SBKY 550

TARİHSEL GELİŞİM SÜRECİ

İÇİNDE SİYASAL İLETİŞİM
HAFTA 4

Dr. Soley Akçaba

Siyasal İletişim Olgu ve Süreci
Siyasal İletişim Temel Fonksiyonları

■ Siyasal mesajların iletilmesi

■ Mesajların kalıcılığının ve etkinliğinin artırılması
■ Kamuoyu beklentilerinin ölçülmesi
■ Geri besleme kanallarının tesisi
■ Kanaat önderlerinin etkilenmesi
■ Gündem oluşturabilme yeteneğinin artırılması
■ Siyasal rakiplere karşı avantaj sağlama
Siyasal İletişim Olgu ve Süreci

■ Siyasal iletişimin bir olgu ve süreç olarak ortaya çıkması bir öğreti olarak eğitim
kurumlarında verilmeye başlanması ve bu konuda araştırmalar yapılması son elli yılın
ürünüdür.
■ İlk ortaya çıkışı ve kullanılması Antik Yunan’a kadar uzanmaktadır. Eski Yunan’da
toplumları yönetenler ve devlet adamları adına siyasal iletişim demeseler bile toplumu
yönetirken siyasal iletişimin yöntem ve tekniklerine başvurmuşlardır.
■ Tarihsel süreç içinde ise farklı uygulamalar ortaya çıkmıştır.
– Toplumların büyümesi, toplumsal gelişmenin hızlanması
– Teknolojinin gelişmesi
– Siyasal iletişim uygulamalarını da değiştirmiştir.
Siyasal İletişim Olgu ve Süreci
■ Antik Yunan (yüz yüze)
■ Orta Çağ
■ Yeni Çağ
■ Ve günümüzdeki (farklı mecralarda) siyasal iletişim uygulamaları farklıdır. ,
■ Yeni siyasal aktörlerin ortaya çıkması, bu yeni aktörlerin yeni bir dil kullanması ve yeni siyasal
mesajlar üretmesi, söz konusu mesajların hedef kitleye iletilmesindeki teknik ve yöntemler de
değişmiştir. Farklı uygulamalar mümkün hale gelmiştir. Söz konusu farklı uygulamalar ise siyasal
iletişim için tarihsel bir birikim sağlamıştır.
Siyasal İletişim – Gelişim Süreci

■ İnsanoğlunun yerleşik düzene geçmesiyle önem kazanmıştır. Tanımından önce uygulamalarıyla

gündeme gelmiştir.

■ Uygulamalar zamanla gelişerek ve değişim geçirerek bir birikim sağlamıştır. Hem kavram olarak
gelişmesi hem de kendine özgü yaklaşımlar sergilemesi tarihsel bir süreç izlemiştir.

■ Söz konusu uygulamalar insanoğlunun toplum yaşamında kendini savunması, toplum düzenini
sağlaması, tanrı ve tanrılarla ilgili kutsal söylemi oluşturması ticaretin gelişmesi ile kayıt tutması,
parayı kullanımı, parayı kullanarak birikim sağlaması ve toplumsal etkileşimlerinin sonucunda
oluşmuştur.
Siyasal İletişimin Tarihsel Seyri

■Söz konusu etkileşimler, siyasal iletişimi belirleyen güç/iktidar ilişkilerinin bir

sonucudur. Burada da siyaset ve iletişimin karşılıklı etkisi görülmektedir.

