ΤΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ

ΔΙΚΑΙΟ- ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Ιφιγένεια Καμτσίδου
Το συνταγματικό δίκαιο είναι κλάδος
του δικαίου
◦ Το δίκαιο είναι ένα σύστημα κανόνων και αρχών που
ρυθμίζουν εξαναγκαστικά την κοινωνική συμπεριφορά των
προσώπων
◦ Οι κανόνες και οι αρχές έχουν –ορθότερα πρέπει να έχουν-
συνοχή και ενότητα, στην δε νεωτερικότητα βρίσκονται σε
μια ιεραρχική σχέση μεταξύ τους, σχηματίζουν μια πυραμίδα
στην κορυφή της οποίας βρίσκεται το Σύνταγμα
◦ Συγκροτούν την έννομη τάξη
Για τον νομικό, δίκαιο είναι μόνον το
θετικό δίκαιο
◦ Αντικείμενο της νομικής επιστήμης και της μελέτης των φοιτητών
των Νομικών Σχολών είναι το θετικό δίκαιο, δηλαδή οι κανόνες
που θέτουν ή αναγνωρίζουν ως ισχύοντες το κράτος και οι διεθνείς
οργανισμοί στους οποίους μετέχει η χώρα, ανεξάρτητα από την
μορφή με την οποία αυτό εμφανίζεται κοινωνικά.
◦ Το φυσικό δίκαιο, τα «άγραφα κασφαλή των θεών νόμιμα» δεν
αποτελούν τμήμα του δικαίου ούτε αντικείμενο της επιστήμης του
Το δίκαιο διακρίνεται από άλλες
μορφές κανονιστικότητας
◦ Στην κοινωνία αναπτύσσονται και διεκδικούν εφαρμογή διάφοροι κανόνες,
διαφορετικής καταγωγής
◦ Οι κανόνες της ηθικής επιδιώκουν να καθορίσουν την εσωτερική στάση του
προσώπου απέναντι στις κοινωνικές σχέσεις, να σμιλέψουν έναν «αγαθό» άνθρωπο.
◦ Οι κανόνες δεοντολογίας απευθύνονται σε πρόσωπα που ασκούν το ίδιο επάγγελμα
ή μια κοινή δραστηριότητα, και στοχεύουν να καθορίσουν τον τρόπο άσκησής τους,
να διαμορφώσουν καλές πρακτικές και να διασφαλίσουν τα δικαιώματα όσων
συναλλάσσονται με τους επαγγελματίες του κλάδου
◦ ¨Ένα σύγχρονο πρόβλημα: η επιστροφή των θρησκειών και η φιλοδοξία των
εκκλησιών να ρυθμίζουν την κοινωνική συμβίωση
Το Συνταγματικό ως κλάδος του
δικαίου
◦ μαρτυρά με τον πιο γλαφυρό τρόπο ότι το δίκαιο παράγεται από
τις κοινωνικές σχέσεις
◦ Είναι συχνά παιδί της βίας, που έχει, όμως, ως
αποστολή να επιτύχει την κοινωνικοπολιτική ειρήνη, να
οργανώσει το κράτος έτσι ώστε οι πολιτικές αντιθέσεις,
που συχνά είναι έντονες, να αναπτύσσονται και να
επιλύονται σύμφωνα με κανόνες και μέσα από
θεσπισμένες διαδικασίες
Το Συνταγματικό δίκαιο είναι και
μάθημα στις Νομικές Σχολές
Είναι μάθημα εισαγωγικό, καθώς δείχνει στους φοιτητές, ότι το δίκαιο
αναπτύσσεται στο πλαίσιο μιας εύτακτης, συντεταγμένης πολιτείας
Ότι το κράτος είναι οργανωμένο με κανόνες δικαίου, που περιορίζουν
την αυθαιρεσία των κυβερνώντων και θεμελιώνουν την κυριαρχία
του λαού, από τον οποίο –πρέπει να- προέρχονται όλες οι εξουσίες
