პლაზმური

მემბრანა
SLIDESMANIA.C
 პლაზმური მემბრანა ბარიერია, რომელიც უჯრედის შიგთავსს
გარემოსგან გამოყოფს. მაგრამ ეს ბარიერი აბსოლუტურ
იზოლაციაში კი არ ამყოფებს უჯრედს, არამედ პირიქით,
ყოველმხრივ უზრუნველყოფს მის მუდმივ კავშირს გარემოსთან.
იგი არეგულირებს ნივთიერებათა ტრანსპორტს გარემოდან
უჯრედში და უჯრედიდან გარეთ, აღიქვამს გარემოს სიგნალებს,
ამოიცნობს მის მსგავს უჯრედებს და კავშირს ამყარებს მათთან.
პლაზმური მემბრანის უპირველესი დანიშნულება ნივთიერებათა
ტრანსპორტირებაა. მასზეა დამოკიდებული, შეაღწევს თუ არა
ნივთიერება უჯრედში, რა გზით აღმოჩნდება იქ და რა გზით
დატოვებს ის უჯრედს.
SLIDESMANIA.C
 პლაზმური მემბრანის აგებულება
ფოსფოლიპიდები და ქოლესტერინი
● მემბრანაში ვხვდებით ფოსფოლიპიდების

ი
ებ
ორმაგ შრეს, რომელშიც ალაგ-ალაგ

იდ
სხვადასხვა ზომისა და ფორმის ცილის

იპ
მოლეკულებია გაბენეული. მემბრანაში

ლ
ო
ფოსფოლიპიდები ორ შრედ ლაგდება ისე, რომ

სფ
ერთი შრის ფოსფოლიპიდების პოლარული

ო
ფ
თავები უჯრედის გარეთ არის მიმართული,
ხოლო მეორე შრის – ციტოპლაზმისკენ. მათი ინ
რ
ჰიდროფობური კუდები ერთად კარგად ტე
ეს
გრძნობენ თავს. ასე მემბრანა ორ წყლიან ლ
ქო
გარემოს – ქსოვილურ სითხესა და ი
ციტოპლაზმას მიჯნავს ერთმანეთისგან. ისინი
განუწყვეტლივ მოძრაობენ – ირხევიან. მაღალ
ტემპერა- ტურაზე ფოსფოლიპიდების
მოძრაობის სიჩქარე იზრდება. ამ დროს
მემბრანა თხევადდება. და- ბალ
SLIDESMANIA.C

ტემპერატურაზე ფოსფოლიპიდების მოძრაობა

ნელდება და მემბრანა შედარებით მყარდება.
ქოლესტერინი ესეთ პირობებში ეხმარება
ფოსფოლიპიდს შეინარჩუნოს თავის
 პლაზმური მემბრანის აგებულება
ცილები და ნახშირწყლები
ნახშირწყლები

ი
ებ
იდ
● ცილებს, ლიპიდების ორმაგ შრეში სხვადასხვა

იპ
პოზიცია უკავია. ზოგი მათგანი მემბრანის

ლ
ო
ზედაპირზეა მოთავსებული, ზოგი

სფ
ნაწილობრივაა ჩაფლული მასში, ზოგი კი

ო
ფ
მთლიანად განჭოლავს მემბრანას. მემბრანის
ცილები ასრულებენ უამრავ მნიშვნელოვან ინ
რ
ფუნქციას, რაც ეხმარება უჯრედებს ტე
ეს
კომუნიკაციაში, ფორმის შენარჩუნებაში, ოლ
ქიმიური მესინჯერების მიერ გამოწვეული ქ
ი
ცვლილებების განხორციელებაში და მასალის
ტრანსპორტირებასა და გაზიარებაში.
● ზოგიერთ ცილას რთული, დატოტვილი
ცილა
ნახშირწყლები უკავშირდება. ისინი ეძებენ
თავიანთი უჯრედის მაგვარ სხვა უჯრედს და
SLIDESMANIA.C