■Güç/iktidar ilişkileri siyasal iletişim uygulamaları olarak var olmaktadır ve

–Asker/savunma
–Din
–Para/ticaret

ayakları üzerinde oturmaktadır. Bu üç ayak, siyasal iletişim uygulamaları kapsamında önemini ve

geçerliliğini her daim korumaktadır.
Siyasal İletişimin Tarihsel Seyri

■ Mağara duvarlarına çizilen resimler – simgesel düşünme ve mantık yürütme

■ Yerleşik düzen – sözden yazıya geçiş
– YAZININ bulunması ile toplumsal yaşamı derlemek-düzenlemek, kayıt tutmak,
geçmişi aktarmak insanoğlu için olanaklı hale gelmiştir.
■ Basım teknikleri
■ Kitle iletişim araçları
■ Bilgisayar-internet
– Yazılı-basılı-elektronik-sanal iletişim ortamları
Resimyazı

■ Resim: simgelerle anlatım

■ Toplum içinde yerleşik düzeni düzenleme, insanoğlunun kendi hislerini (sevinç, korku) ve
sözlerini paylaşmak, toplumsal yaşamı derleyip-toplamak ve düzene koymak, kayıt tutmak ve
yaşadıkları deneyimleri geleceğe aktarmak isteği ile özellikle
– Savunma, ticaret-alışveriş ve toplumsal düzenin korunması anlamında yazının önemi
■ Yazının bulunması ile birlikte yazıcıların ortaya çıkması
– Yazıyı yazabilen, yorumlayan, kullanabilen ayrıcalıklı bir grup
– Bilgi tekeline sahip – toplumsal güç iktidar
– Siyasal iktidarın bir parçası olmuş ve siyasal iletişim açısından önemli roller
üstlenmişlerdir.
– Sözlü kültürden yazılı kültüre geçişi simgelemektedirler.
Siyasal İletişimin Tarihsel Seyri
■ Yazıcılar yazılarını yazabilmek için farklı yazı
yüzeyleri kullanmışlardır. Söz konusu yüzeyler bile
dönemin sosyo-ekonomik, toplumsal gerçeklerini
yansıtan araçlar olmuştur.
■ Mezopotamya:
– Önce din adamlarının gücünü yaygınlaştıran
papirüs
– kil tabletleri
– papirüsten daha dayanıklı olan parşömen
(dönemin ana örgütlenme modeli olan din temelli
uygarlıklar için uygun bir iletişim yüzeyi olarak
kabul edilmiştir)
■ Mısır’da piramitler (Mısır firavunlarının siyasal
gücünü ve otoritesini simgeleyen ve zamana karşı
koruyan anıtlar haline gelmiştir.)
Siyasal İletişimin Tarihsel Seyri
■ Eski Mısır: hiyeroglif – resimyazının karmaşık
süslü bir türüdür.
■ Mezopotamya uygarlıkları (Akad, Sümer, Asur):
Çiviyazısı
■ Resimyazı şekiller ve semboller üzerinden
yorumlama gerektirdiği için bu sembolleri
yorumlayan yazıcılar siyasal iletişim ana aktörleri
olmuşlardır. Ancak resim ve anlam arasındaki
örtüşme zamanla mümkün olmaktan çıkmış ve yeni
sembollere-karakterlere ihtiyaç duyulmuştur.
■ M.Ö. 3015: seslerin ifade edilebildiği simgeler
geliştirilmeye başlanmış ve resimyazı yerine sese
dayalı fonetik yazıya (alfabe) geçilmiştir.
■ Alfabe yazılı dilin öğrenilme sürecini hızlandırmış,
anlatımın sınırlarını genişletmiş, içerik kaydetme ve
taşıma kapasitesini artırma konusunda arayışlara
önemli bir adım oluşturmuştur.
Yazının Önemi
■ İnsanoğlunun yaşamında ilk büyük devrim yazının bulunmasıdır – geçmişi geleceğe
aktarmaya mümkün kılan önemli bir gelişim çizgisidir.
■ Mutlak otoritenin ilişkilerinin, siyasal gücünün, saygınlığının zamana karşı duran bir anıtıdır.
■ İnsanın örgütlenmesi ve toplumsal düzenleme yönünden temel değişiklikler getirmiştir.
■ Toplumda işbölümünü hızlandırmıştır.
■ Yeni sınıflar-meslekler oluşmuştur.
■ Yazardan bağımsız bir izleyici-okur sınıfı oluşmuştur.
■ Bilginin toplumun farklı katmanlarına enformasyon olarak iletilmesini sağlamıştır.
Hem iktidarın kuruluşuna hizmet etmektedir, hem de iktidarın taşıyıcısıdır (Innis, Harold)
Ses Yazı/Alfabe
■ Yazı: Eski Roma’da iktidarın dikilen anıtlarla somutlaştırılması
bakımından kullanılmıştır.
■ Kamu yönetiminin ilk ve güçlü biçimleriyle imparatorluklarda yer
alan bürokrasilerde kayıt altına alma, bürokratik kuralları bir sonraki
