ფი ბი ფი
ი მ ციპ ს ს
ო დ ზე
ელ
ი
და
გ უზ
და როვე რუნ საპ
მყა ბით ველ ენს
რებ ი
ულ პრინ ყოფი ო
ი მ ციპ ს
ო დ ზე
ელ
უზ ი
რუ
პრი ნვე
ნცი ლყ
პზ ოფი .საპ
ედ ე
ამყ ს შერ ნსიო
არე ეულ
მო ბული
დე
ლი
1. საპენსიო უზრუნველყოფის
სოლიდარულ პრინციპზე
დამყარებული
• საპენსიო გასაცემლები ფინანსდება შრომისუნარიანი
მოსახლეობიდან მობილიზებული გადასახდელების
(გადასახადები, სადაზღვევო შენატანები) მეშვეობით.

• ნაირსახეობა - სახელმწიფო პირდაპირ აფინანსებს საპენსიო

გასაცემლებს ბიუჯეტის სახსრებიდან.
2. საპენსიო უზრუნველყოფის დაგროვებით
პრინციპზე დამყარებული მოდელი

• პენსიის დაგროვება ინდივიდუალური ხასიათისაა -

პენსიის სიდიდე კი დამოკიდებულია საპენსიო
შენატანის სიდიდესა და საპენსიო ფონდების მიერ
განხორციელებული საინვესტიციო სტრატეგიაზე
3. საპენსიო უზრუნველყოფის შერეულ
პრინციპზე დამყარებული მოდელი

• ეს მოდელი გულისხმობს გარკვეული

ელემენტების შეჯერებას როგორც
სოლიდარული, ასევე დაგროვებითი საპენსიო
სქემების მოდელებიდან.
 ამერიკული მოდელი

ამერიკელები უზრუნველყოფენ
სამი ტიპის პენსიას: მსგავსი - ლათინური ამერიკის
ზოგიერთ ქვეყანაში და ევროპაშიც
სახელმწიფოს, კორპორაციული (პორტუგალიაში).
და ინდივიდუალურს.
 ევროპული (კონტინენტური) მოდელი
1. სოლიდარულ პრინციპებზე
დამყარებულ სახელმწიფო საპენსიო
სისტემა მოსახლეობის შემდეგი
კატეგორიებისათვის -
მოსამსახურეები, სახელმწიფო
მოხელეები, ფერმერები, ექიმები,
ადვოკატები, ნოტარიუსები და
ა.შ. ). (საბაზისო ან მინამალური
პენსიის გარანტირება)
2. სავალდებულო ან ნებაყოფლობით
კორპორაციულ საპენსიო სქემებს
(სადაც დამსაქმებელის 3. ნებაყოფლობითი
ვალდებულებებია განსაზღვრული). ეს ინდივიდუალური დაგროვებები
არის დამატებითი პენსია, რომელიც და ინვესტიციები ფინანსურ
ფაქტიურად სავალდებულოა და
საკუთარ ან დასაქმებულის ინსტიტუტებში .
სასარგებლოდ განხორციელებულ
შენატანებზეა დამოკიდებული.
 ჩილეს მოდელი

