Teoria produkcji

Plan wykładu
1. Wielkości księgowe i ekonomiczne
2. Teoria równowagi przedsiębiorstwa
3. Krótki i długi okres
4. Analiza przebiegu krzywej kosztów
przeciętnych
5. Optimum technologiczne
6. Decyzje przedsiębiorstwa w krótkim okresie
7. Decyzje przedsiębiorstwa w długim okresie
8. Koszty w krótkim i długim okresie
Wielkości księgowe
i ekonomiczne
Przychody ze sprzedaży netto obejmują środki
pieniężne ze sprzedaży wyrobów, usług oraz
towarów po potrąceniu VAT.

Koszty wytworzenia sprzedanych wyrobów to

środki pieniężne związane z ich wytworzeniem,
a w szczególności przeznaczone na zużycie
materiałów i energii, wynagrodzenia
pracowników związanych z ich produkcją,
amortyzację, usługi obce (np. częściowy przerób
produktów przez inną jednostkę), ubezpieczenia
społeczne i inne.

Wynik finansowy dodatni to zysk,

a ujemny to strata.
Przychody księgowe
- Koszty księgowe (udokumentowane)
Wynik finansowy księgowy
- Koszt alternatywny pracy własnej
- Koszt alternatywny zaangażowanego
kapitału
Wynik finansowy ekonomiczny
Koszt alternatywny pracy własnej to
próba wyceny pracy własnej właściciela.
Można tego dokonać poprzez określenie
poziomu wynagrodzenia, jakie mógłby
osiągnąć właściciel, gdyby pracował
w innej firmie, na podobnym stanowisku
i posiadał podobny zakres czynności.
Koszt alternatywny kapitału to próba
określenia wysokości odsetek, jakie mógłby
otrzymać właściciel kapitału zaangażowanego
we własną firmę, gdyby zdecydował się go
ulokować w banku.

Ustalanie poziomu kosztów alternatywnych jest

czynnością obarczoną wysokim stopniem
subiektywizmu.
Koszty alternatywne i koszty księgowe są
kosztami ekonomicznymi.

Im mniejsza jednostka gospodarcza tym

większy udział kosztów alternatywnych
w kosztach ekonomicznych.

Jeżeli wynik finansowy księgowy jest

dodatni, natomiast wynik finansowy
ekonomiczny ujemny to taka działalność
z ekonomicznego punktu widzenia jest
nieopłacalna.
 Przykład
Przychody księgowe w 2017 roku w firmie X
wyniosły 160.000 złotych, natomiast koszty
księgowe 100.000 złotych. Gdyby właściciel
pracował w konkurencyjnej firmie i posiadał
podobny zakres czynności mógłby liczyć na
miesięczne wynagrodzenie w wysokości 4.000
złotych. W firmę właściciel zainwestował
240.000 złotych. Środki mógłby ulokować
w banku. Stopa procentowa wynosi 5%. Oblicz
wynik finansowy ekonomiczny.
 Rozwiązanie
160.000
- 100.000
60.000 – wynik finansowy księgowy
- 48.000 (12 * 4.000) – koszt alternatywny
pracy własnej
- 12.000 (5% * 240.000) – koszt
alternatywny kapitału
0 – wynik finansowy ekonomiczny
Wynik ekonomiczny równy zeru jest
nazywany normalnym i działalność jest
opłacalna. Zysk księgowy pokrywa wtedy
w całości pracę własną właściciela oraz
ryzyko ponoszone z angażowaniem
kapitału.

Zysk większy od zera nazywany jest

ponadnormalnym lub nadzwyczajnym.
Teoria równowagi
przedsiębiorstwa
 Założenia do modelu
• Głównym celem działalności
przedsiębiorstwa jest maksymalizacja
zysku
• Przedsiębiorstwo wszystko co wytworzy
sprzeda

W tabeli zawarte są przykładowe wielkości

produkcji dobra przez przedsiębiorstwo
i odpowiadające każdemu poziomowi
produkcji ceny i koszty.
Utarg (przychód) całkowity – total revenue
(TR)
Koszt całkowity – total cost (TC)
Utarg (przychód) krańcowy – marginal
revenue (MR)
Koszt krańcowy – marginal cost (MC)
Wielkość Cena (P) Utarg Utarg Koszt Koszt Wynik
produkcji (przychód) (przychód) całkowity krańcowy finansowy
(Q) całkowity krańcowy (TC) (MC) (TR-TC)
(TR) (MR)

1 21

2 20

3 19

4 18

5 17

6 16

7 15

8 14

9 13

10 12
Zgodnie z prawem popytu wraz ze
spadkiem ceny rośnie popyt. Dlatego
przedsiębiorstwo chcąc zwiększyć
sprzedaż obniża wraz ze wzrostem
produkcji cenę.