döneme aktarma zaman ve mekan denetimini ele geçirme, ekonomik
ve siyasal yönetimde denetimi etkinleştirme gibi amaçlarla
kullanılmaya başlanmıştır.
■ Söz konusu uygulamalar siyasal iletişim uygulamalarından
bazılarıdır ve yazı bu uygulamaların yerine getirilmesi için özellikle
gücü elinde bulunduran iktidarın kullandığı bir araç olarak kabul
edilmektedir.
■ Yine iktidarın kurduğu ve sürdürdüğü egemenlik ilişkilerinde ve
iktidarının meşruiyetinde de önemli role sahiptir.
– Örnek: Eski Roma’da Senato kararlarının en işlek yerlere
yazılı kitabeler halinde ilan edilmesi, Resmi Gazete ve Senato
Tutanaklarının yayımlattırılması
■ Stegnografi de bu dönemde gelişmiş ve ilk kitle iletişim aracı olan
kitaplar yaygınlaşmaya başlamıştır.
Yazı Yüzeyi Olarak Kağıdın
Kullanılması
■ M.Ö. 105’te Çin’de ilk kullanım
■ Merkezileşme hedefleyen bir bürokrasinin gereksinimlerini karşılamak için devreye
sokulmuştur.
■ Yazıyı çoğaltmak için baskı kalıplarının hazırlanmasında kağıdın kullanılması siyasal
iletişim açısından önemli bir aşamadır.
■ Sözlü kültürden yazılı kültüre geçiş sürecini hızlandırmıştır.
■ Çin İmparatorlarının yazılı emirleri ve bu emirleri yerine getiren güçlü bir bürokrasiyle
yönetilmesine olanak sağlamıştır.
■ Çin kökenli kağıt üretimi daha sonra Müslüman dünya tarafından üretilmeye başlanmıştır
(Bağdat).
■ Bağdat’ın Moğol istilası neticesinde kırılan üstünlüğünden sonra Avrupa kağıt üretiminde
üstünlüğü ele geçirmiştir.
Yazı Yüzeyi Olarak Kağıdın Kullanılması
■ Kağıt üretiminin Avrupa’da yaygınlaşması
neticesinde birçok değişimler yaşanmıştır:
– Eğitim kurumlarının sayısı artması
– bankacılıkta sigorta ve poliçe
belgeleri kullanılmaya başlanması
– kitap üretiminin artması
– kendi piyasası olan ve zenginlik
simgesi kabul edilen el yazmalarının
artması
Basım ve Basım Tekniklerinin Devreye
Girmesi – M. S. 1041-1048
■ İnsanoğlunun yaşamında ikinci büyük devrim – baskı tekniklerine
geçiş
■ Çin ve Kore merkezlidir, Japonya takip etmi ştir.
■ Elle çoğaltma işlemlerini mekanik hale getirmi ştir. Emek
yoğunluğunu azaltmıştır.
■ İnsanoğlunun farklı baskı teknikleri kullanması siyasal iletişim
açısından bir adım daha öne çıkmakta ve güç-iktidar ilişkilerine
yeni bir boyut kazandırmaktaydı.
■ 13. yüzyılda Çin’de geziler yapan Marco Polo tarafından Avrupa
ile tanıştırılmıştır.
– 14. yy: Avrupa’da özellikle dini metinlerin basılması için
(blok baskı) kullanılmıştır.
– 15. yy: Jan Gutenberg (tahta baskı makinesi ile) kağıt
üzerine baskı almıştır.
– İlk defa insan gücünün yanında mekanik gücün
basımcılıkta kullanılması sağlanmıştır.
■ Basım, baskı makinesi gibi kavramlar kullanılmaya
başlanmış; basımcılık bir meslek haline gelmiştir.
Basım ve Basım Tekniklerinin Devreye
Girmesi
■ Baskı tekniklerinin kullanılması ve gelişmesi siyasal iletişim açısından yeni bir dönem
olmuştur. Yeni açılımlar gözlemlenmiştir.
■ Basım, siyasal iletişim açısından önemli tarihi noktalardan biridir. Basım teknikleri
insanın düşüncelerinin, fikirlerinin çoğaltılarak kalıcı hale gelmesine ve saklanabilmesine yeni
bir boyut eklemiştir.
■ Yazıcı yerine artık yazar ön plana çıkmış, baskı teknikleriyle birlikte siyasal iletişimde yeni
açılımlar görülmeye başlanmıştır.
■ 15. yüzyıldan itibaren Avrupa’da basımevleri yaygınlaşmıştır. Okuryazarlığın artmasına,
yayılmasına, yazılı metinlerin kolaylıkla hazırlanmasına ve dağıtılmasına katkı sağlamıştır.
■ Basımevlerinin artması ile Avrupa’da toplumsal yaşamda da büyük değişimler/değişiklikler
gözlenmiştir.
 Gazeteciliğe Yönelik Adımlar
■ Amerika kıtasını keşfi
■ Merkantilizmin* artış göstermesi
■ Salgınlar
■ Dinde reform
■ Gelişen alışveriş ve ticaret