Ότι τα πρόσωπα είναι εξοπλισμένα με δικαιώματα και μπορούν να
διεκδικήσουν την δικαστική προστασία της αυτονομίας τους
Το αντικείμενο του Συνταγματικού
Δικαίου
 Το Συνταγματικό δίκαιο ως κλάδος του δικαίου είναι ένα σύνολο κανόνων
με ξεχωριστά χαρακτηριστικά και ξεχωριστή ρυθμιστέα κοινωνική ύλη
 Κύριο αντικείμενό του αποτελεί η συνταγματική ρύθμιση της κρατικά
οργανωμένης κοινωνικής συμβίωσης.
 Η οργάνωση ενός κράτους ονομάζεται συνταγματική διότι συνήθως
επιτυγχάνεται μέσα από τη θέσπιση ενός κειμένου καταστατικού και
πανηγυρικού που ονομάζεται Σύνταγμα και αποτελεί τον θεμελιώδη νόμο
του.
Η ύλη του συνταγματικού δικαίου έχει
δυναμικό χαρακτήρα
Στην περίοδο του φιλελεύθερου
κράτους
◦ Το συνταγματικό δίκαιο ασχολείται
κατά βάση με την συγκρότηση και
την άσκηση της κρατικής εξουσίας
◦ Τούτο αντιστοιχεί στην σχετική
διάκριση κοινωνίας και κράτους,
◦ Στον περιορισμένο ρόλο το κράτους
και την αναγνώριση της δυνατότητας
της κοινωνίας να αυτορυθμίζεται
Όταν το κράτος γίνεται παρεμβατικό και στην
συνέχεια κοινωνικό
◦ Η ύλη του συνταγματικού δικαίου
αλλάζει, διευρύνεται και
περιλαμβάνει τόσο τους κανόνες
που ρυθμίζουν την οργάνωση του
κράτους, όσο και νέα δικαιώματα,
αλλά και αρχές που
Το συνταγματικό δίκαιο της πρώτης
περιόδου
Ρυθμίζει την κατανομή της κρατικής εξουσίας σε επιμέρους όργανα
(Βουλή, κυβέρνηση, δικαστήρια) και οργανώνει την ορθολογική
ενάσκησής της
κατοχυρώνει την προσωπική ελευθερία και την ιδιοκτησία των
πολιτών
Οι οικονομικές και πολιτικές εξελίξεις
◦ Άλλαξαν σταδιακά την αποστολή του κράτους και τις σχέσεις του με την κοινωνία
◦ Το παρεμβατικό και στην συνέχεια το κοινωνικό κράτος ανέλαβαν την εγγύηση της
οικονομικής ανάπτυξης και την επιδίωξη της κοινωνικής αλληλεγγύης και
δικαιοσύνης.
◦ Έτσι, στο αντικείμενο του συνταγματικού δικαίου εντάχθηκε και η προστασία των
σπουδαιότερων κοινωνικών αγαθών (κοινωνική αξιοπρέπεια, ανάπτυξη της
προσωπικότητας, πε­ριβάλλον κ.α.)
◦ Νέα συνταγματικά δικαιώματα γεννήθηκαν
◦ Θεμελιώδεις αρχές τυποποιήθηκαν και στηρίζουν την λειτουργία της έννομης τάξης
 Στο σύγχρονο συνταγματικό δίκαιο
Περιλαμβάνονται οι επικεφαλίδες όλων των
κλάδων του δικαίου
Με τις θεμελιώδεις αρχές του
συνταγματικού δικαίου
◦ Εξασφαλίζονται
◦ η ενότητα της έννομης τάξης
◦ Η συνεκτική ερμηνεία και εφαρμογή των κανόνων της
◦ Ο σεβασμός της αξίας του ανθρώπου
 ◦ Ήδη μέσα από την ρύθμιση του φιλελεύθερου
κράτους το συνταγματικό δίκαιο άρχισε να
Συνταγματικό αναπτύσσει δεσμούς με την δημοκρατία