Utarg (przychód) całkowity jest

iloczynem ceny i ilości sprzedanego dobra
(wielkości produkcji).
Wielkość Cena (P) Utarg Utarg Koszt Koszt Wynik
produkcji (przychód) (przychód) całkowity krańcowy finansowy
(Q) całkowity krańcowy (TC) (MC) (TR-TC)
(TR=P*Q) (MR)

0 0

1 21 21

2 20 40

3 19 57

4 18 72

5 17 85

6 16 96

7 15 105

8 14 112

9 13 117

10 12 120
Wielkość Cena (P) Utarg Utarg Koszt Koszt Wynik
produkcji (przychód) (przychód) całkowity krańcowy finansowy
(Q) całkowity krańcowy (TC) (MC) (TR-TC)
(TR=P*Q) (MR)

0 0 10

1 21 21 25

2 20 40 36

3 19 57 44

4 18 72 51

5 17 85 59

6 16 96 69

7 15 105 81

8 14 112 95

9 13 117 111

10 12 120 129
Dla każdej wielkości produkcji
menedżerowie potrafią obliczyć najniższe
koszty wytwarzania

Koszt przy produkcji zerowej jest kosztem

stałym. Przedsiębiorstwo ponosi go
niezależnie od wielkości produkcji.

Przykładem kosztów stałych są czynsze

dzierżawne, procenty od kredytów, koszty
konserwacji, płace pracowników
administracyjnych.
Do produkcji na poziomie 4 sztuk przyrosty
kosztów całkowitych są coraz mniejsze. Przy
wzroście produkcji powyżej 4 sztuk przyrosty
kosztów całkowitych są coraz większe.

Coraz mniejsze przyrosty kosztów całkowitych

są związane z niepodzielnością procesu
produkcji. Każde zwiększanie produkcji nie
wymaga zakupu nowych maszyn i urządzeń.

Coraz większe przyrosty są związane

z pojawieniem się niekorzyści ze skali produkcji.
Wielkość Cena (P) Utarg Utarg Koszt Koszt Wynik
produkcji (przychód) (przychód) całkowity krańcowy finansowy
(Q) całkowity krańcowy (TC) (MC) (TR-TC)
(TR=P*Q) (MR)

0 0 10 -10

1 21 21 25 -4

2 20 40 36 4

3 19 57 44 13

4 18 72 51 21

5 17 85 59 26

6 16 96 69 27

7 15 105 81 24

8 14 112 95 17

9 13 117 111 6

10 12 120 129 -9
Przedsiębiorstwo będzie wytwarzało 6
sztuk dobra. Przy tej wielkości produkcji
są maksymalizowane zyski.

Wielkość produkcji, przy której dochodzi

do maksymalizacji zysków nazywa się
optimum ekonomicznym.
Koszt krańcowy to przyrost kosztu
całkowitego związany ze wzrostem
produkcji o jedną jednostkę.

Utarg (przychód) krańcowy to przyrost

przychodu całkowitego związany ze
wzrostem sprzedaży o jednostkę.
Wielkość Cena (P) Utarg Utarg Koszt Koszt Wynik
produkcji (przychód) (przychód) całkowity krańcowy finansowy
(Q) całkowity krańcowy (TC) (MC) (TR-TC)
(TR=P*Q)) (MR)

0 0 10 - -10

1 21 21 21 25 15 -4

2 20 40 19 36 11 4

3 19 57 17 44 8 13

4 18 72 15 51 7 21

5 17 85 13 59 8 26

6 16 96 11 69 10 27

7 15 105 9 81 12 24

8 14 112 7 95 14 17

9 13 117 5 111 16 6

10 12 120 3 129 18 -9
 Analiza marginalna

25
Przychód i koszt krańcowy

20
MC

15

10

MR
5

0
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Wielkość produkcji (Q)
Optimum ekonomiczne można wyznaczyć
również stosując analizę marginalną.