უკავშირდებიან. ასეთ ცილებს გლიკო-

პროტეინები ეწოდება.
 მემბრანაში ნივთიერებათა განვლადობას მათი სამი
ძირითადი მახასიათებელი განსაზღვრავს:
● ზომა – დიდია მოლეკულა თუ პატარა;
● მუხტი – დაუმუხტავია, დადებითი მუხტი აქვს თუ
უარყოფითი;
● პოლარობა – ჰიდროფობურია მოლეკულა თუ
ჰიდროფილური.
SLIDESMANIA.C
 პასიური ტრანსპორტი
● O2-ის, CO2-ის, N2-ის პატარა მოლეკულები
ადვილად მიძვრებიან ფოსფოლიპიდების
მოლეკულების კუდებს შორებს
● უპრობლემოდ მოძრაობენ
ფოსფოლიპიდების გავლით შედარებით
დიდი ზომის ჰიდროფობური
ნივთიერებები, რომლებიც ადვილად
ამყარებენ კონტაქტს ფოსფოლიპიდებთან.
გადაადგილების მიმართულებას ამ
ნივთიერებათა კონცენტრაცია
განსაზღვრავს. ისინი ყოველთვის მაღალი
კონცენტრაციიდან დაბალი
კონცენტრაციის მიმართულებით,
დიფუზიით გადაადგილდებიან.
SLIDESMANIA.C
ჰიდროფილური ნივთიერებებისა და
იონებისთვის ფოსფოლიპიდების
ჰიდროფობური ორმა- გი შრე
გადაულახავი ბარიერია. მათ
ტრანსპორტირებაში მემბრანული
ცილები მონაწილეობენ. ზოგი მათგანი
არხს წარმოქმნის, ზოგი კი იკავშირებს
ნივთიერებას უჯრედის გარეთ და ისე
შეაქვს უჯრედში. იონები იონური
არხების საშუალებით
გადაადგილდებიან. იონებისა და
ჰიდროფილური ნივთიერებების
ტრანსპორტს მემბრანის გავლით
გაადვილებული დიფუზია ეწოდება.
უჯრედი პასიური ტრანსპორტის დროს
ენერგიას არ ხარჯავს.
 აქტიური
ტრანსპორტი
● აქტიური ტრანსპორტის დროს უჯრედი დიდ ენერგიას
ხარჯავს.
● აქტიურ ტრანსპორტს მემბრანაში ჩაშენებული
ფერმენტები – ე.წ ატფ-აზები აწარმოებენ. ისინი
მაღალენერგეტიკულ ნივთიერებას – ატფ-ს შლიან და
ამ ენერგიას იყენებენ ნივთიერებათა
ტრანსპორტირებისთვის. ასეთ ცილებს მემბრანული
ტუმბოები უწოდეს.
SLIDESMANIA.C
 აქტიური ტრანსპორტის სახეები
ენდოციტოზ
● ენდოციტოზი აქტიური ტრანსპორტის განსაკუთრებული ხერ- ხია, რომელსაც უჯრედი
ი
მაკრომოლეკულების ტრნსპორტირებისთვის იყენებს. ნუკლეინის მჟავები, ცილები,
მიკრობები პლაზმურ მემბრა- ნაში იფუთებიან და ისე აღწევენ უჯრედში. არსებობს
ენდოციტოზის რამდენიმე ფორმა.

ფაგოზიტოზი პინოციტოზი რეცეპტორ- ეგზოციტოზი

● ფაგოციტოზის დროს დამოკიდებული
მემბრანა ● პინოციტოზის ● რეცეპტორ- ● ეგზოციტოზი ენდოციტოზის
საშუალებით
ენდოციტოზი
დამოკიდებული საწინააღმდეგო პროცესია.
გამონაზარდებს
უჯრედი ენდოციტოზისას ამ დროს უჯრედში
წარმოქმნის,
წარმოქმნილი
რომლებიც გარს შთანთქავს მაკრომოლეკულა
მაღალმოლეკულური
ერტყმის ბაქტერიებსა სითხეებს უჯრედში ისე ვერ
ნივთიერებები მემბრანაში
და ვირუსებს. შეაღწევს, თუ მას
იფუთებიან და ასე ტოვებენ
წარმოიქმნება პლაზმურ მემბრანაზე
უჯრედს. ეს
ვაკუოლი, რომელიც მოთავსებული
რეცეპტორი წინასწარ
SLIDESMANIA.C

მოსწყდება მემბრანას
და ციტოპლაზმაში არ ამოიცნობს.
გადაადგილდება.
 ოსმოსი
● როგორ გადალახავს მემბრანის
ჰიდროფობურ ბარიერს წყალი?
● წყლის დიფუზიას შერჩევითად
განვლადი მემბრანის გავლით ოსმოსი
უწოდეს. ოსმოსი ისეთი დიფუზიაა,
რომლის დროს გადაადგილდება
მხოლოდ წყლის მოლეკულები, ხოლო
წყალში გახსნილი ნივთიერებების
მოძრაობა მემბრანის გავლით
შეზღუდულია. ცოცხალ ორგანიზმებში
ოსმოსი მრავალ სასიცოცხლო პროცესს
უდევს საფუძვლად.
SLIDESMANIA.C
 გლიკოპროტეინებ
●
ი
გლიკოპროტეინები არის მოლეკულები,
რომლებიც შეიცავენ ცილოვან და
ნახშირწყლების ჯაჭვებს, რომლებიც
მონაწილეობენ მრავალ ფიზიოლოგიურ
ფუნქციაში, მათ შორის იმუნიტეტში.
ბევრ ვირუსს აქვს გლიკოპროტეინები,
რომლებიც ეხმარება მათ სხეულის
უჯრედებში შეღწევაში, მაგრამ ასევე
შეიძლება იყოს მნიშვნელოვანი
თერაპიული ან პრევენციული მიზნები.
SLIDESMANIA.C
 გლიკოლიპიდები
● გლიკოლიპიდების როლი არის
უჯრედის მემბრანის სტაბილურობის
შენარჩუნება და უჯრედული ამოცნობის
ხელშეწყობა, რაც გადამწყვეტია
იმუნური პასუხისთვის და
კავშირებისათვის, რაც უჯრედებს
ერთმანეთთან დაკავშირების
საშუალებას აძლევს ქსოვილების
შესაქმნელად .
SLIDESMANIA.C
 პლაზმური მემბრანის
დაშლა იწვევს უჯრედის
დაუცველობას. ამის
შემდეგ შეიძლება
გამხსნელებმა ან
ვირუსებმა ზიანი მიაყენოს
მას, რაც იწვევს უჯრედის
სიკვდილს.
SLIDESMANIA.C
SLIDESMANIA.C