პენსიონერს შეუძლია:
ა) გადაუნაწილდეს პენსია მთელ დარჩენილ
გარანტირებულ სახელმწიფო სავალდებულო
შემდეგ ფონდები ახდენენ მობილიზებული ცხოვრებაზე;
დაგროვებით დაზღვევის პრინციპებს
რესურსების ინვესტირებას, ბ) აიღოს დაგროვილი რესურსი დროის
დაქირავებული თანამშრომლები
გაკოტრების შემთხვევაში სახელმწიფო გარკვეულ პერიოდში;
სავალდებულო საპენსიო დაზღვევის
ანაზღაურებს გ) მიიღოს დაგროვილი თანხა ერთიანად
საპენსიო ფონდში რიცხავენ ხელფასის 10%
(უპირატესად ეს ხდება ე.წ. განსაკუთრებულ
შემთხვევებში.
 იაპონური მოდელი
ორდონიანია და ეფუძნება სახელმწიფო
სოციალურ უზრუნველყოფას.
სხვა ინსტიტუტები წარმოადგენენ მხოლოდ
სახელმწიფო სისტემის დამატებას.
პირველ დონეს განეკუთვნება საბაზო
პენსიები, რომელთა სიდიდეც
განისაზღვრება ყოველწლიურად
სამომხმარებლო ფასების დონის ცვლილების
შესაბამისად.
საბაზო პენსიები ფინანსდება დაზღვეულთა
შენატანებით, დამქირავებელთა
გადასახადებით და სახელმწიფო
დოტაციებით.
სტატისტიკურად, საბაზო პენსიების
მოთხოვნათა დაახლოებით მესამედს ფარავს
სახელმწიფო.
მეორე დონე ფორმირდება სახელმწიფო და
პროფესიული პენსიებისგან.
ყველა დაქირავებული დაზღვეულია
სავალდებულო წესით, რაც მას აძლევს
უფლებას დამატებით სახელმწიფო პენსიაზე.
თუმცა, შენატანების სიდიდე
ინდივიდუალურია და მიბმულია ხელფასის
ოდენობაზე. შენატანს ერთობლივად იხდიან
დამქირავებელი და დაქირავებული..
 ყველაზე დიდი საპენსიოა აქტივების მქონე
ქვეყანა

Relative to its own economy, the Netherlands has the largest pension market. The ratio of
pension assets to the gross domestic product in the Netherlands reached over 187 percent
as of 2019 which makes the country, despite its relatively small size, one the of the largest
pension markets in the world.26 აგვ. 2021
 საფინანსო კომპანიები

• ფინანსური კომპანიები რესურსების ფორმირება - აქციების, ობლიგაციების და სხვა

სახის ფასიანი ქაღალდების გამოშვებით ან კომერციულ ბანკებისგან მოსესხებით
(პასივები).

• ნასეხებ დიდი ოდენობის ფულად სახსრებს მცირე მოცულობის კრედიტების სახით

გასცემენ (აქტივები).

• სამი ძირითადი ტიპისაა:

• სავაჭრო, სამომხმარებლო და კომერციული.
 საფინანსო კომპანიები

• სავაჭრო

• სამრეწველო ან სავაჭრო კომპანიას (კორპორაციას) და მათ მიერ მომხმარებელზე კრედიტები

გაიცემა, ამ კომპანიის ძირითადი, საქონლის ან მომსახურების შესაძენად.

• ასე მაგალითად, საფინანსო კომპანია „General Motors Acceptance Corporation“ აფინანსებს (გასცემს
მიმზიდველ კრედიტებს) კორპორაცია „GM“ მიერ წარმოებული ავტომობილების შესაძენად.
 საფინანსო კომპანიები

სამომხმარებლო

• საფინანსო კომპანიები გასცემენ კრედიტებს ავეჯის ან საოჯახო ინვენტარის

შესაძენად, ბინის მიმდინარე რემონტის ჩასატარებლად ან მცირე მოცულობის
ვალების რესტრუქტურებისათვის.

• აშშ-ში სამომხმარებლო საფინანსო კომპანიები შეიძლება ფუნქციონირებდეს

როგორც ცალკე მყოფი კორპორაცია (მაგალითად “Household Finance Corporation”)
ან კომპანიები, რომლებიც კონკრეტულ ბანკებს ეკუთვნით (მაგალითად “Citigroup”
ფლობს “Person-to-person Finance Company”).
• კრედიტებს გასცემენ მაღალი საპროცენტო განაკვეთით.
 საფინანსო კომპანიები

აფინანსებს საწარმოს, როდესაც მასზე გასცემს კრედიტს დისკონტით ან იგივე

დისკონტით ყიდულობს ამ საწარმოსგან მათ წინაშე სხვა ფირმების დებიტორულ
დავალიანებას, ასევე სალიზინგო ოპერაციებისთვის .

