BÀI GiẢNG DUNG SAI

CHƯƠNG I
CÁC KHÁI NiỆM CƠ
BẢN VỀ DUNG SAI LẮP
GHÉP
 DUNG SAI vaø LAÉP GHEÙP

Ngöôøi thieát keá döïa treân yeâu caàu kyõ

thuaät, ñaëc tính laøm vieäc,… ñeå thieát keá
neân chi tieát. Kích thöôùc ghi treân baûn veõ
thieát keá ñoù laø kích thöôùc danh nghóa.
Caùc chi tieát sau khi gia coâng coù kích
thöôùc (kích thöôùc thöïc) khoâng hoaøn toaøn
gioáng kích thöôùc danh nghóa. Noù dao ñoäng
quanh giaù trò kích thöôùc danh nghóa.
 DUNG SAI vaø LAÉP GHEÙP

 Kích thöôùc danh nghóa: dN , DN

 Kích thöôùc thöïc: dr , Dr
 Sai leäch giôùi haïn treân e s , ES
 Sai leäch giôùi haïn döôùi e i , EI
 Dung sai kích thöôùc T
 Mieàn dung sai Xaùc ñònh theo tieâu chuaån ISO
 Sai leäch cô baûn Xaùc ñònh theo mieàn dung sai vaø
CCX
 DUNG SAI vaø LAÉP GHEÙP

 Dung sai tieâu chuaån (IT ): laø dung sai

thuoäc heä thoáng tieâu chuaån ISO veà
dung sai vaø laép gheùp.

 Caáp dung sai tieâu chuaån: (CCX: Caáp

chính xaùc) laø taäp hôïp caùc dung sai
töông öùng vôùi möùc ñoä chính xaùc nhö
nhau ñoái vôùi taát caû caùc kích thöôùc
danh nghóa.
 1. Kích thöôùc, sai leäch vaø dung sai
1.1 Kích thöôùc

a. Kích thöôùc danh nghóa

Laø kích thöôùc maø döïa vaøo chöùc naêng chi tieát, tính toùan
xaùc ñònh sau ñoù choïn cho ñuùng vôùi vò trí gaàn nhaát cuûa kích
thuôùc tieâu chuaån.

b. Kích thöôùc thöïc

Laø kích thöôùc ño tröïc tieáp treân chi tieát baèng nhöõng duïng
cuï ño vaø phöông phaùp ño chính xaùc nhaát maø kyõ thuaät ño coù
theå ñaït ñöôïc. (Kyù hieäu dr )

c. Kích thöôùc giôùi haïn

Laø kích thöôùc coù giaù trò ñöôïc khoáng cheá trong moät
phaïm vi kích thöôùc nhaát ñònh. (Giôùi haïn 1 phía hoaëc 2 phía
ñoàng thôøi).
(dmin ≤ dr ≤ dmax)
 1. Kích thöôùc, sai leäch vaø dung sai

1.2 Sai leäch kích thöôùc vaø dung sai

 Sai leäch kích thöôùc: laø hieäu ñaïi soá giöõa kích thöôùc
giôùi haïn vaø kích thöôùc danh nghóa: (dn , Dn)
- Sai leäch giôùi haïn treân: laø hieäu ñaïi soá giöõa kích thöôùc
giôùi haïn lôùn nhaát vaø kích thöôùc danh nghóa: (es , Es)
- Sai leäch giôùi haïn döôùi: laø hieäu ñaïi soá giöõa kích thöôùc
giôùi haïn beù nhaát vaø kích thöôùc danh nghóa: (ei , Ei)
Kích thöôùc cô
baûn (ñöôøng
khoâng)
 1. Kích thöôùc, sai leäch vaø dung sai

1.2 Sai leäch kích thöôùc vaø dung sai

 Dung sai kích thöôùc (T )

Laø hieäu giöõa kích thöôùc giôùi haïn lôùn nhaát vaø nhoû nhaát hoaëc
hieäu giöõa sai leäch giôùi haïn treân vaø sai leäch giôùi haïn döôùi.
Ví duï:

Kích thöôùc cô
baûn
 1. Kích thöôùc, sai leäch vaø dung sai
VD: Kích thöôùc giôùi haïn
 2. Caùc daïng laép gheùp

2.1 Laép gheùp

Nhöõng beà maët hay kích thöôùc maø döïa vaøo ñoù duøng
ñeå laép caùc chi tieát laïi vôùi nhau thì goïi laø beà maët laép
gheùp hoaëc kích thöôùc laép gheùp. (Moät laép gheùp bao giôø
cuõng coù chung 1 kích thöôùc danh nghóa)
 2. Caùc daïng laép gheùp

2.2 Laép gheùp (Loûng / Chaët / Trung Gian)

Laép
Laép trung
Laép
chaët :gian
loûng : :Trong
Trong Trong laépgheùp
laép laép
gheùp gheùp naøy
naøynaøy khoaûng
kíchkích
thöôùc
thöôùcdung
bao bao
nhoûsai
lôùn
kích
hôn thöôùc
hôn
kíchkích kíchbòthöôùc
thöôùc
thöôùc bao.
bò bao.bao vaø bò bao boá trí xen laãn nhau.
 2. Caùc daïng laép gheùp
Moái gheùp loûng Moái gheùp chaët Moái gheùp trung gian
 3. Bieåu dieãn sô ñoà dung sai laép gheùp

Tieâu chuaån ISO qui ñònh 20 CCX

(Caáp dung sai tieâu chuaån): (IT0, IT01, IT1,…,IT18):

 IT1 – IT4: Kích thöôùc yeâu

caàu ñoä chính xaùc cao nhö duïng cuï ño.

 IT5 – IT6: Duøng trong cô khí

chính xaùc.

 IT7 – IT8: Duøng trong gia

coâng cô khí thoâng thöôøng.

 IT9 – IT11: Duøng trong gia

coâng cô khí coù chi tieát lôùn vaø khoâng ñoøi
hoûi chính xaùc.

 IT12 – IT16: Duøng trong gia

coâng thoâ hoaëc cheá taïo phoâi .
 3. Bieåu dieãn sô ñoà dung sai laép gheùp

Qui ñònh veà dung sai

Treân cô sôû thoáng keâ thöïc nghieäm, ngöôøi ta laäp ñöôïc

moái quan heä giöõa kích thöôùc vaø sai soá gia coâng (trong phaïm
vi kích thöôùc töø 1 – 500 mm laø phaïm vi saûn xuaát haøng loaït):

T  a.  0, 001.d  0, 45.d 1/ 3   a.i

Trong thöïc teá, cuøng moät kích thöôùc danh nghóa nhöng
ñieàu kieän laøm vieäc khaùc nhau  caàn coù moät dung sai khaùc
nhau. ( giaù trò a thay ñoåi).
 3. Bieåu dieãn sô ñoà dung sai laép gheùp
Cuøng 1 kích thöôùc danh nghóa nhöng ñoái vôùi caùc CCX
khaùc nhau thì dung sai seõ khaùc nhau moät heä soá “a”. Giaù trò
“a” bieåu thò möùc ñoä chính xaùc gaàn vôùi giaù trò kích danh
nghĩa, neáu “a” caøng nhoû.

Ví duï: Cheá taïo truïc I, truïc II coù:

d1=65mm vôùi Td1=20 m;

d2=24mm vôùi Td2= 9 m
1

IT  a.i i  0,001.d  0,45.d 3

: khi d trong phaïmvi 1  500mm
i  0,004.d  2,1 : khi d trong phaïmvi 500  3150mm
Td1 20
a1    10, 67
i1 0, 001.65  0, 45. 65
3

Td2 9
a2    6,8
i2 0, 001.24  0, 45. 24
3

a1  a2 Trục 1 cheá taïo keùm chính xaùc hôn truïc 2

3. Bieåu dieãn sô ñoà dung sai laép gheùp
3. Bieåu dieãn sô ñoà dung sai laép gheùp
 3. Bieåu dieãn sô ñoà dung sai laép gheùp