δίκαιο, ◦ Η κατανομή και οριοθέτηση της εξου­σίας

(διάκριση των εξουσιών)
φιλελευθερισμό ◦ Η προστασία της ελευθερίας και της ιδιοκτησίας

ς και ◦ συγκροτούσαν μια «τεχνική της πολιτικής

ελευθερίας», που με ένα ατελή τρόπο εξασφάλιζε
δημοκρατία την σύνδεση της εξουσίας με την θέληση του λαού
 ◦ Η σχέση του συνταγματικού δικαίου με την
δημοκρατία ενισχύθηκε με την ανάπτυξη των
κοινωνι­κών και πολιτικών κινημάτων
◦ Όταν η εργατική τάξη εμφανίζεται στο πολιτικό
Συνταγματικό προσκήνιο και διεκδικεί πολιτικά δικαιώματα για
δίκαιο, όλα τα μέλη του κοινωνικού συνόλου

κοινωνικοπολιτικ ◦ Η κατοχύρωση τους γίνεται συνταγματικό ζήτημα

◦ Όταν αυτές οι διεκδικήσεις ευοδόθηκαν και
ά κινήματα και αναγνωρίστηκε ότι η κυριαρχία ανάγεται ολό­κληρη
δημοκρατία και αποκλειστικά στον λαό, τότε η δημοκρατία
έγινε το πρωταρχικό αντικείμενο της
συνταγματικής ρύθμισης.
Τα θεμέλια της δημοκρατίας και της κοινωνικής
αλληλεγγύης
Βρίσκονται στους κανόνες του συνταγματικού
δικαίου
Η επιστήμη του Συνταγματικού δικαίου
◦ μελετά τους θεσμούς και ερμηνεύει τις θεμελιώδεις αρχές και κανόνες που
διέπουν την οργάνωση και τις λειτουργίες ενός συγκεκριμένου κράτους.
◦ Σε κάθε θεσμικοπολιτικό πρόβλημα που ανακύπτει, η επιστήμη του
συνταγματικού δικαίου θέτει το ερώτημα: τι ισχύει ως συνταγματικός
κανόνας;
Συνταγματική πραγματικότητα και
«αληθινό» νόημα των κανόνων του σ.δ.
◦ Οι κανόνες του συνταγματικού δικαίου ερμηνεύονται και
εφαρμόζονται από τα αρμόδια όργανα, έτσι αποκτούν «υπόσταση»
και διαμορφώνεται η «συνταγματική πραγματικότητα»
◦ Είναι αυτή η ερμηνεία πάντοτε σύμφωνη με το «αληθινό» νόημα
του Συντάγματος;
◦ Υπάρχει «αληθινό» νόημα του συντάγματος
Η αναζήτηση της «ορθότερης»
ερμηνευτικής λύσης
◦ Οι μέθοδοι ερμηνείας των κανόνων δικαίου και η σημασία τους
◦ Γραμματική
◦ Ιστορική
◦ Τελολογική και
◦ Συστηματική
◦ Το ζήτημα της ερμηνευτικής συναίνεσης και η αναγωγή στον
ευρωπαϊκό συνταγματικό πολιτισμό
Το συνταγματικό δίκαιο είναι και
κλάδος των πολιτειακών επιστημών
◦ Η μελέτη της πολιτικής πραγματικότητας από την πολιτική επιστήμη,
ιδίως η έρευνα των πολιτικών θεσμών που αποτελούν το αντικείμενο
της ρύθμισης των συνταγματικών κανόνων αποτελεί προϋπόθεση για
την αξιολόγηση της ερμηνείας και της εφαρμογής του Συντάγματος
◦ Η πολιτειολογία επιτρέπει να κατανοήσουμε το κρατικό φαινόμενο
◦ Η συνταγματική και πολιτική ιστορίας συμβάλλουν στην κατανόηση
της εξέλιξης, των μεταβολών και γενικότερα της ratio, των
συνταγματικών θεσμών.