კრედიტის ასეთი ფორმა ეკონომიკურ ლიტერატურაში ფაქტორინგის სახელით არის

ცნობილი.

ერთ-ერთ მსხვილ მაღაზიას გააჩნია ვალი ლუდის ქარხნის 100 ათას ლარს -ი .
თუ ქარხანას სასწრაფოდ დასჭირდა ნაღდი ფული მას შეუძლია თავისი პარტნიორის
(მაღაზიის) 100 ათასიანი დავალიანება მიჰყიდოს კომერციულ საფინანსო კომპანიას 90
ათას ლარად.
ლიზინგი -- საფინანსო კომპანიამ შეიძლება შეიძინოს ძვირად ღირებული სამგზავრო
თვითმფრინავი და შემდეგ გარკვეული ვადით და საფასურის სანაცვლოდ გადასცეს
რომელიმე ავიაკომპანიას და ა.შ.
ბირჟის ამოცანები
• 1.ბაზრისთვის ადგილის შექმნა ანუ ისეთი ადგილის გამოყოფაა, სადაც ფასიანი
ქაღალდები შეიძლება გაიყიდოს პირველი მფლობელის მიერ და ასევე გადაიყიდოს.
•
• 2საბირჟო ფასის გამოვლენა გახლავთ. ბირჟა უზრუნველყოფს ემიტენტზე და მის ფასიან
ქაღალდებზე ინფორმაციის ღიაობას, ფასების დადგენის პირობების სტანდარტიზაციას,
მასობრივი ინფორმაციის საშუალებების გამოყენებას ფასებზე და გარიგებებზე ინფორმაციის
გასავრცელებლად.
• 3, დროებით თავისუფალი ფულადი სახსრების აკუმულირება და საკუთრების უფლების
გადაცემის ხელშეწყობა ერთის მხრივ ხელს უწყობს ახალი სახსრების მობილიზაციას,
ხოლო მეორეს მხრივ – მფლობელების წრის გაფართოებას.
ბირჟის ამოცანები
4საბირჟო ვაჭრობის ღიაობისა და გამჭვირვალობის უზრუნველყოფაა ბირჟა ვალდებულია ყველა
დაინტერესებულ მხარეს შეატყობინოს გარიგების განხორციელების დრო და თარიღი, გარიგებაში ჩართული
ფასიანი ქაღალდების სახელწოდება, ფასიანი ქაღალდების სახელმწიფო რეგისტრაციის ნომერი, ერთი ფასიანი
ქაღალდის ფასი და გაყიდული (ან ნაყიდი) ფასიანი ქაღალდების რაოდენობა.

5. გარიგებების შესრულების გარანტიის უზრუნველყოფა. ბირჟაზე დაიშვება მხოლოდ ის ფასიანი ქაღალდები,

რომლებმაც გაიარეს ლისტინგი ანუ შეესაბამებიან წაყენებულ მოთხოვნებს. ბირჟა აღნიშნული ამოცანის
შესრულებით გაანგარიშებების წარმოებისას შუამავლად გვევლინება ანუ ბირჟა იღებს პასუხისმგებლობას ყველა
დამტკიცებულ გარიგებაზე და გადახდის უზრუნველყოფაზე. რაც შეეხება გაყიდულ აქციებს, ისინი შეიძლება
გადაეცეს ახალ მყიდველს ან მისი მითითებით სხვა პირს. ეს გახლავთ ბირჟის ძალიან მნიშვნელოვანი ფუნქცია,
ვინაიდან ის ყველა მყიდველს და გამყიდველს აძლევს გარანტიას, რომ ისინი საკუთარი ოპერაციებიდან შედეგს
სრულად მიიღებენ. წინააღმდეგ შემთხვევაში ბირჟა საკუთარი წესებით იხელმძღვანელებს და გარიგების
ანულირებას მოახდენს.