Wyznacza się je, określając wielkość produkcji,

przy której dochodzi do przecięcia funkcji
utargu (przychodu) krańcowego (MR)
z kosztem krańcowym (MC).

Wyznaczone w ten sposób optimum nie pozwala

stwierdzić, czy przedsiębiorstwo maksymalizuje
zysk czy minimalizuje stratę.
 Wpływ zmian kosztów na wielkość produkcji
w optimum ekonomicznym
Przyczyną wzrostu
MC1 kosztów całkowitych
produkcji może być
koszt krańcowy, utarg
(przychód) krańcowy

MC0 wzrost cen czynników

produkcji, wzrost
wynagrodzeń. W tej
sytuacji przesunięciu
ulega funkcja MC0 do
E1

E0

pozycji MC1.
MR

Zostaje wyznaczone
nowe optimum
Q1 Q0 wielkość produkcji
ekonomiczne przy
mniejszej wielkości
produkcji Q1.
 Wpływ zmiany popytu na wielkość
produkcji w optimum ekonomicznym
Wzrost popytu przy
każdej z cen
koszt krańcowy, utarg
(przychód) krańcowy

MC spowoduje, że
funkcja MR0
E1
przesunie się do
E0 pozycji MR1.
MR1

MR0
W nowym optimum
Q0 Q1 wielkość produkcji
ekonomicznym
wzrośnie produkcja
do Q1.
Krótki i długi okres
Krótki okres to czas, w którym
przedsiębiorstwo tylko częściowo
dostosowuje swoje czynniki wytwórcze do
zmienionych warunków w otoczeniu.

Długi okres to czas jaki jest niezbędny

przedsiębiorstwu do pełnego
dostosowania swoich czynników
wytwórczych do zmienionego otoczenia.
Krótkiego i długiego okresu nie można
zamknąć w ramy czasowe. Długość
trwania krótkiego okresu zależy od branży,
w której działa przedsiębiorstwo, od
szybkości i jakości podejmowanych
decyzji, od czynników zewnętrznych np.
czasu wydawania potrzebnych zezwoleń.

W krótkim okresie czynniki produkcji

dzieli się na stałe i zmienne. Łatwiej
podlega zmianie w czasie siła robocza.
W długim okresie wszystkie czynniki
wytwórcze ulegają zmianie.

W krótkim okresie można wyróżnić

koszty stałe i zmienne. W długim
okresie wszystkie koszty są zmienne.

Koszty zmienne zmieniają się wraz ze

wzrostem wielkości produkcji.
Analiza przebiegu krzywej
kosztów przeciętnych
Koszt przeciętny (koszt jednostkowy) to
koszt całkowity przypadający na jednostkę
produkcji.

Koszt przeciętny – average cost (AC)

AC = TC/Q
Wielkość Koszt Koszt
produkcji całkowity przeciętny
(Q) (TC) (AC)

0 10 -
-

1 25 25 30

2 36 18 25

3 44 14,67
20

Koszt przeciętny
4 51 12,75
15

5 59 11,8
10

6 69 11,5
5

7 81 11,57
0
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
8 95 11,87 W ielkość produkcji

9 111 12,33

10 129 12,9
 W przebiegu krzywej długookresowych
kosztów przeciętnych można wyróżnić
następujące etapy:

 korzyści ze skali produkcji

 stałe przychody ze skali

 niekorzyści ze skali produkcji

Korzyści ze skali produkcji występują wtedy,
gdy koszty przeciętne spadają wraz ze
wzrostem wielkości produkcji. Procentowy
wzrost wielkości produkcja jest większy od
procentowego wzrostu nakładów czynników
produkcji.

Stałe przychody ze skali występują wtedy, gdy

koszty przeciętne nie zmieniają się wraz ze
wzrostem produkcji. Rozmiary produkcji
powiększają się w takim samym tempie, jak
nakłady czynników produkcji.
Niekorzyści ze skali produkcji występują
wtedy, gdy koszty przeciętne rosną wraz
ze wzrostem wielkości produkcji.
Rozmiary produkcji rosną wolniej niż
nakłady czynników wytwórczych.