 Mieàn dung sai: laø mieàn naèm giöõa 2 ñöôøng bieåu dieãn kích thöôùc
lôùn nhaát vaø nhoû nhaát. Ñöôïc xaùc ñònh baèng trò soá dung sai vaø vò trí
töông ñoái cuûa noù so vôùi ñöôøng 0 (hay kích thöôùc danh nghóa).
 CHƯƠNG II
HỆ THỐNG DUNG SAI LẮP
GHÉP BỀ MẶT TRƠN
Heä thoáng dung sai laép gheùp beà maët trôn

EI = 0

es = 0
 4. Heä thoáng dung sai laép gheùp beà maët trôn

Heä thoáng truïc: Moái laép ñöôïc thöïc hieän

baèng caùch gheùp caùc loã coù kích thöôùc khaùc
nhau vôùi truïc cô sôû.
Truïc cô sôû coù sai leäch cô baûn kieåu h (sai
leäch giôùi haïn treân baèng 0). Töùc dmax = dN

Heä thoáng loã: Moái laép ñöôïc thöïc hieän

baèng caùch gheùp caùc truïc coù kích thöôùc khaùc
nhau vôùi loã cô sôû.
Loã cô sôû coù sai leäch cô baûn kieåu H (sai
leäch giôùi haïn döôùi baèng 0). Töùc dmin = dN
4. Heä thoáng dung sai laép gheùp beà maët trôn
 4. Heä thoáng dung sai laép gheùp beà maët trôn

Muïc ñích vieäc qui chuaån moät soá thoâng soá chöùc naêng
vaø mieàn dung sai nhaèm:

 Giaûm soá löôïng duïng cuï gia coâng, duïng cuï ño, döôõng ño,
v.v… veà kích côõ.

 Gia taêng tính naêng phuø hôïp trong laép raùp cuûa chi tieát
(deã duøng chung  Tính laép laãn). Deã daøng tieâu chuaån
hoùa trong phaïm vi quoác gia vaø quoác teá.

 Giaûm thôøi gian cheát khi maùy khi saûn xuaát do chi tieát bò
hö hoûng (chuaån hoùa phuï tuøng thay theá).

 Chuyeân moân hoùa ñeå taêng chaát löôïng, giaûm giaù thaønh.
 4. Heä thoáng dung sai laép gheùp beà maët trôn

 Döïa treân hai heä

thoáng laép (loã vaø truïc)
ta cuõng coù caùc kieåu
laép loûng, laép chaët vaø
laép trung gian:

Caùc moái laép töø

a  h (A  H) laø laép
loûng
Caùc moái laép töø
p  z (P  Z) laø laép
chaët
Caùc moái laép: js, k,
m, n (Js, K, M, N) laø laép
trung gian.
4. Heä thoáng dung sai laép gheùp beà maët trôn
. Heä thoáng dung sai laép gheùp beà maët trôn
Heä thoáng dung sai laép gheùp beà maët trôn
Heä thoáng dung sai laép gheùp beà maët trôn
 Heä thoáng dung sai laép gheùp beà maët trôn

Kyù hieäu: Sai leäch &ø Laép gheùp treân baûn veõ
Moái laép theo
heä thoáng Loã
 CHƯƠNGIII

DUNG SAI HÌNH

DẠNG,VỊ TRÍ
VÀ NHÁM BỀ MẶT
3.1-DUNG SAI HÌNH DẠNG VÀ VỊ TRÍ BỀ MẶT
 CHƯƠNGIV
DUNG SAI KICH THƯỚC VÀ
LẮP GHÉP CÁC MỐI GHÉP
THÔNG DỤNG
 CHƯƠNGV
CHUỖI KÍCH THƯỚC
 CHƯƠNG VI
PHẦN ĐO LƯỜNG