– 14. yüzyılda, bu gelişmelerin zorladığı

■ haber mektupları (tüccarlar ve bankerler için istihbarat çalışmaları)
■ haber kağıtları (krallar, prensler için kendi durumlarını bildirme-duyurma)
(ilk gazetenin 17. yüzyılda yayımlanmasına kadar işlevlerini sürdürmüşlerdir)

* Merkantalizmin kelime anlamı, ticaretçiliktir. Batı Avrupa'da görülen bu düşünce

akımı ilk defa Adam Smith tarafından kullanılır. Merkantalizm, korumacı ve mücadeleci
bir devlet anlayışını savunur. Siyasal anlamda güçlü olmak için ekonomik anlamda da
güçlü olmak gerekir.
Rönesans ve Reform Dönemi

■ Baskı teknolojilerinin gelişmesi ile toplanmış bilginin basılması ve dağıtılması işlemleri kral,
prens, imparator ve kilisenin halkın neyi bilmesi gerektiği konusunda denetim uygulamalarına
başvurmasına neden olmuştur.
■ Halkın üzerinde yönetimi elinde bulunduranlar; yüzyıllar boyunca iletişimi kendi denetiminde
tutan prenslikler, krallıklar, imparatorluklar ve kilise kitap-gazete-dergi gibi yeni iletişim
araçları üzerinde denetim kurmak istemiştir.
■ Kendi iktidarları için halkın düşünce ve inanç dünyasına denetim yoluyla müdahalede bulunma
yoluna gitmişlerdir. Basılan metinlere yönelik engeller getirmeyi seçmişlerdir.

Denetim
Hak ve özgürlükler mücadelesi
Gazeteciliğe Yönelik Adımlar

■ Böylece, yazı ve baskı makinesinin her alandaki etkisi gözlenir hale gelmiştir.
– Yönetim/yönetilen ilişkilerinde
– Kilise üzerinde
– Ticaret üzerinde
■ Söz konusu gelişmeler siyasal iletişim açısından yeni uygulamaları beraberinde
getirmiştir.
18. Yüzyıl

