Prof.Dr. Fatih M.

Botsalı
 TANIMLAR
Volan:
Kinetik enerji depolamak için kullanılan dönel kütlelerdir
Mekanik kapasitör olarak düşünülebilir
Volan, bağlı olduğu sistemin açısal hızındaki değişime
direnç gösterir
Volanlar bağlı olduğu sistemdeki tork dalgalanmalarını da
azaltır
Volanlar, sistemin çok büyük kuvvet veya tork
uygulamasına yardımcı olur
 TANIMLAR
Hız Düzgünsüzlüğü Katsayısı
Bir rotorun açısal hızındaki izin verilebilen yüzde değişiklik
miktarıdır
HIZ DÜZGÜNSÜZLÜĞÜ KATSAYISI
max  min
Cs 
m
max : maksimum açısal hız
min : min imum açısal hız
m : ortalama açısal hız
Cs
max  m  .m
max  min 2
m 
2 Cs
min  m  .m
2
EN ESKİ VOLAN
 TARİHÇEE
Kitab Ül-Filaha, Endülüslü mühendis İbni Bassal (1038-1075),
James Watt buhar makinası,
James Pickard, gidip gelme hareketini dönme hareketine
dönüştürme
KRANK TASARIMININ İKİ TEMEL
PROBLEMİ
Yük sabit ancak giriş torku değişken
Örnek: İçten yanmalı motor-Jeneratör

Giriş torku sabit ancak yük değişken

Örnek: Elektrik motoru-eksantrik pres
 İŞ FAZLALIĞI
1
E  I.maks
K
max
2

2
1
E min  I.min
K 2

2
1 1 2
E   I v .max  I v .min 
K 2

2 2 
1
 I v  max  min 
2 2

2
 VOLAN DENKLEMİ

1
E  I v  2.m  .(Cs .m )  I v .Cs .m
K 2

2
max  min
m 
2
Cs
max  m  .m
2
Cs
min  m  .m
2
 Gas torku
Toplam tork

Ortalama tork

Atalet torku
İş çevrimi (peryod)

Yük karakteristiği düzgün olan bir makinaya akuple edilen bir içten yanmalı motora ait T-θ
karakteristiği şekilde verilmiştir. Motora ait ortalama tork değeri hesaplanmış, ortalama
torkun üzerindeki alanlar pozitif, altındaki alanlar negatif olarak gösterilmiştir. Motorun
ortalama çalışma devir sayısı 3000 d/dak olarak verilmiştir. Sistemin hız düzgünsüzlüğü %5
olacak şekilde çalışması için motora bağlanması gereken volanın atalet momentini
 2(3000)
m 
60
m  314,16 r / s
+265 Maksimum Enerji
seviyesi

+280 -102 +198

-92
+3
5 +140
-34
+163 Reference
-150
Energy level E K  265  ( 15)  280
+106
+10
-20
-34
-15
-10 Minimum Enerji
seviyesi
-15
E  I v .Cs .ort
K 2

280  I v (0.05)(314.16) 2

I v  0, 057 kgm 2
 nv=150 rpm nk=30 rpm
nm=900 rpm

Motor
Krank
Volan

Şekilde görülen krank biyel mekanizması kullanılan eksantrik pres, kalınlığı 8

mm olan çelik plakadan dakikada 30 pul kesmektedir. Kesilen pulların çapı 32
mm dir. Çelik plakada kesme olabilmesi için maksimum makaslama gerilmesinin
350 MPa değerine ulaşması gerektiği bilinmektedir. Kesme işlemi pres iş
çevriminin 0.3 s’lik kısmında tamamlanmaktadır. Kesme işi esnasında kesme
kuvvetinin değişimine ait grafik şekilde verilmiştir. Presi çeviren motor 900 d/dak
a. Her hangi bir volan kullanılmaması halinde presi çevirebilecek motor
gücünü hesaplayınız.
b. Verilen eksantrik presi çalıştırmak için kullanılması gereken teorik
motor gücünün minimum değeri nedir?
c. Presi hız düzgünsüzlüğü katsayısı 0.05 olacak şekilde çalıştırmak için
gerekli olan volan atalet momentini hesaplayınız .
d. Preste kullanılacak olan volanın yarıçapının en çok 700 mm,
genişliğinin en çok 80 mm olması istenilmektedir. Volanın
boyutlandırmasını yapınız. Volan malzemesi için ρ= 7800 kg/m3
alınacaktır.
e. Krank biyel mekanizmasına ait krankın kütle atalet momenti 18 kgm2 ,
elektrik motorunun kütle atalet momenti 0.5 kgm2 olduğuna göre
eksantrik presi hız düzgünsüzlüğü katsayısı 0.05 olacak şekilde
çalıştırmak için gerekli olan volan atalet momentini hesaplayınız .
f. Şekilde görülen eksantrik preste krank bir volan olarak kullanılsaydı
(Iv=0, Imotor=0) krankın kütle atalet momenti b şıkkında hesaplanan volan
kütle atalet momentine göre nasıl bir değer alırdı? Neden?
a. Bir pulu kesmek için gerekli olan işi hesaplayalım. Kuvvet-yol
grafiğinde görülen alanı bir üçgen olarak kabul edelim. Bu durumda
1
Wkesme  Fmaks .t
2
Fmaks  .d.t.maks
Fmaks  .(0, 032 m)(0, 008 m).(350 106 Pa)
Fmaks  281486 N
1
Wkesme  Fmaks .t
2
1
Wkesme  (281486).(0, 008)
2
Wkesme  1126 J
olarak bulunur.
Pres dakikada 30 pul kestiğine göre bir iş çevrimi 2 s sürmekte, kesme
işlemi 0,3 s’lik bir zaman aralığında gerçekleştirilmektedir. Bu durumda
motor 0,3 s iş yapmakta 1,7 s boşta kalmaktadır. Presi çalıştırabilecek
motorun 0,3 s’de 1126 J enerji sağlaması gereklidir. Bu durumda gerekli
motor gücü