Źródła korzyści ze skali produkcji

można podzielić na zewnętrzne
i wewnętrzne.
Korzyści zewnętrzne objawiają się tym,
że wraz ze wzrostem firmy koncentrują się
wokół niej dostawcy surowców,
półfabrykatów itp. Konkurując ze sobą
oferują korzystne oferty sprzedaży, co nie
bez znaczenia jest dla kosztów
funkcjonowania przedsiębiorstwa.
 Wewnętrzne źródła korzyści ze
skali produkcji

 technologiczne

 marketingowe

 finansowe
 Technologiczne źródła korzyści ze
skali produkcji mogą wynikać
z następujących sytuacji:

1. Duże firmy mogą korzystać z efektów

specjalizacji i podziału pracy,
w kontekście lepszego wykorzystywania
umiejętności i kwalifikacji pracowników.
W efekcie prowadzi to do wzrostu
wydajności pracy.
2. Niepodzielność czynników wytwórczych
sprawia, że mogą być one efektywnie
wykorzystane tylko w dużych
przedsiębiorstwach. W małych firmach tez są
wykorzystywane, ale koszty eksploatacji są
niewspółmierne do osiąganych efektów.

3. W dużych przedsiębiorstwach może być

prowadzona produkcja wielofazowa bez
konieczności sprowadzania półfabrykatów
z innych fabryk. W ten sposób obniżają się
koszty transportu, magazynowania
i administracyjne.
4. Możliwość racjonalnego wykorzystania
odpadów w większych przedsiębiorstwach.

5. Dysponowanie przez większe przedsiębiorstwa

większymi środkami na prowadzenie prac
badawczo-rozwojowych, finansowanie
własnych laboratoriów, a przez większe
możliwości wprowadzania nowych rozwiązań
technologicznych, które zwiększają
konkurencyjność firmy na rynku.
 Marketingowe źródła korzyści ze skali
produkcji mogą wynikać
z następujących sytuacji:

1. Korzystniejsza pozycja negocjacyjna

większych przedsiębiorstw
i korzystniejsze warunki płatności przy
zakupach hurtowych materiałów,
półfabrykatów, opakowań, itp.
2. Wolniejszy wzrost kosztów pakowania
i transportu niż ilości zamawianych
i sprzedawanych produktów.

3. Możliwość zatrudnienia w dużych firmach

wysoko wykwalifikowanych pracowników,
którzy zajmują się zaopatrzeniem i zbytem.

4. Koszty marketingowe w przeliczeniu na

jednostkę produktu są niższe w dużych
firmach niż małych.
 Finansowe źródła korzyści ze skali produkcji
mogą wynikać z następujących sytuacji:

1. Duże firmy mają dostęp do większej ilości

źródeł finansowania niż małe, przez co mają
większy wybór korzystniejszych ofert
kredytowania.

2. Duże firmy mogą łatwiej i na

korzystniejszych warunkach niż małe
pozyskać kredyt bankowy na finansowanie
działalności.
Optimum technologiczne
 Koszt przeciętny
a koszt krańcowy
30
Koszt przeciętny i koszt

25

20
MC
krańcowy

15

10 AC
5

0
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
Wilekość produkcji
Do momentu przecięcia się funkcji AC z MC,
pierwsza z nich obniża się.

Po przecięciu się AC z MC, obie funkcje rosną.

Wielkość produkcji, przy której dochodzi do

przecięcia funkcji AC z MC i jednocześnie koszty
przeciętne są najniższe, nazywa się optimum
technologicznym lub minimalną skalą
efektywną.
Decyzje przedsiębiorstwa
w krótkim okresie
Krótkookresowy koszt całkowity – short-run total
cost (STC)
Krótkookresowy przeciętny koszt całkowity -
short-run average total cost (SATC)
Krótkookresowy koszt stały - short-run fixed cost
(SFC)
Krótkookresowy przeciętny koszt stały - short-
run average fixed cost (SAFC)
Krótkookresowy koszt zmienny – short-run
variable cost (SVC)
Krótkookresowy przeciętny koszt zmienny -
short-run average variable cost (SAVC)
Krótkookresowy koszt krańcowy – short-run
marginal cost (SMC)
 SATC = STC/Q
SATC = SAFC + SAVC
STC = SFC + SVC
SAFC = SFC/Q
SAVC = SVC/Q
Wielkość Cena (P) Utarg Utarg Krótko- Krótko- Krótko- Krótko- Krótko- Krótko- Krótko-
produkcji (przychód) (przychód) okresowy okresowy okresowy okresowy okresowy okresowy okresowy
(Q) całkowity krańcowy koszt koszt przeciętny koszt przeciętny koszt przeciętny
(TR=P*Q) (MR) całkowity krańcowy koszt stały koszt zmienny koszt
(STC) (SMC) całkowity (SFC) stały (SVC) zmienny
(SATC) (SAFC) (SAVC)