■ Endüstri Devrimi – tüccarların siyasal iktidara ortak olma arzusu

■ Basın üzerindeki kısıtlamaların kaldırılması
■ Basına daha fazla özgürlük sağlanması
19. Yüzyıl - İletişim açısından
devrimler yüzyılı
■ Endüstri devrimi
■ Ulaşım, iletişim, gazetecilik alanında yaşanan devrimler
■ Gazetelerin halka yönelik dağıtımının başlaması – kitle gazetelerinin ortaya çıkışı
– 19. yüzyıldan itibaren halkı bilgilendirme olanağını ve ayrıcalığını elinde tutan
toplumsal ve teknolojik kurumlar olmuştur.
■ Gazetelerin sayfa düzeninin de değişmesi - sunum açısında çekiciliği artırma çabaları –
görsel malzeme olarak resim ve fotoğrafların kullanılması, hafta sonu ekleri
■ Yeni haber sunabilmek adına baskı ve dizgi tekniklerinin kullanılması
■ Daha geniş dağıtım olanakları için - teknolojik ilerlemeler neticesinde geli şen iletişim
teknolojisinin gazetecilikte de kullanılması; gün içinde birden çok baskı yapılması,
■ Gazeteciliğin öne çıkan bir meslek haline gelmesi
■ Gazetecilikte sermaye/teknoloji yönünden ticari tekeller oluşmuştur. Tekeller
gazetelerin kapitalist sistemdeki konumunu belirlemiştir.
 19. Yüzyıl - İletişim açısından devrimler yüzyılı
■ Söz konusu toplumsal değişikliklerin yanında güç/iktidar ilişkilerinde de değişiklikler
gözlenmiştir.
– Yönetim/yönetilen ilişkilerinde yeni bir boyut ortaya çıkmıştır: kapitalist sınıf*
– Aristokrasi**
– Kilise
– Sermayedar - üretim araçlarının tekeller bünyesinde toplanmasına ve nüfusun
büyük kentlerde yoğunlaşmasına neden olmuştur.

*Aile mirasları yoluyla zenginlik edinmiş ve sistemin

avantajlarından çalışmadan yararlanabilen kapitalist grup. İşçilerin
çıkarlarından yararlanma ve daha fazla kar elde etme eylemi.

**Aristokrasi ya da soylu erki, iktidarın imtiyazlı ve genellikle

soya bağlı bir toplum sınıfının elinde bulunduğu siyasi hükûmet
şeklidir. Ekonomik, toplumsal ve siyasi gücün soylular sınıfının
elinde bulunduğu tarihi yönetim biçimidir.
19. Yüzyıl – İletişim açısından
devrimler yüzyılı
■ Siyasal iletişim uygulamaları açısından elektronik ortamda teknolojik ilişkiler devreye
girmiştir. Ancak kullanımı 20. yüzyılda mümkün olmuştur.
■ 19. yüzyıl iletişim açısından temel adımların atıldığı bir zaman dilimidir.
■ Dizgi, baskı, sayfa düzeni, görüntü, fotoğraf, ses, telgraf, telefon alanlarında temel
değişiklikler birbirini izlemiştir.
■ Telgraf (asker-endüstri işbirliği, uluslararası ölçeğe geçiş), telefon (merkezdeki
tüccarların coğrafi uzaklık konusundaki engelleri aşması), telsiz (askeri haberleşme)
gibi yenilikler devreye girmiş; daktilo, klişe gibi teknik olanaklar gazetecilik açısından
önemli katkılar sağlamıştır.
■ Kitle iletişim araçlarının etkinliği artmıştır.
 20. Yüzyıl - Elektronik İletişim
Teknolojileri
■ 19. yüzyılda insanoğlunun yaşamına katılmış olsalar da 20. yüzyılda kullanılmaya
başlanmıştır.
■ Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra, radyo bir kitle iletişim aracı haline gelmiştir. Haber
ajansları da etkin hale gelmiş ve haberlerin hızla yayılmasında kilit rol oynamıştır.
■ Savaş sonunda bir eğlence amaçlı olarak devreye girmiş, zamanla propaganda aracı haline
gelmiştir. Özellikle reklam ve halkla ilişkiler kampanyalarında radyo önemli bir araç haline
gelmiştir. ÖRNEK: Birinci Dünya Savaşı sonrasında ABD’de başkanlık seçimlerinde,
Almanya’da Nazilerin iktidara gelmesinde, Latin Amerika’da CIA merkezli solcu liderlere
karşı yürütülen karalama kampanyalarında
■ 1930’lu yıllarda televizyon deneme yayınları başlamıştır. İlk düzenli televizyon yayınları
1936 yılında BBC tarafından gerçekleştirilmiştir. Ancak İkinci Dünya Savaşı’nın çıkmasıyla
ilerleme kaydedilmemiştir.
■ Televizyon yayınları dünyada 1950’den sonra yaygınlık kazanmıştır.
■ Gazete, dergi, radyo, TV birbirleriyle rekabet eder hale gelmiştir (Innis’in deyimiyle
“kapışma” yaşanır hale gelmiştir.
21. Yüzyıl – Yeni İletişim Teknolojileri