1126
N motor 
0,3
N motor  3753W  3, 75 kW
olarak bulunur.
b. Sisteme uygun bir volan eklendiği kabul edilerek ihtiyaç duyulan
motor gücünün mümkün olan minimum değerde olmasını sağlamak için
bir iş strokunda ihtiyaç duyulan 1126 J büyüklüğündeki enerjinin presin 1
iş çevrimi içinde(2 s) sağlanması gerekirdi. Bu durumda

1126
N motor 
2
N motor  563W  0,56 kW
olarak bulunur.
c. Pres hız düzgünsüzlüğü katsayısı 0.05 olacak şekilde çalıştırdığında
gerekli olan işin bir kısmı 0,3 s’lik iş strokunda geri kalan kısmı 1.7 s’lik
avare zamanda sağlanacaktır. Bu durumda motorun avare zamanda
sağlayacağı enerji
 1, 7 
W1,7  1126.  
 2 

W1,7  957 J

olarak bulunur. Bu enerji tümüyle volana depolanır. Kesme işi sırasında

sisteme geri verilir. Motorun 0,3 s’lik iş strokunda sağlayacağı iş, kesme
işinden W1,7 çıkarılarak 169 J bulunur.
Volanın avare zamanda depolayacağı enerji iş fazlalığı olarak isimlendirilir.
O halde

E K
 I v .Cs .ort 2

dir. Volanın ortalama hızı

2(150)
ort 
60
ort  15, 7 r / s
olarak bulunur. İş fazlalığı bağıntısını kullanarak
E  I v .(0, 05).(15, 7)  957
K 2

yazılır. Buradan gerekli olan volan atalet momenti

Iv=77,7 kgm2

bulunur.
d. Volanın içi boş yapılması halinde daha az kütle kullanılacaktır. Bu
nedenle volanın çapı ve genişliği mümkün olabilen en büyük değerde
alınır. Volan göbeğinin atalet momenti ihmal edildiğinde

Rd
Ri

1 1 1

I v  m.R d  m.R d   .R 2 d .b. .R d 2   .R 2i .b. .R i 2
2
2

2
2

2

1
 
I v   .(0, 7) 2 .(0, 08).(7800) .0, 7 2   .R 2i .(0, 08).(7800)  .R i 2  77, 7
2
Volan iç çapı

Ri=0,633 m

bulunur.
e. Krank ve motorun volan etkisi de göz önüne alındığında iş fazlalığı
bağıntısı

E  I v .Cs .
K v
ort
2
 I kr .Cs . kr
ort
2
 I mot .Cs . mot
ort
2

E  Cs .  I v .
K v
ort
2
 I kr .
kr
ort
2
 I mot .
mot
ort
2

şeklinde yazılır. Bu bağıntıdan

E  Cs .  I v .(15, 7)  (18).(3,14)  (0,5).(94, 25)

K 2 2 2
  957
I v  58,91kgm 2

bulunur.
f. Eğer motor volan olarak kullanılsaydı

E K  Cs .  I motor .motor ort 2 

E K  0.05  I motor (94, 25) 2   957

I k  2,15 kgm 2
g. Krankın volan olarak kullanılması durumunda:

E K  Cs .  I kr .kr ort 2 

E K  0.05  I k (3,14) 2   957

I k  1941 kgm 2

bulunur. Sistem için gerekli olan volan atalet momenti volanın dönüş
hızının karesiyle ters orantılıdır. Krankın dönüş hızının motor ve volanın
dönüş hızlarına göre daha küçük olmasından dolayı gerekli volan atalet
momenti daha yüksek çıkmıştır.