6. საბირჟო ვაჭრობის მონაწილეების ქცევის კოდექსის ჩამოყალიბება. ამისთვის, როგორც წესი, სპეციალური
შეთანხმებები ფორმდება, რომლებიც სპეციფიკური სიტყვების გამოყენების ნებართვას იძლევიან და მათ მკაცრ
ინტერპრეტაციას ახდენენ. კერძოდ, ადგენენ ვაჭრობის ადგილს და მეთოდს (ბირჟის დარბაზი, ტერმინალი,
ეკრანი, ტელეფონი); ვაჭრობის დროს, რომლის განმავლობაშიც შეიძლება დაიდოს გარიგებები; ვაჭრობის
მონაწილეებს წარუდგენენ კვალიფიკაციის მოთხოვნებს (საკვალიფიკაციო ატესტატის ან სტატუსის მისაღებად
აუცილებელია გამოცდების ჩაბარება) დ ა.შ.
 კაპიტალის ბაზრები საფონდო ბირჟაზე

მაკ კინსის ინსტიტუტის (The McKinsey Global Institute, MGI) - გლობალური (მსოფლიო)
აქციათა ბაზარი 118 ტრილიონ აშშ დოლარია, მაშინ როცა 2003 წელს იგი მხოლოდ 53
ტრილიონი დოლარი იყო.
 აშშ- 37%,
 ევროზონაზე - 22%,
 გაერთიანებულ სამეფოზე - 6%,
 იაპონიაზე - 15%,
 ხოლო დანარჩენ მსოფლიოზე - 20 %

ზოგადად კი გლობალური ფინანსური აქტივები შემდეგ ნაირად გამოიყურება:

 აქციები(Equity Securities) - 27%;
 ობლიგაციები(Private Debt Securities) - 26%;
 სახელმწიფო სავალო ვალდებულები (Government Debt Securities) – 17%;
 საბანკო დეპოზიტები (Bank Deposits) - 30%.
 კაპიტალის ბაზრები საფონდო ბირჟაზე
Distribution of countries with largest stock markets
worldwide as of January 2021, by share of total world equity
market value
 ინოვაციები
• საქართველოში ფასიანი ქაღალდების ანგარიშსწორების სისტემა (CSD,
Central Securities Depositary System ან იგივე State Securities Settlement System)
• საქართველოს ფასიანი ქაღალდების ცენტრალური დეპოზიტარი
(GSCD, Georgian Stock Exchange Securities settlement System
• დროის რეალურ რეჟიმში ანგარიშსწორების (RTGS, Real Time Gross
Settlement system) ახალი სისტემა,
• Visa-ს საერთაშორისო ბარათები, MasterCard-ის ბარათები. American
Express-ის და ლოკალურ (Georgian Card-ის, UFC-ის, Smartivi და სხვა)
ბარათები.
• დისტანციური საბანკო მომსახურების
•
 ინოვაციები

უნაღდო ანგარიშსწორება, ანგარიშსწორების ახალი არხები, ახალი საბაზრო

პლატფორმები, სამომხმარებლო პრეფერენციები, ექსტერნალიზაციის პროცესი,
Crowdfunding, ალტერნატიული დაკრედიტება , დეზაგრეგაციისა და კავშირის დაზღვევა

საქართველოში მოქმედი შვიდი კომერციული ბანკი ფლობს საერთაშორისო საგადახდო

სისტემების ინტერნეტ-ექვაირინგის ლიცენზიას და წარმატებით ემსახურება სავაჭრო და
მომსახურების (მათ შორის სახელმწიფო) სფეროებს. მათი ელექტრონული სისტემები
მუშაობენ მსოფლიოში აღიარებული Verified by Visa და MasterCard Secure Code
ტექნოლოგიების მეშვეობით