0 0 10 - - 10 - - -
1 21 21 21 25 15 25 10 10 15 15
2 20 40 19 36 11 18 10 5 26 13
3 19 57 17 44 8 14,67 10 3,33 34 11,34
4 18 72 15 51 7 12,75 10 2,5 41 10,25
5 17 85 13 59 8 11,8 10 2 49 9,8
6 16 96 11 69 10 11,5 10 1,67 59 9,83
7 15 105 9 81 12 11,57 10 1,43 71 10,14
8 14 112 7 95 14 11,87 10 1,25 85 10,62
9 13 117 5 111 16 12,33 10 1,11 101 11,22
10 12 120 3 129 18 12,9 10 1 119 11,9
 Utarg i koszt krańcowy,
krótkookresowy przeciętny koszy
całkowity i zmienny (MR, SMC,
SATC, SAVC)

0
5
10
15
20
25
30

0
1
2
3
4
5
6
7
Wielkość produkcji (Q)
8
9
SAVC
SATC
SMC

MR

10
11
 Krzywa SATC a SAVC
Funkcja SAVC jest położona poniżej SATC.
Wraz ze wzrostem wielkości produkcji różnica
między SATC a SAVC zmniejsza się.

Różnica między SATC a SAVC to

krótkookresowy przeciętny koszt stały (SAFC).

SAFC zmniejsza się wraz ze wzrostem

produkcji, gdyż te same koszty stałe przypadają
na coraz większe rozmiary produkcji.
Przecięcie się funkcji SMC z MR wyznacza
optimum ekonomiczne. W przykładzie
optimum ekonomiczne jest określone dla
produkcji na poziomie 6 sztuk.

Opłacalność produkcji w optimum

ekonomicznym można obliczyć sprawdzając
poziom krótkookresowych przeciętnych kosztów
całkowitych (SATC).
Następnie należy zestawić SATC z ceną
(P). W przykładzie dla produkcji równej
6 sztuk SATC wynosi 11,5 złotych, zaś
cena 16 złotych.

Przedsiębiorstwo osiąga zysk

jednostkowy na poziomie 4,5 złotych,
zysk całkowity – 27 złotych
i kontynuuje produkcję w krótkim
okresie.
Jeżeli w optimum ekonomicznym cena
mieściłaby się pomiędzy SATC a SAVC
i wynosiłaby np. 11 złotych to przedsiębiorstwo
poniosłoby stratę jednostkową 0,5 złotych,
całkowitą 3 złote i mimo ponoszonych strat
kontynuowałoby produkcję.

Alternatywą byłoby w krótkim okresie

ograniczenie produkcji do 0 i oczekiwanie na
lepszą koniunkturę. Jednak w tej sytuacji strata
byłaby wyższa i wyniosłaby 10 złotych (poziom
kosztów stałych).
Jeżeli w optimum ekonomicznym cena
byłaby poniżej SAVC i wynosiłaby np. 9,5
złotych to przedsiębiorstwo poniosłoby stratę
jednostkową 2 złote, całkowitą 12 złotych
i zawiesiłoby produkcję.