■ Elektronik iletişim teknolojileri varlıklarını 21. yüzyılda da daha hızlı ve daha görünür
olarak devam ettirmektedirler.
■ Siyasal iletişimde
– Yazılı
– Basılı
– Elektronik +++
– Sanal uygulamalar (yeni medya)
21. Yüzyıl – Yeni İletişim Teknolojileri
■ Tek yönlü iletişimi vurgulayan geleneksel kitle iletişim araçlarının aksine yeni iletişim
araçları – yeni medya daha dinamik ve çift yönlü iletişime açıktır.
■ 1970’li yıllarda, bilgisayar ve bilgi işlem alanlarında kaydedilen gelişmelerin iletişim
alanına uyarlanmasıyla ortaya çıkmıştır – Üçüncü devrim
■ Internet, GSM, CD, VCD, DVD
■ Facebook
■ Twitter
■ Instagram
■ Youtube
■ Google

– Sosyal ağların önemi ve artan görünürlüğü

21. Yüzyıl – Yeni İletişim Teknolojileri
■ Yeni medya;
– Günlük yaşamın ayrılmaz bir parçası haline gelmiştir. Toplumsal yapının ve üretim
ilişkilerinin yeniden tasarlanmasında rol oynamaya başlamıştır.
– Yazılı basının kendini tekrar tanımlamasına yol açmıştır.
– Yeni bir iletişim biçimi ortaya çıkarmış; yazılı, basılı, elektronik ortamlara artık
sanal ortam da katılmıştır. (Yazınsal-görsel-işitsel iletişim ortamının aynı anda
oluşturulabilmesi)
– Ana içerik yanında ses kayıtları, çeşitli grafikler, tablolar, yazılı belgeler, hareketli
görüntüler, başka web sayfalarına bağlanabilme olanakları zenginleştirilmiş içerik
sunma fırsatı vermektedir.
– Bireysel olarak önemli bir başvuru kaynağıdır – veri tabanları, veri bankaları,
arama motorları, teletext
– Gruplar veya kişiler arasında karşılıklı etkileşimi mümkün kılmaktadır. Tek tek
bireylere yönelik uygulamaları olanaklı kılmaktadır - KİTLESİZLEŞTİRME
21. Yüzyıl – Yeni İletişim Teknolojileri
■ Asenkron olabilme özelliklerine sahiptir – iletişimin istendiği zaman başlatılabilmesi,
durdurulabilmesi ve bitirilebilmesi
■ Kişisel bilgisayarların devreye girmesi ile güç/iktidar ilişkilerinde dönüşüm olmuş, yeni
medya eski güç ve iktidar ilişkilerini yeniden yapılandırmıştır. Güç ve iktidar merkezleri
değişmiştir.
■ Yeni iletişim teknolojilerinin gelişimi için tek kriter/belirleyici teknolojik kapasite
değildir.
■ Toplumların gelişmişlik düzeyleri, yapıları, örgütlenişleri ve toplumdaki sosyo-
ekonomik güç dengeleri de oldukça etkilidir.