Ograniczenie produkcji do 0 oznacza mniejszą

stratę na poziomie 10 złotych (poziom kosztów
stałych).
Decyzje przedsiębiorstwa
w długim okresie
Długoookresowy koszt całkowity – long-
run total cost (LTC)
Długoookresowy koszt przeciętny - long-
run average cost (LAC)
Długookresowy koszt krańcowy – long-run
marginal cost (LMC)

LAC = LTC/Q
Wielkość Cena (P) Utarg Utarg Długo- Długo- Długo-
produkcji (przychód) (przychód) okresowy okresowy okresowy
(Q) całkowity krańcowy koszt koszt koszt
(TR=P*Q) (MR) całkowity krańcowy przeciętny
(LTC) (LMC) (LAC)

0 0 - - -
1 21 21 21 25 25 25
2 20 40 19 36 11 18
3 19 57 17 44 8 14,67
4 18 72 15 51 7 12,75
5 17 85 13 59 8 11,8
6 16 96 11 69 10 11,5
7 15 105 9 81 12 11,57
8 14 112 7 95 14 11,87
9 13 117 5 111 16 12,33
10 12 120 3 129 18 12,9
 Utarg krańcowy,
krótkookressowy koszt
krańcowy, krótkookresowy koszt
przeciętny (MR, LMC, LAC)

0
5
10
15
20
25
30

0
1
2
3
4
5
6
7
Wielkość produkcji (Q)
8
9
MR
LMC

10
LAC

11
W długim okresie, w odróżnieniu od
krótkiego, nie są wykazywane koszty
przy braku produkcji. Jeżeli w długim
okresie przedsiębiorstwo nie produkuje to
oznacza, że nie ma go w gałęzi.
Przecięcie się funkcji LMC z MR wyznacza
optimum ekonomiczne. W przykładzie
optimum ekonomiczne jest określone dla
produkcji na poziomie 6 sztuk.

Opłacalność produkcji w optimum

ekonomicznym można obliczyć sprawdzając
poziom długookresowych kosztów przeciętnych
(LAC).
Następnie należy zestawić LAC z ceną (P).
W przykładzie dla produkcji równej
6 sztuk LAC wynosi 11,5 złotych, zaś cena 16
złotych.

Przedsiębiorstwo osiąga zysk jednostkowy

na poziomie 4,5 złotych, zysk całkowity – 27
złotych i kontynuuje produkcję w długim
okresie.
Jeżeli dla produkcji na poziomie 6 sztuk
cena byłaby równa długookresowemu
kosztowi przeciętnemu (LAC)
i wynosiłaby 11,5 złotych
przedsiębiorstwo osiągnęłoby zysk
normalny i próg rentowności (break-
even point).

Produkcja byłaby kontynuowana.

Jeżeli w optimum ekonomicznym cena
byłaby niższa niż LAC i wyniosłaby np.
11 złotych, przedsiębiorstwo poniosłoby
stratę jednostkową w wysokości 0,5
złotych, całkowitą 3 złote i wycofałoby się
z gałęzi.
Koszty w krótkim
i długim okresie
 Koszty przeciętne
w długim okresie
Koszty przeciętne (AC)

SATC1
LAC
A
SATC2
SATC4

B E

C SATC3
D

Q1 Q2 Q3 Q4

Wielkość produkcji (Q)

Każdy punkt na krzywej LAC (A, B, C,
D) odnosi się do określonej wielkości
zakładu. Wielkościom tym odpowiadają
odpowiednie krzywe SATC.

Krzywa SATC1 odpowiada zakładowi,

który wytwarza produkcję na poziomie A,
SATC2 – B, SATC3 – C i SATC4 – D.
Na krzywej LAC są opisane metody
wytwarzania różnych rozmiarów produkcji,
przy których są minimalizowane koszty
przeciętne.

Punkt C opisuje metodę, która zapewnia

minimalizację kosztów produkcji Q3.
Koszty wytworzenia przy
nieodpowiedniej wielkości zakładu
(punkt E) muszą być wyższe.
Jeżeli rozmiar przedsiębiorstwa jest
opisywany przez krzywą SATC2 i popyt
wzrasta do Q3 to wytwarzając taką
produkcję może ponosić ono stratę.

Po dobudowaniu kolejnego zakładu

przedsiębiorstwo może opisywać krzywa
SATC3 i wtedy obniżą się w długim okresie
koszty przeciętne.
 Źródła
1. Begg D., Fischer S., Dornbusch R.,
Mikroekonomia, PWE, Warszawa , 2007
2. Milewski R., Elementarne zagadnienia
ekonomii, Wydawnictwo Naukowe PWN,
Warszawa, 2008
Dziękuje za uwagę